Vísir - 09.10.1940, Blaðsíða 2

V ISIR
DAGBLAÐ
Útgcfandi:
BLAÐAÚTGÁFAN VÍSIR.H/F.
Ritstjóri: Kristján Guðlaugsson
Skrifst.: Félagsprentsmiðjunni.
Afgreiðsla: Hverfisgötu 12
(Gengið inn frá Ingólfsstræti).,
Símar 1 6 6 0 (5 línur).
Verð kr. 2.50 á mánuði.
Lausasala 10 og 25 aurar.
Félagsprentsmiðjan h/f.
Stíílan tekin úr.
m ÍMAMENN virðast ekki
gela áltað sig á því, að
það sé annað en andúð á bænda-
stéttinni, eða þá níska nokk-
urra „hálekjuinanna“ í kaup-
stöðum, sem veldur þvi að gagn-
rýni hefir komið fram út af
hinni öru liækku á landbúnaðar-
afurðum. Það lítur meira að
segja út fyrir að Tíminn telji sig
hafa allsherjar umboð íslenskr-
ar bændastéttar lil að bera franv
slíka sleggjudóma. Allir vita að
svo er ekki. Það eru mjög fáir
bændur svo fáfróðir, að þeir
viti ekki, aðstuðningur lil þeírra
er ekki og hefir ekki verið neitt
einkamál Framsóknarflokksins.
Og það eru mjög fáir bændur
þannig innrættir, að þeir telji
það viðurkvæmilegt, að í þeirra
nafni sé sýknl og lieilagt alið á
sundrung og stéttarig eins og
Tíminn gerir. Bændum þætti
það liart, ef þeim væri borið á
brýn að það væri bara fyrir
nísku sakir eða andúðar á
verkamönnum að þeir hafa
hliðrað sér lijá að taka menn i
vinnu upp á Dagsbrúnartaxta.
Og þeim þætli það sennilega
skringilegt, ef einhver málsvari
verkamanna færi að halda því
blákalt fram, að engum óbrjál-
uðum manni hefði þótt kaup-
gjaldið nógu hátt að undaii-
förnu.
Það er enginn vafi á þvi, að
meginþorri bænda er þeim
mönnum þakklátur, sem reyna
að miðla málum í því kapp-
lilaupi, sem nú er hafið milli
kauplags og verðlags í Iandinu.
Baráttan við dýrtíðina var eitt
af yfirlýstum stefnumálum nú-
verandi stjórnar. Og það er ó-
víst hvort Hermann Jónasson
forsætisráðherra á nokkum
tíma eftir að verða stærri í aug-
um þjóðar sinnar en hann var
á þeirri stundu, er hann lýsti
þvi yfir, að hann teldi samstarf-
ið hafa mishepnast, ef látið væri
undan þeirri ásælni einstakra
stétta, að fá sinn taum dreginn
fram yfir það sem réltlátt væri
„samanborið við aðra“.
Það er alveg rangt að kenna
bændum um þá ásælni, sem
framin er í þeirra nafiii. Þeir
gera sér ljóst, áð verðhækkun-
in dregur dilk á eftir sér. Kaup-
kröfurnar harðna að sama
skapi og dýrtíðin vex. Hinar
furðulegu undirtektir þeirra
manna, sem telja sig forvigis-
menn bænda, eru vatn á myllu
harðvítugra kaupstreilumanna.
Það getur vel verið, að sá ofsi
eigi eftir að hlaupa í þá — eins
og þremenningana í Kjötverð-
lagsnefndinni — að þeir segi:
„Hver sá, sem segir, að kaupið
hafi þótt nógu hátt, veit ekki
IlVáð hann er að tala um, eða
fer með vísvitandi rangt mál“.
Afleiðingar þess, sem gert hefír
Veríð, geta þvi vel orðið þær,
að fólkseklan eigi eftir að lama
landbúnaðinn framvegis eins
og að undanförnu.
Reynsla sú, sem við fengum í
þessum efnum í síðustu styrj-
öld, ætti að verða okkur til
varnaðar. Þá komst mjólkurlít-
erinn upp í krónu, jafnframt
því sem tímakaupið var 1,25 og
margt annað var þessu líkt. Ef
sá skilningur er réttur, að verð-
lagsnefndirnár eigi að vera „lög-
skipaður verðdómstóll“, átti að
vera hægt að komast hjá þeim
öfgum sem við urðum fyrir í
síðustu styrjöld. Hið marglof-
aða skipulag á einmitt að fyrir-
byggja slíkar öfgar.
Það er ekki hægt að afgreiða
mál eius og þetta með sleggju-
dómum og fúkyrðum. Fullyrð-
ingar þremenninganna í Ivjöt-
verðlagsnefndinni og aðrai-
slíkar geta ekki orðið neinum
málstað að gagni. Stíflan er
tekin úr fyrir dýrtíðarflóðínu.
Þeir menn,- sem það hafa gert,
verða ekki öfundsverðir, þegai-
allar afleiðingar þess liáttalags
koma í Ijós.
a
Aðalvísitala matvæl-
anna hækkaði nm 10 %
í ágúst.
Samkv. Hagtíðindum þeim,
sem nú eru út komin, hækkaði
aðalvísitala matvælanna í ágúst
um 10%, eða 27 stig. Hækkuðu
7 matvælaflokkanna, en aðeins
tveir stóðu í stað.
Mest varð verðhækkunin á
garðávöxtum og aldinum —
75% eða úr 299 st. í 522. Þá á
fiski. Hann hækkaði um 22%.
Vegna verðlækkunar á kolum,
lækkaði eldsneytis- og ljósmet-
isflokkurinn í ágúst.
Aðalvisitala matvaranna var
1. september 104 st., eða 53%
hærri en um sama leyti í fyrra.
Fatnaðarflokkurínn hækkaði
um 21 st. í ágúst og var 1. sept.
1940 97 st. (34%) hærri en á
sama tíma í fyrra.
Til frekari skýringar eru hér
birtar hreyfingar vísitalnanna:
• Sept. Ag. Sept.
1939 7940 1940
Matvörur:
Brauð ............. 192 326 326
Kornvörur ......... 156 297 304
Garðávextir, aldin 274 299 522
Sykur ............. 140 228 228
Kaffi o. fl.... 157 186 190
Smjör og feiti . . 173 272 273
Mjólk, ostur, egg 208 267 276
Kjöt og slátur .. 299 341 389
Fiskur ............ 200 227 276
Matvörur alls 197 274 301
Eldsneytiogljósm. 188 359 325
Fatnaður ......... 285 361 382

í nýútkomnum Hagtíðindum
er gefið yfirlit yfir innlög og út-
lán 10 stærstu sparisjóðauna á
landinu frá því í janúar 1939 til
júlíloka 1940.
Hafa innlög og útlán verið
meiri livern mánuð új af fyrir
sig á þessu ári, en tilsvarandi
mánuð á síðasta ári.
Hér eru ekki tök á að birta
töflu Hagtíðinda í heild, en að
eins liægt að birta tölur rfyrir
april til júlí þ. ó. og fyrir sömu
mónuði í fyrra.
Þessa mánuði voru innlög i
þúsundum (1939 í fyrra dálki):
Apríl 9.115 9.504
Maí 8.731 9.665
Júní 8.833 9.897
Júlí 9.136 10.930
Sömu mánuðif voru ðtlán í
1000 kr. (1939 í fyrra dálki):
Apríl 7.736 9.909
Maí 7.715 8.911
Júní 7.894 8.972
Júlí 8.032 9.073
Á Sandgerðisvita,
Stafnesvita og Raufarhafnarvita
logar nú aftur eins og venjulega.
Nýr borgarstjóri
- - nýr prófessor
vegna veikindafalla
Bæjarstjórn Reykjavíkur hélt
aukafund í gær og lágu þar ýms
mál fyrir, sem skjótrar af-
greiðslu þurftu, þ. á. m. lántaka,
sem getið er um á öðrum stað
hér í blaðinu.
Forseti bæjarstjórnar, Guð-
ntundur Ásbjörnsson, las upp
svohljóðandi bréf frá borgar-
stjóra, Pétri Ilalldórssyni, sem
átt liefir við mikil veikindi að
slríða að undanförnu:
„Eg vil hér með leyfa mér
að skýra háttvirtri bæjarstjórn
frá því, að enn um hríð leyfir
heilsa mín ekki, að eg sinni em-
bættisstörfum mínum. — Hef-
ir læknir minn nýlega tjáð mér,
að eg megi ekki hugsa til starfa
fram að áramótum næstkom-
andi.
B.TARNI BENEDIKTSSON.
Þar sem hvorttveggja er, að
svo langt er liðið síðan eg gat
sint störfum, og að í hönd fer
mesti annatími ársins, —- næg-
ir í því sambandi að vísa til
þess, að bráðlega þarf að und-
irbúa afgreiðslu fjárhagsáætl-
unar bæjarins fyrir næsta ár,
auk annara aðkallandi starfa,
— sýnist mér óhjákvæmilegt,
að önnur skipun verði gjörð á
meðf er ð borgr s t j óraembættis-
ins en verið hefir, að borgarrit-
ari gegni embættinu samkvæmt
fyrirmælum í viðauka 12. mars
1934, við samþykt um ^tjórn
bæjarmálefna Reykjavíkur, frá
23. júlí 1932, enda er ekki ætl-
andi, að sami maður gegni em-
bættunum til lengdar. -— \Af
þessum sökum vil eg megja
beiðast þess, að háttvirt bæjar-
stjórn samþykki tillögu mína um
að herra' bæjarfulltrúi Bjarni
Benediktsson prófessor verði
beðinn að gegna embætti mínu
fyx’st um sinn sem settur boi'g-
arstjóri í veikindaforföllum
ininum.“
Foi'seti bar því næst tillögu
borgarstjóra undir atkvæði og
var samþykt með samhljóða at-
kvæðum að verða við tilmælum
hans. Auk sjálfstæðismanna
greiddi Sigurður Jónasson at-
kvæði með tillögunni, en aði'ir
sátu hjá.
Bjai'ni pi'ófessor Benedikts-
son tekur við starfi borgar-
stjóra í dag, af borgai'ritara
Tómasi Jónssyni sem gegnt hef-
ir starfi borgarstjóra í veikinda-
foi’föllum hans. Ekki verður
um það dellt, að val bæjar-
stjórnar á manni í veikindafor-
föllum borgarstjórans hefir
tekist vel, og má alls góðs vænta
af Bjama prófessor Benedikts-
syni. Þótt starfsferill lians sé
ekki orðinn langur, hefir hann
sýnt það í lxverju máli, að af
honum má rnikils vænta og
hann hefir vaxið með hverju
verkefni.
Þar eð prófessor Bjarni hef-
ir tekist á hendur að gegna
starfi borgarstjóra, lætur liann
af kenslu • við háskólann fyrst
um sinn, mun Gunnar Tlior-
Péturs Halidórssonar.
GUNNAR THORODDSEN,
oddsen lögfræðingur annast
kenslu þá, sem prófessor Bjarni
hefii’ liaft með höndum við há-
skólann, í forföllum hans, og
er það sæti einnig prýðilega
skipað.
N
LEIKRIT
eftir W. Somerset Maugham.
Það hlýtur að hafa glatt alla
sanna leiklistai'vini, og ekki síst
hina möi'gu aðdáendur Somer-
set Maugham’s að Leikfélagið
tekur nú eitt af leikritum hans
til sýningar, en blöðin hafa skýrt
svo frá, að það verði í næstu
viku.
Somerset Maugham er orðinn
nokkuð þektur hér á landi, að
rninsta kosti í Reykjavík, bæði
fyrir hinar ágætu skáldsögur
hans, og svo ekki siður fyrir
leikritið „Fyrirvinnan“, sem
Leikfélagið sýndi hér fyrir 2 ár-
um síðan, og sem er öllum er
það sáu, emi í fei-sku minni.
Leikrit það, sem nú á að fara að
sýna heitir á ensku „The Sacred
Flame“ og hefir í þýðingu Boga
Ólafssonar yfirkennara, hlotið
nafnið „Loginn helgi“. Er það
eitt af bestu, ef ekki allra besta
leikrit S. M. Reyndar er nokkur
ágreiningur meðal gagnrýn-
enda um hvert leikrita lians geti
talist best. Sumir halda „Logan-
um helga“ fram, aðrir telja
„Fyrirvinnuna“ það besta og
enn aði'ir önnur. Sjálfur liöf-
undurinn telur „The Circle“ sitt
.besta-verk. Sannleikurinn er sá,
að örðugt mun að segja með
vissu að eitt leikrita hans sé
best, réttara mun vera að hvert
þeirra sé öðru betra. En _hvað
sem þvi líður, þá er það vist, að
„Loginn belgi“ liefir verið meix-a
leikinn, utan Englands, en nokk-
uð annað leikrita lians og hefir
alstaðar verið talið alveg fram-
úrskarandi verk.
Efni leikritsins, sem er eitt
hið viðkvæmasta, er hugsast
gelur, jafnframt þvj að vera
mjög óvenjulegt, skal ekki rak-
ið bér, meðal annars vegna þess
að eg veit að það spillir nokkuð
ánægju leikhúsgesta, að minsta
kosti alls þorra þeirra, að vita
alt efni leikrita, sem þessa, áður
en þeir sjá það. Og vil eg nota
tækifærið til að mælast til við
væntanlega leikdómara, að þeir
taki það til greina, er þeir skrifa
dóma sína.
Ef dæma slcal eflir þeim við-
tökum, sem „Fyrirvinnan“ fékk
hjá Reykvíkingum, má telja víst
að aðsókn verði góð að þessu
öðru leikriti S. M. sem er sýnt
hér. Því hefir oft verið haldið
fram i ræðu og riti að bók-
menta- og listaþroski Reykvík-
inga væri á mjög lágu stigi, og
væri hin mikla aðsókn að skop-
leikjum glöggasta merki þess.
Bæjarstjórii ákvað
SáiHökuna.
Lánin til 3ja og 15 ára, vextir 5 og 5%%
Bæjarstjórn hélt aukafund í gærkveldi til þess að ljúka
samþykt um lánið, sem rætt hafði verið á fyrri fund-
um. Þegar málið var rætt af bæjarstjórn, varð nokkur ágrein-
ingur um vaxtakjör á Iengra láninu og var bæjarráði falið að
athuga það nánar.
Bæjarráð athugaði málið og
að því búnu samþykti það að
leggja til að raunverulegir vext-
ir á lengra láninu — til 15 ára
—- yrði 5%.%. Táknar það, að
skuldabréf þess láns yrði seld
með affölluin, sem því svaraði
að vextirnir yr'ði 5%%, því að
vextir beggja lánanna eiga að
vera 5%, en bréf þriggja ára
lánsins eiga að seljast affalla-
laust.
Sigurður Jónasson vildi að
bi’éf beggja lánanna yrði seld
affallalaust og að þau yrði seld
í skrifstofu bæjarins, Svo að
ekki þyrfti að greiða nein sölu-
laun.
Þá skýrði borgari’itari frá
því, að sölulaunin, sem greiða
þyrfti, væri ekki mikil því að
stjói'n Landsbankans liefði tal-
að um að taka*!4%, en það yrði
7500 kr. af lieildarupphæð lán-
anna. Hinsvegar yrði auðvitað
eitthvað bréfanna selt i skrif-
stofu bæjarins.
Guðm. Ásbjörnsson, forseti
bæjarstjói’nar, tók einnig til
máls og svaraði Sigurði. .Tónas-
syni. Iívað hann lítinn mun
hvort bréf lengra lánsins yrði
seld affallalaus með 5 %> % árs-
vöxtum eða með afföllum og
5% vöxtum. Þá mætti og falla
frá afföllunum, ef sala gengi
vel og þess vegna belra að hafa
þau í byrjun.
Tillögur Sigurðar voru feldar,
en tillögur bæjarráðs samþykt-
ar með samhljóða atkvæðum.
Frá Hæstarétti
Innheimtumaðurinn hafði ekki um-
boð til að gefa eftir af skuldinni.
Fullnaðarkviftun rituð á
í dag var í hæstarétti kveð-
inn upp dómur í málinu E.
Claessen, f. h. Tuxham A/S,
gegn Ástþóri Matthíassyni.
Málavextir eru þeir, að í febr.
1933 sendi E. Claessen hrm.
Óskari Bjarnasen í Yestmanna-
eyjum til innheimtu víxil, að
upphæð D. kr. 2661,70, en víx-
ill þessi var útgefinn af G. J.
Johnsen, en samþyktur af Ást-
þóri Matthíassyni. Víxillinn var
ekki greiddur og gekk dómur
í málinu 23. mars 1933. Óskar
Bjarnasen hélt • áfram inn-
lieimlutilraunum á dómskuld-
inni, en án árangurs. Leið svo
til ársins 1939, en þá krafðist E.
Claessen fjámáms til trygging-
ar skuldinni, ásamt kostnaði. En
er fjárnámið skyldi fram fara,
lagði gjörðarþoli, Ástþór Matt-
híasson, fram afrit af nefndum
dómi nxeð áritun þess efnis, að
dómskuldin liefði vei’ið að fullu
greidd með kr. 1500,00. Yar á-
ritun þessi undiri'ituð af Ósk-
ari Bjarnasen 18. okt. 1940. Um-
boðsmaður gjöx’ðax-beiðanda
hélt því fram, að raunverulega
befði engin greiðsla farið fram,
en þó svo hefði vei’ið, þá liafi
Óskari ekki undir neinum
kringumstæðum verið heimilt,
án séi-staks umboðs, að gefa
fullnaðarkvittun fyrir allri
dómskuldinni gegn greiðslu á
nokkrum hluta hennar. Fógeta-
rétturinn leit svo á, að Óskar
hefði liaft lieimild til þess að
taka á móti og kvitta fyrir
Eg álít að þessi skoðun sé röng
enda tel eg það ekki bera vott
um þroskaleysi, þó menn liafi
ánægju af skopinu, sé það vel
fram borið. Tel eg það mildu
fremur víðsýni á bókmenta-
smekk þeirra. Reykvíkingar
hafa ofl sýnt það að þeir kunna
að meta góð leikrit og eru mörg
dæmi, sem eg gæti bent á, frá
undanförnum vetrum. Þess
verður aðeins að gæta, þegar
um ei’lendar bókmentir er að
ræða, að efni og form sé þannig,
að við íslcndiugac getum til-
einkað okkur það ekki síður en
aðrar þjóðir.
Eitt slíkt verk er „Loginn
helgi“. Gildi þess er liið sama
hvar í heiminum sem er.
F. R.
iómsafrit því talin ógild.
greiðslum. Hinsvegar var það
vafasamt, livort liann liefði haft
heimild til þess að gefa eftir af
skuldinni, en með því að skuld-
areigandi hefði ekki gert inn-
heimtutilraunir hjá gjörðarþola
siðan 1934, þá hefði gjörðarþoli
liaft réttmæta ástæðu til þess
að líta svo á, að skuldareigandi
hefði fallist á gerðir Óskars,
enda liefði Ástþór ekki liaft sér-
staka ástæðu til þess að ætla, að
Óskar færi út fyrir innheimtu-
umboð sitt með eftirgjöf
skuldarinnar. Synjaði fógeta-
rétturinn um framgang fjár-
námsins.
Hæstiréttur lagði liinsvegar
fyrir fógeta að framkvæma
fjárnám fyrir d. kr. 2661,70, að
frádregnum ísl. kr. 1050,00, og
segir svo í forsendum liæstarétt-
ardómsins:
„Með bréfi 22. febr. 1932 var
Óskari Bjarnasen, sem þá hafði
skuldheimtu að atvinnu í Vest-
mannaeyjum, falin innheimta
lyrnefndrar skuldar. Sótti hann
mál til heimtu hennar til laga
og fékk dóm þann um hana,
sem áður getur. Tjáir Óskar
þessi sig hafa lieimt kr. 1500,00
af skuldinni og hefir samkvæmt
yfirlýsingu, sem liann hefir
skráð á afril dómsins 18. okt.
1934, veitt stefnda fullnaðar-
kvittun um greiðslu allrar
skuldarinnar. Stefndi mátti telja
Óskari heimilt að taka við
greiðslu, og verður stefndi því
ekki krafinn nú um þessar lcr.
1500,00. Hinsvegar mátti stefndi
ekki gera ráð fyrir því, að Óslc-
ar liefði heimild til þess að
veita eftirgjöf á skuldinni af
liluta, og hefir stefndi ekki
sannað, að Óskar hafi slíka
heimild fengið. Slculd þessi var
viðurkend með dómi, sem áður
segir, og verður því elcki heldur
talið, að áfrýjandi hafi firt sig
rétti til heimtu eftirstöðva
skuldarinnar sakir dráttar þess,
se;n orðið hefir á aðgerðum af
lians liálfu í því efni. Sam-
kvæmt þessu verður að talca
varakröfu áfrýjanda til greina.
Eftir atvikum þykir rétt að
dæma stefnda til þess að greiða
áfrýjanda 400 krónur í máls-
kostnað fyrir hæstarétti. Fyrir
fógetarétti var inálskostnaðar
ekki krafist, og verður því að
láta hann falla niður.“
i