Vísir - 14.08.1940, Blaðsíða 2

VÍSIR
DAGBLAÐ
Útgefandi:
BLAÐAÚTGÁPAN VÍSIR H/F.
Ritstjóri: Kristján Guðlaugsson
Skrifst.: Félagsprentsmiðjunni.
Afgreiðsla: Hverfisgötu 12
(Gengið inn frá Ingólfsstræti).
Simar 1 660 (5 línur).
Verð kr. 2.50 á mánuði.
Lausasala 10 og 25 aurar.
Félagsprentsmiðjan h/f.
Byrdar Reykvík-
inga.
AÐ er víst ekkert sérkenn-
andi fyrir gjaldendur þessa
bæjar, að þeim hrjóli eitt-
hvert kjarnyrði af vörum, þeg-
ar þeir sjá nafnið sitt í útsvars-
skránni. Það er víst heldur ekk-
ert sérkennandi fyrir gjaldend-
ur Reylcjavíkur, að þeir láta yf-
irleitt við lcjarnyrðin sitja,
kvarta undan byrðunum, en
gera sér þess ekki. grein, af
hverju þær stafa, né á livern
hátt sé tiltækilegt að létta þær.
En byrðarnar hverfa ekki við
það, að þeirn er bölsungið,
frekar en meinsemdin við það,
að sjúldingurinn kveinkar sér.
Þess vegna er það nauðsynlegt,
að þessi mál séu krufin til
mergjar, öfgalaust og hleypi-
dómalaust, orsakirnar raktar og
ráðanna leitað.
’ Hér í blaðinu birtist í gær
grein eftir Björn Ólafsson, stór-
kaupmann, um byrðar reyk-
vískra gjaldenda. Þessi grein er
vafalaust meðal þess merkasta,
sem lengi liefir verið skrifað
um þessi vandamál höfuðstað-
arins og raunar alls landsins.
Orsakirnar eru hér raldar í fá-
um en skýrum dráttum. Allir
vita, að aðstreymið til Reykja-
víkur hefir verið mikið, en þó
munu fæstir hafa hugleitt
hversu gífurlegt það hefir ver-
ið í raun og veru. Á árunum
1921—1930 jókst ibúatala
landsirts um 1395 að meðaltali
á ári. Á sama tíma jókst íbúa-
tala Reykjavikur um 1050 að
meðaltali á ári. Á þessu tima-
bili kemur með öðrum orðum
75% af allri fólksfjölgun lands-
ins á Reykjavík eina. Menn
skyldu ætla að hér væri um há-
mark að ræða.
En svo er ekki. Fólksfjölg-
unin er á árunum 1931—1938
að meðaltali 1280. En á sama
tima fjölgar fólki í Reykjavik
um 1148 á ári. Kringum 90%
af allri fólksfjölguninni á land-
inu kemur á Reykjavík eina.
Þessi óeðlilega fólksfjölgun
í höfuðstaðnum hlaut auðvitað
að draga dilk á eftir sér. Ot-
svöriti fara hækkandi með
hverju ári, sem líður. Árið 1934
eru þau 2,4 miljónir króna, eða
76 krónur á gjaldanda til jafn-
aðar. Árið 1940 eru útsvörin
komin upp í 5,9 miljónir króna
og eru orðin 150 krónur til jafn-
arar á hvern gjaldanda. Út-
svarsbyrði hvers gjaldanda hef-
ir þannig tvöfaldast á sjö ár-
um.
Fyrverandi stjórnarflokkar
hafa mjög hælt sér af fram-
færslulögunum frá 1935. En þá
ríður fyrst um þverbak um fá-
tækraframfærið í Reykjavík.
Flest af því fólki, sem til bæj-
arins flyst, er sárfátækt. Ef
nokkuð ber út af er það komið
á framfæri bæjarins. Loks er
6. hver maður kominn á fá-
tækraframfæi’i 1937. Um þetta
segir Björn Ólafsson: „Það ár
(1937) voru slyrkveitingar
samtals 1546 þús. kr., en af
þeirri f járhæð rennur meira en
helmingur, eða 874 þús. kr., til
þeirra, sem gerðust styrkþegar
á árunum 1934—37, eða eftir að
framfærslulögin komu lil fram-
kvæmda.“
Bj örn Ólafsson kemst að
þeirri niðurstöðu, að bænum
verði ekki bjargað, nema með
því að loka honum fyrir að-
flutningi fólks næstu 5 árin.
Þessi fiinm ár ætti svo að nota
til þess að bæta úr atvinnuskil-
yrðum þeirra, sem þurfandi
eru, en geta starfað og á annan
bátt reisa skorður við því, að
liér myndist staðbundin at-
vinnuleysingjastétt, með öllu
því böli, sem fylgir iðjulevsi og
örbirgð.“
Að endingu ber Björn fram
ýmsar bendingar, ekki aðeins
uin fátækramálin, heldur einn-
ig atvinnuvegina, fjárhagsmál-
in, framkvæmdastjórn bæjar-
ins og húsnæðismálin. Er hvert
þessara alriða um sig þess vert,
að því sé fullkominn gaumur
gefinn. Þótt andstöðuflokkar
sjálfstæðismanna eigi megin-
þátt í hinum erfiða hag bæjar-
ins, vegna þeirra ráðstáfana,
sem þeir með meirihlutavaldi
sínu á Alþingi hafa komið í lög
bænum til tjóns, brýnir Björn
það fyrir sjálfstæðismönnum,
að það sé þeirra liutverk „að
bjarga Reykjavík frá vandræð-
um, sem við blasa og byggja hér
upp bæ með traustum fjárhag
og blómlegu atvinnulífi.“ Hin
einarðlega grein þessa hagsýna
og reynda kaupsýslumanns á
vissulega erindi til liugsandi
manna, bæði hér í Reykjavík og
utan bæjar.
HERTAKA ÐANMERKUR:
Bv. Oarlir er fcoiin
i 18.
Kolkrabbi í síldinni.
Djúpavík í morgun.
■gþ RÆR verksmiðunnar fyllast
jafnóðum og úr þeim er
tekið. I gærkveldi biðu fimm
skip.
Undanfarið hafa þessi skip
landað liér: Surprise 1871 mál,
Kári 1856, Sigriður 1200, Rifs-
nes 1051, Von 1018, Aldan 912
og Síldin 883 mál.
Skipin þurfa ekki að fara
langt, rétt út á Húnaflóa.
í gærkveldi biðu þessi skip:
Tryggvi gamli með 1900 mál,
Aldan 900, Rán 1600, Garðar
3000 og Rifsnes 1200 mál. Síldin
er á leiðinni með fullfermi. Sur-
prise og Kári voru við Selsker
i morgun.
Síldin .er orðin nokkuð mis-
feit og er viða orðin ljónstygg,
vegna smokkfisks og stórfisks.
Hæstu skipin liér, og að lík-
indum í öllum flotanum, eru
Garðar með 18400 mál og
Tryggvi gamli með 17200 mál.
Björnsson.
Umferðaraeglur.
D ÆJARSTJÓRNARFUNDUR
verður haldinn á morgun
og verða þá m. a. lagðar fram
tvær eftirfarandi tillögur í um-
ferðarmálum , samkvæmt til-
mælum lögreglustjóra og um-
ferðarlögreglunnar.
1) Bæjarstjórn samþykkir að
ákveða einstefnuakstur vagna
og reiðhjóla, auk bifreiða um
Hverfisgötu, frá vestri til aust-
urs Ojg Laugaveg, frá austri til
vesturs.
2) Á götum, þar sem ákveð-
inn er einstefnuakstur, má
skilja eftir reiðhjól, einungis við
vinstri gangstétt og svo í reið-
hjólagrindum, sem settar eru á
gangstéttir, með samþykki lög-
reglunnar.
ÁGT
l’iðtal við l'lSas* I»éa*^as*s©ii lælíssi.
Tíðindamaður Vísis hafði tal-af Úlfari Þórðarsyni lækni, og' spurði hann um hertöku Danmerkui
og ástandið þar, frá því að hertakan fór fram.
ÍJIfar Þórðarson lauk prófi í læknavísindum v ið Háskólann í Reykjavílt 1936, en hefir undanfarin
ár stundað augnlækningar sem sérgrein við Ríkisspítalann í Kaupmannahöfn og víðar og lauk námi
í sumar og kom heim með m.b. Frekjunni svo sem ltunnugt er orðið.
Úlfar lýsir hertökunni fyrst og fremst út frá sínum eigin dyrum og hefst hér fráscgn hans:
„Eg bjó í útjaðri Khafnar, á
svokölluðu Bispebjerg, sem
margir landar munu kannast
við. En kvöldið þann 8. inaí íor
eg niður í borgina, meðal ann-
ars til þess að kveðja kunningja
minn Jón, son Steingríms'Matt-
bíassonar læknis, en liann vinn-
ur á „Gullfossi“ og bjóst við að
vera á föruni heim.
Þegar eg kom niður í borgina
varð mér litið á fregnmiða frá
Politiken, þar sem sagt var frá
því, að þýsku herflutningaskipi,
„Rio de Janeiro“ að nafni, hefði
verið sökt við Noregsstrendur
ásamt tveimur olíuflutninga-
skipum þýskum. í fregnmiðan-
um var þess getið, að lá herflutn-
ingaskipinu hefði verið riddara-
lið, fluglið ásamt öðru herliði.
Þetta kom mér strax mjög
• Útfar Þórðarson.
kynlega fyrir sjónir, að þýslct
herlið, riddaralið og fluglið,
skyldi hafa verið úti fyrir Nor-
egsströndum, og eg þóttist þess
fullviss, að einmitt þessa nótt
myndi draga til mikilla tiðinda,
því ef eg þekti Þjóðverja rétt,
mundu þeir ekki láta þeirra at-
burða óliefnt, sem að undan-
förnu höfðu gerst við Noregs-
strendur.“
„Sló ekki ótta á Dani yfirleitt
við þessi tíðindi ?“
„Þenna fregnmiða! Nei, það
var siður en svo. Eg held að fólk
hafi yfirleitt ekki tekið eftir því
hvað hér var á seiði. Það var
löngu orðið mett á sríðsfregn-
um, fregnum sem ýmist voru
fullyrtar eða bornar til baka.
Menn voru hættir að trúa stríðs-
fregnum og flestar þeirra voru
látnar eins og vindur um eyrun
þjóta. En eg var liinsvegar alveg
sannfærður um, að nú myndi
Þjóðverjar láta til skarar skríða,
annaðhvort gegn Norðmönnum
eða Englendingum, og þegar
eg kvaddi Jón, sagði eg hálft í
gamni og hálft í alvöru: „Nú
kemst þú ekki heiin, Jón!“ Hann
liló við og tólc þetta ekki alvar-
lega. Og þannig skildum við.“
„Bjóstu þá þegar við innrás
Þjóðverja í Danmörku?“
„Nei, það var engin hugsun
til, sem var f jær mér en hún. En
mér fanst það einhvernveginn á
mér, að yfir Noregi biði óveður
stríðs og ógna, og að það myndi
ná svo langt út i Atlantshaf, að
skipum yrði ekki framar fært
að sigla heim til íslands.“.
„Bar ekkert frekar til tíð-
inda þetta kvöld?“
„Nei ekkert. Eg efast um að
nokkurn Hafnarbúa hafi órað
fyrir þeim atburðum, sem
dundu yfir Danmörku þá nótt,
þegar þeir gengu til hvílu sinn-
ar um kvöldið. Eg háttaði á
venjulegum tíma, en kl. 4—5
um morguninn, vaknaði eg við
einhvern óvenjulegan dyn, sem
eg hafði ekki átt að venjast áð-
ur. Eg heyrði strax að þetta var
flgvéladynur, og jafnframt að
liann var ekki í dönskum flug-
vélum. Eg var orðinn of kunn-
ugur vélaganginum í þeim, til
þess að geta vilst á lionum. Eg
rauk fram úr rúminu í ofboði og
út á svalir, og sá þegar þá sýn,
sem eg mun seint gleyma. 40
til 50 sprengjuflugvélar sveim-
uðu uppi yfir mér i ein-
um hóp og flugu oddaflugi i
marga hringi, en i sömu svipan
flugu 12 hraðfleygar hernaðar-
flugvélar af nýjustu gerð rétt
fyrir ofan húsaþökin með geig-
vænlegum skarkala og stefndu
beint til norðurs.“
„Var þér þá ljóst hvað skeð
haf ði ?“
„Nei, enn þá ekki. Mér kom
það ekki eitt einasta augnablik
í hug, að Þjóðverjar væru bún-
ir að taka Danmörku. En liitt
kom mér strax til liugar, að nú
hefði hugboð mitt Um liernaðar-
aðgerðir við Noregsstrendur
ræst, og það jafnframt, að nú
væru Þjóðverar búnir að gefa
djöflinum alt sem hlutleysi liéti,
og að þeir flygju yfir Danmörku
lil að stytta sér leið norður til
Noregs. Eg ldæddi mig þess
vegna ekki, heldur lagðist aftur
upp í rúm. En það var ekki
nokkur leið að sofna, því að dyn-
urinn liélt látlaust áfram, enda
var eg' svo æstur orðinn af til-
hugsuninni um liver þremillinn
væri á seiði, að það út af fyrir
sig nægði til að halda vöku fyr-
ir mér.“
„Hvenær fór þig að gruna það
sanna i málinu?“
„Það leið enn nokkur stund.
Eg skildi það að vísu ekki, að
morgunútgáfan að ' Berlingske
Tidende kom ekki á venjuleg-
um tíma, eða kl. 6 árd., eg skildi
það lieldur ekki, að í sporvagn-
inum, seni' altaf var vanur að
fara fyrir framan gluggann hjá
mér og staðnæmast þar, heyrði
eg ekki, og enn þótti mér það
kynlegt, að dönsku loftvarna-
byssurnar skyldu ekki láta í sér
heyra þegar um jafu freklegt
hlutleysisbrot var að ræða. Alt
þetta var mér óskiljanleg ráð-
gáta, en enn kom mér ekki til
hugar að Danmörk væri hertek-
ið land. Eg braut heilann um,
hver f járinn það gæti verið, sem
héldi sporvagninum mínum
föstum, því að aldrei þessu vant,
ætlaði eg þenna morgun með
lionum. Hjólið mitt var i
viðgerð og auk þess þurfti eg
einmitt þenna dag að koma fyr
á spítalann en venjulega, eða
tæplega átta, í stað hálf níu.
Eg brá mér inn til eins landa
míns, er bjó i sama húsi og eg,
áður en eg færi út, og sagði hon-
um að himininn væri grár orð-
inn af þýskum hernaðarflugvél-
um. Hann rak upp skellihlátur,
snéri sér vantrúarfullur Upp í
liorn og bað mig að vera ekki að
segja sér neinn þvætting.
Þegar eg kom fram, mætti eg
bréfberanum í dyrunum. Eg
spurði hann þegar hvað þessi ó-
læti ætlu að þýða.
„Yi er besát af Tyskerne!
Nörrebro er fuld af tyske Sol-
dater! Langebro og Broen ved
Fribavnen er sprængt! Ama-
lienborg er omringet af tyske
Soldater!“
Manninum var auðsýnilega
mikið niðri fyrir og andlitssvip-
ur hans bar þess vitni, að bon-
um var þungt innanbrjósts.“ |
„Og þá hefir þér orðið ljóst \
hvað var að ske?“
„Já, öll atvikakeðjan stóð
Ijóslifandi {fvrir hugskotsaug-
um minum, en eg bjóst við af-
leiðingunum miklu geigvæn-
legri en raun bar vitni. Þegar eg
kom niður á Nörrebro, bjóst eg
þar við fylkingum þýskra her- !
inanna, samkvæmt frásögn
bréfberans, en þar var ekki
nokkurn hermann að sjá, og alla
leiðina til spítalans mætti eg
ekki einum einasta þýskum her-
manni.
Þegar eg kom á spítalann
flýtti eg mér á slysastofuna, því
þar bjóst eg við fjökla særðra
manna, karla og kvenna. En
þar voru ekki nema tveir sjúk-
Jingar fyrir. Annar þeirra var
eldri maður, sem liafði ætlað
sér af gömlum vana að ganga i
gegnum Kongenshaven, en
þýsku hermennirnir voru búnir
Kaupisch flugforingi,
yfinnaður ]iýska hersins i Höfn.
Götuvörður
Þjóðverja
í Kaupmanna-
liöfn, innrásar-
dagfnn 9. apríl.
Howard Smith,
sendiherra Breta í Danmörku, sem
var tekinn í Kaupmannhöfn af Þjóð-
verjum 9. apríl, nú sendiherra Breta
á íslandi.
að loka honum ogbannaallaum-
ferð um hann. Maðurinn hafði að
vísu séð menn í einkennisldæðn-
aði sem liann ekki kannaðist við,
standa hjá hliðinu, en hann
veitti því ekki neina atliygli og
liélt sína leið eins og hann var
vanur. Þá gekk einn hermann-
anna í veginn fyrir liann og ætl-
aði að verja honum inngöngu,
en Daninn taldi víst að þetta væri
einhver bölvuð fyllibytta sem
væri að slangsast þarna og ýtti
henni óþyrmilega frá. Þá skauí
hermaðurinn skoti niður með
fætinum á honum svo skórnir
sviðnuðu og hann sviðnaði eitt-
hvað á fæti, en um raunverulegt
sár var ekki að ræða.
Hvernig hinn inaðurinn særð-
ist, vissi eg ekki, en það voru
ekki skotsár og þau voru heldur
ekki mikil."
„Var ekkert skifst á skotum
i Kaupmannaliöfn ?“
„Það var fullyrt að svo hefði
verið. Það var t. d. sagt, að þegar
Þjóðverjar komu til kastaláns á
Löngulínu liefðu þeir gefið skip-
un um, að opna liliðið samstund-
is, en þegar á þvi varð lerigri bið
en þeir töldu þurfa, vörpuðii þeir
liandsprengjum á það og brutu
það þannig upp. Sömuleiðis
frétti eg, að þegar Þjóðverjar
réðust inn á Amelienborg hefðu
varðmenn konungs skelt sér
flötum og hafið skothríð á
fjandmannaherinn og hann aft-
ur svarað í sömu mynt. Var mér
sagt, að þeirri skotliríð liefði
ekki lint fyr bn konungur kom
sjálfur fram á svalir og bað
menn sina að leggja vopnin
niður.“
„Heldurðu að þetta sé satt?“
„Eg tel víst að einhver fótur
sé fyrir þessu, þvi að nokkurum
dögum seinna vann eg á her-
spítalanum í Kliöfn og þá sá eg
a. m. k. eina þrjá „húsara“ úr líf-
varðarsveit lconungs, er Iiáu þar
særðir.“
„Var ekki alment talið að
mannfall hefði orðið litið i sam-
bandi við hertöku Danmerkur?“
„Samkvæmt opinberum tií- ,
kynhingum höfðu 9 manns fall-
ið af Dönum en aðeins 1 Þjóð-
verji. Mér er samt ekki grun-
laust um að fleiri hafi verið
jarðaðir, bæði þýskir og dansk-