Vísir - 07.08.1940, Blaðsíða 2

V I S I R
7ISIR
DAGBLAÐ
Útgefandi:
BLAÐAÚTGÁFAN VÍSIR H/F.
Ritstjóri: Kristján Guðlaugsson
Skrifst.: Félagsprentsmiðjunni.
Afgreiðsla: Hverfisgötu 12
(Gengið inn frá Ingólfsstræti).
Stmar 1660 (5 línur).
Verð kr. 2.50 á mánuði.
Lausasala 10 og 25 aurar.
Félagsprentsmiðjan h/f.
Hollustan
í Hveragerði.
J^eykjavík er óliollur staöur.
Það segir Jónas Jónsson.
Hann er líka kominn austur að
Hveragerði. 1 Timanum í gær
gerir hann grein fyrir óliollustu
höíuðstaðarins. Hún kemur
fram „í einkennilegri uppdrátt-
arsýki í nokkurum hluta svo-
kallaðra greihdarmanna í liöf-
uðstað íslands“. Margir þessir
menn hafa verið liinir méstu
námshestar og aímenningur
hefir gert sér bestu vonir um að
þeir þeir reyndust hinir þjóðnýt-
ustu. „En skyndilega liafa lcom-
ið greinaskil í æfisögu þessara
manna.“ Þeim hefir ekki ein-
ungis hætt að fara fram. Þeir
hafa ekki einu sinni staðið i stað.
Þeim liefir alt í einu farið að
hnigna. Og mikil hörmung er
að horfa á það, sem þá gerist!
Jónas segir: „Dýpsta einkenni
þessarar hnignunar er blind
sjálfsdýrklxn, sem stundum nær
hámarki sínu í því, að menn
sem eru andlega trénaðir upp í
höfuðstað Islands, halda að þeir
séu færir um að vera. leiðarljós
fyrir ófæddar kynslóðir, og
jafnvel fyrir allan heiminn.“
Mönnum dettur ýmislegt í hug
þegar þeir lesa þetta. Það skyldi
þó aldrei vera að Jónas sé að
skýra fyrir mönnum, hvers-
vegna hann hefir flúið óhollustu
höfuðstaðarins og sest að í lioll-
ustunni í Hveragerði?
En þetta er alls ekki tilgang-
urinn. Jónas er svo laus við alla
„sjálfsdýrkun“, að hann rennir
ekki einu sinni augunum til
sjálfs sín í þessu sambandi. All-
ar þessar óhollustuhugleiðingar
eru til þess fram bornar að ná
sér niðri á ákveðnum manni. Og
hverjum halda menn? Jú, auð-
vitað á einhverjum pólitiskum
andstæðingi, sem lætur á sér
bera í opinberu lifi þjóðarinnar
um þessar mundir.
En þetta er líka skakt til getið.
Maðurinn, sem Jónas þarf að ná
sér niðri á hefir ekki tekið þátt í
pólitískum deilum í mörg ár.
Það er aldraður embættismaður
hér í bænum, sem flestir munu
unna fi'iðar í elli sinni, eftir ó-
venjulega vel unnið starf og fai'-
sælt starf í þágu alþjóðar. Mað-
urinn, sem á er i’áðist, er Guð-
mundur Hannesson, fyrverandi
prófessor í læknavísindum við
Háskóla íslands.
Auðvitað hleypur Jónas alveg
yfir það, að allan síðari liluta
starfsæfi sinnar gegndi Guð-
mundur Hannesson prófessors-
embætti við Háskólann. Hann
lætur æfisögu þessa „hóglífa“
manns enda á því, að hann hafði
tæplega stigið fæti sinum inn í
óliollustu höfuðstaðarins áður
en menn mistu alla trú á hon-
um!
Það er alveg óþarfi að halda
skildi fyrir Guðmund Hannes-
son. Hann hefir unnið sér það
traust og þá viðurkenningu með
löngu og farsælu starfi, að við
því verður ekki haggað. Allir
vita að þetta er einhver sam-
viskusamasti og óeigingjarnasti
embættismaður sinnar samtíð-
ar, maður sem aldi-ei Iiefir mátt
vanim sitt vita. Það er einnig
vitað að Guðmundur Hannessou
er óvenulega fjölhæfur gáfu-
maður og brennándi áhugamað-
ur um allar framfarir lands og
þjóðar. Guðmundur Hannesson
er maður, sem flestir munu
benda á öðrum lil eftirbreytni,
en ekki til viðvörunar.
Guðmundur Hannesson lét af
störfum fyrir nokkurum árum.
Hann er orðinn gamall maður.
Eftir það mikla æfistarf, sem
hann hefir af hendi leyst, mætti
ætla að hann fengi að vei-a í
friði i elli sinni. En Jónas Jóns-
son liefir sínar sérstöku dreng-
skaparhugmyndir. Frá sveita-
setri sínu ræðst liann á þennan
mikilhæfa, aldraða Iieiðurs-
mann og ætlar að rífa Iiann í
sig.
Reykjavík er vafalaust óholl-
ur staður. Það liefir þess vegna
ugglaust verið vel ráðið af Jón-
asi að flytja sig austur. En úr
því hollustan í Hvergagerði hef-
ir ekki áorkað meiru, en raun er
á, verður mönnum á að spyrja:
Hvernig ætli liann hefði látið, ef
liann hefði verið i Reykjavík all-
an tímann?
Sumir hrista bara höfuðið.
a
íslandsmótið heíst
annað kvöld.
K.R. og Valur
byrja.
M eistaraflokkarnir fara nú að
takast á aftur, eftir nokk-
ura hvíld, og hefst fslandsmót-
ið annað kveld kl. 8 með leik
Vals og K. R.
Þetta mót verður vafalaust
spennandi, þvi að eins og endra
nær hafa öll félögin fullan hug
á að sigra í mótinu. Vikingar
munu ætla sér að sýna, að þeir
urðu ekki Reykjavikurmeistarar
vegna hepni, en hin félögin ætla
að leggja þar orð í belg.
Mófanefndin ætti að sjá svo
um, að leikirnir byrji stundvís-
lega.
Radiovitarnir þagna.
Vitamálastjóri hefir gefið út
tilkynningu um að frá 15. þ. m.
muni radioVitamir hætta að
Dýrtíðarnppbðt á skálda-
og listamannastyrki.
Fyrii'NjHii ii frá Jonasi Þorbergs§yni
ogr §var fjármálaráðlicrra.
Vísi hefir borist eftirfarandi fyrirspurn tit fjármálaráðherra
frá Jónasi Þorbergssyni, útvarpsstjóra:
Nýlega var eg staddur í ríkis-
sjóði til þess að hefja skálda-
styrk fvrir mann einn norður í
landi. Eg veitti því athygli, að
skáldastyrkurinn var greiddur
án þeirrar dýrtíðaruppbótár,
sem greidd hefir verið á undan-
förnum árum. Þótti mér jietta
kynlegt og taldi þegar með
sjálfum mér, að það hlyti að
stafa af hinni breyttu tiUiögun
um úthlutun til skálda og lista-
manna.
Nú vildi svo vel til, að þar var
staddur Ár-ni Pálsson, prófessor,
sem meðal annara er skipaður i
Mentamálaráð. Eg færði þetta í
tal við hann og lét svo um mælt,
að elcki myndu listamenn hafa
borið ágóða úr býtum við liina
breyttu skipun, þar sem þeir
væru sviftir 25% uppbót á sinni
litlu þóknun. Hann kvað þegar,
að þetta gæti ekki komið til
mála, með þvi að formaður
Mentamálaráðs hefði, í áheyrn
ráðsins, hringt til fjármálaráð-
herra, og sér liefði skilist af við-
tali þeirra, að dýrtíðaruppbótin
myndi verða greidd. Eg benti
honum á, að hversu sem umtal
kynni að hafa fallið, jiá væri
staðreyndin sú, að dýrtíðarupp-
bótin væri ekki greidd, og
myndi þess þó vera enn meiri
senda út radiomiðanir. Tilkynn-
ing vitamálastjóra hljóðar svo:
„Vegna hins óvenjulega á-
stands hefir verið ákveðið, að
radíóvitarnir allir, á Reykjanesi,
Ves tmannaeyj um og Dyrhólaey,
hætti útsendingum 15. ág. n. k.
fyrst um sinn um óákveðinn
tíma.
Loftskeytastöðvarnir í Reykja-
vík og Vestmannaeyjum og auk
þess á íafirði, Siglufirði og
Seyðisfirði munu gefa skipum,
sem nauðsynlega þurfa á því að
halda, miðunarmerki eftir því
sem við verður komið, samkv.
nánari fyrirmælum póst- og
símamálastjórnarinnar.“
þörf nú en nokkru sinni fyr,
að svo yrði gert.
Út af þessu leyfi eg mér virð-
ingarfylst að beina eftirfarandi
fyrirspurnum til hæstvirts fjár-
málaráðherra:
Hefir formaður Mentamála-
ráðs farið jiess á leit, að um-
rædd dýrtiðaruppbót á þóknun
til skálda og listamanna yrði
greidd?
Hefir fjármálaráðherra heitið
þessu, og ef svo hefir verið,
hvers vegna er það ekki gert?
Virðingarfylst,
Jónas Þorbergsson.
Viðtal við
Jakob Möller.
Vísir liefir borið fyrirspurnir
útvarpsstjóra undir fjármála-
ráðherra og svaraði hann þeim
á þessa leið:
„Með jiví að flytja styrk lil
skálda og listamanna af 18. gr.
fjárlaganna á 15. gr„ hefir í
rauninni fallið niður sú heimild
um dýrtíðaruppbót, sem bund-
in hefir verið við ákveðna liði
á 18. gr. 1 fjárlögunum er eng-
in heimild við 15. gr. til þess
að greiða dýrtíðaruppbót sam-
kvæmt Iienni.
Hvað viðvíkur viðtali for-
manns Mentamálaráðs þá man
eg ekki ákveðið, hvernig það
féll, en það eitt get eg fullyrt,
að eg hefi engu persónulega
lofað, jiví að eg tel mig enga
heimild hafa til að greiða þessa
dýrtíðaruppbót, án Jiess að fyrir
liggi samþykt Alþingis um það,
því að vitanlega ræður það eitt
þar um.
Hinsvegar barst þetta í tal á
Aljiingi í umræðum þeim, sem
urðu um breytingu þá, sem
gerð var á úthlutun styrkjanna
og vakti eg þá þegar athygli á
því, að ef ekki væri annað á-
kveðið í fjárlögum þá félli dýr-
tíðaruppbót af jiessari fjárveit-
ingu niður.“
*
30 skip blöa löndunar
s SiolÉðl.
—o—
Djúpavíkurverksmiðjan hefir
fengið 120% meira en í fyrra.
Frá fréttaritara Vísis.
Djúpavík í morgun.
I gær lönduðu Garðar 1580
mál, Surprise 1183 og Von 849
mál. Þessir voru að landa í
morgun eða biðu: Tryggvi
gamli 1820 mál, Kári 1600,
Alden 700, Sigríður 1250 og'
Rán 1600 mál. Síldin er veidd
út af Dröngum.
Veiðiveður er gott. — Verk-
smiðjan hefir nú fengið 160.000
hektolítra, en á sama tíma í
fyrra 73.400 hl.
Björnsson.
SKIP biðu í morgun lönd-
unar hjá ríkisverksmiðj-
unum í Siglufirði og hafa þau
innanborðs 15—20 þús. mák
Veður var gott í Siglufirði i
morgun, sól og blíða, en útlit
fyrir brælu að spá veður-
glöggra manna.
Síldin veiðist aðallega á
Skjálfanda og er hún ekki
stygg. Söltun er hafin úr nokk-
ui'um bátum. Ekkert hefir orð-
ið vart við kolkrabba síðan um
daginn.
Færey§kn §kipi
Iglekkist á.
I^fyrradag kom færeyskt
fiskiskip, „Sjöborg“, til
Hesteyrar og hafði það laskast
allmikið. Hafði það fengið áfall
á sig er það var á leið fjTÍr
Horn.
Skipið var með fullfermi af
síld, þegar það fékk sjóinn á
sig og var þilfarið alveg fult.
Síldin, sem þar var, sópaðist öll
í sjóinn, en síldin i lestinni braut
þiljurnar fram í vistarverur
skipverjanna.
Nokkrir skipsliáfnarinnar
voru í lúkarnum, þegar síldin
flæddi þar inn og komust þeir
nauðúlega þaðan upp um
glugga.
Skipið var með um 1200 mál
og eyðilagðist allur farmurinn.
Næturlæknir.
Eyþór Gunnarsson, Laugaveg 98,
sími 2111. Næturverðir í Lyfjabúð-
inni Iðunni og Reykjavíkur apó-
teki.
Nýjar prestahugvekjur
er í ráði að gefnai; verði út, er
um hægist og fjárhagur Prestafé-
íags íslands leyfir. Hafa þegar bor-
ist 20 hugvekjur. Málinu var hreyft
á aðalfundi félagsins nú í sumar
og svohljóðandi tillaga samþykt:
„Fundurinn felur Prestafélags-
stjórninni að herða á söfnuti eínis
í prestahugvekjur á þessu ári með
það fyrir augum, að bókin verði
gefin út við fyrstu hentugleika.“
Leiðinlegnr júnímánuður.
Svo sagði roskinn bóndi sunn-
lenskur, sem blaðið hafði tal af ný-
lega, að síðasti júnímánúður væri
einhver sá leiðinlegasti, sem hann
myndi eftir. Sumir hefðu að vísu
verið mun kaldari, en fáir eða eng-
ir öllu skakviðrasamari og sólar-
lausari. Mætti með sanni um þenna
júnímánuíf segja, að þá hefði verið
„sólarlitlir dagar“.
Ber.
Búist er við, að víða muni verða
heldur lítið um ber í sumar, að
minsta kosti krækiber. Hins vegar
er ekki talið vonlaust, að bláber
kunni aÖ ná nokkrum þroska, ef
tíð verður hagstæð fram eftir næsta
mánuði.
Óþurkar.
Örðug heyskapartíð hefir verið
hér austan fjalls og um Borgar-
fjörð, það sem af er slættinum.
Munu bændur ekki hafa náð inn
neinu að ráði af töðum sínum enn
sem komið er. Eitthvað hagstæðari
hefir tíðin verið fyrir norðan, t. d.
í Húnavatnssýslu. Þar höfðu bænd-
ur náð inn með allgóðri verkun
þvi, sem fyrst var slegið. En eftir
það brá til votviðra.
Frost •
Frost hafði verið í fjallasveitum
hér surinan lands aðfaranótt síðast-
liðins mánudags. Svo var t. d. í
Þingvallasveit. Þar var jörð öll al-
hrímúð í aftureldingu.
Næturakstur.
Aðalstöðin, Lækjartorgi, sími
1383, hefir opið í nótt.
Gamla Bíó
sýnir um þessar mundir bráð-
skemtilega ameríska gámanmynd,
sem heitir Gleði og glaumur. Aðal-
hlutverkin leika Judy Garland og
Allan Jones.
Útvarpið í kvöld.
Kl. 19.30 Hljómplötur: Islenskir
söngvarar. 20.00 Fréttir. 20.30 Út-
varpssagan: Þættir úr ferðasögum
(H. Hjv.). 21.00 Strokkvartett út-
varpsins: Næturljóð, tónverk eftir
Mozart. 21.20 Hljómplötur: Harm-
oníkulög.
Ný skáldsaga.
GUÐMUNDUR DANÍELS-
SON: Á bökkum Bolafljóts.
I—II 208+227 bls. Þor-
steinn M. Jónsson, Akur-
eyri, 1940.
Það er á seinustu árum fjærri
því, að það sé talið atburður, að
út komi skáldsaga á íslensku, en
hitt má telja viðburð, að út komi
góð íslensk skáldsaga. Manni
kann að verða að spyrja, hvað
muni valda, og því er auðsvarað.
Það er einkennileg ofmetakend
og ótrúlegt dómgreindarleysi
skrifandi manna hér á landi í
sinn eigin garð, sem þar er að
verki. Menn skrifa og skrifa og
ryðja öllu út, enda þótt engvir
fáist til þess að kosta það. Það er
rétt eins og prentsvertan hafi
einhver þau áhrif, að dómi þessa
fólks, að afurðir þess verði að
bókmentum með því einu að
komast á prent. En það er öðru
nær en svo sé, og í raun réttri
þvert á móti, því á þann veg
verður synd, sem framin er í
laumi, og þá má líta á sem mein-
laust brek, að afbroti fyrir allra
augum, sem aldrei verður af
máð.
Það er í raun og sannleika
merkilegt starf, sem bókaútgef-
endur liafa með höndum, og
nauðsynlegt í tvennum skiln-
ingi. Þess gjörist þörf, að nyt-
samar og góðar bækur komi fyr-
ir almennings sjónir, og fyrir því
sjá bókaútgefendur, eða eiga að
sjá. En það er engu síður nauð-
synlegt, að lélegum bókum sé
bægt frá bókamarkaðinum, og
það er líka verk bókaútgefend-
anna að sjá fyrir þvi, að það sé
gert. Það veltur því mjög mikið
á kunnáttu bókaútgefenda og
smekk, en jafnvel þó á þetta
skyldi bresta, þá er bókaútgef-
endum, sem vitanlega reka
kaupsýslu og miða störf sín við
arðsvon eins og aðrir kaupmenn,
kaupvilji almennings mikið að-
hald í þessu efni, því almenning-
ur vill í heild sinni ekki kaupa
nema það, sem honum er golt
og nytsamlegt. Verði bókaútgef-
anda fótaskortur í valinu, tekur
hann það út á sjálfum sér, því
rit, sem almenningur vill ekki,
liggur hjá honum óselt, og hann
varar sig þá betur næst. Þvi
verður ekki neitað, að það kann
að koma fyrir, að ekki fáist út-
gefandi að góðum ritum, en það
mun vera slik undantekning, að
þess gætir naumast. Hinsvegar
verða þeir menn, sem sjálfir
gefa út rit sín, — það mætti svo
sem vel kalla þá sjálfsmorð-
ingja, því þeir tapa venjulegast
peningum og áliti á þeirri iðju,
— til þess að rugla allan bóka-
markaðinn, og bókmentimar
líka, því þeir tæla með ]>essu
aðra blekiðjuhölda, sem ekki
eru rishærrí en þeir eru sjálfir,
til þess að gefa út afurðir sínar
— hvað „höfðingjamir“ hafast
að, hinir ætla sér Ieyfist það.
Það er að vísu satt, að sumir
góðir höfundar liafa hér á landi
gefið út rít sín sjálfir, en þeir
munu vera svo fáir, að þeir eru
undantekningin, sem staðfestir
regluna. Það er því ekki heldur
ofsögum af því sagt, hverjir
nytjamenn góðir bókaútgefend-
ur eru, og það hafa altaf verið
einhverjir góðir bókaútgefendur
hér á landi, síðan bókaútgáfa
hófst hér. En því verður, að öðr-
um ólöstuðum, ekki neitað, að á
allra síðustu árum hefir bókaút-
gáfa hér tekið gífurlegan fram-
kipp til stórbóta. Eru það sér-
slaklega tvær bókaútgáfur, sem
það er að þakka, bókaútgáfa
ísafoldarprentsmiðju í Reykja-
vik og bókaútgáfa Þorsteins M.
.Tónssonar á Akureyri. Þessi fyr-
irtæki gefa ekki að eins út mik-
ið af bókum, heldur flest ágætis-
bækur, og að frágangi til svo
vandaðar, sem auðið er, svo að
íslensk bókaútgáfa þolir nú
fullkomlega samanburð við er-
lenda bókaútgáfu í hvivetna.
Þetta er nýjasta bókin frá
Þorsteini M. Jónssyni. Höfund-
urinn er ungur maður, og þó
liggur allmikið eftir hann. Frá
því að hann lét fyrst sjá rit eftir
sig —- eg hefi lesið þau öll, nema
kvæðabókina „Eg lieilsa ]>ér“ —
liefir það verið lýðum Ijóst, að
hér væri rithöfundarefni á ferð-
inni, sem líklegur væri til þess
að verða stór í sniðunum. Með
hverri bókinni hafa menn sann-
færst um þetta betur og betur, en
þessi síðasta bók, „Á bökkum
Bolafljóts" hefir rekið á það
smiðshöggið. Höf. er með henni
fullkomlega búinn að koma sér
fyrir í hópi þeirra íslensku rit-
höfunda, sem takandi er mark
á, og hann þarf vafalaust aldrei
að gefa út bækur sínar sjálfur;
það munu altaf fást útgefendur
að þeim.
I ritum sínum hefir Guð-
mundur Daníelsson sýnt alveg
óvenjulega ritleikni og stil-
leikni, og hana svo margháttaða
og ólíka sjálfri sér, að furðu
gegnir. Ef maður kæmist yfir
titilblaðslaus eintök af „Á bökk-
um Bolafljóts“ og „Gegnum
lystigarðinn“, og vissi ekki um
höfundinn, efast eg um, að
nokkrum manni dytti í hug, að
sami væri að þeim naliturinn.
Allur still, málsmeðferð og efn-
ismeðferð er svo ólíkt í báðum
þessum bókum, að maður
myndi sverja fyrir, að nokkur
höfundur gæti bruggðið sér í
svo mörg líki, svo að vel gæti
farið. En Guðmundur getur
þetta, og það er bersýnilegt, að
þetta er gjört af getu hans og
eðlilegri leikni, en ekki af upp-
og tilgerð, þvi hún fær sjaldan
blekt, enda verða tilbrigðin þá
hörð og steingerð, en ekki lipur
og mjúk, eins og þau eru að
eðlilegu.
Það er alkunnugt, að það
rennur ekki ein einstök hæfi-
leikastoð undir skáldskapargetu
neins höfundar, hvort sem er í
bundnu eða óbundnu máli. Það
þarf þvert á móti ýmsa og ólíka
hæfileika til, og mönnum eru
þeir misjafnlega gefnir. Skorti
einhverja þein-a með öllu, koma
Frh. á 3. síðu.