Vísir - 23.09.1940, Blaðsíða 2

DAGBLAÐ
Útgefandi:
BLAÐAÚTGÁFAN VÍSIR H/F.
Ritstjóri: Kristján Guðlaugsson
Skrifst.: Félagsprentsmiðjunni.
Afgreiðsla: Hverfisgötu 12
(Gengið inn frá Ingólfsstræti)..
Símar 1 6 6 0 (5 línur).
Verð kr. 2.50 á mánuði.
Lausasala 10 og 25 aurar.
Félagsprentsmiðjan h/f.
Vaxandi dýrtíð,
gAMÞYKT gengislaganna í
aprílmánuði 1939 var
undanfari þess, að þrir aðal-
flokkar þingsins tækju hönd-
um saman um stjórn landsins.
Þótt nokkur ágreiningur væri
um setningu þeirrar löggjafar,
þá var sá ágreiningur ekki um
það atriði út af fyrir sig, að
ákveðið hlutfall skyldi vera
mdli kaupgjaldsins í landinu
og verðlagsins á lielstu neyslu-
vörunum, sem framleiddar eru
innanlands. Þella má raunar
telja upphaf þeirrar stefnu,
sem talsvert hefir verið á lofti
haldið, að eitt skyldi yfir alla
ganga. Stjórn, sem styðst við
fylgi allra stétta þjóðfélagsins
á ólíkt hægra með að fram-
kvæma slíka stefnu, en stjórn,
sem aðeins styðst við fylgi ein-
stakra stélta. Almenningur
sættir sig lengi við auknar
byrðar, þegar sýnt er, að þær
eru látnar ganga sem jafnast
yfir.
En ríkisstjórnin hefir ekki
lialdið þessari upphaflegu
stefnu sinni. Eftir að styrjöld-
in skall á, varð^ð breyta geng-
islögunum vegna vaxandi dýr-
tíðar. Þegar sú breyting var
gerð, voru ákvæðin um mjólk-
ina og kjöfið tekin út úr lög-
unum. Tilætlunin var auðvit-
að ekki sú, að framleiðendur
þessara vara fengju engar upp-
b|ptur vegna vaxandi dýrtíðar.
Hinsvegar niunu allir hafa gert
ráð fyrir því, að hóflega yrði
farið í sakirnar um verðhækk-
un á íslensku framleiðsluvör-
unni. En framkvæmdin hefir
orðið sú, að hæði mjólk og kjöt
hefir hækkað miklu meira en
kauphækkuninni nemur, og þó
sérstaklega kjötið.
Það er elcki hægt að bera á
móti því, að með þessari mildu
hækkun á innlendu fram-
leiðsluvörunum er brotið í bág
við þá stefnu stjórnarflokk-
anna, sem kom fram við setn-
ingu gengislaganna vorið 1939.
Og það er algerlega fánýtt að
halda þvi fram, að það sé ein-
hver fjandskapur við framleið-
endurna, að á þetta er bent. En
misréttið, sem menn verða fyr-
ir, kemur máske gleggst fram,
þegar athuguð er aðstaða
tveggja stétla þjóðfélagsins til
gengislaganna, annarsvegar
verslunarfólks, hinsvegar
bænda.
Verslunarfólkið sótti það
fast, að fá að komast undir
gengislögin, til þess að fá þar
með tryggingu fyrir kaupupp-
bót vegna dýrtíðarinnar, eins
og aðrar Iaunastéttir þjóðfé-
lagsins höfðu þegar fengið.
Menn muna, hver urðu úrslit
þessa máls í þinginu. Þrír
menn í efri deild Alþingis, með
formann Framsóknarflokksins
í broddi fylkingar, komu mál-
inu fyrir kattarnef, með þvi að
synja um afbrigði á síðasta
fundi deildarinnar. Þessir
menn vildu ekki tryggja versl-
unarfólki neina kauphækkun.
Nokkrum vikum áður höfðu
ákvæðin um mjólkina og kjöt-
ið verið tekin út úr lögunum,
ekki til þess að svifta bændur
dýrtiðaruppbót, heldur til að
tryggja þeim meiri dýrtíðar-
uppbót en lögin heimiluðu.
Verslunarmenn vilja komast
undir lögin til að tryggja sig
og fá það ekki. Bændur vilja*
komast undan lögunum, til að
tryggja sig, og fá það.
Það er erfitt fyrir. stjórn, sem
lýsir því yfir, að ejtt skuli yfir
alla ganga, að svara til saka,
þegar bent er á svona mis-
ræmi. En þó launamenn versl-
unarstéttarinnar hafi fengið
minni áheyrn en launamenn
annara stétta, þá er sannleik-
urinn sá, að flestir þeir menn, er
verða að lifa af launum sínum,
stynja undan vaxandi dýrtíð,
ekki einungis óbreyttir verlca-
menn, heldur einnig fastlaun-
aðir starfsmenn, jafnt í opin-
berri þjónustu sem einkafyrir-
tækja. Þess hafði verið vænst,
að ríkisstjórnin yrði samlient
um að halda dýrtíðinni í skefj-
um. Það, sem liér hefir verið
á bent, er nægilegt til að sýna,
að út af þessu er brugðið, ef
svo ber undir. Baráttan við
dýrtíðina verður erfið, ef mjög
er livikað frá þeirri yfirlýstu
stefnu stjórnarinnar, að eitt
skuli yfir alla ganga.
a
, Walterskepnin:
II. R.--lliklnom
5:1. (3 vítaspyrnur)
Leiðinlegur og
ljótur leikur.
Annar leilcurinn í Walters-
kepninni fór fram í gærdag. —
Veður var heldur kalt og hrá-
slagalegt. Víkingur kaus að leika
undan vindi. Virtist leikurinn
ætla að verða fjörugur. og
spennandi, en varð leiðinlegur
er á leið. Víkingar urðu fyrir
því, að fá á sig vítaspyrnu
(Gunn. Ilann. sló boltann með
hendi) og skoraði K. B., 1:0, og
þannig endaði fyrri hálfleikur.
Seinni hálfleikur liófst m,eð
sókn K.R., sem virðist vera á
þvi hreina að vinna Reykjavik-
urmeistarana; en K.R. hefir ekki
unnið Víking nú i langan tima.
Eftir 5 mín. skorar K.R. annað
að mark, 2—0, eftir fallegt
upphlaup á hægri kanti. Har-
aldur Gíslason skoraði; fallegt
marlc.
Eftir þetta mark var eins og
Víkingar yrðu alveg yfirbugað-
ir og hættu að leika knatt-
spyrnu, en byrjuðu með alls-
konar lirindingar og liandapat,
sem af hlaut, að þeir fengu 2
vítaspyrnur, báðar á fyrirliða
sinn, Brand Brynjólfsson. Má
það merkilegt heita, að maður
skuli haga sér þannig, þótt að
félag hans sé að tapa. Og
frammistaða sumra spilara Vík-
inga var svo vítaverð, að með
réttu hefði dómarinn átt að vísa
þrem þeirra úr leik. Dómari var
Guðmundur Sigurðsson úr Val,
stóð hann sig allvel, hefir oft
verið betri, en tókst þó að af-
stýra „slagsmálum“ í þetta
sinn. Eitt var vítavert við dóm-
arann, og það var að liann tók
aldrei hendina úr buxnavas-
anum allan leikinn. — Leik-
urinn endaði með sigri K. R.,
5—1, og sýndu K.R.-ingar,
að þeir eru ekki af baki dottnir
ennþá. Verður gaman næstkom-
andi sunnudag að sjá, hvort þeir
geta ekki slegið íslandsmeistar-
ana út þá, en þá fer fram síð-
asti og úrslitaleikur þessarar
kepni.
Áhorfendur voru með fæsta
móti. Var eins og þeim hefði
dottið í hug, að leikurinn mjmdi
verða nauða ómerkilegur —
eins og hann varð.
X.
VISIR
&tefáu l»or§teins§on:
Um geymslu garðávaxta I.
Kvernig verða kartöílnrnar best geymdar?
„Jarðeplið er dásamlegur á- !
vöxtur,“ segir Knut Hamsun i
„Gróður jarðar“ — „í þurki
vex það, það vex í bleytu og
nær þroska. Það er liægt að
steikja jarðepli eða sjóða og
alstaðar eiga þau vel við. Maður
getur verið án brauðs. Sá sem
hefir kartöflur er ckki matar-
laus.“
Er við eigum við allsnægtir
að búa, hættir okkur við að
gleyma því, hve milda þýðingu
kartöflurnar hafa i okkar dag-
lega viðurværi. En örðugir
tímar, stríð og skömtunarseðl-
ar verða til þess að minna á
kartöflurnar og nauðsyn þeirra.
Vegna hinna alvarlegu tíma
og lélegu sprettu í sumar verð-
ur uppskera jarðargróðursins
sérstakur ábyrgðarliluti að
þessu sinni og það er ekki sist
áríðandi að vanda til upptöku
jarðeplanna eins vel og unt er.
í fyrra Var giskað á að heild-
ar kartöflu-uppskeran næmi
120 þús. tunnum. í ár geri eg ráð
fyrir að við megum taka vel og
samviskusamlega upp, eigi upp- •
skerumagnið að ná 80 þúsund
tunnum. Úr því sem komið ér
verður ekkert það aðhafst sem
örfað getur sprettuna, en það
vgrður að leggja áherslu á það,
að taka upp enn betur og sam-
viskusamlegar én nokkuru sinni
áður og það verður að vanda
eins vel til geymslunnar eins og
frekast eru tök á og reyna á i
þann hátt að bæta úr hinni lé-
legu uppskeru.
Séu kartöflurnar blautar
verður að þurka þær áður en
jiær eru fluttar á geymslustað-
inn. Þó að gott sé áð þurka þær
vel, þá verður að varast að þurlca
þær of mikið. Þær -mega ekki
verða grænar því þá verða þær
beiskar og vondar á bragðið.
Kartöflurnar þorna fljótast og
best séu þær þurkaðaf í vind-
þurki.
Þá ríður og mikið á því, að
kartöflurnar séu greindar (sort-
eraðar) áður en þær eru flutt-
ar í geymslurnar. Fyrst og
fremst verður að skilja alt
smælki frá geymslukartöflun-
um. Hvortlveggja er að það
stafar meiri sýkingarliætta af
smælkinu en af öðrm stærri
kartöflum og sé það með á
geymslustaðnum þá á loftið
örðugra með að leika um kart-
öflurnar, en það er mikill ó-
lcostur. Þá verður að skilja allar
skemdar og skaddaðar kaj-töflur
frá.
Sjálfsagt er að halda hverju
afbrigði út af fyrir sig við upp-
tökuna og á geymslustaðnum.
Geymsluþol hinna ýmsu af-
brigða er mjög misjafnt og yfir-
leitt er það svo að hin seinvaxn-
ari afhrigði þola betur langa
geymslu en þau sem fljótvaxn-
ari eru. Því ætlu menn að nota
fyrst fljótvaxnari afbrigðin eins
og t. d. Böhms, Rósina, Herlog-
ann o. fl.
Þá vil eg víkja að sjálfum
geymslustaðmnn, en að sjálf-
sögðu er mjög mikið undir hou-
um komið, hve vel kartöflurnar
geymast. Koma hér ýms atriði
til greina sem verður að taka til-
lit til. Viða geyma menn garðá-
vexti í kjöllurum íbúðarhúsa og
geta slíkar geymslur verið góð-
ar. Oft vill þó brenna við að þær
séu of heitar ekki síst í húsum
sem hituð eru upp með mið-
stöðvarhita. Þá eru og víða til
sérstakar matjurtageymslur, en
þær eru einnig í alt of mörgum
tilfellum of ófullkomnar.
Þar sem bygðar eru sérstakar
matjurtageymslur þá þarf fyrst
og fremst að vanda vel til stað-
arins þar sem þær eiga að
standa. Lokræsi þurfa að koma
meðfram byggingunni og jafn-
vel undir henni sé ekki um því
þurrari stað að ræða. Er þá
hæfilegt að lokræsin liggi 25—
30 cm. undir gólfi geymslunnar.
Geymsluna má einnig grafa inn
í þurran hól og séu veggirnir
lilaðnir úr grjóti verður að
„sletta í hoIur“ að innan. Séu
veggirnir steyptir verða þeir að
vera vel einangraðir gegn kulda
og raka. Geymsluna þarf að
bekja með járni og torfi og
ganga að öllu leyti vel frá henni
fyrir ágangi nagdýra. Kartöfl-
urnar skal geyma í hólfum eða
stíum meðfram veggjum
geymslunnar, en skulu þá liafð-
ar grindur í botninum og til
veggj a vegna loftræstingarinn-
ar. Hæð stíanna og breidd ætti
ekki að vera yfir 1—Ijý m., fer
þetla þó nokkuð eftir því hve
góð loftræstingin er.
Loftrásarop þurfa i fyrsta lagi
að koma undir dyraþrep (þelta
vantar á alt of margar kart-
öflugeymslur) og í öðru lagi
þarf að koma f jyi r loft-stromp-
um upp úr þaki geymslunnar.
Þá verða að vera lokux fyrir loft-
rásaropunum oghægt að tempra
loftrásina eftir þörfum. Einnig
getur komið lil mála að hafa
loftrör úr sjálfum lcartöflusti-
unum og upp í strompinn.
—- Hversu mörg börn voru á
vegum ykkar í sumar? spyr tíð-
indamaðurinn.
„Við útveguðum alls 596
börnum dvalarstaði á sveita-
heimilum úti um landið og i
skólum, sem breytt var í barna-
heimili. Af jieim voru rúmlega
350 á sumffrdvalarheimilum.“
— Hvernig var heilsufarið
yfirleitt?
„Það var yfirleitt gott, en þó
urðu ýms barnanna veik. T. d.
fengu mörg barnanna á Laug-
um blóðkreppusótt. Aðstæður
voru auðvítað mismunandi og
húsnæði sumstaðar með
þrengsta móti. Þau börn, sem
voru á Norðurlandi fengu yfir-
leitt betra veður, en þau sem
voru hér sunnanlands.“ ,
— Við hvaða aldur var mið-
að, þegar skift var milli sveita-
Það verður að leggja áherslu
á að geymslan sé örugg gegn
frosti en þó liæfilega svöl, að
loftrásin sé góð og að hún sé
rakalaus.
Kartöflurnar þola hvorki
mikinn liita, né mikinn kulda.
Þær geymast best við 2—4 st.
hita (C). Sé heitara á geymslu-
staðnum verður öndun jarðepl-
anna of mikil, en þetta spillir
næringargildi þeirra og gerir
þau næmari gegn sjúkdómúm.
Þegar líður á veturinn fara þær
svo að spíra sé geymslan of hlý.
Sé kaldara í geymslunni en -4-
2° C kemur svokallað frost-
bragð af'kartöflunum. Orsakast
þetja af því að sterkjan breytist
í sykur og verða þá kartöflurnar
vondar á bragðið. Þessu má þó
riáða bót á með því að láta þær
vera nokkurn tíma í lilýju áður
en þær eru notaðar. Við 2—3 st.
frost frjósa kartöflurnar og
eins og vitað er byrja þær strax
að skemmast er þær þiðna aftur.
Fyrripart vetrar gefa kart-
öflur mikið vatn frá sérogþurfa
þá allir loftventlar að vera eins
vel opnir og veður leyfir.
Þó kartöflurnar byrji að
skemmast lítilsháttar i geymsl-
unni getur verið mjög varliuga-
vert að „sortera“ þær, vegna
smitliættunnar. Þetta verður þó
að gera ef að mikil brögð verða
að skemdum til dæmis vegna
frostskaða.
heimilanna og dvalai-heimil-
anna ?
„Yngstu börnin — undir átta
ára — voru á dvalarlieimilun-
um og voru þar kennarar til að
gæta þeirra. Lætur nærri, að
einn kennari hafi verið fyrir
hver 25 börn. Höfðu þeir upp-
eldislegt eftirlit með þeim, en
liúsráðendur, sem flestir áttu
Reima á staðnum eða rétt hjá,
sáu um alt húsliald oð þesshátt-
ar.“
— Hvernig voru börnin látin
verja tímanum?
„Þau fóru yfirleitt á fætur
kl. átta á morgnana og borðuðu
þá hafragraut, mjólk og brauð.
Síðan voru þau yngstu látin
livila sig eftir matinn, en hin
eldii fengu einhver verlc að
vinna. Börnin sem voru að
Laugum voru t. . látin safna
Börn á sumardvalarheimili (Staðarfelli) að leik.
Sumardvöl barnanna kost-
ar rúmlega 90 þús. krónur
Ekki ólíklegi að §tarf§emin liiikli
áfram næ§tn §nmur.
Börn þau, sem voru í sumar úti um sveitir landsins,
á vegum Rauða krossins og fleij'i félaga, eru nú flest'
komin til bæjarins, eftir tveggja mánaða hressandi og
skemtilega dyöl. — Vísir átti í gær tal við dr. Símon Jó-
hann Ágústsson, ráðunaut Barnaverndamefndar, sem
hefir unnið mikið starf í sambandi við þessa sumardvöl
barnanna.
plöntum, en börnin að Staðar-
felli hirtu garða o. þ. h. Svo voru
þau lálin fara i gönguferðir.“
— Hvernig hafa framfarir
þeirra verið?
„Yfirleitt liefir þeim farið vel
fram.Algengur þyngdarauki var
frá 1—3 kg., en þau, sem
þyngdust mest, hættu við sig
3.75 kg.“
— Yoru ekki flest barnanna
frá fátækum heimilum?
„Jú, meginhluti þeirra var
það. Sum voru t. d. svo klæðlít-
il, að ekki var viðlit að láta þau
faj’a í sveit, án þess að þau
fengi föl og lagði nefndin, sem
sá um þessa starfsemi, fram 8
þús, krónur til fatakaupa. Flest
börnin fengu vaðstígvél sam-
festing og kápu.“
— Undirbúningstíminn hefir
verið of stuttur?
„Já, við vorum' önnum kafin
við að útvega dvalarstaðina al-
veg fram á síðustu stundu. Eins
og gefur að skilja var það nokk-
urum vandkvæðuin bundið, að
fá eingöngu góð sveitaheimili,
enda fólk ragt við að senda börn
sín til annara en myndarheim-
ila, sem kunnugir mæltu með.“
— Eftir hverskonar börnum
var helst óskað frá sveitalieim-
ilunum ?
„Tilboðin frá þeirn komu
yfirleitt heldur seint og flest
vildu fá telpur á aldrinum 10—
13 ára, en við gátum ekki full-
nægt eftirspurninni, því að telp-
ur á þessum aldri liafa mest að
gera hér á sumrum við að gæta
barna o. þ. h.“
— Hverjir voru milligöngu-
menn ykkar í sveitunum?
„Við skrifuðum oddvitum og
skólanefndum- í öllum lireppum
í sýslum þeim, sem hestar sam-
göngur hafa við Reykjavík, þ.
e. frá Dalasýslu til V.-Skafta-
fellssýslu og svo i Húnavatns-,
Skagafjarðar- og Þingeyjarsýsl-
um. Auk þess tókst að útvega
nokkur heimili á Vestfjörðum
og til Austfjarða fóru 14 börn.“
— Hvað lialdið þið að kostn-
aðurinn verði?
„Hann verður líklega rúm-
lega 90 þús. krónur. Mestur hef-
ir kostnaðurinn auðvitað verið
við dvalarheimilin,þar sem dvöl
hvers harns kostaði kr. 2—2.50
á dag óg margir aðstandedur
geta eltki greitt fyrir börn sín.
Margir liafa greitt eitthvað, cf
þeir hafa ekki getað greitt
dvölina að öllu leyti. A sveita-
heimiluum unnu börnin hins-
vegar fyrir sér við snúninga pg
þess liáttar, og er þá kostnað-
urinn við þau fólginn i ferða-
kostnaðinum“.
—■ Hvernig líkaði börnunum
og aðstandendunum dvölin?
„Aðstandendur voru yfirleitt
mjög ánægðir með dvöl barn-
anna, og sama var að segja um
þau.“
— Gerið þér ráð fyrir að þess-
ari starfsemi verði lialdið á-
fram?
„Eg býst við að svo verði og
munu víst margir á þeirri skoð-
un að það yæri mjög þarft. En
varla tel eg þó, að hún vefði í
eins stónim stíl og í sumar.
Innbrot.
Innbrot var framið í fyrrinótt
í kjallarann á Uppsölum (sæl-
gætisgerðina á horninu á Tún-
götu og Aðalstræti).
Breskur hermaður var stað-
inn að innbrotinu og var hann
handtekinn inni. Hann var bú-
inn að taka 10—15 kr. í skifti-
mynt og nokkrar flöskur af öli,
þegar lögreglan lcom á vettvang.
Inn í húsið hafði hann komið
með þeim liætti, að hann braut
stóra glerrúðu á hurðinni.
1 fyrralcvöld skaut breskur
hermaður einnig út um glugga
á Hótel Evrópu, án þess að það
kæmi að sök.