Vísir - 10.06.1940, Blaðsíða 2

VtSIR
VÍSIR
DAGBLAÐ
Útgefandi:
BLAÐAÚTGÁFAN VÍSIR H/F.
Ritstjóri: Kristján Guðlaugsson
Skrifst.: Félagsprentsmiðjunni.
Afgreiðsla: Hverfisgötu 12
(Gengið inn frá Ingólfsstræti).
Símar 1660 (5 linur).
Verð kr. 2.50 á raánuði.
Lausasala 10 og 20 aurar.
Félagsprentsmiðjan h/f.
Afkoma Eim-
skipafélagsins.
SAMKVÆMT ársreikning-
um Eimskipafélagsins,
sem lagðir voru fram á aðal-
fundi félagsins í fyrradag, hef-
ir afkoma þess á siðastliðnu
ári verið prýðileg. Ágóði af
rekstrinum er talinn nema kr.
453.321.43, en þar við athugast,
að þá er búið að færa til út-
gjaída í rekstrarreikningi kr.
676.173.58 til frádráttar á bók-
uðu eignarverði skipa og fast-
eigna félagsins. Má því segja,
að heildarhagnaðurinn nemi
kr. 1.129.495.01, og er það
miklu hærri hagnaður en árið
1938, en til þessa liggja eðlileg-
ar orsakir, er nú skulu skýrðar.
1 ágústmánuði síðastl. gekk
félagið frá samningum um
tryggingu skipanna, er gilti til
19. nóv. f. á., og var iðgjaldið
mjög lágt. Er talið, að með
samningi þessum hafi félaginu
sparast um 600 þús. krónur
fyrstu mánuði slyrjaldarinnar,
miðað við iðgjaldahækkun þá,
sem varð í byrjun ófriðarins
og greiða hefir þurft síðali.
Reksturshagnaður ársins 1938
nam kr. 555.890.50, og lætur þá
nærri, að hækkunin nemi þeim
sparnaði, er varð vegna trygg-
ingarsamninganna, þeirra er
að ofan greinir, en að öðru
leyti er afkoma þessara ára
svipuð.
Erfiðleikar ófriðarins hafa
þegar bitnað með miklum
þunga á félaginu, það sem af
er þessu ári, og hefir það því
neyðst til að gera sérstakar ráð-
stafanir til þess að mæta þess-
um erfiðleikum. Hefir ríkis-
stjórnin haft hið nánasta sam-
band við stjórn félagsins í þess-
um málum, og mun svo verða
meðan styrjöldin geisar. Farm-
gjöld hafa þannig verið hækk-
uð, eftir því, sem aukinn kostn-
aður og aukin áhætta í sigling-
um hefir haft í för með sér, en
þó hefir liækkuninni verið mjög
i hóf stilt, samanborið við það,
sem raun hefir á orðið í öðr-
um löndum. Má til dæmis taka,
að í aprílmánuði síðastl. höfðu
farmgjöld fjórfaldast hjá Norð
urlandaþjóðunum, en mesta
hækkun á farmgjöldum félags-
ins nemur 200% milli íslands,
Norðurlanda og Englands, en
aðeins 50% í innanlandssigl-
ingum.
Fargjöld Jiafa einnig liækk-
að allverulega, af sömu ástæð-
um og að ofan greinir. Hækk-
uðu þau þannig 2. október 1939
um 50% og 15. janúar 1940
hækkuðu þau enn um 50% af
hinu upphaflega gjaldi, og
nemur hækkun sú, sem þannig
hefir orðið 100%, en fæðis-
gjaldið hefir ekki hækkað.
Samkvæmt efnaliagsreikn-
ingi félagsins, námu bókfærð-
ar eignir þess um siðustu ára-
mót lcr; 4.265.237.55, en skuld-
ir að hlutafé meðtöldu kr.
2.870.939.81. Verður því ekki
annað sagt, en að efnahagur
félagsins sé glæsilegur á okk-
ar mælikvarða, og mætti það
vera öllum landsmönnum fagn-
aðarefni. Eru í þvi efni atliygl-
isverð ummæli Sveins Björns-
sonar sendiherra, er hann lét
falla á fundinum, og eru á
þessa leið: „Hvar myndi Is-
land á vegi statt, ef Eimskipa-
félagið hefði ekki flota sinn?
Eg fullyrði, að líkurnar fyrir
því, að aðrar þjóðir hefðu á
þessum tíma annast siglingar
fyrir okkur, eru sáralitlar. Og
hvar væri þjóðin þá stödd, ef
litlar eða engar siglingar væru
til landsins og frá?“
Þetta mættu menn festa sér
í huga, og gera sér fulla grein
fyrir því, hvort ekki sé ástæða
til, að félagið sé styrkt á all-
an hátt af því opinbera og
hverjum þeim Islending, sem
kann að meta þjóðarnauðsyn,
ekki síst er mest á reynir.
Á þessu ári eru liorfurnar
engan veginn glæsilegar fyrir
félagið. Flutningar hafa verið
óvenju litlir framan af árinu, og
eitt af skipum félagsins, Gull-
foss, liggur athafnalaus í Kaup-
mannahöfn, enda algerlega óvist
hvenær hann losnar þaðan.
Tundurduflalagnir eru um all-
an sjó og kafhátar á hverju
strái. Allur útgerðarkostnaður
skipanna hefir stórlega aukist,
en gjaldeyrisskortur og við-
skiftahömlur bitna óbeint á fé-
laginu með miklum þunga. Það
er því ekki unt að segja, að
byrlega hlási á þessu ári, en vel
má betur úr rætast, en nú horf-
ir, og þess munu allir óska, sem
skilningi eru gæddir og vilja
vel.
íslendingum í
Noregi líður
vel.
Helgí Pálsson útgerðarmaður
frá Akureyri er nýlega kominn
hingað til lands, en vetrardvöl
hafði hann í Álasundi í Noregi.
Fór hann til Noregs í þeim er-
indum að festa kaup á skipi, og
hafði gert það, er Þjóðverjar
hemámu landið. Var úr því
ekki undankomu auðið.
Loftájrásir voru þráfaldlega
gerðar á Álasund, en tjón af
þeim var ekki verulegt. Munu
16—20 hús hafa verið skotin i
rúst, en manntjón varð ekkert,
an nokkrir menn særðust i loft-
árásum þessum. Hinsvegar
munu flestar rúður hafa brotn-
að í borginni af loftþrýstingi,
sem stafaði frá sprengjunum.
Litlar fréttir bárust til Nor-
egs, enda var ógerlegt að hlusta
á útvarp vegna margskyns
truflana, og var talið að slíkar
truflanir væru gerðar af ásetn-
ingi.
Helgi komst til Færeyja á
vélbát og þaðan til Austurlands.
Öllum Islendingum í Noregi,
sem liann hafði spurnir af, leið
vel. —
Próf í forspjalls-
vísindum.
Próf hafa staðið yfir undan-
farið í Háskólanum í forspjalls-
vísindum, og er nú Iokið. Þrjá-
tíu og sex stúdentar af 38 stóð-
ust prófið og fara nöfn þeirra
hér á eftir.
Ágætiseinkunn:
Bergþ. Smári, Björn Guð-
brandsson, Jón Gunnlaugsson,
R. Thors, Margr. Steingrims-
dótlir, Th. Bieliackinas, Björn
Sveinbjörnsson, Helgi Halldórs-
son, Logi Einarsson, Emil
Björnsson, Matth. Ingibergsson,
Ólöf Benediktsdóttir og Unnur
Samúelsdóttir.
I. einkunn:
H. Linnet, Jón Guðmundsson,
Grímur Jónsson, Guðjón Krist-
insson, Sigf. Guðmundsson,
Sveinbj. Sveinbjörnsson, Þorst.
Valdimarsson, Jón Bjarnason,
Viðskiftin við útlönd
og verðlagsbreytingar
innanlands.
Ur ársskýrslu Landsbanka Islands
Skýrsla Landsbanka Islands er nýkomin út, og er þar eins og
venjulega mikill fróðleikur saman kominn, varðandi þjóðarbú-
skapinn á hinu liðna ári, rekstur ogafkomu atvinnuveganna yfir-
Ieitt. Vísir leyfir sér að birta hér á eftir kafla úr skýrslunni, sem
f jalla um viðskiftin við útlönd og verðlagsbreytingar hér á landi.
Aðrir þættir atvinnulífsins eru almenningi kunnari en þessir,
enda má segja að þetta séu þeir tveir meginþættir, sem afkoma
annara atvinnuvega byggist á.
1933 48.8 51.8
1934 51.7 47.9
1935 45.5 47.8
1936 43.1 49.6
1937 53.3 59.0
1938 50.5 58.6
1939 61.6* 69.7*
Viðskiftin við Þýskaland og
Verslun við útlönd.
InnflutningshÖftin hafa á ár-
inu verið framkvæmd á sama
liátt og undanfarin ár að öðru
leyti en því, að eftir gengislækk-
un krónunnar voru nokkrar
nauðsynjavörur settar á „frí-
lisla“, og þarf eklci sérstakt inn-
flutningsleyfi til að flytja þær
vörur inn, þó að þær séu að
visu liáðar gjaldéyrisliömlun-
um. Viðskiftahömlurnar i lönd-
um þeim, er vér skiftum við,
eru og (yfirleitt þær sörnu og
áður, og við þetta bætast svo
örðugleikar þeir, er stafa af
styrjöld þeirri, er hófst um
mánáðamótan ágúst—septem-
ber milli Þýskalands annars
vegar og Bretlands, Frakklands
og Póllands hins vegar. Auk
þess hófst styrjöld milli Rúss-
lands og Finnlands síðast á ár-
inu. Nýr viðskiftasamningur
var gerður við Noreg, og gengið
var frá samningi við Argentlínu
um sömu tollakjör og Norð-
menn hafa þar. Nokkur rýmk-
un fékst á innflutningi til
Þýskalands, *en hún hefir ekki
komið að notum vegna stríðs-
ins. Rétt eftir að stríðið skall á,
voru hinsvegar afnumdar höml-
ur þær, sem verið höfðu á inn-
flutningi fisks til Bretlands, og
milj. kr.). Síðan 1913 hefir inn-
flutningurinn og útflutningur-
inn numið svo sem liér segir:
Ítalíu fóru eins og áður fram á
jafnvirðiskaupa-grundvelli. —
Hófust jafnvirðiskaupa-við-
skiftin við Þýskaland seint á ár-
Ar. Innflutt títflutt inu 1934, en 18. ágúst 1934
milj. kr. milj. kr. höfðu þýsk stjórnarvöld gefið
1913 16.7 19,1 leyfi til þess, að opnuð yrði
1914 18.1 20.8 Auslánder-Sonderkonto fur In-
1915 26.3 39.6 landszalilungen (ASKI) í þýsk-
1916 39.2 40.1 um banka til lianda Landsbank-
1917 43.5 29.7 anum. En þegar í desember
1918 40.0 36.9 1931 hafði orðið samkomulag
1919 62.6 75.0 um það, að nota andvirði ís-
1920 82.3 60.5 fisks úr botnvörpuskipum til
1921 46.1 47.5 greiðslu á vörukaupum í Þýska-
1922 52.0 50.6 landi. Jafnvirðiskaupa-viðskift-
1923 50.7 58.0 in við Ítalíu byrjuðu hins veg-
1924 63.8 86.3 ar á fyrri helming ársins 1936,
1925 70.2 78.6 — 30 mars það ár hafði verið
1926 51.0 48.0 undirritaður ríkjasamningur
1927 53.2 63.2 milli Ítalíu og íslands um þetta
1928 64.4 80.0 efni. Á undanförnum árum hef-
1929 77.0 74.0 ir íslenskum útflytjendum ver-
1930 72.0 60.1 ið greitt svo sem hér segir fyrir
1931 48.1 48.0 afurðir, útfluttar í jafnvirðis-
1932 37.4 47.8 kaupa-viðskiftum:
Ar Til Þýsaklands Til Ítalíu Samtals
kr. kr. kr.
1935 4.855.927.07 4.855.929.07
1936 8.502.360.73 1.243.703.67** 9.746.064.40
1937 9.834.322.21 3.839.528.66 13673.850.87
1938 11.342.456.47 3.836.066.33 15.178.522.80
1939 9.636.104.49 3.566.649.33 13.202.753.82

nokkru seinna var saltfiskstoll-
urinn þar feldur niður.
Útfluttar vörur námu á síðast
liðnu ári 69,7 milj. kr., en að-
fluttar vörur 61,6 milj. kr. Sam-
anborið við bráðabirgðaskýrsl-
ur árið áður hefir útflutningur
aukist um 11,9 milj. kr. eða
tæpl. 21%, en innflutningurinn
um 12,5 milj. kr. eða rúml.
25%. I sambandi við þessar töl-
ur ber þó að minnast gengis-
lækkunar íslensku krónunnar
(sjá síðar) og eins verðhækkun-
ar þeirrar, er orðið hefir af
völdum stríðsins. Útflutningur-
inn var rúmum 8 milj. kr. hærri
en innflutningurinn, en þegar
tekið er tillit til annara liða
greiðslujafnaðarins, sem eru
landinu í óhag, mun þó
greiðslujöfnuðurinn ekki hafa
breyst til batnaðar á árinu. Að
visu munu tölur þessar, bæði
um innflutninginn og útflutn-
inginn, hækka töluvert, þegar
endanlegar verslunarskýrslur
koma, en hlutfallið mun þó
ekki breytast verulega. Af út-
fluttum vörum námu sjávaraf-
urðir 59,4 milj. kr. (1938: 48,5
milj. kr.), þar af síld og síldar-
afurðir 23,5 milj. kr. (1938: 18,6
milj. lci'.), en landbúnaðaraf-
urðir 9,5 milj. kr. (1938: 8,4
Kristj. Tlieodórsdóttir, Magnús
oÞrleifsson, Sig. Magnússon,
Guðrún Gísladóttir, Ragnar
Þórðarson og Ingvi Þ. Árnason.
II. einkunn betri:
Gunnl. Þórðarson, Jóh. Bene-
diklsson, Kristin Gunnarsson,
Sig. Jónsson, Svavar Pálsson og
Vald. Guðjónsson.
II. einkunn lakari:
Guðr. Slefánsdóttir, Halldór
Þorbjörnsson og Sig. Sigurðs-
son.
Tala viðskiftanna hefir þessi
söniu ár numið svo sem hér
segir:
Ár. Við Þýskaland Við ítalfu Samtals
1935 3694 3694
1936 6486 1137** 7633
1937 7680 1923 9603
1938 8221 1639 9860
1939 6037 1486 7523
Af þessum tölum sést, hversu
mikill og vaxandi þáttur jafn-
virðiskaupa-viðskiftin hafa ver-
ið í utanríkisverslun þjóðarinn-
ar. Lækkunin, sem átti sér stað
á s.l. ári, miðað við árið á und-
an, á rót sína að rekja til þess
ástands, er skapast hefir vegna
styrjaldar þeirrar, sem geisað
hefir síðasta þriðjung ársins.
Fjárhagur ríkisins.
Tekjur ríkissjóðs voru á ár-
inu 19,1 milj. kr. og gjöldin 19,1
milj.kr. Á rekstursreikningi rík-
isins stóðust því tekjur og gjöld
því sem næst á. Miðað við
bráðabirgðatölurnar árið áður
hafa tekjurnar lækkað um 1%,
en gjöldin hækkað um 8—9%.
Skuldir rikissjóðs voru í árs-
lolc 53,1 milj. lcr. Hækkun sú,
6,8 milj. kr., sem hér er um að
ræða frá árinu áður, stafar ein-
vörðungu af gengisbreyting-
unni, því að með óbreyttu gengi
hefðu skuldirnar því sem næst
staðið í stað.
Verðlag.
Þó að viðskifti liafi verið
ýmsum erfiðleikuin bundin,
virðist viðskiftaástandið, þar
sem skýrslur ná til, hafa farið
heldur batnandi á árinu. Veldur
þar nokkru um, að stríðsundir-
búningurinn og slyrjöldin sjálf,
sem geisaði síðasta þriðjungárs-
ins, örfuðu nokkrar greinar at-
vinnu- og viðskiftalífsins. Vísi-
tölur þær, sem sýna magn iðn-
aðarframleiðslunnar, liggja
ekki fyrir frá ófriðarþjóðunum
seinni hluta ársins, en þær, sem
fyrir liggja, hafa yfirleitt hækk-
að, t. d. í Bandaríkjunum úr 72
upp í 89, í Danmörku úr 136
upp í 144 og í Svíþjóð úr 146
upp í 155. Tala atvinnuleysingja
hefir og yfirleitt farið lækkandi,
t. d. hefir tala algerðra atvinnu-
leysingja i Bretlandi lækkað úr
10,2% í 8,9%, og tala atvinnu-
leysingja í verkalýðsfélögum
Bandaríkjanna úr 15,3% i 10,7
%. í öðrum löndum hefir og at-
vinnuleysið yfirleitt minkað, t.
d. í Svíþjóð úr 11,8% í 10,0%,
og í Danmörku úr 21,4% í 18,5
%. Verðl. breyttist yfirleitt lít-
ið framan af árinu, en hækkaði
víða ört síðasta þriðjung árs-
ins. I Bandaríkjunum var heild-
söluverðvísitalan fyrir jan. 81,
fyrir júlí 79 og fyrir desember
83. í Engl. var heildsöluverðvísi-
talan (Board of Trade) fyrir
janúar 85, fyrir júlí 86 og fyrir
desember 106, en sniásöluverð-
vísitalan (Ministry of Labour)
fyrir janúar 95, fyrir júlí 95 og
fyrir des. 106. í Danmörku
var heildsöluverðvísitalan fyr-
ir janúar 102, fyrir júlí 103
og fyrir desember 132, en vísi-
lala framfærslukostnaðar fyrir
mars 106, fyrir júní 106 og fyr-
ir desember 118. í Sviss var
heildsöluverðvisitalan fyrir jan.
75, fyrir 'júlí 75 og fyrir des-
ember 90. Heildarvísitala
heimsverslunarinnar liggur
ekki fyrir, þar eð fullnaðar-
skýrslur vanta frá mörgum
* Skv. bráðabirgðaskýrslum.
** Tímabilið 18. maí til 31.
desember.
löndum, en heldur virðist hóii
hafa hækkað.
Innanlands hefir verðlagið
hækkað á árinu. Samkvæmt
skýrslum Hagstofunnar um
framfærslukostnað í Reykjavík,
miðað við 5 manna fjölskyldu
með 1800 kr. útgjöldum fyrir
heimsstyrjöldina 1914—18, liafa
verðlagsbreytingar síðari ára
verið á þessa leið (útgjöldin fyr-
ir stríð = 100):
1920: 446 1935: 232
1926: 321 1938: 262
1930: 221 (252)* 1939: 271
Framfærslukostnaður liefir
því hækkað um 3—4% á árinu.
Frá 1. janúar 1939 til 1. janúar
1940 hækkaði sá hluti j>ess
framfærslukostnaðar, sem nær
yfir matvæli, eldsneyti, ljósmeti
og fatnað úr 211 upp í 250, eða
um 18—19%.
í lögunum um gengisskrán-
ingu frá 4. apríl, þar sem gengi
krónunnar var lækkað, éins og
síðar mun getið, var svo fyrir
mælt, að kaupgjald skyldi hald-
ast óbreytt. Ef meðalverðlag
mánaðanna apríl—júní væri
meira en 5% hærra en meðal-
verðlag mánaðanna janúar—-
mars, skyldi þó kaupgjaldið
hækka að nokkru leyti í sam-
ræmi við það. Verðlagshækkun-
in reyndist þó ekki nema svo
miklu. Kaup togaraháseta á
vetrarvertíð var óbreytt samkv.
gerðardómi fyrra árs kr. 224.00
á mánuði og kr. 28.50 lifrar-
peningar á tunnu. Premían á
síldveiðunum liækkaði samkv.
samningum úr 3 upp í 3,9 aura
á málið. Um haustið, eftir að
stríðið skall á, var gerð sú und-
antekning frá banninu við
kaupgjaldshækkun, að greiða
mætti sjómönnum sérstaka
stríðsáhættuþóknun og kaupa
handa þeim stríðstryggingu.
Með samningum milíi botn-
vörpuskipaeigenda og háseta
var svo ákveðið, að áhættuþókn-
unin á ísfiskveiðum skyldi, með-
an siglt væri á áhættusvæði,
vera 250%, miðað við 232 kr.
mánaðarkaup á skipi, sem
veiddi og sigldi með aflann, en
270 kr. kaup á skipi, sem keypti
fisk eða leigt væri til flutninga.
Tímakaup í eyrarvinnu var ó-
breytt kr. 1,45 um tímann fyrir
karla og kr. 0,80 fyrir konur.
Kaup lausafólks breyttist lítið
á árinu. Austanfjalls mun al-
gengast kaup kaupamanna liafa
verið 35—40 kr. á viku, en
kaupalcvenna 20—25 kr. At-
vinnuleysið var heldur minna
en árið á undan. Tala atvinnu-
lausra í Reykjavík var 1. nóv.
1939: 792 (1. nóv. 1938: 804). I
Reykjavik voru nettótekjur
skattgreiðenda, sem skattur var
lagður á 1939, en miðað við
tekjur ársins á undan, 46028
þús. kr. (1937: 45366 þús. kr.).
Maður finst
érendur.
Maður nokkur hér í bæ, Stein-
grímur Jónsson að nafni, fanst
örendur í herbergi sínu um
áttaleytið i morgun. Hafði hann
verið fjarverandi í gær og kom
lieim siðari hluta nætur. Stein-
grímur lieitinn var rúmlega
þrítugur að aldri og ókvæntur.
* í tölunni innan sviga 1930
og i tölunum 1935, 1938 og 1939
er húsaleigan reiknuð samkv,
upplýsingum um húsaleigu í
Reykjavík, er safnað var sam-
tímis manntalinu 1930, þó síð-
ari árin með breytingum á
byggingarkostnaði. Árið 1939
er sá liður þó hafður óbreyttur
frá árinu áður. Áður var liúsa-
leiga áætluð samkv. byggingar-
kostnaði.