Vísir - 13.04.1940, Blaðsíða 2

ví
DAGBLAÐ
Útgefandi:
BLAÐAÚTGÁFAN VÍSIR H/F.
Ritstjóri: Iíristján Guðlaugsson
Skrifst.: Félagsprentsmiðjunni.
Afgreiðsla: Hverfisgötu 12
(GengiS inn frá Ingólfsstræti).
Símar 1660 (5 línur).
Verð kr. 2.50 á mánuði.
Lausasala 10 og 20 aurar.
Félagsprentsmiðjan h/f.
Millibils-
ástandið.
ALMENNINGUR hefir senni-
lega ekld áttað sig til fulln-
ustu á þvi sem gerðist á Alþingi
siðastliðna miðvikudagsnótt. En
þó er hér um að ræða einhverja
mikilvægustu atburðina, sem
nokkurn tíma liafa gerst í sögu
íslendinga. I orði lcveðnu gilda
þær ráðstafanir sem gerðar voru
aðeins „að svo stöddu“, eða um
stundarsakir. En eins og málum
horfir, benda meiri likur til þess,
að hér sé stigið spor að varan-
legu fyrirkomulagi. Öllum er
ljóst, að Danir geta ekki farið
með ufanríkismál okkar eins og
stendur. Á síðustu árum höfum
við kept að því opnum augum,
að auka íhlutun okkar um
þessi mál. Á þeim tímum, sem
nú ganga yfir eru utanríkismál-
in meiri vanda bundin en
nokkru sinni fyr. Úr því að við
verðum að talcast þann vanda á
hendur, þegar svo stendur á, eru
ekki líkur til þess, að skipun
utanríkismálanna fari aftur í
það liorf, sem þau voru fyrir
hertöku Danmerkur.
Hvað konungssambandinu
viðvíkur, er það mál ekki upp-
lýst. Konunginum er ókleift eins
og stendur, að rækja þau störf,
sem stjórnarskráin leggur lion-
um á herðar.
Það er öllum Ijóst, að sú
bráðabirgðaskipun, sem gerð
var á miðvikudagsnóttina, er
ekki til frambúðar. .Tafnvel þótt
þingmenn hefðu verið þess full-
vísir, að við værum með þeim
samþyktum, sem gerðar voru,
að taka málin í okkar hendur,
að fullu og öllu um alla framtíð,
var óviðeigandi að gera það á
annan hátt en gert var. Við ís-
lendingar erum algerlega vopn-
lausir. Við eigum alt undir því,
að aðrar þjóðir hafi traust á
orðheldni olckar. Þess vegna
verðum við að sýna ekki ein-
ungis að samningar séu aldrei
rofnir af okkar hálfu, heldur
jafnvel að við höldum sarnn-
inga Iengur en okkur er skylt.
Forsendurnar fyrir sambandi
okkar við Dani voru brostnar
á þriðjudaginn. Frá því sjónar-
miði hefði ekki verið hægt að
ásaka okkur, þótt orðin „að svo
stöddu“ hefðu ekki staðið í ýfir-
lýsingum okkar, eða þó við með
öðrum orðum hefðum þegar á
þeirri stundu lýst yfir, að við
tækjum málin varanlega í okk-
ar hendur. Við kusum þá leið,
sem við átti, þegar annars veg-
ar var nauðulega stödd vina-
þjóð, dokuðum við, þangað til
frekari vissa lægi fyrir.
Við munum aldrei teljast á-
fellisverðir fyrir það, að halda
orð okkar við Dani til hins ýtr-
asía. En við megum ekki
gleyma skyldunum við okkur
sjálfa. Það millibilsástand, sem
Q
nú er, getur ekki haldist nema
örskamma stund. Eins og mál-
um er skipað, verður ríkis-
stjómin að hafa Alþingi sér við
hönd. Þess vegna er augljóst
mál, að ekki verður hjá því
komist að gera frekari ráðstaf-
anir áður en Alþingi er slitið.
Við þurfum að horfast í augu
við ástandið af fullum mann-
dómi og festu. Allar líkur benda
til, að stofnun hins nýja íslenska
ríkis standi endanlega fyrii' dyr-
um. Fyrsta sporið var stigið af
miklum myndarskap og fullri
samheldni á miðvikud.nóttina.
Við verðum nú þegar að búa
oklcur undir áframlialdið. Það
væri vítavert hirðuleysi, ef lát-
ið yrði reka á reiðanum um
þessi mál.
|Úr því þarf að fást skorið,
hvorí eða að hve miklu leyti,
hinn aðilinn getur fullnægt
samhandslögunum og stjórnar-
skránni. Ef það er ókleift, m.,eg-
um við Islendingar elcki liika
við að taka afleiðingum þess.
Við þurfum þá að snúa okkur
að því af alhug, að leggja grund-
völl að hinu nýja tslandi. Við
megum ekki líta undan, þótt
mikilvægar ákvarðanir bíði
okkar. Við höfðum ætlað að
taka öll mál í okkar hendur að
fáum árum liðnum. Þótt undir-
búningstiminn sé skemri en ætl-
að var, megum við ekki láta það
aftra okkur. Hér dugir ekkert
hilc eða liálfkák. Alþingi getur
ekki skilið við þessi mál í þvi
millibilsástandi, sem þau eru
nú.
Tregur aíli
hjá toguxum
Horfíð írá saltfísk-
vertíð í Haínarfirði.
Eins og getið hefir verið hér
i blaðinu, ákváðu útgerðar-
menn í Hafnarfirði að gera tog-
ara sina út og salta aflann, til
þess að auka atvinnu í kaup-
staðnum.
Togararnir Júpíter, Maí og
Júní liafa þegar farið í eina
veiðiför, og er Júpíter nýkom-
inn til Hafnarfjarðar aftur. —
Var aflinn svo tregur, að á-
kveðið hefir verið að hætta
slíkri útgerð, en snúa sér að
isfiski að nýju. Maí og Júní eru
enn ókomnir, en afli þéirra
hefir verið engu hetri en hjá
Júpíter. Togarinn Garðar lá al-
tilbúinn til slikrar útgerðar, en
hann mun ekki sendur út til
veiða frelcar en hinir.
lélbáí isr fær á
í nótt kom til Reykjavíkur
vélbáturinn Grettir frá Stykkis-
hólmi. Er hann eign Sigurðar
Ágústssonar þar, en gerður út
frá Keflavík.
Grettir liafði fengið á sig sjó,
sem braut hluta af borðstokkn-
um öðrum megin, en liafði vald-
ið litlu öðru tjóni.
Fær báturinn viðgerð hér að
líkindum.
Grettir er 28 brúttó smál. að
stærð.
Sílrf wcfdlsf ú færi
i Faiafloa.
Er þorskurinn að hrygna við
Norðurland?
Síldarmagn virðist vera mikið
hér í flóanum um þessar mund-
ir. Fengu þannig hásetar á
björgunarskútunni Sæbjörgu
nú fyrir fáum dögum nokkrar
síldar á færi út við Hraunið í
Faxaflóa, og voru þær að sjálf-
sögðu allar húkkaðar.
Sterkar líkur benda til að
þorskurinn sé nú að hrygna vjð
Norðurland og hafa fregnir um
það, borist frá Sauðárkróki og
Húsavík.
1 Húsavík hefir Þorskur m. a.
veiðst í grásleppunet og láku úr
honum hrognin og svilin er net-
in voru dregin inn.
Væri full þörf rannsókna í
þessu efni, þegar aflaleysið er
jafn tilfinnanlegt hér syðra og
raun er á.
Maður lendir í vél
og missir fót.
í gærkveldi vildi það slys til,
að maður mölbrotnaði á fæti,
þannig að taka varð fótinn af
honum og gerðist það með þeim
hætti, er hér greinir:
Fjórir menn úr utanverðum
Glæsibæjarhreppi voru áheim-
leið frá Akureyri og voru þeir
á trillubáti. Á leiðinni út eftir
hrasaði einn þeirra, Kristján
Kristjánsson, bóndi að Gásum,
lil í bátnum og lenti með fót-
inn í vélinni, sem mölbraut og
tætti i sundur ristina og fót-
inn allan að ökla.
Mennirnir hröðuðu sér til lands
og náðu tali af Jóni Geirssyni
lækni á Akureyri, sem brá óð-
ara við og fór í bifreið að Gás-
um. Flutti hann liinn slasaða
mann til Akureyrar og á
sjúkraliús, og varð að taka af
honum fótinn við öklalið.
Líðan mannsins er tálin eft-
ir atvikum góð.
Job.
LOFTHERNAÐURINN.
Frh. af 1. síðu.
Aðaláherslan verður því að lík-
indum lögð á að króa Þjóð-
verja inni, frá sjó og landmeg-
in og knýja þá til að gefast
upp. Bent er á, að í nánd við
allar borgir, sem Þjóðverjar
hafa á valdi sínu, hefir norskt
herlið tekið sér stöðu skamt
frá, en aðstaða þess er góð, því
að fjalllendi er við allar þess-
ar borgir. En úti fyrir eru
bresk herskip og varna beiti-
skipum Þjóðverja að kom-
ast út.
í fregnum þeim sem nú berast
frá Noregi kemur æ betur fram,
að norska þjóðin verður að
kenna æ meira á hörmungum
lofthernaðarins, og virðist
þarna hið sama ætla að endur-
taka sig sem í Finnlandi, að
hlífðarlausum loftárásum verði
lialdið uppi á borgirnar. Fregn-
irnar eru að sumu leyti óljósar
enn sem komið er, en kunnugt
er, að á eina borg í austurhluta
Noregs var gerð grimmileg
loftárás, og að lienni lokinní var
hvert hús í báli eða rústum, en
kirkju borgarinnar og Rauða
kross sjúkrahúsi mun þó hafa
verið hlíft. Líkur benda til, að
þetta sé bærinn Elverum, þar
sem norska stjómin tók sér að-
setur, og að loftárásin hafi verið
gerð skömmu eftir að norska
stjórnin fór þaðan. Um veru-
stað hennar er eklci kunnugt, en
talið er, að liún sé á öruggum
stað í smáþorpi einu. Konungur,
ríkisstjórn og Stórþingsmenn
hafa verið í stöðugum hættum,
vegna loftárása, orðið að leita
hælis í skógum, um stundar sak-
ir, fara yfir isilagðar ár fótgang-
andi o. s. frv. Um verustað kon-
ungs er ekki kunnugt í London,
en það er talið, að hann eins og
ríkisstjórnin sé á öruggum stað.
Borgin Fredrikstad er í rúst-
um eftir Ioftárásir, en flestir í-
■búanna höfðu verið fluttir það-
an. Að minsta kosti tvær Ioft-
árásir voru gerðar á borgina.
Breski flugflotinn er á stöð-
ugu sveimi við strendur Noregs
yfir Kattegat og Skagerrak og
líka yfir Litla-belti og Stóra-
belti og í gær var gerð árás á
5000 smálesta flutningaskip
þýskt við Langeland í Dan-
mörku. Árásir liafa einnig verið
gerðar á flugbátastöðvar Þjóð-
verja við Eystrasalt.
Það er nú fullsannað, að
Þjóðverjum veittist auðveldara
að ná Narvik á sitt vald vegna
landráðaframkomU yfirmanns
setuliðsins þar, en liann er vin-
ur Quislings. Segir i fregnum
frá Noregi, að hann hafi fyrir-
skipað setuliðinu að veita ekki
viðnám. I Narvik er öflugt virki,
sem Norðmenn hefði vafalaust
getað varið um skeið. Herfor-
ingi þessi hefir verið liandtek-
inn.
Hvarvetna í Noregi þyrpast
menn í herinn. Og sjálfboðalið-
ar gefa sig fram í hundraðatali.
Bendir alt til, að Norðmenn
muni verja land sitt af jafnmik-
illi hreysti og hugpi-ýði og
Finnar.
í London er bent á það af her-
málasérfræðingum, að það geti
tekið nokkurn tíma, að sigra
Þjóðverja í Noregi, en Banda-
menn, studdir af Norðmönnum,
muni nota hvert tækifæri sem
býðst til þess að gersigra þá, og
og alment er litið svo á, innrás
Þjóðverja í Noreg sé hið hrap-
allegasta glappaskot, sem Hitler
hafi gert, og Bandamenn muni
nota sér það út í æsar.
Bretar loka
siglínga-
leiðinni
til Noregs.
Bretar tilkyntu i gær, að þeir
hefði Iagt tundurduflum alt frá
Hollandsströndum til Noregs,
undan Bergen, þaðan suður með
ströndum og til austurs að
sænskri Iandlielgi, og einnig
þvert yfir Kattegat. Milli tund-
urduflanna er 32 km. breið
renna að sænskri landhelgi. Auk
þess liafa Svíar Iagt tundurdufl-
um í sænskri landhelgi og er
tundurduflasvæði þeirra 160
km. langt.
Með tundurduflalagningum
Breta er miðað að því, að Þjóð-
verjar geti ekki haldið uppi
neinum samgöngum á sjó til
Noregs og siglingar um Eystra-
salt geta aðeins átt sér stað uní
rennuna milli tundurduflanna.
Bresk herskip verða þarna á
verði og breskar liernaðarflug-
vélar eiga að vera á stöðugu
sveimi yfir tundurduflabeltun-
um, til þess að halda uppi árás-
um á skip þau, sem Þjóðverjar
kunna að senda á vettvang, til
þess að slæða tundurduflin
Stadfest að
Gneisenau
var sökt
Það hefir nú verið staðfest,
samkvæmt fregnum frá Noregi,
að þýska herskipinu Gneisenau
var sökt í Oslofirði aðfaranótt
þriðjudags siðastliðins. Enn-
fremur var þýska herskipinu
Emden sökt, í viðureign við
norslc herskip. Gneisenau var
25.000 smálesta orustuskip og
eiga Þjóðverjar nú að eins eitt
herskip af sömu stærð, Scharn-
liorst, sem barðist nýlega við
breska herskipið Renown, og
varð fyrir skemdum i þeirri við-
ureign
Árás á þýsk herskip.
Breskar árásarflugvélar
gerðu árás á tvö þýsk herskip
undan Kristiandssand í gær.
Var liáð þarna mikil loftorusta
og voru tvær þýskar flugvélar
skotnar niður og a- m. k. tvær
aðrar skemdust mikið. Um ár-
angurinn af loftorustunni er
ekki með fullu kunnugt.
Bretar viðurkenna að 8 flug-
vélar liafi verið skotnar niður
fyrir þeim í gær og að tvær hafi
skemst og orðið að nauðlenda
á sjó á heimleið.
Enn um loftbardagana.
Breska flugmálaráðuneytið
tilkynnir, að allan daginn í gær
hafi öflugar flugflotadeildir
verið á sveimi við strendur Nor-
egs og Danmerkur, til þess að
leita að þýskum herskipum og
flutningaskipum og gera árás-
ir á þau
F j órar Messerschmidt-f lug-
vélar þýskar voru skotnar niður
og talið er, að tvær aðrar hafi
orðið fyrir skemdum. Þá stað-
festir flugmálaráðuneytið, að
Brétar hafi míst 10 flugvélar í
gær
HJ^FHdýFlð
og:
Ilessarafoía
Sérhvert heilbrigt bjarndýr
notar báða framfæturna, hvort
sem það gengur, etur eða bersí.
Og hægri löppin veit hvað sú
vinstri gerir. Þær vinna saman
og þá verður átakið ægilegt. —
Rússneski björninn hagar sér
líka þannig. Hægri framlöppin
er við Eystrasalt, en sú vinstri
suður á Balkanskaga. Hann not-
ar þær næstum þvi altaf sam-
tímis. Það hefir hann gert í
meira en þrjár aldir.
Stokkhólmur virðist vera óra-
leið frá Istanbul. Og alvarlegur,
nauðrakaður sænskur lúthers-
trúarprestur virðist eiga fátt
sameiginlegt með hátíðlegum,
skeggjuðum, tyrkneskum mú-
hameðstrúarpresti. En þeir hafa
eitt sameiginlegt: Þeir eru eins
og hunangsskál í nánd við
hvora löpp hjarnarins. Þótt
undarlegt megi verðist hafa oft
farið boð milli Kyrjálabotns og
Hellusunds, mótmælendapres t-
urinn og múhameðstrúarprest-
urinn með livíta vefjarhöttinn
hafa oft tekið höndum saman.
Ilinn glæsilegi hetjukonungur
Svía, Karl tólfti, rataði jafn vel
í Istanbul og í hinum fagra höf-
uðstað sínum.
Rússar hafa jafnmikinn hug
á að eignast Finnland og Bess-
arabíu. Þau eru eins og vængir
í hurð, eins og glófapar, eða
•eigum við að segja eins og tvær
árar í bát. Þau eru teinarnir fyr-
ir rússnesku eimreiðina.
En Bessarabía er líka metnað-
armerki. Þegar Rússland er
veikt fyrir tapar það Bessara-
bíu, þegar það er sterkt, tekur
það hana aftur. Þegar páskarn-
ir koma og Rússinn á enga nýja
flík, er hann skömmustulegur.
Honum finst hann vera einskis
virði og fyrirlitinn. Þegar hann
lítur á landabréfið og Bessara-
bia er þar ekki með, verður lion-
um eins innanbrjósts. Landa-
bréfið er eins og kælilokið á bíl,
sem skrautmyndin er dottin af.
Rússum er sama þótt billinn
gangi ekki „á öllum“, en þeir
vilja hafa styttuna á kælilokinu
— Bessarabíu.
En Bessarabía er auðvitað
meira en metnaðarmál. Bess-
arabía er þjóðleiðin frá Asíu til
Suður-Evrópu. Þjóðir og lierir
hafa í sífellu farið þessa leið.
Rússar liafa lika gert það oft.
Og þá langar til að gera það
enn einu sinni. Sagan hefir
sannað það, að það er jafneðli-
legt, að hinar norðlægu þjóðir
langi til þess að brjótast suður
á Spán, ítalíu og Balkanskaga,
eins og liungraðan mann langar
lil þess að borða gómsæta á-
vexti.
Bessarabía er Iangt, mjótt
flatlendi. Hún er eingöngu ak-
ui*yrkjuland og framleiðir ágætt
korn og ávexti. íbúarnir gæti
auðgast, en þeir eru bláfátækir.
Þeir eru um 3 miíjónir að tölu
og búa í fátæklegum þorpum,
eða óheilnæmum og óhrein-
um borgum. Rússar litu aldrei
á Bessaraliíu sem nauðsynlega
og Rúmenum hefir fundist
sjálfsagt að fremja þar rán-
yrkju. Vegir eru engir til, járn-
brautir fáar og lítið um nútíma
þægindi. Hún er ágætt dæmi um
óstjórn og pólitíska spillingu.
Það er ógerlegt að skera úr því,
hvort Rúmenar eða Rússar liafa
hagað sér ver þarna. En ástand-
ið í landinu er átakanlega sorg-
legt.
Ef maður lítur á þjóðflokka-
kort af Bessarabíu, er hún eins
og mölétin ábreiða. Hún er full
af götum. Hún virðist hafa bót
við bót, eins og kápa beininga-
manns. Meira en helmingur
landsmanna eru Rúmenar,
margir eru Ruthenar, sumir eru
Bulgarir, nokkrir Rússar. Auk
þess eru þar Tyrkir, Tatarar og
Þjóðverjar og jafnvel Frakkar.
Þá eru þar um 250 þús. Gyðing-
ar. „Allir í Bessarabiu eru fá-
tækari en allir aðrir“, segir mál-
tækið, en Gyðingarnir eru fá-
tækastir allra. Þjóðverjar kom-
ast næst því að vera efnaðir, en
Búlgarar eru næstir.
Búlgarir eru ein ástæðan fyrir
því, að Rússar líta Bessarabíu
hýru auga. Það er óvist, hvað
Búlgarir eru þarna margir. Þeir.
eru þó áreiðanlega fleiri en 100
þúsund og færri en 350 þúsund,
að líkindum um 250 þúsund. I
sumum héruðum era þeir í
niiklum meiri liluta. Eitt liérað
í Suður-Bessarabíu heitir meira
að segja „Litla-Búlgaría“.
Búlgararnir eru bestu bænd-
urnir, ganga næstir Þjóðverjun-
um og eru mikils ráðandi í
millistétt smáborganna. Þeir
láta meira að segja til sín taka
í stjórnmálunum. Þeir eru mjög
rússneskir í anda og eru eins-
konar tengiliður milli Búlgaríu
og Rússlands. Margir ráðamenn
í Búlgaríu, meðal annars einn
forsætisráðherra, sem uýlega
sat við völd, eru frá Bessara-
híu. Þessir menn eru með ann-
an fótinn í Sofiu og liinn i Mosk-
va, Odessa eða Kiev
Aulc þess finnur maður Búl-
gari allstaðar, frá Suður-Bess-
arabíu til Dobrudja. Þeir eru
þúsundum, saman i Norður-Do-
hrudja og í Suður-Dobrudja
búa fáir aðrir en Búlgarir. Það
liérað var áður liluti af Búlg-
aríu.
Það er þvi deginum ljósara,
að endurheimt Bessarabíu