Vísir - 09.05.1940, Blaðsíða 2

VÍSIR
VISIR
DAGBLAÐ
Útgefandi:
BLAÐAÚTGÁFAN VÍSIR H/F.
Ritstjóri: Kristján Guðlaugsson
Skrifst.: Félagsprentsmiðjunni.
Afgreiðsla: Hverfisgötu 12
(GengiS inn frá Ingólfsstræti).
Símar 16 60 (5 línur).
Verð kr. 2.50 á mánuði.
Lausasala 10 og 20 aurar.
Félagsprentsmiðjan h/f.
Hækknn
útsvars.
g ÆJARRÁÐ liefir nýlega á-
lcveöið, að leggja það til, að
útsvör samkvæmt fjárhagsáætl-
mi Reykjavíkurbæjar verði
hækkuð um 500 þús. krónur,
vegna fyrirsjáanlegs útgjalda-
auka hæjarsjóðs af völdum
stríðsins, og mun þá heildar-
upphæð útsvaranna nema 5%
miljón króna á árinu 1940.
Það er vilað að aðslaða bæj-
arráðs og bæjarstjómar hefir
verið erfið að ýmsu leyti á und-
anförnum árum, og svo virðist
sem þing og stjórn hafi gert sér
leik að því að þrengja kosli
bæjarins í því augnamiði að
koma honum á kné og „vinna
grenið“.
Þótt löggjafarvaldið hafi
hlaðið nýjum og nýjum út-
gjaldaliðum á bæina, hefir
þeim ekki verið séð fyrir sam-
svarandi auknuin tekjum, og
hafa því stjórnir bæjarfélag-
anna neyðst til að hækka stöð-
ugt megintekjulið sinn — út-
svörin. Þessi leið hefir verið
valin frá ári til árs í Reykjavík
eins og í öðrum bæjum.
Þótt gjaldendur liafi þolað
útsvarshækkun þessa frá ári til
árs möglunarlítið, hlýtur svo
að fara að þolinmæði þeirra
reynist talcmörk sett og að getu
þeirra verði ofboðið. Það hlýt-
ur hinsvegar að leiða til þess,
að ráðamenn bæjarfélaganna
staldri við, og neyðist til að taka
upp aðrar starfsaðferðir, þótt ó-
vinsælli séu hjá vissum hópi
manna.
Á þessu ári er svo umhorfs
hér í bænum, að dýrtíðin hefir
aukist stórlega, en til þess að
vega upp á móti henni verða
menn að spara við sig alla hluti.
Þegar af þessari áslæðu er
gjaldgeta miklum mun rýrari
en hún áður var. Þá ber þess
að geta, að verslunin hefir dreg-
ist stórlega saman, þannig að
þeir gjaldendur, sem, að henni
standa, gela ekki borið jafn
þungar byrðar og áður. í at-
vinnuleysingjahópinn hefir
bæst mikill hluti gjaldenda á
siðasta ári, en þar er átt við
iðnaðarmenn, — einkum þá,
sem að byggingariðnaði vinna,
og yfirleitt hefir verið stórlega
þrengt að kosti manna á öllum
sviðum.
Hið eina, sem farið hefir í
vöxt hér í bae er fátækrabyrðin,
sem hvílir líkt og farg á öllu
bæjarlifinU, lamandi og se5g-
drepandi allan þrótt og undan-
látssemin gagnvart þurfamönn-
unum hefir vegið salt gegn
harðræðinu við gjaldendurna,
cn reynst þyngri á metunum og
haft alt ráð þeirra sér í liendi.
Til fátækraframfærisins eins
hefir verið vai’ið stórmiklu fé á
ári hverju, og munu slik gjöld
hafa numið á síðasta ári senv-
reikningar liggja fyrir lím, þ. e.
árið 1938, kr. 1.476.501.—, og
er það styrkur greiddur til utan-
og innansveitarstyrkþega, sem
ekki njóta elli- né örorkubóta,
og heldur ekki eiga við lang-
varandi sjúkdóma að stríða.
ÖIl þessi upphæð fer lil full-
vinnufærs fólks. Kostnaður bæj-
arins vegna stjórnar þessara
mála nemur kr. 95.306,—, og
auk þess er varið til ráðningar-
stofu og skráningar atvinnu-
leysingja kr. 40 þús. Til elli- og
örorkubóta liefir bæjarsjóður
varið kr. 427.411, lil slysa- og
sjúkratrygginga kr. 227.391,—,
til ýmsrar styrktarstarfsemi kr.
50 þús., og að lokum nema
hrein útgjöld vegna langvarandi
sjúkdóma kr. 81.791.—.
Af framanrituðu er auðsætt,
að það er ekki elli, örorka né
Iangvarandi sjúkdómar, sem
baka bæjarsjóði mest útgjöld,
heldur framfæri fullvinnandi
fólks, sem gjaldendurnir verða i
að bera á örmum sér, og stöð- ,
ugt bætast fleiri og fleiri í ó- i
magahópinn. Byrðarnar þyng- j
jast, — útsvörin hækka, — en j
gjaldgetan minkar, og hlýlur \
hver maður að sjá, að þannig j
getur þetta ekki gengið til
lengdar. Bæjarstjórn og ríkis-
stjórn verða að taka höndum
saman að Ieysa málið á þann
liátt að viðunandi sé, og öll við-
leilni þeirra verður að beinast
að því, að útrýma þessari fá-
dæma sóun vinnuafls, sem ó-
nota er, og fjármuna, sem var-
ið er til þess að halda þessu á-
standi við lýði.
í þessu efni er hægar að
kenna heilræðin en halda þau.
Þurfamennirnir kvarta vegna
of lítils framlags, gjaldendurn-
ir kvarta yfir því, að þurfa að
inna það af hendi. En liggur þá
ekki beinast við að bærinn ann-
ist framkvæmd þessara mála
með því að taka hana á annan
hátt sér í hendur, en tíðkast lief-
ir. Mælir nokkuð því í gegn, að
hér yrði stofnsett almennings-
eldhús, sem sæi áforsvaranlegan
hátt fyrir daglegu viðurværi
styrkþeganna, en sparaði bæjar-
félaginu samt mikinn fram-
færslukostnað, og yrði ekki unt
með þessu móti eða öðru að
fylgjast betur með hinum mikla
hóp þurfamanna en nú er gert.
Verði eldci gripið til annara
ráða en þeirra, að íþyngja gjald-
endunum ár eftir ár með stöð-
ugt auknum útsvörum, er bæj-
arstjórnin ekki fær um að inna
það hlutverk af liendi, sem
henni er ætlað. Stjórn bæjai’-
málefnanna verður að taka upp
nýjar starfsaðferðir, sem byggj-
ast á nauðsyn alls þorra al-
mennings, en ekki á nauðsyn
þröngs hóps, sem stöðugt fer þó
stækkandi, — þurfalinganna.
æjop
fréffír
I.0.0.F.5^12259872 =9.i
Næturakstur.
Bst. Islands, Hafnarstræti, sími
1540, hefir opið í nótt.
Bókasafn Svíþjóðar
er opið til útlána hvern fimtudag
kl. 5.30—6.30 i Mjólkurfélagshús-
inu, herlrergi 47-»—49.
Næturlæknir.
Halldór Stefánsson, Ránargötu
12, sími 2234. Næturvörður i Ing-
ólfs apóteki og Laugavegs apóteki.
Dansskóli Báru Sigurjóns.
Nemenda danssýning og loka-
dansleikur verður haldinn að Hótel
Borg í kvöld. Danssýningin hefst
kh 8. AðgöngumiSar verða seldir á
Hótel Borg kl. 4—6 sama dag og
við innganginn og kosta kr. 2.50.
Silfurbrúðkaup
eiga í dag hjónin Kristinn Frið-
finnsson múrarameistari og kona
hans, Agnes Eggertsdóttir, Skóla-
vörðustíg 29.
Útvarpið í kvöld.
Kl. 18.50 Enskukensla, 1. fl.
19.15 Hljómplötur : Polkar og mas-
úrkar. 19.45 Fréttir. 20.15 Frá út-
löndum. 20.35 Einleikur á píanó
(Fritz Weisshappel): Lög eftir Si-
belius. 20.50 Garðyrkjuerindi, III.
(Stefán Þorsteinsson garðyrkju-
kennari). 21.15 Útvarpshljómsveit-
in: Syrpa af lögum eftir Chopin.
BJÖRN OLfiFSSON STORKAUPMAÐUR:
Camkomulag þaÖ sem
^ náðst hefir milli þing-
flokkanna í gjaldeyrismál-
unum er ekki líklegt til að
draga úr tortryggni, auka ör-
yggi né skapa frið. En þ jóð-
in þarf að fá frið í þessum
málum, frið sem bygður er
á réttlæti og gagnkvæmum
velvilja. Sá friður skapast
ekki með því að bera fyrir
borð réttmætar kröfur ann-
ars aðiljans og ía honum
steina fyrir brauð.
Þetta mál er þannig vaxið aS
það verður ekki þaggað niður
og meðan ekki fæst réttlát og
viturleg lausn á því, slendur það
öllu skynsamlegu og nauðsyn-
Iegu samstarfi fyrir þrifum.
Þetta er ekki einkamál verslun-
arstéttarinnar. Það er mál allra
sem ekki hafa skap til að beygja
sig undir ok pólitískrar hlut-
drægni. Menn finna að þeir eru
beittir kúgun. Þetta er því mál
allra þeirra, sem geta ekki
sætt sig við neinskonar kúgun, i
hvaða mynd sem hún kemur
fram.
Gjaldeyrismálin eru einhver
mestu hagsmunamál þjóðarinn-
ar og varðar miklu fyrir afkomu
landsmanna hvernig fram-
kvæmd þeirra fer úr hendi. Hér
er ekki að eins Um að ræða rétt-
láta og sanngjarna framkvæmd
gagnvart aðilum verslunarinn-
ar, kaupmönnum og kaupfélög-
um, lieldur einnig skipulag er
tryggi fjárreiður landsins út á
við. Það ætti því að vera skylda
þess ráðherra, sem fer með þessi
mál, og einnig bankanna, ef þeir
mega nokkuru ráða, að breyta
um framkvæmd gjaldeyrismál-
anna jafnskjótt og það kemur í
ljós að framkvæmdin skapar
víðtæka tortrygni og gagnrýni
innanlands og algert öryggis-
Ieysi á viðskiftum utanlands.
Þetta virðist augljóst, en þó hef-
ir um margra ára skeið verið
Iátið haldast ástand sem gerl
hefir gjaldeyrismálin að ein-
hverju heitasta deilumáli þjóð-
arinnar, ásland, sem leitt hefir
af sér mikla og vansæmandi
skuldasöfnun erlendis. Er næsta
furðulegt að margir eru enn
blindir fyrir þeirri hættu sem
þjóðinni stafar af steingerfings-
afstöðu fárra manna, sem vilja
halda öllu í sömu skorðum þótt
staðreyndirnar hrópi á róttæka
breytingu.
Níu ára reynsla af fram-
kvæmd gjaldeyris- og innflutn-
ingshaftanna, hefir sannað, að
skipulag það sem verið hefir og
enn er, hefir ekki náð lilgangi
sínum. Ef framkvæmd hins op-
inbera í þessum málum hefði
frá öndverðu trygt sér samstarf
og velvilja allra innflytjenda
með réttlæti og sanngimi, hefði
ekki verið vonlaust um þann
árangur sem búist var við. En
framkvæmdarvaldið í þessum
málum tók strax hlutdræga af-
stöðu og jafnvel fjandsamlega
gagnvart meiri hluta innflytj-
enda. Árangurinn þekkir allur
landslýður. Innflutningshöftin,
eins og þau hafa verið fram-
kvæmd, hafa sýnt sig vanmegn-
ug þess, að reisa skorður við því
að meira væri flutt lil Iandsins
en hægt væri að greiða. En til
þess voru þau sett. Þau hafa þvi
aldrei verið þjóðinni nein trygg-
ing fyrir því, að ekki skapist
óreiðuskuldir i útlöndum svo
miljónum skiftir. Ef það væri
rétt sem framsóknarmenn
hamra jafnan á, að óreiðuskuld-
irnar stafi af því, að kaupmenn
liafi „beitt sér fyrir skefjalaus-
um innflutningi“, þá væri fróð-
legt að vita af livaða orsökum
óreiðuskuldir verslana ríkisins
slafa, en þær skuldir hafa skift:
miljónum króna.
Annars hljóta flestir að verða
forviða á þeim almenna vel-
sæmisskorti sumra pólitískra
forystumanna, er bera sakir á
innflytjendur í kaupmanna-
; stétt fyrir vanskil vegna vöru-
kaupa erlendis, þegar öllum
landslýð er Ijóst, að ekki hafa
! verið fluttar vörur til landsins
| síðustu árin nema samkvæmt
i leyfi hins opinbera og með skrif-
| legu samþykki bankanna, ritað
á hverja einstaka umsókn, sem
afgreidd hefir verið. Erlendu
óreiðuskuldirnar, sem eru í
senn hætlulegar ogniðrandi fyrir
þjóðina, eru skilgetin afkvæmi
haftaskipulagsins. Þær eru hróp-
andi vitni um að framkvæmd og
skipulagi gjaldeyrismálanna hér
á landi er stórkostlega ábóta-
vant, þótt sumir framsóknar-
menn berji enn höfðinu við
steininn og neiti að sjá þetta.
jþ egar stríðið hófst, gerbreytt-
ist ástandið i verslun og
viðskiftum. Þá átti þegar í stað
að gerbreyta liinni þunglama-
legu, óvinsælu og ótryggu fram-
kvæmd haftanna. Á þetta var
margsinnis bent í blöðum Sjálf-
stæðisfl., en því var ekki sint.
Hinni gömlu gæfuleysis slefnu
var haldið, ekki af hyggindum,
heldur af fastheldni við það boð-
orð, að alt sé heimska og fjar-
slæða sem andstæðingarnir
halda fram.
Leyfisveitingar gjaldeyris-
nefndar fyrstu mánuði ófriðar-
ins voru af liandahófi, enda var
alt í óvissu um hvaða vörur væri
hægt að fá, hvar væri hægt að
fá þær, livað þær mundu kosta
og hvernig'tækist að greiða þær.
Alt var í óvissu um hvert við
mundum geta selt afurðirnar.
Þegar svona var komið, átli að
byrja á því að færa framkvæmd-
ina í annað horf. Nokkru eftir
ófriðarbyrjun var sjáanlegt að
við mundum komast í jafnvirð-
isviðskifti við flestar þjóðir,
sökum þess að erfitt mundi
reynast að fá peninga færða
milli landa. Af þeim sökum
þurfti að beina kaupunum þang-
að sem afurðirnar voru seldar.
Það varð ekki gert fyrirfram
með neinni vissu. Okkur var þvi
nauðugur einn kostur að hefja
undirbúning þess að laka upp
þann erfiða en heilnæma bú-
skap, að gera innkaupin í sam-
ræmi við handbæran gjaldeyri
])jóðarinnar á hverjum tíma.
Mér er Ijóst að þetta var ekki
laust við erfiðleika fyrst í slað.
En að því Iilaut að draga. Það
gat aldrei orðið sársaukalaUst
að hverfa fiá þeirri óhollu
stefnu sem bankarnir hafa fylgt
mörg undanfarin ár í gjaldeyi'-
isnefnd, að neyða innflytjendur
lil að kaupa flestar vörur með
3—12 mánaða gjaldfresti. Það
er erfitt að snúa við þegar kom-
ið er inn á slika braut. En hefðu
bankarnir frá öndverðu tekið
þá stefnu, að draga sem mest úr
vörulánum erlendis í stað þess
að örva þau af öllum mætti og
lengja frestinn frá ári til árs,
væri nú öðruvísi umhorfs í
g jaldeyrismálunum.
—o—
Árangurinn af því, að fram-
kvæmd haftanna hefir verið
haldið í hinum fyrri skorðum
þrátt fyrir gerbreytt viðliorf, er
þessa dagana að koma í ljós.
Meðan gjaldeyrisnefndiu er önn-
um kafin að veita leyfi langt
fram í tímann, gerbreytist á
svipstundu enn á ný viðhorfið
um Ieið og Norðurlöndin sogast
inn í ófriðinn. Gjaldeyris- og
innflulningsleyfi í þúsundatali
eru send út án þess að nokkur
viti hvar mikill liluti hinna
leyfðu vara verður keyptur eða
með livaða mynt liægt er að
greiða þær. Af því að auðveldast
er nú að festa kaup á vörum í
Ameríku, streyma nú héðan
pantanir þangað án þess að
nokkur geti gert sér grein fyrir
því með vissu hvernig liægt
verður að borga vörurnar. Inn-
flytjendunum eru fengin inn-
flutnings- og gjaldeyi’isleyfi og
þeir panta vörumar i trausti
þess að stjórnarvöldin og bank-
arnir geri eklci slikar ráðstafan-
ir alveg út í bláinn.
íslendingar áttu lítil viðskifti
við Ameríku áður en ófriðurinn
hófst. Þeir skulduðu þar eklcert
og voru því eklci stimplaðir þar
fyrir neina óreiðu. Af þessu
leiddi að útflytjendur í Amer-
iku’sýndu mörgum strax það
traust að senda hingað vörur
gegn greiðslu við móttöku. Nú
er svo komið að mjög erfðilega
hefir gengið undanfarið að fá
að greiða innheimtur frá Amer-
íku hér í bönkum vegna skorts
á dollurum. Pund fáum við ekki
yfirfærð til Ameríku. Nú eru
þrjú skip að hlaða vörur vestan
hafs. Má búast við að til vand-
ræða horfi með greiðslu á þeim
vörum, sem nú eru þar í pöntun.
Hverjir bera ábyrgðina á því ef
við Icomumst í vansæmandi van-
slcil við Bandaríkin og milcla
örðugleilca þar af leiðandi, fjár-
hagslega og stjórnmálalega?
Eru það þeir sem leyfin fá og
nota sér þau á löglegan hátt?
Eða eru það þeir sem ábyrgð
bera á innflutnings- og gjald-
eyrismálunum ? Fáum mun
reynast erfitt að finna svar við
þessu.
—o—•
í
^JæfuIeysinu í gjaldeyrismál- |
unum hafa valdið tvö höf-
uðatriði, er verða að skrifast á
syndaskrá núverandi viðslcifta-
málaráðlierra, vegna þess að
hann liafði valdið og bar ábyrgð-
ina síðustu árin. í fjrrsta lagi, að
Iáta það viðgangast árum sam-
an, að innflytjendur hefði á-
stæðu til að tortryggja sterk-
lega gerðir gjaldeyrisnefndar
sökum pólitískrar hlutdrægni,
og á þann hátt skapa andstöðu
og óvild sem á allan hátt torveld-
aði skynsamlegt og lieilbrigt
samstarf í gjaldeyrismálunum.
í öðru lagi að gefa út gjaldeyris-
Ieyfi fyrir tugum miljóna á
hverju ári, sem gefa enga trygg-
ingu fyrir greiðslu og þess
vegna urðu orsök stórfeldrar
skuldasöfnunar erlendis.
Þetta er kjarni málsins. Um
hann hafa deilurnar staðið og
standa enn. Yerslunarstéttin
heimtar breytingu á þessu. Hún
berst fyrir þvi að framkvæmd
gjaldeyrismálanna komist i
það horf að verá hlutdrægnis-
laus og ópólitísk og að það
ábyrgðai'Ieysi hverfi sem und-
anfarin ár hefir vei'ið þjóðinni
til skaða og háðupgar á þessu
sviði.
Það er ömurleg staðreynd á
þeim lima er viðskiftaþjóðir
okkar lokast inni hver af ann-
B.TÖRN ÓLAFSSON.
ari og viðslciftaörðugleikarnir
fylkja sér í kringum olckur, að
liarðar deilur skuli háðar um
jafn sjálfsagðar kröfur og að of-
an greinir. Þessar kröfur eru
grundvöllurinn fyrir því að
gjaldeyrismálin geti lcomist í
heilbrigt horf en það er aftur
einn hornsteinninn að fjárhags-
legu sjálfstæði þjóðarinnar.
Innflutningurinn til landsins
verður að byggjast á tvennu.
Hann verður að byggjast á
gjaldeyrisafkomu þjóðarinnar
og á réttlátri og skynsamlegri
framkvæmd. Fálmið og örygg-
islpysið í þessum málum verð-
ur að liverfa. Við getum elcki
flutt neitt til Iandsins nema það
sem hægt er að greiða. Og sú
ákvörðun verður að færast yfir
til bankanna. Það getur ekki
lengur gengið að þeir séu jafn
ábyrgðarlausir í þessum málum
og þeir hafa verið til þessa.
Ef menn vildu að eins fara
eftir því, sem þjóðinni er fyrir
bestu, þá væri auðvelt að leysa
þessi mál fljótt og giftusam-
lega.
Snæfellsnessför Ferðafélagsins
á hvítasunnunni.
Ferðafélag íslands ráðgerir að
fara skemtiför til Snæfellsness um
Hvítasunnuna, eins og undanfarin
ár, ef þátttaka og veSur lcyfir. Far-
ið verður me'ð m.s. Laxfoss síðdeg-
is á laugardag 11. mai og siglt til
Arnarstapa. Til baka verður farið
seinni hluta annars hvítasunnu-
dags. Það er ríiargt fjölbreytt og
sérkennilegt að sjá á Snæfells-
nesi, og þetta er ágætt tækifæri
til að kynnast því. Austan i jöklin-
um eru með afbrigðum góðar slcíða-
Ijrekkur, jökullinn er enn sprungu-
laus. Liggur snjór niður undir
Stapafell og er aðeins stundar gang-
ur frá Stapa upp í snjó, eftir það
má ganga á skíðum á hæstu tinda
jökulsins. Tjöld, viðleguútbúnað og
mat þarf fóllc að hafa með sér. —
Áskriftarlisti liggur frammi í bóka-
verslun Isafoldarprentsmiðju og sé
þátttakendur búnir að skrifa sig á
listann fyrir kl. 6 í lcvöld.
Hjúskapur.
í dag verða gefin saman í hjóna-
band af sira Árna Sigurðssyni ung-
frú GuðbjörgHjartardóttir, Smiðju-
stig 4 og Jón Lárusson, bryti á b.v.
Reykjaborg. Heimili þeirra verður
i Ingólfsstræti 4.
Oardíoi
1. flokks
og
Relaskin
til sölu.
Uppl. í síma 2036.