Vísir - 18.04.1940, Blaðsíða 2

VlSIR
10 ái8íi síœílfiii og'
iparibaakarnir.
Háskólafyrírlestrar
dr. Einars ÓL Sveinssonar.
Síðasti háskólafyrirlestur dr.
Einars um menningu og hugs- !
unarhátt á Sturlungaöld var ;
fluttur mánudagskvöldið 8. þ.
m. fyrir húsfylli hlustenda, og
lauk þar með þessum fyrir- \
lestraflokki.
Fyrirlesarinn hafði áður gert .
grein fyrir þeim átökum, sem
urðu milli veraldlegs valds og
kirkjuvalds hér á landi í lok 12.
aldar og í upphafi hinnar 13.
Með banni erkibiskups við
vígslu höfðingja, var reynt að
greina sundur „ríki“ og kirkju
og höfðingjunum að kalla
hrundið frá kirkjunni.
Þorláki hiskupi helga hafði
ekki tekist að fá vald yfir
kirkjustöðum, nema í Aust-
firðingafjórðungi, og bann Guð-
mundar liiskups góða við dómi
leikmanna yfir klerki var einsk-
is virt. Þetta og annað beið
betri tíma, og það er ekki fyrr
en um og eftir miðja öldina, að
kirkjan fer að vinna á aftur.
Smám saman fer að minka um
það, að prestar beri vopn, sem
var að vísu bannað frá fomu
fari að réttum kirkjulögum, og
ókvæni vígðra manna, þeirra,
er hinar æðri vigslur höfðu tek-
ið, fer að tíðkast meira og
meira, og kemst það að fullu á
á síðasta fjórðungi aldarinnar.
Samtimis lcoma staðamál, og
annað, sem Árni biskup Þor-
láksson afrekar, og á þessum
tíma breytir íslenska kirkjan
svo um svip, að hún verður lík
í sniðum og tíðkaðist erlendis.
Alt þetta hefir djúp áhrif á
menningu þjóðarinnar; nú
hefst nýtt tímabil i kirkjumál-
um sem öðrum.
Frá þvi „12. aldar kristnin“
hverfur og þangað til þetta
verður, líða einn til tveir manns-
aldrar, þegar leikmenn standa
nokkuð sjálfstæðir ' gagnvart
kirkjunni; þeir hafa forustu í
andlegu lífi, og þeirra smekk-
ur drottnar í bókmentunum,
þeim sem þá ekki eru alkirkju-
legar. Frá þessum tima og á-
vöxlur hans er þorri íslendinga-
sagna og hestu rit meðal kon-
ungasagnanna. Fyrirlesarinn
henti á nokkur einkenni liugs-
Og nú Ieyfi eg mér, að biðja
yður um, yngri og eldri, að lofa
„Tíu ára iáætlun“ minni að njóta
þess, sem í sparibauka ykkar
safnast og muna eftir „Tíu ára
áætlun“ minni að öðru leyti.
Reynivöllum í apríl 1940.
Halldór Jónsson.
unarháttarins i þessum verkum,
andlegt frelsi og gagnrýnisanda,.
mannþekkingu og reynslu.
Þessa fyrirlestra dr. Einars
má að ýmsu leyti kalla viðburð.
Þeir voru fræðilegir og alþýð-
legir i senn, en þó auðvitað ekki
nema fljót yfirsýn yfir efni,
sem er margfalt viðameira. Það
er auðvitað, að að baki slílcra
erinda stendur fullunnið verk-
ið, svo að erindin eru í raun
réttri efnisyfirlit. Ólcunnugum
lcann að verða að segja, að eng-
inn vandi sé að ganga frá sliku,
en skjátlast þar lirapallega, því
þó vandi sé mikill að vinna
verk út í æsar, er mun meiri
vandi að gera útdrátt svo, að
hann gefi fult og glögt yfirlit.
Við það verlc fellur spánnýr
vandi á hendur mönnum, þar
sem þeir nú eiga að hafa og
hafna og gera sér grein fyrir
hverju má sleppa og hverju á
að sleppa og hverju ekki má
sleppa, nema myndin raskist
við. Slíkt reynir mjög á dóm-
greind rnanna, og hefir dr. Ein-
ari bersýnilega farið það ágæt-
lega úr hendi. Þá var viðfangs-
efnið i heild sinni nýstárlegt, og
það veitir sannarlega ekki af
þvi að viklca viðhorfið til ís-
lenskrar sögu, því það hefir
fram að þessu verið harla
þröngt. Bæði háskólinn og dr.
Einar mega því vel við una, en
elcki síst þeir, er á hlýddu, enda
sýndu þeir, að þeir kyrrnu að
meta erindin, þvi lcenslustofan
var troðfull á hverjum fyrir-
lestri.
Það væri mjög ákjósanlegt,
ef háslcólinn legði nokkra stund:
á það að láta flytja alþýðlega
fræðifyrirlestra, þvi við það
mundi hann ná til fleiri en stú-
denta einna, og skilningur á hag
hans og þörfum meðal ahnenn-
ings mundi aukast við.
G. J.
Póstferðir á morgun.
FráRvík: Rangárvallasýslupóst-
ur, Vestur- og Austur-Skaftafells-
sýslnapóstar, Snæfellsnessýslupóst-
ur, BreiÖafjar'Öarpóstur, Akranes,
Borgarnes. — Til Rvíkur: Húna-
vatnssýslupóstur, Skagaf jarðar-
sýslupóstur, Dalasýslup., Stranda-
sýslupóstur, Austur-Barðastrandar-
sýslupóstur, Akranes, Borgarnes.
I.eikfélag Reykjavíkur
sýnir skopleikinn „Stundum og
stundum ekki“ annað kvöld og
verða aðgöngumiðar seldir í dag, en>
vegna mikillar aðsóknar verður ekld
svarað í síma fyrsta klukkutímannr
eftir að sala aðgöngumiða hefst.
VI
DAGBLAÐ
Útgefandi:
BLAÐAÚTGÁFAN VÍSIR H/F.
Ritstjóri: Kristján Guðlaugsson
Skrifst.: Félagsprentsmiðjunni.
Afgreiðsla: Hverfisgötu 12
(Gengið inn frá Ingólfsstræti).
Símar 166 0 (5 línur).
Verð kr. 2.50 á mánuði.
Lausasala 10 og 20 aurar.
Félagsprenlsmiðjan h/f.
Afmælis-
hugleiðing.
I* SKÍRNINNI hlaut hún nafn-
ið þjóðstjórn. Hún varð árs-
gömul í gær. Hún hefir lifað
stutta æfi en viðburðaríka, því
viðburðaríkari, sem nær hefir
færst ársafmælinu. Hún fædd-
ist í erfiðu árferði, fjárhags-
vandræðum og atvinnuhruni.
Hún á enn við sömu erfiðleika
að stríða. En ofan á þetta bæt-
ist svo það, að heimurinn allur
hefir hlaupið i bál, ríki eru af-
máð í einu andartaki, markaðir
Iokast, siglingaleiðir teppast,
hættur aukast, ofbeldi magnast,
öryggisleysi vex, óvinir elskast
og vinir hatast, öllu er enda-
stungið, engin vissa um neitt
nema óvissuna, óvissuna um
næsta dag — um alla framtið.
Órótt er höfuð þess, sem
kórónu ber. Það er ekki mak-
ráðum mönnum hent og handa-
seinum að ráða fram úr öllum
þeira vanda, sem daglega steðj-
ar að úr margri átt. Engin
stjórn á íslandi hefir átt við
mikilvægari vandamál að glíma.
Þetta á okkur öllum að vera
ljóst.
En jafnframt eiga þeir, sem
með völdin fara, að gera sér i
hjartans auðmýkt grein fyrir
þeirri byrði, sem þeir hafa á sig
tekið og biðja góða forsjón þess,
að hún geri þá vandanum
vaxna.
Ríkisstjórnin settist að völd-
um við meiri liðstyrk en nokk-
ur undanfarin stjórn hér á
Iandi. Við atkvæðagreiðslu á
þingi féklc hún 44 atkvæði með
sér, en aðeins fjögur á móti.
Ekkert liggur fyrir um það, að
þessi styrkleikahlutföll innan
þingsins hafi raskast. Hinsvegar
er ekki þvi að leyna, að dálít-
ið voru þær misjafnlega léttar
hendumar, sem traustið vott-
uðu og mun svo enn vera.
Það sem stjórninni ríður mest
á, er að afla sér þess trausts hjá
þjóðinni, að hún sé i raun og
samileika þjóðstjórn. Til þess er
ekki nægilegt að einstakir flokk-
ar hafi traust á einstökum
mönnum í stjórninni. Allir
stuðningsflokkarnir verða að
geta haft traust á öllum mönn-
unum sameiginlega. Það traust
verður ekki fengið nema að
nafni einu, ef ekki er fyrir hendi
einlægur vilji til gagnkvæmrar
tilhliðrunarsemi.
Það vill oft við brenna, að
þeir, sem ráðið liafa húsum ein-
ir um langan aldur, verða helst
til heimarikir í margbýli. Hér
stóð svo á, að nýju sambýlis-
mennímir þurftu ekki að knýja
dyr. Þeim var boðið samstarfið.
Þeir bentu þegar við komu sína
á sitt hvað, sem leiðrétta þyrfti,
ef sambýlið ætti að lánast með
öllu. Þeir treystu þvi, að leið-
rétting fengist. Þeir báru fram
óskir sinar á þann hátt, að trygt
væri, að ekki skerti sóma
þeirra, er fyrir voru. Nú þykj-
ast þeir hafa beðið úrlausnar
Iengur en með líkindum hefði
mátt þykja.
Okkur hefir aldrei riðið á því
eins og nú að standa saman sem
*
einn maður. Enginn flolclcur rná
í skjóli þeirrar nauðsynjar að
starfað sé saman, þverskallast
við sanngjörnum kröfum sam-
starfsflokks. Það er elcki nóg að
stjórnin sé samhent, ef liún er
ekki samlient í því, sem gerir
fylgismenn hennar samhenta.Og
það er eklci nóg að breiða yfir
mislclíðarefnin og sópa þeim j
undir borð og belclci. Það verð-
ur að sópa þeim út úr húsinu,
svo að heilhrigt loft geti fengist.
Við lifum á tímum mikillar
óvissu. Við skiljum erfiðleilca
þeirra, sem mcð völdin fara.
Við gerum elclci þá kröfu til
þeirra, að þeir séu slík ofur-
menni að vitsmunum, fram-
sýni og ráðsnild, að þeirn geti
aldrei yfirsést. Við ætlumst til
að þeir séu víðsýnir, hleypi-
dómalausir, sáttfúsir og góð-
gjarnir. Ef þeir sýna það allir
sem einn mun þjóðin fylkja sér
að haki þeim. Stjórnin má eklci
vera sjálfri sér sundurþylck, enn
síður þeir flokkar, sem hana
styðja, og allra síst kjósendurn-
ir, sem standa undir öllu sam-
an. Ef íslenslca þjóðin á að geta
sameinast á hinum örlagarík-
ustu tímum verður rílcisstjóm-
in að ganga á undan. Það þarf
mikið til að vera þjóðstjórn
meira en að nafni.
a
Ályktanir frá þingi
sveinasambands
byggingarmanna.
Á nýafstöðnu þingi Sveina-
sambands byggingamanna í
Reykjavík voru eftirfarandi á-
lyktanir samþyktar samhljóða:
„Fjórða þing Sveinsambands
byggingamanna skorar á Al-
þingi það, er nú situr, að draga
elcki úr styrk til verkamannabú-
staða, þar sem skerðing á fjár-
framlögum til þeirra myndi
draga úr nauðsynlegri húsnæð-
isaulcningu, og þá jafnframt
skerða allverulega lífsafkomu
þeirra manna, sem atvinnu hafa
í byggingariðnaðinum.“
„Fjórða þing Sveinasam-
bands byggingamanna í Reykja-
vílc skorar á Alþingi og ríkis-
stjórn, að koma sem fyrst á fót
lánstofnun, er veiti haglcvæmari
lán til bygginga ibúðarhúsa en
kostur hefir verið á.“
„Fjórða þing Sveinasam-
bands byggingamanna i Reykja-
vík skorar á ríkisstjórn, að hefj-
ast nú þegar handa um að láta
fullgera Þjóðleikhúsið, þar sem
við það myndi skapast allveru-
leg atvinnuaukning fyrir iðnað-
armenn.“
Skotar sviftir
pilsunum.
Um alt Skotland heyrist nú
grátur og gnístran tanna, því að
yfirherstjórnin hefir bannað
notkun hinna frægu skosku pilsa
meðal hermannanna og eru þeir
látnir ganga i venjulegum
khakibúningum.
Ástæðurnar fyrir þessu banni
eru margar. Pilsin eru lítil vörn
gegn eiturgasi, þvi að þegar
gengið hefir verið í þeim lengi í
rigningu koma sár á hnén eftir
hið þykka efni. Þegar rétt lengd
er iá pilsunum, ná þau nákvæm-
lega niður á miðja hnéskelina.
Þá fara hvorki meira né minna
en 7% yards af efni i hvert pils
í sambandi við „Tiu ára á-
ætlun“ mína vil eg minna á
sparibaUkana, sem fást eða liafa
í fengist við alla aðalbanka lands-
ins ásamt útbúum þeirra víðs-
vegar. Þeir hafa lcostað 3 lcrón-
ur liver og liafa banlcarnir lykl-
ana að þeim í sínum vörslum.
Nú vill barnið eða unglingur-
inn spara 10 aura eða 25 aura,
eina lcrónu eða 5 krónur. Hann
lætur þessar upphæðir i spari-
baukinn sinn. Þar með er þess-
um aurum eða krónum forðað
frá augnablilcseyðslu, af því að
eigandinn getur ekki opnað
baulcinn heldur féhirðir þess
banka, er á hlut að máli.
Þegar vel stendur á eða eig-
endum þykir ástæða til, er svo
farið með sparibaukinn í bank-
ann og er þá innihaldið látið
inn í tilteknar viðslciftahækur,
eða að eigandinn getur tekið
þetta til sín.
Því miður mun það einatt
verða svo, að menn láta ekki
það sem er i baukunum inn i
viðskiftabækur, heldur talca aur-
ana til sín auðvitað j>á í eyðslu-
skyni. En þegar svo er, liafa
þessir sparibaukar ekki náð til-
gangi sínum, sem er sparnaður.
Auðvitað eru menn sjálfráðir
um, hvort menn láta það, sem
safnast hefir fyrir í sparibauk-
unum, t. d. inn i venjulegar
sparisjóðsbækur eða Tíu ára á-
ætlunarbækur, en eg vildi fara
fram á það að eigendur spari-
baulcanna létu Tíu ára áætlun
mína njóta þess, sem þannig hef-
ir sparast. Og þá verður þetta
raunverulegur sparnaður, og
getur þetta komið sér síðar harla
vel fyrir eigendur þessara bóka.
Það sem eytt er, kemur aldrei
aftur í þess eigu, sem þar á hlut
að máli. En það sem lagt er inn
á Tíu ára áætlunarbók, geymist
þar sinn ákveðna árafjölda, en
þá verður það aftur handbært.
Þess má geta fólki til Ieiðbein-
ingar, að fé, sem lagt er inn í
Tíu ára áætlunarbók er ávaxtað
með hálfum (Vá) af hundraði
hærri vöxlum en venjulegum
sparisjóðsvöxtum á hverjum
tíma.
II.
Setjum svo, að barnið neiti
sér um sælgæti sem það ella
hefði greitt fyrir 25 aUra. Fyrir
þessa 25 aura hefði það fengið
lítinn bréfpoka með nokkrum
brjóstsykursmolum eða lítið eitt
af annari tegund. Þetta er nú
og það er of mikil eyðsla, að
dómi herstjómarinnar. Þetta
eru lielstu ástæðurnar, sem fram
eru færðar.
En Skotar vilja fyrir hvern
mun fá að halda pilsunum. Þeir
eiga að visu að fá að vera i þeim
í heimferðarleyfum og hersýn-
ingum, en þeir heimta að fá að
vera í þeim í skotgröfunum líka.
Þeir segja sem svo: — Hvernig
eiga Þjóðverjar að vita, hvenær
þeir eiga að flýja, úr því að þeir
geta ekki þekt okkur á pilsun-
um!
En herstjórnin svarar með
orðum Joffre, marskálks, sem
lét svo um mælt, er talið barst
að pilsum Skota:
raunar gott á bragðið, elclci er að
neita því, en þetta er slcammgóð-
ur vérmir. Þetta er óðara húið,
góða bragðið horfið, svo þetta
gaman stendur ekki lengur.
Ef bamið, sem neitar sér um
þelta góða hragð, en lætur aur-
ana inn i sparibaukinn sinn og
síðan inn í Tíu ára áætlunarbók
sína, þá á það þessa aura. Þeir
hafa ekki fokið út í veður og
vind. Siðar getur að þvi lcomið,
að þessir aurar og aðrir aurar,
er á svipaðan liátt var lialdið til
þörfum, af því að þeim liafði
elclci verið eytt, að óþörfu.
III.
Það kemur einatt fyrir, ótal
sinnum, að einmitt sé brýn þörf
á að eiga, þó ekki væri nema
noklcrir aurar eða krónur, fimm
krónur, 10 krónur, 50 krónur o.
s. frv. Gildi auranna, smámun-
anna, livað þá heldur stærri upp-
liæða, verður fyrst einna ljósast,
þegar þeir eru ekki til, en þarf
þó nauðsynlega á þeim að
halda. En allir vita, að ekki er
unt til þess að taka, sem ekki er
til.
Forsjált harn og unglingur
geymir heldur aurana sina en að
eyða þeim að alls óþörfu til þess
að svala löngun sinni um
skammvinna nautn eða stundar-
gleði. Skynsamt barn og ungl-
ingur lærir að skilja smám sam-
an betur og betur, hvers virði
þeir eru. Og forsjált foreldri,
sem vill harni sínu vel, áminnir
barn sitt um að gæta einnig og
eigi síður smámunanna. Þetta
getur marlcað lífsstefnu barns-
ins í framtíðinni þvi til heilla og
sóma á fleiri veg en þenna.
IV.
Nú er mikil lceppnisöld, t. d. í
iþróttum. Þar er um að gera, að
verða fyrstur að setja nýtt met.
Slík lceppni væri eigi síður
holl i umræddum efnum. Væri
gaman fyrir börnin, að keppast
hvert við annað einmitt um
sparsemi. Með því væri það að
gera meira en að vinna fyrir sig.
Það væri fyrir sitt leyti að hjálpa
þjóð sinni til að verða efnalega
sjálfstæð, og fær um að lcoma
mörgu fögru og þörfu til leið-
ar. Barnið og unglingurinn verð-
ur að veita þvi athygli, að vel-
ferð Iands og þjóðar veltur eigi
aðeins á hinum fullorðnu, held-
ur líka á börnunum og ungling-
unura. Því það eru einnig börn
og unglingar, sem eiga að erfa
landið.
í skeytin —
„Pour l’amour c’est magni-
fique; mais pour la guerre —
c’est impossible“. (í ástamálum
eru þau fyrirtak, en í stríði —
óhæf).
Betri einkennis-
búningar en 1914.
En úr því að búið er að minn-
ast dálítið á einkennisbúningana
bresku, þá er best að segja nokk-
uru nánar frá þeim.
Þeir eru búnir til úr ull og er
efnið nefnt „khaki“. Það er upp-
runnið úr persnesku og þýðir
„eins og jörðin“. Liturinn er
Ijósbrúnn. Bretar notuðu fyrst
khakibúninga úr bómull og
voru þeir ætlaðir þeim her-
mönnum, sem sendir vom til
nýlendnanna.
Khakibúningamir sem voru
notaðir fyrst í Heimsstyrjöld-
inni, voru litaðir með blöndu úr
sjö litum, m. a. indigó, gulum og
grænum. Utkoman varð gul-
grænt efni, og hlutföllin i blönd-
unni voru svo fjölbreytt, að það
var sjaldgæft að tveir hermenn
í sömu herdeild væri i einkenn-
isbúningum, sem voru alveg eins
á litinn.
1 lok stríðins var að eins not-
ast við þrjá hti — brúnt, indigo
og hvítt og voru hlutföllin 80, 5
og 15. Það var mikil breyting til
bóta. Nú er enn búið að breyta
þessum lilutföllum og á liturinn
þar með að vera fulllcominn.
Litirnir eru nú olifugrænt, brúnt
og hvítt og hlutföllin 35, 35 og
30.—
Kolagas
handa bifreiðum.
1 Bretlandi eru 2 miljónir bif-
reiðaeigenda, sem fá lítið sem
ekkert bensín. Hverri bifreið i
einkaeign er ætlað mánaðarlega
bensín, sem nægir til þess að
aka 320 km., eða rúma 10 km.
á dag. Fyrir stríð var talið að
hver einkabifreið æki 950—1000
km. mánaðarlega að jafnaði.
Rílcisstjórnin gaf nýlega út til-
kynningu þess efnis, að í undir-
búningi væri framleiðsla á tæki,
sem framleiddi gas handa bif-
reiðum úr lcolum.
Hefir sérstök nefnd haft þessí
vandamál til athugunar og hún
hefir veitt 25 verksmiðjum leyfi
til þess að framleiða tæki þau,
sem nota á. Eru þau fest á bílinn
sjálfan, eða dregin á eftir honum
á hjólum.
Til þess að tækin komi að not-
um, þarf ekki að breyta hreyfl-
inum nema lítið eitt, en þau eru
mjög dýr, svo að gera má ráð
fyrir að hinir efnaminni bílaeig-
endur geti ekki hagnýtt sér þau.
Er verðið rúmlega 40 sterlings-
pund. Þó er vonast til þess að
hægt verði að lækka verðið, svo
að þetta komi sem flestum að
gagni.
Að svo stöddu ætla framleið-
endur þessara gastækja að fram-
leiða nær eingöngu tæki handa
vörubílum, stórum fólksflutn-
ingabílum o. þ. h. farartækjum,
sem mest er nauðsyn á að sé í
umferð og fái sem ódýrast elds-
neyti. Er lcostnaður við lcola-
kaup milclu minni en við kaup
á bensíni. Hefir verðið á bensín-
lítranum hækkað um ca. 10 aura
úr ca. 35 au. í 45 au.
Þá hafa slcattar á bílum hækk-
Fréttír, sem ekki komast
Það gerist æðimargt í löndum styrjaldaraðila, enda þótt það
þyki ekki þeim tíðindum sæta, að það sé sett í skeyti eða lesið
upp í útvarp. En þessar fregnir varpa þó nokkuru ljósi yfir það,
sem er að gerast heima fyrir og birtir Vísir því hér nokkura smá
kafla úr bréfum frá United Press.