Vísir - 20.05.1940, Blaðsíða 2

VÍSIR
VÍSIR
DAGBLAÐ
Útgefandi:
BLAÐAÚTGÁFAN VÍSIR H/F.
Ritstjóri: ICristján Guðlaugsson
Skrifst.: Félagsprentsmiðjunni.
Afgreiðsla: Hverfisgötu 12
(Gengið inn frá Ingólfsstræti).
Símar 1660 (5 Iínur).
Verð kr. 2.50 á mánuði.
Lausasala 10 og 20 aurar.
Félagsprentsmiðjan h/f.
Hvernig er
oss stjórnað?
J landafx-æðinni, sem við lás-
um í skóla í gamla daga, var
sagt frá því, að í tungu Austur-
landaþjóðar einnar væru ekki til
orð eins og æra og sannleikur.
Þessi orð, sem vantaði í málið,
gáfu meira til kynna um inn-
ræti þessa fólks, en langar og
skilmerkilegar lýsingar liefðu
getað gert. Hvernig ætli heim-
urinn væri, ef ekkert mál hefði
orð yfir æru og sannleika, ef
drengskapur, mannúð og við-
fiýni væru óþekt hugþekt hug-
tök, ef frelsi og réttlæti hefði
aldrei rerið nefnt? Hvemig ætli
heimurinn yrði, ef öll þessi hug-
tök þektust ekki nema sem mál-
fræðilegir forngripir úreltrar
menningar? Málvenjurnar segja
oft skýrt til um það, hvaða eig-
inleikar reynslan hefir kenl
mönnum að saman fari. Við
tölum um „frelsi og réttlæti“,
„mannúð og víðsýni“, „æru og
sannleika“. Ranglætið á ekki
samleið með frelsinu, þröngsýn-
in ekki með mannúðinni, og
lygin ekki með ærunni. Frá
fornu fari hefir verið sagt um
einn, að hann væri „vitur mað-
ur og góðgjarn“ og um annan,
að liann væri „heimskur mað-
ur og illgjarn“. Þetta er gömul
íslensk málvenja. Hún segir til
um það, hvaða eiginleika við
teljum fara saman.
Á jjessum tímum leggja allar
þjóðir áherslu iá sartiheldni. Öll-
um er nauðsyn á að bestu
mennirnir ráði. I einræðislönd-
unum er hnúturinn auðveldlega
leystur. Þar er það þegnskapar-
skylda að trúa þvi, að einræðis-
herrann viti best og vilji best og
geri best. í lýðræðislöndunum
er málið flóknara. Þörfin á
samheldni er þar ekki siður rík.
En þar verður að leita að mönn-
unum, sem best séu til þess hæf-
ir að sameina þjóðirnar. Við
höfum séð það, meðal öndvegis-
þjóða lýðræðisins á Vesturlönd-
um, að þar er altaf verið að
skifta um menn. í Frakldandi
hafa spilin verið stokkuð upp
hvað eftir annað. í Bretlandi
eru nýir menn teknir við for-
ustu. Þar er litið svo á, að ein-
mitt á hættunnar stund sé
meiri þörf að hafa holl ráð en
nokkru sinni ella. Þessi þjóð,
sem berst fyrir tilveru sinni og
áhrifum út um allan heim, lief-
ir ekki liikað við að skifta um
menn, þangað til sú forusta er
fengin, sem almenningsálitið
sættir sig best við. Þar í landi
hefir ekki verið gerð nein til-
raun til þess að binda fyrir
munninn á mönnum og kæfa
gagnrýnina, þótt meira liggi
við en nokkru sinni fyr. Þar er
litið svo á, að þjóðin sé ekki
vegna ríkisins, heldur ríkið
vegna þjóðarinnar. Þess vegna
á þjóðin að segja til um það,
hvernig ríkinu skuli stjórnað.
Það er engin vanþörf á því,
að við íslendingar athugum,
hvar við stöndum i þessum efn-
um. Öllum hugsandi mönnum
kemur saman um, að meiri
þörf sé á samheldni nú en
nokkru sinni fyr. En er þessi
Dýrmætasto safogrip-
ooom þarf að koma á
öroggasta stað.
Verðmæti, sem ekki verða bætt, ef
þau glatast.
samlieldni ekki meiri í orði en
á borði? Er ekki tilhneiging inn-
an stjórnarflokkanna til þess
að ota flokkstotanum meira en
alþjóð er liolt? Er ekki gert
meira úr því en áslæða er til,
að einungis bestu synir þjóðar-
innar liafi valist til forustu? Er
gagnrýninni ekki lialdið um of
niðri? Ráða ekki gamlir hleypi-
dómar og flokksstreita meira í
daglegum athöfnum en sam-
rýmanlegt er því að eitt gangi
yfir alla? Verður það sagt um
hvern og einn af þeim, sem hér
fer með völd, að liann sé vitur
maður og góðgjarn?
Okkur er þörf á samheldni.
En sú samheldni verður ekki
nema í orði, ef þjóðin sannfær-
ist ekki um að frelsi og réttlæti,
mannúð og víðsýni, vit og
drenglvndi eigi sér djúpar ræt-
ur í fari bvers og eins af þeim
mönnum, sem með völdin fara
á hinum mestu háskatimum.
Eigum við að telja þann einan
vin, sem fljótar er að segja
já og amen við því, sem háum
herrum þóknast að vilja? Eða
eigum við að trúa því eins og
fyrrum, að sá sé vinur sem til
vamms segir? Þjóðinni er þörf
á forustu viturra manna og
góðgjarnra. Hana mun ekki
skorta samheldnina, þegar hún
sannfærist um að hún hafi
vitra og góðgjarna stjórn.
a
Á 5. hundrað
þátttakenda í
Sundviku
Blaðamanna.
Kensla hófst í morgun í nám-
skeiðunum á Sundviku Blaða-
mannafélagsins. Þátttakendur
eru hátt á fimta hundrað og all-
ir flokkar fullir nema björgun-
arsundsflokkarnir og skrið-
sundsflokkurinn kl. 5.45.
Ekki þarf að efast um það,
að styrjaldarástandið og at-
vinnuástandið hefir áhrif í þá
átt, að aðsókn er ekki eins mik-
il og hefði orðið á eðlilegum
tímum. En eins og nú standa
sakir, er aðsóknin ágæt og værí
vafalaust þjóðráð að Iialda slík
sundnámskeið oftar. Þarf ekki
að óttast um að nemendurna
vanti.
Þeir, sem ekki hafa enn á-
kveðið þátttöku i námskeiðinu,
geta komist i skiáðsundsflokk-
inn kl. 5,45 eða síðari björgun-
arsundsflokkinn, sem, er kl. 8.00
—8.50 síðd.
«*
»HIutverk
skáta í loft-
1 árásum«.
Skátablaðið kemur út á
morgun og verður þá selt liér
á götunum. Hefir það að þessu
sinni sérstakt erindi til almenn-
ings, með því að þar birtist
grein, er leiðbeinir fólki í því
efni, Iivernig það eigi að haga
sér, ef loftárás ber að höndum.
Þótt greinin sé skrifuð fyrir
skátana sjálfa gefur hún marg-
víslegar leiðbeiningar um hvaða
viðbúnað þarf að liafa í hverju
liúsi alt frá efsta lofti til kjall-
ara, hvernig fólk eigi að haga
sér, leita öruggs hælis, loka
leiðslum í húsum sínum o. s.
frv., hvaða sprengjur komi helst
til greina í loftáráum, hvers
eðlis þær séu og hvaða örygg-
isráðstafanir megi gera, falli
þær á hús eða við þau.
Auk þessa flytur blaðið grein
eftir Magnús Björnsson fugla-
fræðing, er nefnist: Á náttúran
nokkurn rétt á sér. — Margar
fleiri greinar eru í ritinu.
Fyrir röskri viku hafa með-
limir háskólaráðsins og nokkr-
ir aðrir íslenskir fræðimenn
skorað á landsbókavörð, þjóð-
minjavörð og þjóðskjalavörð,
að koma burt úr bænum til
geymslu handritasafni lands-
bókasafnsins, helstu íslenskum
f ornprentumum, öllu þjóð-
minjasafninu og mest áríðandi
skjölum, og skyldi þetta alt
geymt utan bæjar á öruggum
stað.
Munu safnverðirnir hafa
spurst fyrir um málið hjá rík-
isstjórninni og leitað upplýs-
inga hjá enskum foringjum, er
töldu kjallara safnsins full-
nægjandi geymslu, og mun öllu
þessu verða komið fyrir þar.
Sandpokar hafa verið settir
fyrir kjallaraglugga liússins til
Það má skifta ofangreindum
viðfangsefnunx þjóðai'innar í
þrjá höfuðflokka:
1. Að forðast styrjöldina.
2. Að styrkja aðstöðu sína í
Litlu-Asíu og, ef hægt er, að
skapa Dónár-ríkjasamsteypu, til
þess að vera betur búin undir
árás að vestan.
3. Að ráða fram úr fjár-
hagsvandræðunum, sem oi-sak-
ast af röskun á versluninni, víg-
búnaðarþörfunum og greiða
kostnaðinn við endurreisn þeirra
héraða, sem lögð voru i auðn í
landskjálftunum.
Fyx’sta atriðið er langveiga-
mest. Eins og oft hefir verið
tekið fram, er Tyrkland ekki i
neinum styrjaldar liugleiðing-
um, hefir ekki neinar landa-
kröfur fram að bera og er engri
þjóð óvínveitt. Það þarf á friði
að halda, til þess að geta unnið
af krafti framvegis, sem hingað
til, að endurfæðingu þjóðarinn-
ar og sú barátta á varla nokk-
urn sinn líka í veraldarsögunni.
Þegar menn virða fyrir sér
hætturnar iá því, að Tyrkland
lendi í ófriði, verður fyrst að
athuga landfræðilega afstöðu
þess gagnvart nágrönnunum.
Svo að Evrópa sé látin sitja i
fyrirrúmi, ber fyrst að snúa sér
að Grikklandi og Búlgaríu.
Grikkir eru bandamenn Tyrkja,
svo að þar er engin lxætta á ferð-
um og sambúð Búlgara og
Tyrkja hefir aldrei verið betri.
Enda þótt Tyrkjum hafi ekki
tekist að telja Búlgara á að
ganga í lið með hinum ríkjum
Balkanbandalagsins, hafa þó
fortölur þeix'ra fengið miklu
góðu til leiðar komið í sambúð
Búlgara við Grikki og Rúmena.
Sumir halda því fram, að
hættan sé mest í Asíu, stafi frá
þess að varna afleiðingum af
loftþi’ýstingi.
Ef þeir hlutir, sem hér unx
ræðir, farast, eru þeir allir ó-
bætanlegir. Það skal eklci efað,
að meix'i trygging nxuni vera í
þvi, að geynxa munina í kjall-
ara hússins en á sínunx venju-
legu stöðum, en vegna dýrmæt-
is þeirra er skjddugt að geyixia
þá á þeinx allra tryggasta stað
og þai', sem minst likindi eru
til að loftárásir vei'ði gerðar,
en það hlýtur að vera utan-
bæjar.
Benda má á það, að sanr-
kvæmt síðustu fréttunx hefir
Egiptum þótt rétt að flytja dýr-
nxætustu gripina úr hinu við-
fræga forngi-ipasafni sínu i
Cairo, burt úr borginni og
koma þeinx fyrir á óhultuni
slað og mættum við vel fara
að dænxi þeirra.
Rússum, sem vinna nú að þvi
af kappi að víggii'ða Kákasus og
hafa þar ógrynni liðs. Þessir
sömu menn halda því fram, að
Rússar ætli sér áður en langt unx
líður að gera úrslitatilraunina
til þess að ná valdi á Hellusundi
og komast þannig að Miðjarð-
arhafi, en það lxefir þá dreynxt
Um öldum saman. Hinsvegar
halda aðx’ir því franx, að Tyrkir
liafi sjálfir mikið lið í Kákasus,
senx eigi að nota til annars en
varna.
Samkvæmt opinberum yfir-
lýsingum eru báðar þessar skoð-
anir fjarri því að vera réttar.
Hernaðarsérfræðingar telja, að
í rússneska hernum í Kákasus,
sem nota megi gegn Tyrkjunx,
sé um 150 þús. manna. Þeir bæta
þvi við, að þetta sé enginn styrk-
ur til þess að hef ja sókn. Að vísu
sé Rússar að víggirða landið
þarna, en Tyrkir segja sjálfir að
það sé eingöngu til varnar og
kveðast ekki óttast neina árás
af liálfu Rússa. Ef Tyrklandi er
hætta búin, telur stjórnin þá
hættu ekki vei’a af Rússa hálfu.
Auk þess kröfðust Tyrkir
þess, að það yrði tekið fram í
sáttnxála þeirra við Breta og
Frakka, að þeir — Tyrkir —
væri ekki skyldir til þess að
koma til liðs við bandamenn í
striði við Rússa, því að þeir hefði
engar kröfur á hendur þeim.
Önnur Asíulönd, sem liggja
að Tyi’klandi eru Iran (Persía),
írak og Sýrland. Tvö þau fyrr-
nefndu liafa gert griðasáttmála
við Tyrki, sem kendur er við
Saadabad, svo að þaðan stafar
Tyrkjum engin hætta. Sama má
segja um Sýrland. Það er að
nokkuru leyti bandamaður
Tjrkja, því að það er undii’
vernd Frakka.
Þá er eftir að minnast á Dode-
kanes-eyjarnai’, senx liggja und-
an suðvestui’strönd Litlu-Asíu
og eru eign ítala. Sambxið þeirra
og Tyrkja er enganveginn lijart-
anleg, en „kuldinn“ er þó ekki
við „frostmark“. Til dæmis má
geta þess, að þessar þjóðir hafa
nýlega gert nxeð sér nýjan við-
skiftasátlmála, seni eykur við-
skiftin unx belming.
Tyi’kir óttast ekki lieldur
Þjóðvei’ja. Þeir voru bestu við-
skiftavinir Tyrkja fyrir stríð, en
nú er verslun ríkjanna orðin
næstum því að engu. En Tyrkj-
unx myndi ekki finnast sér
standa nein liætta af Hitlei’,
nema hann færi á kreik á Balk-
anskaga. Þá myndi þeir láta til
skarar ski-íða og það skjótlega.
En Þjóðvei’jar segja, að sér sé
enginn liagur i að styi'jöldin
breiðist þangað suður, nxeðan
þeir geti fengið þaðan þær nauð-
synjar og hráefni, sem þeir
þui’fa á að halda.
Svarið við spui’ningunni, af
hverjum Tyrkjum þykir sér
hættan búin, verður þvi „Eigin-
lega engum“. Hættan á að lenda
í ófriði er því óbein. Hún stafar
af sáttmála Tyrkja við Breta og
Frakka. Lögfx’æðingar, senx
hafa rannsakað sáttmálann,
segja að hann sé fullur af
„tundri“ fyrir Tyrki. Enda þótt
þeir hefði ætlað að afla sér ör-
yggis og verndar með honum,
ef á þá yrði ráðist, hefir jxx liver
sáttmáli tvær hliðar. Og þessi
hefir slæma hlið fyrir Tyi’ki.
Önnur grein hljóðar svo:
„Ef árásarsti’íð einhverrar
Evrópuþjóðar í Miðjax’ðarliafi,
dregur Bretland og Frakldand
inn í ófrið þar, eiga Tyrkir að
stai’fa með þeinx og veita alla þá
aðstoð, sem þeir geta í té látið.“
Koladeila ítala og Breta hefði
getað farið svo, að Tyrkir lentu
í ófriði. Og ef Bandamenn þurfa
að fara til aðstoðar Grikkjum
eða Rúmenum verða Tyrkir að
gera það líka. Þeir geta því lent
i styi-jöld, þótt þeir eigi enga
sök á henni.
Af þessu leiðir, að Tyrkir
vinna af alefli fyrir að friður
haldist í suðausturliluta Evrópu.
Þeim hefir að vísu ekki tekist að
ná settu marki, stofnun Balkan-
bandalags með þátttöku Búlg-
ara og Ungverja, en þeinx tókst
að bæta sambúð sína við Búlg-
aríu. En þeir hafa þó ekki látið
hugfallast og í’óa öllum áx’um
að bandalagi ríkjanna á Balk-
anskaga.
Stefnuna í utanríkisverslun-
inni og fjárhagsvandx’æðin iná
ræða unx leið, því að þau nxál
eru svo náskyld.
Viðskiftasamningurinn nxilli
Tyrkja og Þjóðverja var xitrunn-
inn í ágúst 1939 og var þá ekki
endurnýjaðxu’. Eftir það liætti
næstum því öll verslun milli
ríkjanna. Tyrkir xirðxx þvi að
finna aðra leið til þess að konia
í verð sex tíxuxdxx hlutum afurða
sinna. Það var erfitt og er enn-
þá. Því að þótt Bretar og Frakk-
ar liafi fallist á að kaupa tyrkn-
eskar afurðir fyrir 10 milj.
sterlingspunda — 52 m,ilj. tyrk-
neskra punda — á þessu ári,
nægir það alls ekki til þess að
vinna upp tapið á þýska niai’k-
aðinum, en árið 1939 nanx út-
flutningui’inn þangað rúml. 127
milj. tyrkneskra punda. Það er
því um 75 nxilj. tyrkneskra
punda munur á þessu.
Afleiðingin af þessu var því
sú, að Tyrkir fóru strax að leita
verslunarsamninga við aðrar
þjóðii-.Þeir sömdu viðllali.Ung-
verja, Svía, Norðmenn, Hollend-
inga og Svisslendinga. Aulc þess
reyndu þeir að auka verslun
sína við liin Balkanlöndin, því
að á síðasta fundi þeii’X’a var
samþykt, að þau skyldu veita
hverju öðru alla þá viðskifta-
legu hjálp, senx lxægt væri.
En því miður virðast þessir
sanxningar ekki geta fylt það
skai’ð, sem orsakast af að við-
skifti hættu við Þjóðverja.
Vegna minkaðra tolltekna rík-
issjóðs hefir ríkið orðið að hex’ða
á nxittisólinni, til þess að geta
uppfylt kröfur landvanianna.
Fjárhagsárið 1940—41 hefst 1.
júní n. k. og fjárlög þess ei’U
ekki niiklu hæiri, en fjárlög
þess árs, senx er að líða. En við
nánari athugun kemur í ljós, að
mörg i’áðuneyti hafa oi’ðið að
di-aga úr útgjöldum sínum,
vegna skuldagreiðslna og auk-
inna útgjalda til landvarna. Á
þessu f jiárhagsári er ætlað að
verja 50 milj. t. punda til að
greiða opinberar skuldir, en 67
milj. á næsta ári.
Til landvarna er ætlað að
verja 150 milj. t. punda, en þar
við bætast 130 milj., sem
bandamenn lána og tæpl. 100
milj. aðx-ar, einnig fx*á banda-
mönnum, sem eru í vörulán-
inu. Auk þess nxá húast við
að aukafjárveitingar verði veitt-
ar hex-num. Yið Ixeinx má búast,
ef hoi-furnar vei’ða elcki betri,
er tekur að líða á árið.
En þá hefir ekkert verið nxinst
á það tjón, sem landið varð fyrir
í landskjálftunum um áramótin.
Að vísu liafa safnast 4.5 milj. t.
punda til hjálparstai’fsins, en
það er eins og dropi í hafinu.
Sé litið á rnálið frá öllunx hlið-
um, er ekki Iiægt að segja ann-
að, en að erfiðleikar Tyi’kja sé
afskaplegir. Ef þjóðin kenxst
hjá styrjöld nxun viljafesta
hennar og þrek bjarga henni
yfir þá alla. En það er engin
trygging fyx-ir því, að hún fái
möguleika til þess.
UMMÆLI BRESKRA BLAÐA.
Frh. af 1. síðu.
Auðvitað munu Þjóðverjar láta
sér á sama standa unx öll slík
mótmæli, en þau hafa sanxt sið-
ferðilegt gildi og það er hinn
siðferðilegi kraftur Banda-
nxanna, sem fyr eða síðar hlýtur
að fæi’a Ixeim heim sigurinn yfii’
villimenskunni og ruddaskapn-
um.“
★
Ríkisstjórnin breska hefir
tekið yfii’stjórn nxargra einka-
verksnxiðja í sínar hendur. Hafa
sumar þessar verksniiðjur ekki
verið notaðar til hei’gagnafi’am-
leiðslu áður.
Er þetta talið standa í sam-
bandi við þau uinmæli Chur-
chills í ræðu hans í gær, að
stefna stjórnarinnar eigi for-
gangsrétt á öllum sviðum og
ekki beri að taka lillit til liags-
muna einstakra nxanna, sem
fara í bág við stefnu stjórnar-
innar.
Islandsmeistarar
Reykjavíkurmótiö
(Meistaraflokkur)
f kvöld kL
8,30 keppa
Reykjavíkurmeistarar
Fram - Valur
Hvop viimur?
Allip út á völll
Ef ítalir ganga í lið með
Þjóðverjum, - - dragast
Tyrkir inn í styrjöldina
Eftir HUGO SPECK,
fréttaritara U. P. í Istanbul.
Undanfarin 10 ár hafa aldrei jafn mörg og erfið vandræði
steðjað að Tyrkjum og á þessu ári. Vegna landfræðilegrar og
pólitískrar afstöðu sinnar er Tyrklandi nú veitt mikil eftirtekt
og ef það á að komast „með heila limi“ úr þeim vandræðum,
sem það nú á í, krefst það mikilla átaka allrar þjóðarinnar. —