Vísir - 30.09.1940, Blaðsíða 2

VlSIR
DAGBLAÐ
Útgefandi:
BLAÐAÚTGÁFAN VÍSIR H/F.
Ritstjóri: Kristján Guðlaugsson
Skrifst.: Félagsprentsmiðjunni.
Afgreiðsla: Hverfisgötu 12
(Gengið inn frá Ingólfsstræti)..
Símar 1 6 6 0 (5 línur).
Verð kr. 2.50 á mánuði.
Lausasala 10 og 25 aurar.
Félagsprentsmiðjan h/f.
Húsnæðisekla.
JpYRIR nokkrum dögum var
þess getið hér í blaðinu,
að alt útlit væri fyrir að hús-
næðisekla yrði allmikil hér í
bænum, og nauðsyn bæri til að
úr yrði bætt. Virðast öll sólar-
merki benda í þá átt, að bér
muni fara mjög eftir, og fjöldi
manns.mun nú st&nda á göt-
unni húsnæðislaus.
Tvent ber til þess aðallega,
að, húsnæðisskortur er miklu
meiri nú en endranær. Er þess
fyrst að geta, að byggingarefni
hefir ekki flutst til landsins að
neinu ráði, og því ekki verið
að ræða um nýbyggingar, en
árlega stofnar allmikill fjöldi
manna heimili og eykst eftir-
spurnin af þeim sökum. Hitt
mun einnig ráða nokkru um
liúsnæðisekluna, að 'foringjar
brezka setuliðsins bafa lekið
liér allmargar íbúðir á leigu.
Þótt ekki sé vitað hversu mik-
il brögð eru að því.
Það liefir að vonum valcið
óánægju manna, að slíkt á-
stand skuli þolað, að erlendir
menn, sem hingað eru komnir
óboðnir, skuli vera látnir sitja
fyrir með húsrúm, sem borg-
ararnir þurfa sjálfir að nola.
Fjöldi manna Iiefir sent kær-
ur til húsaleigunefndar, eða
leitað til starfsmanna bæjar-
ins, sumpart til þess að fá hlut
sinn réttan, vegna uppsagna
frá hendi leigusala, en sumpart
til hins að afla sér húsnæðis
og á það einlcum við um þá
menn, sem stundað hafa at-
vinnu utan Reykjavíkur í sum-
ar.
, Nokkuð liefir verið rætt um
það manna á meðal, að sumir
húseigendur hafi sagt leigjend-
um sínum upp, eingöngu af
þeim sökuin, að þeir hafa tal-
ið líkindi til, að unt yrði að
leigja Bretum með betra verði.
Eftir þeim upplýsingum að
dæma, sem fyrir liggja, virðist
þó ger úlfaldi úr mýflugunni,
og slíkir Ieigusalar munu að
minsta kosti bera það fyrir sig,
að þeir hafi engum manni sagt
upp liúsnæði, öðrum en þeim,
sem gerst Iiafa sekir um stór-
feld vanskil. Húsaleigunefnd
mun fá öll slík inál til með-
ferðar og réttir hún þá hag
þeirra manna, sem ranglega
hefir verið sagt upp húsnæði,
eftir þeim gögnum, sem fyrir
nefndina verða lögð. Þetta er
þó engin endanleg lausn máls-
ins, en frekari aðgerða þarf
við, til þess að úr verði bætt.
Það, sem gera þarf, er fyrst og
fremst það, að ganga úr skugga
um hve mikið kveður að hús-
næðiseklunni í bænum, hve
margar fjölskyldur og einstak-
lingar hafa ekki þak yfir höf-
uðið, og hvar sé unt að koma
sliku fólki fyrir.
Það er að sjálfsögðu mjög
varhugavert, og lítt verjandi
af hálfu húseigenda, að leigja
erlendum mönnum húsnæði
áður en gengið er úr skugga
um hver húsnæðisþörf inn-
lendra manna er. Hið erlenda
setulið á að vera einfært um
það, að tryggja sínum mönn-
um nauðsynlegt húsnæði yfir
veturinn, og Islendingum er
Hvemíg má lækka hinn
óhóflega útfararkostnað 1
Reykjavík?
Athyglfsverðar tillögur.
/ útvarpserindi, er Björn Ólafsson flntli fi/rir nokkr-
um dögum um bálfarir og jarðarfarir, gerði hann að
urntalsefni hinn óhóflega útfararkostnað Iiér í Reykja-
vík. Jafnframt benti hann á léiðir til að létta bæjar-
félaginu þessi miklu óbeinu útgjöld. Þetta er málefni,
sem snertir hvern einasta íbúa bæjarins. Hér fara á
eftir nokkrir lmflar úr ýtvarpserindinu.
Menn hafa yfirleitt mjög ólík-
ar hugmyndir um það hvernig
fábrotin og liátíðleg útför eigi
að vera. Fer það mjög eftir ]iví
liversu menn eru viðjaðir hönd-
um venjunnar og álits almenn-
ings í þessu efni. Víðsýni í þess-
um efnum gefur sér enginn
sjálfur og skyldi því enginn
setja sig sem dómara um skoð-
anir annara á þessu viðkyæma
máli. En hitt er vist, að fáhrotn-
ar og kreddulausar útfarir lýsa
betur andlegum þroska þjóðar-
inar en margt annað.
F yrir bálfaralireyfingunni
vakir ekki að fara á nokkurn
hátt í hág við trúarlegar hug-
myndir manna í þessum efnum.
Fyrir þessari stefnu vakir að
móta siðina eftir því sem best
hentar hugmyndum, háttum og
venjum livers lands. En jafn-
framt er unnið að liagnýtri hlið
þessa málefnis, sem er mjög
mikilsvarðandi og það er að
lækka þann mikla kostnað sem
jarðarfarir hafa nú i för með
sér og draga úr þeim mikla ó-
beina skatti sem á þjóðinni hvíl-
ir af þeim sökum.
Hversu mjög sem fátælct
sverfur að fólki, reynir það i
lengstu lög að gera sómasam-
lega útför sinna látnu. Er því
ljóst að allur hinn efnaminni
hluti þjóðarinnar. verður að
bera þungar fjárhagslegar á-
hyggjur, auk, tregans, við það
að flytja sína nánustu til mold-
ar. Það er þjóðarnauðsyn að
þessi byrði verði gerð þjóðinni
Iéttari á einn eða anrían liátt.
Eg skal fyrst gera grein fyrir
hvernig bálfarahreyfingin vill
leysa þetta mál með því að
lækka stórlega útfararkostnað-
inn, en svo mun eg að nokkru
víkja að því á livern hátt hið
opinbera getur greitt úr þessu
vandamáli.
Samkvæmt opinberum skýrsl-
um má telja að í Reykjavik séu
að meðaltali 350 mannslát á
ári. Hér eru allir jarðsettir og
jarðarfarirnar með þeim útfar-
arsiðum sem hér tíðkast og tal-
ið er sjálfsagt að fylgja eru svo
kostnaðarsamar að furðu sætir.
Eg hefi hér reikning fyrir
íburðarlaúsa en sómasamlega
jarðarför fátækrar konu. Jarð-
arförin kostar kr. 795.25 að
viðbætlri lileðslu um grafreit
og nafnplötu kr. 516.00 eða
samtals kr. 1311.25.
Þetta sundurliðast þannig:
það sæmst að reka ekki er-
indi þessara manna á kostnað
bæjarbúa.
Þess er að vænta, að ríkis-
stjórn og bæjarstjórn Reykja-
víkur taki þessi mál föstum
tökum, þannig að komið verði
í veg fyrir öll frekari óþægindi
vegna þeirrar húsnæðiseklu,
sem fólk kvartar nú undan, en
vafalaust má bæta úr, ef ráð
er í tíma tekið.
1. Kfsta ............ 375.00
2. Líkvagn, öku-
menn og umsjón 70.00
3. Söngur, orgelspil
og líkmenn .... 118.00
4. Gröf, legkaup og
hringing.......... 50.00
5. Kistudúkur, blóm
í kirkju o. fl... 53.25
6. Prestverk ......... 30.00
7. 11 bifreiðar með
líkfylgd í Fossv. 66.00
8. Auglýsingar .... 33.00
795.25
9. Steypa um graf-
réit .............. 400.00
10. Plata og áletrun 56.00
11. Hækkun legkaups
vegna steypu um
reitirín ........... 60.00
Samtals 1311.25
i Nú munu einhverir segja að
fá megi ódýrari útför en þetta
og satt er það, að einum eða
tveim liðum mætti sleppa auk
umbúnaðar um legstað. En
lækkunin við sjálfa úlförina
mundi ekki nema miklu, En liér
er um að ræða það sem flestir
kalla „sómasamlega“ jarðarför
og hún kostar 800 krónur. Fæst-
ir hafa skap til þess að skera
nokkuð við neglur- sér þegar um
er að ræða að veita sínum nán-
ustu hinn síðasta aðhúnað. En
flestir munu á einu máli um
það að kostnaðurinn hér við að
koma mönnum í jörðina geng-
ur alveg úr liófi. Með þessu
móti er árlegur útfararkostnað-
ur hér í bænum 250—300 þús.
krónur og með kostnaði við leg-
staði nálega hálf miljón krónur
samtals ef gert er ráð fyrir að
gert sé kringum annan livern
legstað.
Eina leiðin til að minka þenn-
an mikla koslnað er að reisa hér,
bálstofu. Þegar bálstofan er
komin upp mun Bálfarafélagið
taka að sér að sjá um útfarir að
öllu leyti í sambandi við hálstof-
una. Verður það gert að öllu á
venjulegan hátt að öðru leyti
en því að ekki er gert ráð fyrir
húskveðju, sem þó hverjum
verður í sjálfsvald sett livort
liann vill hafa. Atliöfnin fer
fram 1 kapellu bálstofunnar á
sama hátt og í kirkju, með lík-
ræðu og söng, áður en brenslan
fer fram. Áætlað liefir verið að
slík útför kosti með öllu um
250 krónur. Á þann hátt gæti nú-
verandi útfararkostnaður í
Reykjavík lækkað um hátt á
annað hundrað þúsund krónur
á ári. Eyrir þennan sparnað
mætti á einu ári reisa nýtísku
bálstofu liér í bænum. Þessi
sparnaður er eg hefi nú nefnt er
auðvit&ð miðaður við það að
bálfarir væru teknar hér upp
eingöngu eða að þær yrðu þess
valdandi að jarðarfarakostnað-
urinn Iækkaði stórlega.
Hér á landi eru engir sjóðir
eða stofnanir sem sjá um útfar-
ir gegn ákveðnum árstillögum.
Mætti þó ætla að þetta væri
hlutverk hins opinbera. Menn
eru skyldaðir með lögum að
greiða kirkjugjöld og kirkju-
garðsgjöld árlega. Virðist því að
ekki ætti að vera úr vegi og á
engan liátt óviðeigandi, að hið
oirinbera tæki lítið árlegt gjald
af hverjum borgara til þess að
greiða kostnað við útför hans.
Ætlu hæjar og lireppsfélögin að
'sjá um útfarirnar eftir föstum
reglum á óbrotinn en virðulegan
Iiátt, á sama hátt fyrir alla —
hvort sem þeir eru liáir eða lág-
ir, rikir eða fátækir.
Það er líklegt að þess verði
langt að bíða að slík skijian
verði gerð hér á landi. En með-
an svo er að livorki ríki eða bær
ser nauðsynina á því að taka
bálstofu í þjónustu sína, þá hef-
ir Bálfarafélagið það á stefnu
skrá sinni, auk þess að lækka
útfararkostnaðjnn stórlega, að
koma upp útfarartryggingu,
sem sér að öllu leyti um útfar-
irnar, aðstandendum að kostn-
aðarlausu.
Útfarartryggingin er í því
fólgin, að menn greiða fyrir út-
för sína í lifanda lifi með því að
borga í tryggingarsjóðinn fáar
krónur á ári, sem iðgjakl. Er
þetta með sama sniði og almenn
líftrygging, þannig að iðgjaldið
er því lægra sem menn eru
yngri þegar þeir kaupa trygg-
inguna.
Tryggingarsjóðurinn sér um
útförina, að liinum trygða látn-
um, án tillits til hversu mikið
hefir verið greitt í iðgjald, áður
en menn falla frá. Slíkar trygg-
ingar líðkasl nú víða og rekstur
þeirra er háður sömu ákvæðum
og lagafyririnælum sem rekst-
ur almennra tryggingarfélaga.
Menn geta greitt ákveðna fjár-
hæð í eitt skifti fyrir öll eða ið-
gjakl árlega. Gjald þetla er mis-
munandi i ýmsum löndum,
effir þVí hvaða kröfur eru gerð-
ar um útfarir. Til dæmis er
þetta dýrara í Svíþjóð en í Dan-
mörku.
í Sviþjóð greiðir 35 ára gam-
all maður 115 kr. i eitt skifti
eða kr. 6.20 á ári i 30 ár, ef hann
lifir svo lengi. í Danmörku
greiðir 35 ára maður 70 kr. í eitt
skifti, eða 5 kr. á ári í 20 ár. Við
höfum ekki gert okkur greiu
fyrir livað iðgaldið muni verða
hátt hér, en að líkhnjum verður
það dálítið hærra en i Dan-
mörku, en lægra en í Svíþjoð.
Það mun engum dyljast, að
það er bein þjóðfélagsleg nauð-
syn að slíkt fyrirtæki komist a
stofn hér á landi. Það er varla
samhoðið þjóð, er þykist standa
hátt í félagslegum þroska, að
hinir snauðu í þjóðfélaginu
verði að leita á náðir liins o])in-
bera, eða þola efnalegar þreng-
ingar, til þess að geta komið sin-
um látnu sómasamlega í jörð-
ina. Það er mörgum þungbær-
ast að þurfa að sjá um alt, sem
lýtur að útför sinna nánustu, og
það mundi léttir í harminum að
þurfa ekkert um^slíkt að liugsa,
og engan kostnað af því að bera.
Ef bálfarir væri teknar upp í
stórum stíl hér í Reykjavik
mundi það spara bæjarfélaginu
stórfé árlega í útfara- og kirkju-
garðskostnaði. Það mundi þegar
i stað draga úr hinum óhóflega
útfararkostnaði og koma á ó-
brotnari og íburðarlaúsari út-
fararsiðum. Bygging bálstof-
unnar ætti þvi að vera áhuga-
mál liverjum liugsandi manni í
þessum bæ. Bálstofan verður
almennings eign. Hún er ekkert
gróðafyrirtæki og gefur engum
einstaklingum arð. Hún á að
verða sjálfseignarstofnun sem
hefir það eitt verkefni að bæta
úr aðkallandi þörf í þjóðfélag-
inu. Þess vegna verður hún að
komast upp skuldlaust.
Bæjarstjórn Reykjavikur og
Alþingi hafa sýnt málefni þessu
velvilja og skilning með því að
hvor aðili hefir þegar veitt 10
þús. kr. styrk til byggingar bál-
stofunnar. Auk þess liefir horist
rúmlega 5 þús. kr. gjöf frá bál-
fararfélaginu danska og um 5
þús; kr. liefir komið inn fyrir
hálfaraskírteini, sem hér hafa
verið seld. Þau kosta 100 kr.
hvert. Bálstofan á því nú í hygg-
ingarsjóði rúmlega 30 þús. kr.,
en áætlað var, áður en ófriður-
inn hófst, að bálstofan mundi
kosta um 150 þús. kr.
Til þess eru ekki dæmi i neinu
landi að fyrsta bálstofan hafi
verið reist af hinu opinbera. Hin
fyrsta í hverju landi hefir jafn-
an verið reist fyrir atbeina og
með tilstvrk einstakra borgara-
Svo mun og verða hér. Þess
vegna verða borgararnir sjálfir
að lirinda þessu máli í fram-
kvæmd með þeim umbótum
sem þvi fylgja.
Knstmn Jónsson
vagnasmiður
er sjötugur í dag, fæddur að
Hrauni í Ölvesi, hinn 30. sept.
1870. Foreldrar hans voru Jón
Halldórsson og Guðrún Magn-
úsdóttir, merkishjón hin mestu.
Faðir Kristins fórst í Þor-
leifslækjarósum 28. febr. 1873,
með síra Guðmundi O. Jolin-
sen presti að Arnarbæli (sbr.
Þjóðólf 14. marz 1873). Börn
þeirra Jóns og Guðrúnar voru
13 að tölu, og var Kristinn
þeirra næstyngsliLr. Bjó Guð-
rún síðan að Hrauni með börn-
um sínum, er öll voru liin
mannvænlegustu, um mörg ár,
eftir að maður liennar drulcn-
aði. „Guðrún á Hrauni“ — svo
var hún jafnan nefnd — var
gæðakona hin mesta og gest-
risni hennar viðbrugðið. Hún
var í 5. liði frá Bergi Sturlaugs-
svni í Brattsholti, liins milda
ættföður margra Árnesinga.
Árið 1889 fluttist Kristinn
Jónsson til Eyrarhakka, þá á
19. ári, og nam trésmíði hjá
Sigurði Ólafssyni trésmíða-
meistara; stundaði Kristinn
síðan iðn sína þar eystra með
dugnaði miklum og af kappi;
hann hygði m. a. mörg stór-
hýsi á Eyrarbakka og víðsveg-
ar annaí’staðar um sýsluna, uns
hann fluttist hingað til Reykja-
víkur árið 1904, og bygði stór-
hýsi það, er hann á og hýr i,
við Frakkastig ÍÍ. Þá gaf hann
sig um skeið við þilskipaútgerð
(kútter „Golden IIope“) í fé-
lagi með öðrum, og gafst þeim
sú útgerð allvel.
ÞegaT eftir komu sína hing-
að, breytti Kristinn iðn sinni
í vagnasmíði, og síðan í bygg-
ingu bíla og viðgerðir. Hefir
liann jafnan síðan liaft við-
skifti mikil við vegagerð rikis-
ins um smíði vagna og viðgerð-
ir ýmsar, er að þvi lúta, og
jafnan skilt við mikinn fjölda
manna um land alt. Afkasta-
semi Kristins og áreiðanleg-
leika er viðbrugðið, lipurð
hans i viðskiftum og vand-
virkni hans er víðkunn,og við-
urkend af öllum þeim, er reynt
hafa, enda er eftirsókn manna
að vinnu hans og varningi, m.
a. vagnanna, svo mikil, að
hann liefir naumast undan að
fullnægja eftirspurninni og
þörfum manna i þeim efnum.
Kristinn Jónsson kvæntist
árið 1905, Þuríði Guðmunds-
dóttur, Brandssonar, frá Seli i
Landeyjum, liinni mætustu og
merkustu konu fyrir margra
hluta sakir. Eignuðust þau 5
börn, öll hin mannvænlegustu.
Eru þrjú þeirra á lífi:: Ragnar
og Þórir, er báðir vinna i verlc-
smiðju föður síns, og Kristrún,
kona Gottfreds Bernliöft versl-
unarmanns. Hin tvö, sem dáin
eru, voru Georg, er andaðist
1915, frábærlega efnilegt barn,.
nærri 6 ára að aldri, og Lára,
er andaðist 29. mars síðasll.
rúmlega þrítug að aldri, fram-
úrskarandi mikil mannkosta
kona og myndarleg. Þuriði
konu sína misti Kristinn árið
1914; voru lionum það og miss-
ir barna sinna þungbærar raun
ir, en hann liefir horið þær með
sálarró og staðfestu.*
Kristinn Jónsson liefir jafn-
an gæfumaður verið: Hann
eignaðist mikilhæfa konu og
umhyggjusa'ma, vel innrætt
börn og efnileg. Heimill hans
hefir jafnan verið fýrirmynd
annara í snyrtilegri umgengni,
fagurprýddum heimilisliáttum
og friðsemi. Um siðastl. 20 ára
skeið hefir Kristinn haft ágæta
ráðskonu, samlienta sér i öllu,
l'rú Halldóru Andersen. Dóttur
hennar, Helgu Andersep, liefir ■
hann tekið sér sem kjördóttur
sína.
Yið mjög náin kynni af
Kristni Jónssyni, nú um 50 ára
skeið, liefi ég og heimili mitt
dáðreynt liann að drengskap
miklum, svo miklum og marg-
víslegum, að ég þekki þess fá
dæmi. Þá sögu veit eg og, að
allir þeir hinir mörgu muni
um hann segja, er sess hafa
hlotið við skuggahlið lífsins og
til hans hafa leitað fyrir sig
eða aðra um kjarabætur fyrir
þá. Hinir mörgu starfsmenn,.
er staðið hafa við hlið lians
um mörg ár, sem eiganda og
stjórnanda hins alkunna iðn-
fyrirtækis hans, munu lieldur
eigi telja það ofmælt eða af
yfirdrepskap neinum sagt, að
Kristinn sé drengskaparmaður
liinn mesti, maður, sem í engu
1 má vamm sitt vita í neinu. Hon-
um hefir jafnan orðið vel til
um val slarfsmanna sinna, sem
að verðleikum virðahann mik-
ils.
Kristinn Jónsson er að eðli
og innræti lifsglaður maður,
sem engum manni ætlar neitt
ilt, en öllum gott. Hann er sí-
iðandi af fjöri og eldlegum á-
huga fyrir öllu því, er að fram-
förum lýtur og til fulltingis
megi verða sérhverju góðu
málefni, trúrækinn maður og
tryggur vinur. Þótt hann liafi
flestum mönnum fremur,
þeirra, er ég hefi haft kynni af,
sýnt það og sannað, að hann
er liöfðinglega sinnaður rausn-
armaður og raungóður vinur,
þá veit ég, að liann er frá-
sneiddur þvi, að flíka því
framan í almenning eða láta
aðra um það vita.
Megi svo æfikvöld þessa
megingóða og mæta manns
verða bjart og blessunarrikt
fyrir hann sjálfan, vini hans
alla og velunnara, land og
þjóð.
Reykjavík, 30. sept. 1940.
Jón Pálsson.