Vísir - 01.08.1940, Blaðsíða 2

V I S I R
DAGBLA0
Útgefandi:
BLAÐAÚTGÁFAN VÍSIR H/F.
Ritstjóri: Kristján Guðlaugsson
Skrifst.: Félagsprentsmiðjunni.
Afgreiðsla: Hverfisgötu 12
(Gengið inn frá Ingólfsstræti).
Símar 16 60 (5 Hnur).
Verð kr. 2.50 á mánuði.
Lausasala 10 og 25 aurar.
Félagsprentsmiðjan h/f.
Hinar nýju
ráðstafanir.
"P NGINN efi er á því, að
hinar nýju ráðstafanir,
sem nú eru gerðar um löggæslu
í bænum, munu yfirleitt mælast
vel fyrir af öllum hugsandi
mönnum. Við verðum að ger
okkur l>ess fulla grein, að það
ástand, sem við búum við nú um
stundarsakir, er alveg óvenju
legt. Það er mikið undir þvi
komið, að við látum okkur skilj
ast, að við lifum’ á alvarlegum
tímum.'Við verðum að taka þvi
sem að höndurn ber með fullri
festu. Það er þrekleysi að vera
með sífeldar kvartanir yfir þvi
hvernig komið er. En það er
hinsvegar léttúð að láta eins og
ekkert hafi gerst. Það á að vera
hverjum íslendingi hið æðsta
metnaðarmál, hvað sem í kann
að skerast, að sökin sé aldrei
okkar megin.
Síðustu mannsaldrana höfum
við Islendingar húið í náinni
sambúð í annari heimsálfu við
þá þjóð, sem tekið hefir sér
1 stundar aðsetur meðal okkar.
Sú sambúð liefir farið vel. Þau
kynni, sem orðið Iiafa vestan
hafs milli íslendinga og Breta,
sýna að þessar þjóðir geta skilið
hvor aðra. Álit liins íslenska
þjóðstofns hefir farið sívaxandi
við þau kynni. Það á að vera
okkur keppikefli, að við getum
vaxið, bæði í eigin áliti og ann-
ara, af þeim atburðum sem hér
hafa gerst.
Til þess að svo megi verða
verðum við fyrst og fremst að
sýna sjálfsaga. Við erum við-
kvæmir fyrir því, sem um okk-
ur er hugsað og talað utan Iand-
steinanna. Aldrei hafa jafn
mörg erlend augu starað á okkur
eins og nú. Við eigum að koma
fram af þeim manndómi, að við
getum hiklaust lagt framkomu
okkar undir dóm sögunnar, sem
samboðna þroskaðri menningar-
þjóð í einu og öllu. Með því einu
móti rækjum við skyldur okkar,
bæði við þá sem nú lifa og eftir-
komendurna.
Eftir því sem við sýnum meiri
sjálfsaga, eftir því stöndum við
betur að vígi um samskonar
kröfur á hendur hinum aðiljan-
um. Það er vafalaust vel til fall-
ið að hin íslenska og erlenda
lögregla taki upp nánari sam-
vinnu en verið hefir. Eftirlitið
verður að vera strangt á báða
bóga, strangt og réttlátt. Það
verður að treysta því að hið sam-
eiginlega eftirlit sé framkvæmt
af gagnkvæmum skilningi, svo
að á hvorugan sé hallað.
Hinar nýju ráðstafanir munu
yfirleitt mælast vel fyrir. En þó
eru stöku atriði, sem menn eiga
erfitt með að sætta sig við. Og
það er þá fyrst og fremst
myrkvunin, sem boðuð er eftir
15. ágúst. Hér er um þá ráðstöf-
un að ræða, sem hreint neyðar-
úrræði má telja, og vonandi að
frá því verði horfið, ef nokkur
kostur er. Ef því ætti að fram-
fylgja, virðist einsætt, að auka
þurfi Iögregluna miklum mun
meira, en þegar er fyrirhugað,
ef öryggi bæjarbúa á að hald-
IIÖmiUK BJAII]%TASOi\:
BYGGi REYi ENGANEFND [JAVÍKUR
1G 10 ÁRA
HINN 7. nóvember ár-
ið 1839 var fyrsta
bygginganefnd Reykja v í k -
ur skipuð, en 1. ágúst 1840
var fyrsti fundur nefndar-
innar haldinn, og eru því í
dag liðin rétt 100 ár síðan
nefndin tók til starfa.
Bygginganefndin hefir
alla tið haft gagngerða þýð-
ingu fyrir bæjarfélagið.
Ástæðan fyrir skipun
nefndarinnar var sú, að
yfirvöld landsins ogReyk ja-
víkurbæ jar töldu að bærinn
ætti framtið fyrir sér, og
mundi vaxa mikið, þótt þau
hafi vafalaust ekki órað fyr-
ir því, að bærinn yrði á jafn
skömmum tíma svo mann-
margur og víðáttumikill,
sem raun ber vitni. Þá var
íbúaf jöldi Reyk javíkur að-
eins 896 manns.
Verkefni nefndarinnar var
ekki mjög mikið í upphafi. Þá
var að eins um að ræða bygðina
í miðbænum (Hafnárstræti, Að-
alstræti og Austurstræti) — og
til vesturs (Hlíðarhúsastígur).
Fyrir utan það, að nefndin hafði
ákvörðunarvald um byggingar,
Iiafði hún fram yfir aldamótin
fult vald yfir skipulagsmálum
bæjarins, og má í bókum nefnd-
arinnar frá því fyrir aldamót
sjá margar mjög skilmerkilegar
ákvarðanir varðandi þau mál.
Með skipulagslögunum frá
1921, og síðari hreytingum, er
greint milli þessa og bygginga-
leyfa alment, þannig að nú hefir
bygginganefndin aðeins á hendi
ákvörðunarrétt um einstök
byggingarleyfi að tilskildu sam-
þykki bæjarstjórnar, en ekki
skipulagsmálin í heild, sem eru
i höndum Skipulagsnefndar rík-
isins.
Nefndin var í upphafi þannig
skipuð, að í henni áttu sæti bæj-
arfógetinn, landlæknirinn,
slökkviliðsstjórinn, einn snikk-
ari, einn járnsmiður auk kaup-
manns, sem mun hafa átt að
vera einskonar fulltrúi Iiinna
óbreyttu borgara.
Val nefndarmannanna hefir
alt fram til þessa dags verið á
svipaðan hátt, að í nefndinni
hafa átt sæti yfirvöld bæjarfé-
lagsins, iðnaðarmenn auk sér-
stakra fulltrúa borgaranna. Var
talið að menn þeir, sem valdir
voru, hefðu besta þekkingu,
sem völ var á, í málum þessum
Vísir hefir snáiö sér til Harðar Bjarnasonar,
skrifstofustjóra skipulagsnefndar, og farið fram á
það i'/ið hann, að hann ritaði fyrir blaðið grein
um byggingqnefnd Reykjavíkur, í tilefni af aldar-
afmæli nefndarinnar. Hörður á sæti í bygginga-
nefnd, en hefir auk þess með höndum, ásamt Georg
Olafssyni bankastjóra, að safna heimildum og
semja sögu bygginganefndarinnar fyrir félagið
Ingólf, með tilstyrk bæjarstjórnar. Hefir Hörður
góðfúslega orðið við tilmælum blaðsins og.fer hér
á eftir grein hans. — Jafnframt birtir blaðið mynd-
ir núverandi fulltrúa bggginganefndar, ásamt
byggingafnlltrna. í fjarveru borgarstjóra er Tóm-
as Jónsson formaður nefndarinnar, i umboði hans.
Hitt alt, svo sem það að opin-
berir dansleikar farast fvrir og’’
skemtistöðum verður lokað fyrrj
að kvöldinu, er svo smávægilegt,®
að enginn fullorðinn maður get-
ur látið sér sæma, að kvarta
yfir því.
Menn munu yfirleitt taka hin-
um nýju ráðstöfunum fegins-
Iiendi. Almenningur mun skilja
nauðsyn þeirra og styðja lög-
regluna í framkvæmd starfs
síns á þessum alvarlegu tímum.
Sómi þjóðarinnar og velferð
krefst þess, að brugðist sé rögg-
samlega við því ástandi, sem hér
hefir skapast.
Pétur Halldórsson
borgarstjóri — formaöur.
sakir mentunar sinna og starfa.
Fram eftir öllu var ekki völ
á sérmentuðum mönnum í
byggingafræði og var því helst
leitað til mentamanna sem
dvalið höfðu erlendis við nám
auk þeirra jðnaðarmanna, sem
störfuðu við húsasmíðar, en
þessir menn höfðu eftirlit með
byggingu bæjarins.
*
Fyrstu áratugina voru starfs-
hættir bygginganefndar nokkuð
með öðru sniði en nú er. Teikn-
ingar búsa, sem sótt var um að
byggja, voru sjaldnast fyrir
hendi, nema þá ef til voru laus-
Ieg riss. Var þvi leyfið veitt eftir
lýsingu umsækjenda, og skrif-
aði hann venjulega undir fund-
argjörðina ásamt nefndarmönn-
um.
Fundir nefndarinnar voru að
venju haldnir á þeim stað. sem
byggja átti, og þar rætt um hús-
ið fram og aftur með mikilli
kostgæfni.
Er glögt, að með slíkum
starfsháttum varð erfiðara að
gera sér fulla grein fyrir við-
fangsefninu, en nú er, þegar
bæði liggja fyrir nákvæmar
teikningar af húsi því, sem
Sigurður Pétursson
byggingafulltrúi.
Guðmundur Eiríksson
bæjarfulltrúi — ritari.
byggja á, og heildaruppdráttur
af bænum.
*
Ef litið er á hinn öra vöxt
bæjarins á þeim 100 árum, sem
liðin eru frá stofnun nefndar-
innar, sést best hve örðugt
viðfangsefni hennar hefir verið.
Þegar atvinnulíf bæjarins tók
hinum miklu stakkaskiftum i
byrjun þessarar aldar, er stór-
útgerðin og verslun orsökuðu
mikla fólksfjölgun og auknar
byggingar i bænum, þá reyndist
nefndin ekki að öllu leyti undir
það búin, að mæta þeim kröfum,
sem hinir nýju tímar gjörðu.
Þegar steinsteypubyggingar
hófust fyrir alvöru um og eftir
1915, hefst nýr kapituli í bygg-
ingarsögu bæjarins, en þá var
það enn meira áriðandi en áður,
að hús væru rétt staðsett. Hin
litlu timburhús, sem til þess
tima voru einu húsin, sem að
ráði lcoma við sögu, var hægt að
færa úr stað, ef það reyndist síð-
ar lieppilegt, en slíku var ekki til
að dreifa um steinhúsin. Raun-
in hefir einnig orðið sú, að ýms
steinhús hafa verið reist þannig,
að þau standa í vegi fyrir bættu
skipulagi, en það er bæjarfélag-
inu ofvaxið að kaupa slikar
ólánsbyggingar til niðurrifs, því
hér á landi verður öll skipulags-
vinna að miðast að verulegu
leyti við fjárhagsgetu bæjarfé-
laganna, einkum að því er varð-
ar endurbætur allar.
Hér má óneitanlega um kenna
skorti á nauðsynlegri framsýn
um þróun byggingar bæjarins,
en það má hér til afsökunar færa
að vöxtur bæjarins kemUr
mönnum að kalla óvænt, og
lengi vel var ekki völ á sérfróðri
leiðsögn í þessum málum, eins
og áður var bent á.
Með skipulagsuppdrættinum
frá 1927, sem gerður var af
Skipulagsnefnd ríkisins, má hik-
laust segja að fenginn hafi verið
Guðmundur Ásbjörnsson
forseti bæjarstjórnar.
Hörður Bjarnason
arkitekt.
öruggur grundvöllur fyrir skipu-
lagi hæjarins í fyrsta skifti, og
þótt uppdráttur þessi hafi aldrei
verið staðfestur, þá hefir hann í
höfuðdráttum markað byggingu
bæjarins siðan hann var gerður,
alt til þessa.
*
Bygginganefnd liefir jafnan
sætt mikilli gagnrýni borgar-
anna, bæði með réttu og óréttu,
enda er starf hennar þannig vax-
ið, að syndir hennar verða ekki
afmáðar, heldur standa greyptar
í stein.
En á þessum tímamótum í
sögu bvgginganefndar Reykja-
víkur vil eg frémur horfa fram í
tímann, en aftur, og benda á
ýmislegt, sem mætti verða til
þess að skapa meira öryggi í
starfsháttum nefndarinnar.
Fyrst og fremst er nauðsyn-
legt vegna framtiðarbyggingar
hæjarins, og vegna væntanlegr-
ar lagfæringar á þvi, sem miður
hefir farið, að fult samkomulag
og góður ákilningur. fáist milli
bæjaryfirvaldanna og yfirstjórn-
ar skipulagsmálanna um stað-
festingu á framtiðarskipulagi
bæjarins, og mun þess nú vænt-
anlega ekki langt að bíða, að
lagður verði fram skipulagsupp-
dráttur Revkjavikur, innan og
utan Hringbrautar. Hinn fyrri
uppdráttur fékst ekki samþykt-
ur vegna óeðlilegs reiptogs um
yfirleitt smávægilegan skoðana-
mun, og þótt ágreiningur um
skipulags og bvggingamál sé
engin nýlunda, þá er ófært ef
ekki verður komist að ákveðinni
niðurstöðu, jafnvel þótt skoð-
anamUnur sé um einstök atriði.
Annað, sem skjótrar lagfær-
ingar þarf við, er endurskoðun
lagaákvæða um skipun bygg-
inganefndar.
í 100 ár hafa sömu reglurnar
um skipan nefndarinnar verið í
gildi, en þær eru nú fyrir löngu
úreltar.
Burtu þarf að fella með öllu
hina pólitísku skipun nefndar-
innar, en snúa aftur til þess, sem
var fyrir 100 árum, að velja i
nefndina eingöngu með tilliti til
þeirrar þekkingar á bygginga-
málum, sem fyrir hendi er, í
samræmi við það sem best er
annarsstaðar, en án tillits til
flokkadrátta og stjómmála-
skoðana.
Hin nauðsynlega breyting á
skipun bygginganefndar, kemur
Pétur Inginiundarson
slökkviliösstjóri.
Tómas Vigfússon
húsasmíSameistari.
auðvitað fyrst og fremst til
kasta Alþingis, og er þess að
vænta að svo verði hið bráðasta.
Ný byggingasamþykt fyrir
Revkjavík hefir þegar verið lögð
fyrir bæjarstjórn, og væri eðli-
legt að endanleg samþykt henn-
ar og breytingar á álcvæðum um
skipun bygginganefndar, fylgd-
ust að.
Það má að vísu segja, að hinir
pólitísku flokkar innan bæjar-
stjórnar Reykjavíkur liafi til
þessa reynt að gera sér far um
að velja gegna og góða menn í
bygginganefnd, en það virðist
sjálfsagt að nema þó burtu þá
hættu, sem stafár af kosningu í
nefndina eftir pólitískum flokk-
um, og setja í stað þess reglur,
sem tryggi það, að bæjarbúar
geti svo sem unt er, verið örugg-
ir um að byggingu bæjarins sé
stjórnað af framsýni og skiln-
ingi á kröfum beildarinnar i
nútíð og framtíð.
Á þessum tímamótum ber
vissulega að þakka þeim mönn-
um, sem á undanfömum árum
hafa lagt á sig hið inesta erfiði
í sambandi við byggingu bæjar-
ins, en það má óhætt fullyrða, að
viðfangsefni þessarra manna
var hið flóknasta, og um leið án
efa hið vanþakklátasta, sem
unnið er í þágu bæjarfélagsins.
En þrátt fyrir ýms skiljanleg
mistök, sem átt hafa sér stað,
þá er þó vonandi, að Reykjavík-
urbær megi sigrast á þeim örð-
ugleikum, sem hraðinn og
glundroðinn í byggingu bæjar-
ins hefir valdið, og verði með
árunum æ byggilegri bær, íbú-
unum til heilla og landinu til
sóma.
Verðlækknn á bráolíu.
y erðlækkun mikil verður á
hráolíu frá og með degin-
um í dag, og stafar hún af hag-
stæðum innkaupum á miklum
olíufarmi, sem olíufélögin festu
kaup á.
Flutningsgjöld voru auk þess
miklu lægri en undanfarið. 1
Reykjavik lækkar olían um 6%
eyri pr. kg., úr 33 % eyri niður
í 27 aura. Úti á landi var hrá-
olíuverðið 34% eyrir og lækkar
það þar einnig ura (iy2 eyri, nið-
ur í 28 aura.
Hagnaður Iandsmanna af
þessari verðlækkun á olíunni
nemur hundruðum þúsunda
króna.