Vísir - 13.08.1940, Blaðsíða 3

V I S I R
Heðan sólin skín er ágætt þess að fá sér g:oð FÖT fræ tækifæri til 11. i ÁLAFOSS. V! srsli 1 iii H ÁLHFOSS I II Þingholts&trætl 22» 1
framfærisins skiftist þannig á
ýms timabil frá 1927:
I ársbyrjun 1927 661 styrkþ.
aukning 1927-30 508 —
— 1931-33 830 —
— 1934-37 3321 —
(alls 5320) —
Þetta gefur dálitla hugmynd
um hvernig þróunin befir ver-
ið siðari árin.
Ástæðan fyrir hinni gífurlegu
aukningu 1934—37 er aðflutn-
ingur eignalausra, og hálpar-
þurfa manna til bæjarins. Á
þessum árum munu liafa flutt
til bæjarins um 3000 manns.
Fátækraframfæri og styrkt-
arstarfsemi bæjarins skiftist
raunverulega í þrjá flokka: 1)
Fátækraframfærsla, 2) almenn
styrktarstarfsemi og 3) gjöld
samkvæmt ákvæðum alþýðu-
tryggingalaganna. Hið síðasta
er ellilaun og örorkubætur,
sjúkrasamlagsgjöld o. fl. í liinni
almennu styrktarstarfsemi er
iangstæi-sti hlutinn framlög til
atvinnubóta, sem er annað heiti
á fátækraframfæri. í raun og
veru má segja, að þessir út-
gjaldaflokkar teljist allir til
framfærslu bæjarins, þótt
styrktarstarfsemin komi þar
fram í ýmsum myndum. Árin
1938—40 eru þessi útjöld sam-
tals svo sem hén segir:
milj. kr. milj. kr.
1938 2.7 (útsvörin þá 4.6)
1939 2.8 (áætl.) — — 4.9
1940 3.1 (áætl.) — — 5.9
Sú byrði, sem hvílir á bænum
samkvæmt tryggingarlögunum,
er ekkert smáræði. Hún er áætl-
uð 803 þúsund krónur 1940. En
þótt ti'yggingarlögin séu bænum.
æði dýr og þungbær, hafa þau
sína kosti. Vafalaust mætti gera
þær ráðstafanir miklu léttari i
vöfunum, en nú er fyrir bæjar-
félögin. Hins vegar verður ekki
um {>að deilt, að styrktarstarf-
semin í heild, sem nú tekur til
sín helming útsvaranna, sé bæn-
um ofviða og gefi til kynna, að
einhversstaðar sé óheilbrigð
þróun í bæjarfélaginu.
Til samanburðar mætti geta
þess, að um sama leyti og
styrktarstarfsemi bæjarfélags-
ins kostar 3100 þús. kr. (1940),
eru öll útgjöld bæjarins til heil-
brigðisráðstafana, þrifnaðar,
gatnagerðar, götulýsingar,
fræðslu- og mentamála ekki
nema 833 þús. lcr., eða rúmur
fjórði hluti styrktarstarfsem-
innar.
Lokun bæjarins
um fimm ára skeið.
Áðalorsök þessarar þróunar
hlýtur að verða hverjum manni
augljós. Ilún stafar frá hinum
óhemjulega og óheilbrigða að-
flutningi til bæjarins af fólki,
sem er ekki bjargálna og gerist
styrkþegar mjög fljótlega. Ekk-
ert bæjarfélag, hversu góð at-
vinnuskilyrði sem það hefir,
hversu vel sem því er stjórnað,
getur til lengdar reist rönd við
þeim skattþunga, er slík þi'óun
hefir i för með sér. Svo lengi
sem hinir óeðlilegu aðflutning-
ar haldast, munu útgjöldin til
hinnar þreföldu styrktarstarf-
semi bæjarins halda áfram að
vaxa, á sama liátt og undanfar-
in ár. Fyrst mun bresta gjald-
þolið, svo lánstraustið, síðan
traustið á þeim senx stjórna og
trúin á framtíðina.
I>eir menn, sem breyttu fram-
færslulögunum fyrir nokkrum
árum og þóttust gera það í nafni
xnannúðar og réttlætis, hafa séð
skamt fram í tímann. Þá hefir
varla grunað, að þeir væri með
{xeim að gera höfuðstaðinn að
nokkurskonar styrkþega-mið-
stöð i landinu, er sogaði til sín
fólksaukningu landsins og legði
jarðimar í eyði.
Eins og áður er sagt, stendur
hin sivaxandi fátækrabyrði i
beinu sambandi við lxina miklu
aðflutninga fólks til bæjarins.
En þótt þessi þróun sé að sliga
gjaldþol bæjarins, er langt fi'á
þvi að þelta sé einkaxxiál
Reykjavíkur. Þetta er vandamál
allra landsmanna. Alvarlegir
öi'ðugleikar í höfuðstaðnunx
munu dreifast senx eitur xim
þjóðlikamann og veikja stai'fs-
krafta þjóðai'innar. Þess vegna
vei’ður að leysa málið með festu
og skjótleik, tepnilaust og án
tillits til neins neixia heilbrigði'-
ar skynsemi.
Ef fólksfjölgun hefði farið
hér fi-anx með eðlilegunx hætti,
ætti nú að búa hér um 25 þús-
und manns, i stað 40 þúsund.
Undanai’in ár hefir því Revkja-
vík tekið við miklu fleii’a fóllci
eix lienni ber og hún hefir borið
þxingar byrðar af þeim orsök-
um. Nú er kominn tími til að
stanza þessa þróun og setja
rekstur bæjarins í öruggai'i
skorður. Tillögur liafa könxið
fram um að hefta aðflutning
fólks til bæjai-ins, en til þessa
liefir sú viðleitni verið nxjög
hikaixdi. Nú vei’ður ekki lengur
undan ekið. Bænurn verður að
loka fyrir aðflutningi fólks í
næstu fimm ár. f hvaða forrrii
það yrði gei-t vai'ðar ixiinstu.
Hitt skiftir nxestu, að það sé
gert — og gert sti'ax. Fáist eklci
slík heimild lijá Alþingi, verður
bærinn að taka til sinna ráða
og ná þessu taknxarki með góðu
—eða illu.
Þessi finxm ár ælti svo að
nota til þess að bæta úr atvinnu-
skilyrðum þeirra, sexxx þurfandi
eru, eix geta starfað og á aixnaix
hátt reisa skorður við því, að
hér myndist staðbundin at-
vinnuleysingja-stétt, íxxeð öllu
því böli, sem fylgir iðjuleysi í
örbii’gð.
Er nokkru hægt að brevta?
Þegar svo er komið, að fátt
er gert anixað eix að x'eyna að
vei'jast og öll hugsun er bund-
in við það, að lxalda i lxorfinu,
án þess að hefjast handa, þá er
lxætt við að fljótlega halli und-
an fæti. Mestu varðar að vera
i sókn. Það eitt er líf. Hitt er
dauði. Það þarf að í-eyna nýjar
leiðir, nýjar aðferðir, nýjar hug-
xxxyndir, nýja nxenn, til þess að
leysa úr vaxxdamálunum. Hver
tilraun til nýrra átaka er spor í
rétta átt, jafnvel þótt hún nxis-
takist. Bænnm er nauðsynlegt
að geta litið yfir nxálefni sín
með nýjunx bai'áttuliug og nýj-
um sóknarvilja. Hveri'i stai’fs-
deild þarf að hrista upp i og
hreinsa burt það senx er sofandi
og óstarfhæft ,en setja i staðinn
dugnað, franxtak og árvekni.
Margur nxun spyrja: Er
nokkru Inegt að breyta? Við,
sjálfstæðismenn, lxöfum, stjórn-
að bænunx í mörg ár og konxið
í veg fyrir það, að hann yrði
sócíalistum að bráð. Er ekki alt
í eins góðu lagi og liægt er að
búast við ?
Aðalorsökina að liinunx
lxrörnandi hag bæjarins er að
finna í ráðstöfunum, senx gerð-
ar liafa vei'ið af löggafai’valdi
andstöðuflokka sjálfstæðis-
manna. En það út af fyrir sig
bi’eytir ekki þeirri staðreynd, að
ástandið í málefnum bæjarins
er síst til að miklast af. Þetta
verða sjálfstæðismenn sjálfir
að gera sér ljóst, því að þeiri-a
hlutverk að er að bjarga
Reykjavik frá vandi’æðum sem
við blasa og byggja hér upp bæ
með traustum fjárhag og blóm-
legu atvinnulífi. Það næst að-
eins nxeð því að gera sér Ijóst
hvað aflaga fer og livað megi
gera til bóta.
Hér eru nokkur atriði, sem
nxætti taka til athugunar í sanx-
bandi við það starf, senx fyrir
höndum er:
1. Fátækramálin eru líklega
slærsta vandamálið, eins og nú
standa sakir. Það ætti að skipa
hæfan og duglegan nxann nxeð
víðtæku valdi til þess að konxa
skipun á {xessi nxál. Hvoi’ki
flokkstillit né vanafastir enxr
bættisnxenn ætti að liafa leyfi
til að ti’ufla það starf, senx vei’ð-
ur ekki unnið svo að vel sé,
nenxa með fullri einbeittni, góð-
um hyggindum og miklum
dugnaði.
2. Nákvæma athugun ætti
að gera á öllunx atvinnugrein-
um bæjarins, hverju nafni sem
nefnast, og gera sér ljóst hvei'su
margt manna þær geta fram-
fært. Ef lokun bæjai'ins kenxst
í framkvænxd, sem ekki verður
hjá konxist, er stærsta verkefni
að koma öllunx bæjarmönnum
i vinnu, sem starfað geta. Jafn-
framt ætti að fara fram athug-
un á því, hvaða atvinnugreinir
gæti tekið við auknum vinnu-
krafti, liver möguleild er fyrir
nýjum atvinnugreinum og
hvort auka má þær, sem fyrir
eru. Ef i sunxum starfsgreinum
er meiri f jöldi nxanna en liklegt
er að þær geti notað, verður að I
konxa þeim til annara starfa.
3. Fjái'hagsafkonxa bæjax’-
ins liefir verið erfið og skuld-
ix-nar vaxandi. Eitt af því, senx
veldur erfiðleikum, eru lausa-
skuldirnar. Hvers vegna hefir
ekki verið reynt að koma þess-
um skuldum í föst lán? Ef gerð-
ar verða ráðstafanir, sem gefa
von unx batnandi afkoniu bæj-
ai'ins, er lítill vafi á að liægt
væri að bjóða út lán ixxnanlands
nxeð góðunx árangri.
4. Vafasanxt er, hvort nú-
verandi skipulag á stjórn bæjai'-
ins er heppilegt. Bænunx er
stjórnað aðallega af 5 nxanna
bæjgrráði og hafa þeir memx
allir öðrum störfunx að gegna.
Þeir hafa þvi stjórn bæjai'ins í
hjávei’kum, en liann er nú
stæi’sta fyrirtæki á landinu, þeg-
ar rikisbúskapurinn er fi'ádi'eg-
inn. Borgarstjórinn hefir vei-ið
sjúkur unx langt skeið og því
ekki getað sint störfum. Engixxn
hefir vei’ið settur i hans stað,
þótt ætla inætti að þess væri full
þörf. Bærinn er því raunveru-
lega forustulaus. Bæjai'i'áð get-
ur aldrei orðið framkvænxdar-
stjórn bæjarins svo vel sé. Það
getur aðeins fylgst nxeð í aðal-
dráttum og tekið ákvarðanir
unx einstök atriði. Að likindum
væri heppilegast að skifta franx-
kvæmdarstjórn bæjarins milli
þriggja manna, sem allir væri á-
byrgir gagnvart bæjarstjórn, en
boi'garstjóri væri einn {xeirra og
jafnframt oddviti framkvæmd-
arst j órnarhin ar. F rumkvæðið
og framkvæmdin, ái'veknin og
ábyrgðin getur ekki hvílt á bæj-
arráði, eins og það starfar nxi.
Slíkt verður að lxvíla á þeim,
senx eru framkvæmdarstjórar
bæjarins. Málefnunx bæjarins
ætti að skifta milli þessara
manna, svo liver hefði yfir-
stjórn á sínu sviði.
5. í húsnæðismálum bæjar-
ins er mikið verk að vinna. í-
búðir fólksins er mælikvarðinn
á menningu bæjarfélagsins.
Bærinn verður að hækka hús-
næðiskröfur sinar í sambandi
við lægst launuðu og fátækustu
stéttirnar. Hinum lélegu ibúð-
um verður að útrýma og bæi'-
inn á að setja sér það verkefni,
að ná því nxarki á næstu 5—10
árum. Hér þarf að byggja í
stói'um stil hús með smá-íbúð-
um, 1—3 hei'bergja ibúðurn fyr-
ir fjölskyldur, senx litlar tekjur
liafa. Höfuðstóll, senx látinn er
F. 21. nóv. 1856.
D. 4. ágúst 1940.
I
I
Eg man fyrst eftir frú Önnu
heitinni Daníelsson bæjarfó-
getafx'ú, senx í dag er til moldar
box-in, þegar eg var barn að
aldri, og liún var að sýsla um
blóm sín og annan gróður, í
hinunx fagra og vel liirta garði
sínum, senx a^la tíð liefir verið
sannkölluð bæjarpi-ýði. Og eg
held, að tiðast er mér vai'ð litið
jdir i „Bæjarfógetagarðinn“ á
æskuárunum — en það var oft,
þvi að heita nxátti að gai’ðar
bæjarfógetans og foreldra
minna lægi saman — liafi eg
séð frú Önnu bregða fyrir í
garði sinunx. Það er víst um
það, að hún dvaldist þar tiðunx
og lét þá aldrei vei'k úr hendi
falla fi’ekar en endranær. Um-
önnun frú Önnu fyrir garðin-
unx og' áliugi lxennar fyrir trjá-
rækt og Ix'lónxa var til fyrir-
myndar, en pað var síður en svo,
að hún beitti aðeins áhuga sin-
unx, hæfileikum og kröftum i
þágu síns ágæta lieinxilis, þvi að
hún starfaði að mörgunx áhuga-
málunx, og það var sama hvert
áhugamálið var. Frú Anna
Daníelsson vann af miklunx á-
liuga og ósérplægni að lxverju
því málefni, sem hún félck á-
huga fyrir. Starfs lxennar fyrir
Kvennaskólann er minst séi'-
staklega hér i blaðinu, en fyrir
hann vann lxún ónxetanlegt
slai'f. Hún stai’faði af mildum
áhuga i stjórn Kvenfélagsins
í slíkar byggingar, er vel trygð-
ur. Bærinn á að beita sér fyrir
nxyndun lánsstofnunar, sem
veitir lán eingöngu til slikra
bygginga. Vaxtabréf þeirrar
stofnunar ættu ekki að þurfa
að njóta minni eftirspurnar en
veðdeildarbi’éf.
Að líkinduin mætti nxeð
þessu og öðrum, ráðstöfunum
skipulegga svo byggingarstarf-
semina í bænunx, að bygður
yrði ákveðinn fjöldi húsa ár-
Iega. Það yrði til þess að vei'ja
skynsamlegri fúlgu í lxyggingar
árlega og um leið tryggja stöð-
uga vinnu alt ái'ið fyrir ákveð-
inn fjölda iðnaðarnianna.
Hi'ingui'inn og Landspitalamál-
inu vann hún mikið gagn.
Var frxx Anna sæmd Fálka-
orðunni fyrir störf sin.
Frú Anna var dóttir Halldórs
Kr. Friðrikssonar yfirkennara,
en hann og síi'a Daníel, faðir
Halldórs bæjarfógeta og síð-
ar hæstaréttardómara, voru
skólabræður á Bessastöðum, og
hélst vinátta þeiri'a alla tið. Ólst
frú Anna upp á ágætu heimili,
við umönnun ágætra foreldra
og stei'k nxenningaráhrif, sem
hún bjó að alla tíð. Þegar i
æsku bar á bókhneigð hemiax'
og ást á liljómlist, og var hún
ekki nenxa 9 ára, er hún hafði
lært að spila á gitai', en gitax'-
inn hafði Jón SigUrðsson foi'-
seti keypt lianda henni, og svo
hefir mér sagt vei’ið, að stund-
uxxx á kvöldin hafi þeir forset-
inn og Jens bróðir lians koniið
á yfii'kennaraheimilið i rökkr-
inu og lilustað á íiina ungu mær
spila á gitar og syngja undir.
Um skeið dvaldist frú Anna, er
liún var ung stúlka, á heimili
Kristjáns Zinxsen kaupmanns í
Hafnai’fii'ði, og var þar heimil-
iskennari. Þegar hún giftist
Halldói'i Danielssyni fór hún
xneð honum vestur í Dali, þar
sem hann var skipaður sýslu-
maðui', og bjuggu þau að Stað-
arfelli í 2 ár, en fluttust svo
liingað, er honum var veitt
bæjai’fógetaembættið. — Var
heimili þeiri’a með þeim nxynd-
ar- og menningarbrag, sem auð-
lcent hafði æskuheimili heimar.
Frú Anna var gæfukona, en
hún fór ekki vai’hluta af nxöt-
læti lífsins frekar en flestir aði'-
ir, varð að sjá á bak efnilegum
börnum á unga aldri og átti við
veikindi að striða hin síðari ár,
og því meii'i sem lengra leið.
Börn hennar, sem upp konxust,
voru þau frk. Sofia, einkaritari
póst- og simamálastjói'a, frú
Leopoldina Eirikss og Daniel
kaupmaður, sem lést nú fyi'ir
skenxstu.
Frxx Anna var ein af hinum
nxikilliæfustu konunx þessa
bæjarfélags, senx i lxvívetna lét
inikið gott af sér leiða, og vann
ótrúlega nxikið stai'f, fyrir
heimili sitt og' nxargt þarft mál-
efni, æltrækin i besta lagi, ti-ygg
j vinum sinum og ráungóð.
<1*
Í Starf frú önnu Daníelsson
fyrir Kvennaskólann.
Mér er ljúft og skylt að minn-
ast með fáum oi’ðunx þess þátt-
ar i lífi hinnar nxæto ko.jcau íi».
Önnu Danielsson, er hma Mrág-
aði Kvennaskölanum í ffejkja-
vik.
Fyrir 40 árunx tök búix aseíí f ■
stjórnarnefnd skólans í sSaíS írúi'.
Þóru Thoroddsen er þá- ftoatisí!
til Danmerkur,. og vax frxk ámnai
formaður nefndarinnar JtaiSaiE.
í frá.
Ai’ið 1909 var skólinn flnfiur
úr húsi þeirra Melstéðaáaf&xs^,
senx }>á var orðið of lítííS ixús-
næði vegna vaxandí aðsók'£tair»S
honum. Var þá bygt fýrir skól-
ann hús það við Fi4kirk|'övegi.
er bann lxefir enn í dag.
f jölgaði sti’ax nenxendum fira -4®'
og upp i 120.
Eins og geta rná nærrH óx
starf frú Danielsson mikiS við
þessa bi’eytingu. en þa æyiíffi'
hún þamx frábæra dugnaSS og
viljaþrek, er hún átti í sv® rík-
uin nxæli, v:iö undirbúningmo »
stækkun skólans 1 samráða
forstöðukomi og sköIanefodL
Skólinn var félítill svos
kvæmdir þurfíi að
nxargar fei'ðir fór þá fra Aaua
til rikisstjórnar og Alþisgjæ l&t
útvegunar á fé íil sMkuas).
lienni og öllum IilutaðeigeöiCÍHmí
til nxikillar ánægju rættisi ferðu
vel úr að koma skólanum íþð
lioif að vel nxótti við umr.
En umliyggju hennar Ktít
skólanunx var ekks þaxr sk&
lokið, með óþreytandí elj’in'
i lxún hag skólans fjrrir
j bæði hvað rekstúr fians srxerfk
! og einnig að til skólans vasna
í valdir binir færustu bsmiarat^
því það vissi hún að’Téðx xxiesfuí
um hvert gagn hinar im&x
stúlkur hefðu af' skéfaviem
sinni.
I Uni 30 óra skeið Iiefi eg, sæas
þessar linur rita verið S sfeola-
nefndinni svo eg get af &gja-
raún borið um live stárT fnr
Daníelsson hefir verið’ skölais-
um holt á allan Iiátt.
j Við sem nú enirrt x skólst—
j nefndinni þökkum hemxs 5m«-
; lega ágæta samvinnu, sem:
[ bar skugga á, að (igleymdkmEi
I Jxeim ánægjustimdirsm' er viS*
j áttum á heimili hinnar elskn-
legu Iiúsmóður. Hjarfá fxeníxaor
var orðið mætt og höfnð
eftir langt og göfugt dagsvssrk,
I svo hemxx var sælt að fá hvxld vifS
alföður Brjöst, er síðar jgxfmr
henni með nýj'unr kröftum
„meira aðstarfa guðs urrBgeva"..
Gtiðrún J- IkÍBm. f
Enginn staður á landinu hefir
svo mikla möguleika til góðrar
afkomu sem Reykjavik. Hún
getur borið sínar eigin byrðar,
undir góðri stjórn, án þess að
kvarta, En hún getur ekki stað-
ið undir fátækrabyrðum alls
landsins eða séð öllum, þeim fyr-
ir atvinnu, sem illa komast af í
öðrum landshlutum. Ef nú þeg-
ar er undinn bráður bugur að
þvi, að stemma stigu fyrir hinu
öfgafulla og stórhættulega að-
streymi fólks til bæjarins og
reynt er nxeð föstum tökum að
koma málefnum hæjai’ins á
i'éttan kjöl, þegar þetta átumein
er læknað, þá þarf Reykjavik
ekki að kviða framtíðinni.
Nýkomið mikið úsrvai
af dag- og eftírmið- f
dagskjólum. —
Veitíngapláss.
Húsnæði fyrir veitingar óskast. Tilboð, rnerktr „VeilihmuE*!
sendist VísL —
Aðalfundur Sögufélagsins
verður haldinn í lessal Þjóðskjalasafns þriðjudascaia
13. ágúst 1940 kl. 9 síðdegis.
Venjuleg aðalfundarstörf.
FÉLAGSSTJÓRNEN'.