Vísir - 02.04.1940, Blaðsíða 2

VISIR
VISIB
DAGBLAÐ
Útgefandi:
BLAÐAÚTGÁFAN VÍSIK H/F.
Ritstjóri: Kristján Guðlaugsson
Skrifst.: Félagsprentsmiðjunni.
Afgreiðsla: Hverfisgötu 12
(GengiS inn frá Ingólfsstræti).
Símar 1660 (5 línur).
Verð kr. 2.50 á mánuði.
Lausasala 10 og 20 aurar.
FélagsprentsmiSjan h/f.
Síðasta orðið
Q ðam líður að þvi, að ís-
lenska þjóðin geti haldið
upp á árs afmæli þeirrar ríkis-
stjórnar, sem tekið var með al-
mennari fögnuði, en nokkurri
annari stjórn, sem sest hefir að
völdum hér á landi. Fylgi þessa
óskabarns var prófað fyrstu
dagana, sem það lifði. Kom þá
í ljós að stjórnin liafði 44 stuðn-
ingsmenn á þingi, en að eins 4
voru henni andstæðir. Loksins
hafði þá íslenska þjóðin samein-
ast í ást og eindrægni! Mörg
fögur orð voru um það sögð, að
nú væru sverðin sliðruð, nú
hefðu bestu synir þjóðarinnar
tekið höndum saman, nú loks
væri hinn langþráði Fróðafrið-
ur ranninn yfir sundraðan lýð.
Menn gátu varla vatni haldið af
hrifningu yfir því, að sjá forna
andstæðinga fallast í faðma.
Það var varla til kreptur hnefi
á íslandi þá dagana. Það voru
hér um bil eintómar „mildar
hendur“, sem stunduðu það eitt,
að slétta úr öllu því sem á milli
hafði borið. Menn vildu helst
gleyma því, að þeir hefðu nokk-
urn tima verið í stjórnmála-
flokki, sem barist hefði fyrir
ákveðnum stefnumálum. Var
ekki sjálfsagt að rífa niður allar
varnarlínur, kasta frá sér öllum
vopnum, láta hinn sameiginlega
friðarvilja sjá fyrir sameiginleg-
um landamærum? Jú, þannig
hugsuðu margir hinn signaða
Aprildag í fyrra, þegar þjóð-
stjórnin sá fyrst dagsins Ijós. Ó,
hvílik stund, hvilík stund!
Það var nú raunar svo, að
nokkurir sjálfstæðismenn, sem
til samstarfsins gengu, höfðu
verið svo tortrygnir, að þeir
vildu heldur gera út um ágrein-
ingsefnin fyrirfram, en eiga
eftirkaup við forna andstæð-
inga. En þessum mönnum var
svarað því, að „þetta mundi alt
lagast". Þeir sem helst gengust
fyrir samstarfinu af hendi
sjálfstæðismanna, voru öruggir
um það, að takast mundu „ástir
góðar“, ef samstarfið kæmist
að eins á. Tortrygnu mennirnir
hafa ekki orðið fyrir neinum
vonbrigðum, af því að þeir
bjuggust ekki við miklu. Hinir
hafa rekið sig á, að einlægnin í
samvinnunni hefir verið minni,
en þeir höfðu vænst.
Sjjálfstæðisflokkurinn hefir
sem heild lagt sig fram u'm það
undanfarna tólf mánuði, að
greiða úr öllum vanda á frið-
samlegan hátt. Hann hefir fyrir
sitt leyti viljað gleyma fortíð
þeirra flokka, sem einir höfðu
ráðið hér og regerað fullan tug
ára. Hann hefir ekki haldið þvi
á lofti, að því að eins var til
hans leitað, að þessir flokkar
voru að sigla öllu í strand. Hann
hefir ekkert verið að rifja það
upp, að meðan þessir floklcar
voru og hétu, var það þegjandi
samþykki þeirra að setja sjálf-
stæðismenn utangarðs í þjóðfé-
laginu. Sjálfstæðismenn hafa
viljað gleyma því, að meðan öll-
um dyrum var harðlæst fyrir
þeim, stóðu kommúnistum
hvarvetna opnar dyr. Sjálfstæð-
isflokkurinn hafði tekið hönd-
um saman við forna andstæð-
inga og vildi fyrir sitt leyti
gleyma gömlum ágreiningi,
gamalli óstjórn, gömlu rang-
læti. Hann vildi gleyma öllu
nema því, að hann var sérstakur
flokkur, með sérstök stefnu-
mál. Hann fór fram á það eitt,
að ranglætið héldi ekki áfram.
Nú hefir flokkurinn teygt sig
eins langt til samkomulags og
unt er. Samstarfsflokkarnir
verða að átta sig á því, að þótt
Sjálfstæðisflokkurinn vilji flest
á sig leggja til þess að halda
friði við forna andstæðinga,
verður ekki til þess ætlast að
hann gleymi sinni sjálfstæðu
tilveru. Floklcurinn hefir farið
fram á það minsta, sem hægt er
að komast af með í bili. Hann
hefir sagt sitt síðasta orð. Ef
samstarfsflokkanrir slcella við
því skollaeyrunum, geta þeir
prófað, hvort fylgi stjórnarinn-
ar reynist hið sama og í síðast-
liðnum Aprílmánuði.
a
Skákþingið
Ásmundur vildi heldur tapa en
þiggja jafntefli.
6. umferð í meistarflokki var
tefld síðastliðinn sunnudag og
fóru leikar sem hér segir: Árni
Snævarr vann Jóhann Snorra-
son, Áki Pétursson vann Sæ-
mund Ólafsson, Hafsteinn
Gislason og Sturla Pétursson
gerðu jafntefli, en biðskák varð
milli Ásmundar Ásgeirssonar
og Einars Þorvaldssonar. Ef-tir
mikil uppskifti hafði Einar
boðið jafntefli í jafnri stöðu, en
Ásmundur ekki þegið boðið,
hugðist sennilega að vinna, þótt
hann tapaði peði við þær vinn-
ingstilraunir.
í gær voru svo tefldar tvær
biðskákir í meistaraflolcki og
fóru þær þannig: Árni Snævarr
vann Áka Pétursson og Einar
Þorvaldsson vann Ásmund Ás-
geirsson. Einar tefldi endatafl-
ið mjög vel, með peðið yfir og
vann á því eftir 67 leiki. Gat
Ásmundur sjálfum sér um kent,
þar eð hann ofmat stöðu sína,
að hann þáði ekki á sínum tíma
sanngjarnt jafnteflisboð. Kann-
ske að hann láti sér þetta að
kenningu verða í framtíðinni,
jafnvel þótt vörn sem þessi sé
alveg óskiljanleg, þegar um
sjálfan íslandsmeistaratitilinn
er að ræða. B.
300 þús. kr. í
björgunarlaun.
. í gær Voru varðskipinu Ægi
dæmdar 300 þúsund krónur í
björgunarlaun fyrir .að veita
norska skipinu Dixie aðstoð og
draga það til hafnar, er það
hafði mist skrúfuna fyrir sunn-
an Iand í des. s.I.
Dixie var á leið frá Noregi
til Bandaríkjanna með trjá-
kvoðufarm, þegar það misti
skrúfuna þ. 1. des. og töldu
skipverjar að hún hefði rekist
á flak. Var Ægir fenginn til þess
að draga skipið til Reykjavíkur,
fyrir milligöngu vátryggjenda
skipsins.
Samkomulag náðist ekki um
björgunarlaunin og höfðaði þvi
Skipaútgerðin mál gegn eigend-
um og vátryggjendum, og voru
þeir dæmdir til þess að greiða
300 þús. kr. í björgunarlaun,
auk 5% vaxta frá 27. jan. s.l.
Þá voru þeir og dæmdir til að
greiða 12.500 kr. i málskostn-
að. Er þar innifalinn matskostn-
aður á skipi og farmi, 2500 kr.,
en það var metið með öllu á
2.226.293 krónur.
Garðar Þorsteinsson hrm.
flutti málið fyrir Skipaútgerð-
ina, en Pétur Magnússon, hrm.,
fyrir eigendur og vátryggjend-
Umræður á Alþingi
í g*ær um lýðveldið og
ofbeldissitefiiiiriior.
»Maðnr líítn þér nær, ligrgiir í götuiiiii §teinn«.
Svo sem getið var um hér í blaðinu fyrir helgina báru
þeir Jónas jónsson, Pétur Ottesen og Stefán Jóhann
Stefánsson félagsmálaráðherra fram tillögu til þings-
ályktunar í sameinuðu þingi, svohljóðandi:
Sameinað Alþingi ályktar að lýsa yfir því, að það telur ekki
viðunandi, að þeir menn gegni trúnaðarstörfum fyrir þjóðfélag-
ið, eða sé sýndur vottur um sérstakt traust og viðurkenningu
ríkisins, sem vitanlegt er um að vilja gerbreyta þjóðskipulaginu
með ofbeldi, koma íslandi undir erlend riki, standa í hlýðnisað-
stöðu um íslensk landsmál við valdamenn í öðrum þjóðlöndum
eða vinna á annan hátt gegn fullveldi og hlutleysi ríkisins, svo
sem með því að starfa í pólitískum félögum með einræðisskipu-
lagi, sem er ósamrýmanlegt efni og anda stjórnarlaga í lýð-
frjálsum löndum.
Kom tillaga þessi til umræðu í gær og báru þá þrír þingmenn,
þeir: Vilmundur Jónsson, Árni Jónsson og Bergur Jónsson fram
breytingatillögu við aðaltillöguna og leggja til að tillögugrein-
in verði orðuð þannig:
Alþingi ályktar að fela ríkisstjórninni að láta fara fram at-
hugun á því, hvemig hið íslenska lýðræði fái best fest sig í sessi
og varist jafnt áróðri sem undirróðri ofbeldisflokkanna og ann-
ara andstæðinga lýðræðisskipulagsins, með sérstöku tilliti til
þess, að einstökum mönnum, stofnunum, félögum eða flokkum
haldist uppi að nota sér réttindi lýðræðisins til að grafa undan
því og síðan tortíma því, en jafnframt með sem fylstu tilliti til
þess, að lýðræðið beiti jafnan þeim aðferðum sér til varnar, er
sem best fái samrýmst anda þess og því, að ekki leiði til þess,
að það verði sér sjálfu að falli. Athugunum þessum verði lokið
fyrir næsta Alþingi og svo frá þeim gengið, að þær geti orðið
undirstaða löggjafar um þessi efni, ef tiltækilegt þykir. 1 sam-
bandi við þetta láti ríkisstjómin endurskoða ákvæði íslenskrar
löggjafar varðandi landráð og leggi niðurstöður sínar fyrir næsta
AIþingi.“
Jónas Jónsson hafði orð fyrir
þeim Ottesen og félagsmálaráð-
herra og kom víða við. Þykir
ekki ástæða til að rekja ræðu
hans, en um það snérist hún að-
allega, að lýðræðisþjóðunum
stafaði hætta af ofbeldisstefn-
unum, með þvi að þær ælu
snáka við barm, er reyndu Ieynt
og Ijóst að koma lýðræðisskipu-
IaginU fyrir kattarnef. Gengi
þetta jafnvel svo langt að enn
væru til í Iandinu flokkar, sem
hefðu gengið á mála hjá erlend-
um valdhöfum, og vildu koll-
varpa núverandi þjóðskipulagi
með ofbeldi, og því yrði að gera
ráðstafanir til varnar áróðri
þessum. Félagsmálaráðherra
tók því næst til máls og skírskot-
aði m. a. til afstöðu þeirrar, sem
Alþingi hefði tekið gegn komm-
únistum, og kom fram í ræð-
unni alt annar þankagangur en
hjá flokksbróður hans, sem síð-
ar talaði og rakið verður hér á
eftir.
Yilmundur Jónsson gerði
grein fyrir seinni till. af hálfu
flutningsmanna. Yakti ræða
hans talsverða athygli, og með
því að Alþðuþlaðið hefir nú
smækkað svo í broti, að ós nt
þykir hvort það muni sjá sér I
fært að flytja þetta erindi
flokksmanns síns, birtast hér
nokkrir kaflar úr ræðu hans:
Ræða Vilmundar
Jónssonar.
„Till. sú til þingsályktunar,
sem hér liggur fyrir til umræðu
og nú hefir verið mælt fyrir,
hreyfir við svo þýðingarmiklu
vandamáli, að hún er að mín-
um dómi og ýmissa annara hv.
þingmanna svo losaralega hugs-
uð og orðuð af svo flausturs-
legri og fyrirhyggjulausri létt-
úð, að ekki hæfir jafn háalvar-
Iegu úrlausnarefni og þvi,
hvernig vernda skuli lýðræðið
í landinu og sjálfstæði ríkisins
gegn aðsteðjandi hættum.
Lýðræði í ekki mjög rúmri
merkingu er það, að sameigin-
Iegum málum þjóðfélags ráði
vilji meiri hluta þjóðarinnar
eins og hann birtist við almenn-
ar, frjálsar lcosningar, fram-
lcvæmdur af rétt kjörnum full-
trúum og framkvæmdunum
hagað eftir þeim reglum, sem
þeir setja, en þjóðinni gefst síð-
an kostur á við hverjar kosning-
ar að hafa áhrif á að breyta. Um
lýðræði skilgreint á þenna hátt
getur okkur, fylgjendum næsta
óskyldra stjórnmálaflokka,
komið saman — og vonandi
meira en að nafni til. Þó að
ýmsum okkar kunni jafnvel til
skamms tíma að hafa fundist
fátt um slíkt Iýðræði — sum-
um fyrir það, hvers þvi væri
vant, en öðrum þólt það um of
ríflega skamtað — ætla eg, að
atburðir síðustu tíma hafi mátt
sannfæra olckur og margan
hálfvolgan fylgjanda lýðræðis-
ins um, hvað í húfi er, ef vikið
er af grundvelli þess og horfið
til mótsetningar lýðræðisins:
einræðisins í einu formi eða
öðru. Vissulega hafa þeir at-
burðir mátt gera okkur um-
burðarlyndari við sjálfsagða ó-
fullkomleika og vankanta lýð-
f ræðisins, sem eru ekki vand-
I fundnir: margvíslegar mótsagn-
ir þess varðandi ahnenn rétt-
indi, seinagangur, skriffinska,
orðaglamur, úlfúð og illdeilur,
málamiðlanir, hálfverk i flest-
um efnum og spilling í mörg-
um greinum. Okkur hafa gefist
gildar ástæður til að minnast
þess, að þrátt fyrir alla sína
veikleika, liefir lýðræðið til
þessa dags reynst hvorttveggja í
senn: öflugast í vörn og þegar
til lengdar lætur drýgst í sókm
fyrir þeim mannréttindum, sem
ein eru fær um að tryggja til
nokkurrar frambúðar friðsam-
legt samfélag mannanna, er
skilið eigi að lieita þjóðfélag —
að eg tali ekki um menningar-
þjóðfélag. Og þegar öllu er á
botninn hvolft lofar lýðræðið
enn bestu um, að þjóðfélögin
nái undir merkjum þess Iengst
í átt þeirrar fullkomnunar, sem
bestu og réttsýnustu menn fyrr
og síðar hefir dreymt um. Best^
horfir þetta með þeim þjóðum,
sem kalla má að lýðræðishug-
sjónin sé í blóðið borin, sum-
part og sennilega fyrst og
fremst vegna lyndiseinkunna
þeirra, þ. e. skapfestu eða hæfi-
leika til rólegrar, skynsamlegr-
ar yfirvegunar, en óbeitar á geð-
æsingum og loftköstum eftir
dutlungum tilfinninganna, en
einnig fyrir erfðavenjur og
langa tamningu. Er hér ekki síst
að geta Norðurlandaþjóðanna,
sem við teljumst til, og má þvi
segja, að við höfum ásamt þeim
sérstakar skyldur að rækja, þar
sem er varðveisla lýðræðisins og
jafnframt, meðal annars fyrir
smæðar sakir, besta möguleika
til að gæta þess — ef við og þær
fáum þá að vera í friði fyrir
voldugri þjóðum, sem haldnar
eru öðrum og verri anda.
Þau mannréttindi, sem lýð-
ræðið hefir einkum talið sér til
gildis að tryggja, og við, sem
teljum okkur fylgja lýðræði og
órar fyrir því, hvað það þýðir,
teljum að í Iengstu lög eigi að
tryggja borgurum hvers lýð-
ræðisþjóðfélags, eru hugsana-
frelsi, skoðanafrelsi, þar með
tahð frelsi til að láta í ljós hugs-
anir sínar og skoðanir, atvinnu-
frelsi og sem fullkomnast rétt-
aröryggi. Þessi réttindi eru
einkum dýrmæt pólitískum
minni hluta í þjóðfélögunum,
en það hafa þótt liöfuðeinkenni
og aðalsmerki lýðræðisskipu-
lagsins, að það trygði minni
hlutanum slík réttindi, enda
taki jafnan til hans sem fylst
tillit.
Nú bjóða nokkrir vinir lýð-
ræðisins, og þar á meðal þeir,
sem einna f jálglegast hafa barið
sér á brjóst af umhyggju fyrir
því, sjálfu liv. sameinuðu AI-
þingi upp á að samþykkja að
kalla má aðgæslulaust og fyrir-
varalítið, líkt og væri húrrahróp
fyrir konunginum, ályktun, sem
stefnir berlega að því — hvetur
til þess, að þurkuð verði út í
einni stroku öll þessi réttindi
lýðræðisins, er eiga að vera
þrauttrygð í sjálfri stjórnar-
skránni: hugsanafrelsi, skoð-
anafrelsi, atvinnufrelsi og rétt-
aröryggi. Mætti lýðræðið gera
að sínum orðum hið forn-
lcveðna: Guð verndi mig fyrir
vinum mínum. í tillögunni eru
fingurnir elcki lagðir í milli. Ef
„vitanlegt“ er, segir þar. Hverj-
um? Hverjum sem er: Pétri eða
Páli, Jóni eða Jónasi. Ef „vitan-
legt er“ — slíkt þarf ekki að
viðurkennast og enn síður að
sannast fyrir dómstólum — að
þú eða eg hafi hættulegar skoð-
anir, eða jafnvel hugsanir, að þú
eða eg „vilji“ illa eða sé í vafa-
sömum félagsskap, eða einum
eða öðrum of auðsveipur — eða
„á annari bylgjulengd“, eins og
það hefir verið kallað, er það
nægilegt til aðflæma þig eða mig
frá atvinnu og bjargráðum og
stimpla óverðugan alls „trausts
og viðurkenningar“ þjóðfélags-
ins. Hafi annar verið viðurkend-
ur samviskusamur embættis-
maður, skal sú viðurkenning af
honum tekin. Sé hinn viðurkent
þjóðskáld, skal hann elcki vera
það lengur. Hafi hann ort kvæði
á borð við Hulduljóð, skal það
vera eftir ókunnan höfund. Við
könnumst við fyrirmyndina. Að
vísu er lálið í veðri vaka, að hér
sé aðeins átt við kommúnista
— og ef til vill nazista — sem
nú er mjög mildð samkomulag
um að hafi sérstaklega hættu-
legar skoðanir, a. m. k. liinir
fyrrnefndu — en að því ó-
gleymdu, að jafnvel kommún-
istar eru líka menn og borgarar
þessa þjóðfélags, liver er örugg-
ur um að ekki verði þá og þeg-
ar, e.t.v. eftir viðeigandi snuður
og njósnir ef ekki Ijúgvitni, „vit-
anlegt“ um hann, ef á liggur að
ýta við lionum, að hann sé
kommúnisti? Eg ætla að ekki
sé lengra síðan en í vetur, að
sjálfur höfundur og liv. aðal-
flutningsmaður þessarar tillögu,
gaf það vel í skyn, bæði i ræðu
og riti, að ekki aðeins eg og hv.
9. Iandkj. þingm. bersyndug-
ir menn værum — ef ekki
kommúnistar þá — þeim mjög
nærri standandi, heldur mjög
margir aðrir hv. þingm., til þess
mun ólíklegri og þeirra á með-
al hv. 4. þm. Rv., Pétur Hall-
dórsson borgarstjóri, að eg ekki
minnist á prófessor Sigurð Nor-
dal og „skáldin sjö“. Og fyrir
livað? Fyrir það, að við dirfð-
umst að treysta Alþingi og þar
á meðal sjálfum okkur ékki
miður til að útliluta styrkjum
til slcálda og listamanna en
sjálfum honum! Þá mætti hv.
aðalflutningsmaður vera minri-
ugur þess, að árum ef ekki ára-
tugum saman hefir hann sjálf-
ur því nær daglega verið titlað-
ur kommúnisti. Það hefir verið
„vitanlegt“ um hann, eins og
liann orðar það í tillögunni. Og
liánn er jafnvel hvergi nærri
laus undan þessum grunsemd-
um enn. Nú er eg sannfærður
um, að fyrr á, árum voru þetta
staðlaus brigsl. Eg er þvi miður
ekki öldungis eins öruggur um
tilhæfuleysi bandalags hans við
koinmúnista liin siðustu ár —
honum að vísu óvitandi banda-
lags. Það eru fleiri en kommún-
istar, sem hafa orðið varir við
og fengið á að kenna hinu hálf-
og alnasistiska ófrelsi, ihlutun-
arsemi, slettirekuskap, snuðri og
jafnvel liótunum, sem virðist
vera að leggjast eins og pestar-
farg yfir alt andlegt líf í þessu
landi. Og það fer ekki dult, hver
hefir valið sig til þess að veifa
þar þrælasvipunni, sem þessi til-
laga er einn hnúturinn á. En
þess háttar aridlegur „terror“
skapar framar öllu öðru konun-
únismanum tilverumöguleika,
skiftir ekki máli, þó að hann
lcunni að hafa verið upphaflega
vakinn af brekum kommúnista
og komi þeim e. t. v. fyrst í stað
einkum í koll.
Hér er eg kominn að kjarna
málsins og aðalatriði. Á að flana
að því, að snúa allri pólitík í
þessu landi upp í baráttu á milli
kommúnisma annarsvegar og
nasisma hins vegar þar til yfir
lýkur í þeirri baráttu? Þetta
skiftir öllu máli fyrir unnendur
lýðræðisins, því að hvor sem
sigrar, er því búinn fullkomina
ósigur. Eg vil, að við grípum
tækifærið, stöldrum við and-
spænis þessari tillögu, tökum
okkur umhugsunarfrest og at-
hugum okkar gang. Eg get mér
þess til, ef við svörum spurn-
ingunni játandi, að einhverjum
okkar veiti ef til vill ekki af að
hugsa sig stundarkorn um, í
hvorn óaldarflokkinn þeir eigi
þá að skipa sér.
Um mig er það að segja, að
eg vil ekki gefa lýðræðið og
helstu landvinninga þess að
öllu óreyndu upp á bátinn, og
hið sama veit eg um nokkra hv.
þingmenn úr öllum stjórnar-
flokkunum. Eg hefi jafnvel á-
stæðu til að halda, að þeir séu
ánægjulega margir. Mér er það
Ijóst, sjálfsagt eins ljóst og
hverjum öðrum, að lýðræðið
hér á landi, eins og annars stað-
ar á nú í vök að verjast og liið
sama sjálfstæði rikisins. Steðja
hættur að hvorutveggja úr ýms-
um áttum. Er eg þannig ekki
ugglaus um, að lýðræðinu og
skipulagsháttum þess kunni að