Vísir - 19.10.1940, Blaðsíða 2

V 1 S 1 H
DAGBLAÐ
Útgefandi:
BLAÐAÚTGÁFAN VÍSIR H/F.
Ritstjóri: Iíristján Guðlaugsson
Skrifst.: Félagsprentsmiðjunni.
Afgreiðsla: Hverfisgötu 12
(Gengið inn frá Ingólfsstræti)..
Símar 1 6 6 0 (5 Iínur).
Verð kr. 2.50 á mánuði.
Lausasala 10 og 25 aurar.
Félagsprentsmiðjan h/f.
Innri og ytri hættan.
j£OMM|ÚNISTAR hafa á und-
anförnum mánuðum reynt
að afla sér að nýju glataðs fylg-
is meðal almennings, með því
móti að látast vera öruggustu
jmálsvarar islensks þjóðernis og
sjálfstæðis. Væri ekki nema gott
citt um það að segja, ef fultur
hugur fylgdi máli, og afstaða
þessarar manntegundar væri
ekki að öðrum þræði m ' tuð at
Júdasar-eðlinu, sem sveik lvrist
með kossi. Blíðuatlot og kossa-
flens kommúnistanna við ís-
lenskt sjálfstæði er ein sönnun
iþess, að sagan endurtekur sig
á ýlnsan hátt, en eðlið er altaf
samt við sig, þótt það á ytra
borðinu birtist í ýmsum mvnd-
um.
Kommúnistar hafa síðasta ár-
ið orðið að leika ýmsar listir
línudansarans, fyrir augum al-
þjóðar. Atvikin hafa hagað því
svo, að þeir hafa orðið að tefla
á tæpasta vaðið til þess að
bjarga lífinu, snúast( eins og
snældur og taka heljarstökk frá
einni ált í aðra, alt eftir því,
livaða afstöðu liinir rússnesku
bræður og verndarar lítilmagn-
ans hafa tekið. Það var tiltölu-
lega hljótt yfir þessum flokki
manna meðan að hinn ójafni
leikur var háður í Finnlandi, og
ekki bætti úr skák, er „bræður
þeirra og félagar“ liirtu helm-
inginn af Póllandi og Rúmeníu,
þegar lönd þessi voru flakandi í
sárum og urðu að lúla vopnuðu
ofbeldi frá ýmsum hliðum. Ekki
má heldur gleyma Eystrasalts-
rilcjunum, sem urðu að fórna
sjálfstæði sínu og alda gamalli
menningu á altari kommúnism-
ans.
Það er út af fyrir sig hlálegt,
að samtímis þvi, sem þessir
menn fordæma Finnana, Pól-
verjana og aðra "þjóðflokka
slika, fyrir baráttu þeirra gegn
Rússum, sem var aðeins í því
fólgin, að verja sjálfstæði og
menningu, gera þeir alt sem unt
er til þess að sýnast sjálfstæð-
ishetjur, í því augnamiði m. a.,
að lokka fé út úr íslenskri al-
þýðu til blaðaútgáfu sinnar og
áróðurs, sem þjóðinni er síst
hollur.
Það er efíirlektarvert, að frá
því er hið breska setulið kom
hingað til Iands, hafa þessir
menn — kommúnistarnir —
reynt á allan liátt að torvelda
sainbúðina og stofna til æsinga
út af hverju smáalriði, \rekja
óánægju og úlfúð og tortrygni
í garð stjórnarvaldanna. Þessir
menn mættu þó skilja það, sem
allur almenningur veit og skil-
ur, að það er hvorki heppilegt
né hyggilegt að gera engan mun
á aðalatriðum og aukaatriðuin í
þessu efni, sem öðrum, og í því
er falin viss hætta, ef sífelt er
nöldrað um aukaatriði í tíma og
ótíma, þannig að aðalatriðin,
sem þjóðinni ber að fylkja sér
um, hverfa með öllu í Iognhyl
nöldursins. Þar, sem sær bylur
á skeri eða grynningum, rísa
háar öldur, en á hinu mikla út-
hafi eru þær jafnar. Þegar ís
lenska þjóðin berst fyrir tilveru
sinni og sjálfstæði sínu, vegna
aukaatriða, sem vel má jafna
án stórfeldra átaka. Þær öldur
eiga að stíga öðrum hærra í ís-
lensku þjóðlífi, sem varða sjálf-
♦
s'tæði vort og menningu, sem
þjóðar, er hefir sýnt með bar-
áttu sinni á undanförnum öld-
um að hún á rétl á að lifa sjálf-
stæðu lífi, og liún hefir vilja til
að brjótast fram til ljóssins eins
og aðrar menningarþjóðir.
Nöldur kommúnistanna um
öll aukaatriðin gæti orðið sjálf-
stæði voru hætlulegt, nákvæm-
lega á sama liátt og skriðdýrs-
eðli annarar manntegundar get-
ur verið það. Slíkir menn af-
neita þjóðareðli sínu til þess
eins að krjúpa fyrir stórþjóð-
unum, leyfa sér jafnvel að rita
í erlend blöð um upplogna til-
hneigingu þjóðarinnar til að
lúla erlendu valdi og selja
frumburðarrétt sinn. Er ekki
kominn tími til að taka liart á
slíku atferli, þannig að þeim
mönnum skiljist, sem gerast
þannig óumbeðnir erindrekar
þjóðarinnar út á við, að slikur
erindisrekstur er illa þeginn og
ger í vanþökk þjóðarinnar allr-
ar? A slíkum tímum, sem þess-
um á ekki hver heimskingi að
hafa leyfi til að láta- ljós sitt
skína, án þess að hlulast sé tit
pm að hann sæti fullri ábyrgð
orða sinna og gerða, að svo
miklu leyti, sem slíkt getur
skaðað sjálfstæði vorl og rétt-
indi.
Þjóðin stendur sem heild
gegn kommúnistunum, — hefir
bygt iim þá þann múr, sem þeir
fá ekki yfir komist, en þjóðin
verður einnig, og þá einkuni
forráðamenn hennar, að gera
„fimtu herdeildina“ hættulausa
fyrir hverja sem hún vinnur, —
ef hún vinnur gegn sjálfstæði
þjóðarinnar.
Esjufarþegarxtir
enn í haldi.
Farþegarnir sjö sem komu
með Esjif og ekki hefir verið
lileypt í land enn, liafa nú verið
fluttir um borð í varðskipið
„Ægir“. En það liggur nú á.
þeim stað sem Esja var áður.
Enn er alt í óvissu um það
hvað við þetta fólk verður gert,
eða hve lengi því verður haldið
enn þá um borð í skipinu.
Símablaðiö.
4. tbl. þ. á., er nýkomið út, fjöl-
breytt að efni, prýtt mörgum mynd-
um og vandað að öltum frágangi.
Aðalgreinin í blaðinu heitir: Hálfr-
ar aldar afmæli talsíma á íslandi,
eftir Edvin Árnason, þar sem saga
talsímans er rakin í höfuðatriðuni.
Viðtal við dr. Brodda Jóhannsson:
Lifið í Þýskalandi gengur
sinn vana gang. i
Vísir átli í gær tal við dr. Brodda Jóhannsson, sem var
meðal farþega á Es ju frá Petsamo. Ilefjr hann verið i
Miinchen undanfarin þrjú ár. Dr. Broddi varð stúdent
frá Akureyrar mentaskóla 1935 og' hefir lokið doktors-
prófi í sálarfræði og uppeldisfræði.
— Ei* 1 margt íslenskra menta-
mánna í Þýskalandi núna?
— I Múnchen eru tvcir, Sig-
urður Sigurðsson, sem leggur
stund á efnafræði og lýkur prófi
einhvern tímann í vetur eða í
vor, og Hinrik Guðmundsson,
sem er að læra bruggun í tekn-
iska háskólanum. I Berlín eru
einnig tveir, Gunnar Böðvars-
son, sem er að læra skipasmíð-
ar og Jóhannes Zoéga, sem legg-
ur stund á vélaverkfræði. Jó-
hannes mun Ijúka prófi í vet-
ur. Geir Reynir Tómasson hefir
numið tannlækningar i Jena og
Köln og mun ljúka prófi í vetur.
I Dresden eru þrír íslendingar:
Pétur Sigurjónsson, Svavar
Hermannsson og Stefán Bjarna-
son. Loks er einn-í Leipzig. Er
það Magnús Sigurðsson og er
liann í verslunarliáskólanum
þar. Fleiri veit eg ekki um.
ívilnanir-á
skólagjöldum.
— Hvernig voru peningamál-
in?
— Við fengum eugar yfir-
færslur, eflir að Danmörk var
tekin, en feiigum þess í stað
peninga frá sendiráðinu í Kaup-
mannahöfn og síðan fiú Stoklc-
hólmi. Auk þess fengu sumir
lán eða styrki frá Akademisclie
Auslandsstelle, svo og ívilnanir
á skólagjöldum, sem eru mjög
há í sumum félögum. Voru þess-
ir styrkir okkur til híns mesta
stuðnings, því að þeir námu alt
að 150 ríkismörkum á mánuði.
Skólagjöldin námu frá 160—
400 RM. á missiri og var því
ekki lítill fengur að losna við
þau að mestu eða öllu leytí.
— Höfðuð þið nokkurn fé-
lagsskap, íslendingarnir?
— Nei, en við skrifuðumst
jafnan á, svo að eg get sagt
öllum, sem fýsir að vita það, að
þeim líður öllum vel.
— Hvað er langt síðan þér
lögðuð af stað beim?
— Eg er búinn að vera tvó
mánuði á leiðinni, en þar af
dvaldi eg líka einn mánuð í
Kaupmannahöfn. Við vorum
þrjú samferða frá Þýskalandi,
Friðgeir Grímsson, sem hafði
verið að nema vélfræði, Jónína
Eliasdóttir, sem hafði unnið í
Diessen am Ammerse í Bayern,
hún á þar fóstursystur, gifta
Þjóðverja, og eg. - Eg fékk ekki
að vita um liina áætluðu brolt-
för frá Ivaupmannahöfn fyni
en átta dögum áður og var
því tíininn orðinn naumur. Eg
fékk þó öll skilriki í tæka tíð,
því að yfirvöldin gerðu það sem
þau gátu til þess að greiða götu
mína. Verð eg að segja það, að
eg liefi hvergi orðið var jafn-
mikils velvilja í garð íslend-
ínga og hjá Þjóðverjum. Þeir
eru líka fróðari um land og
þjóð en nokkur önnur þjóð, sem
eg liefi kynst.
Skemtanalífið
er óbreytt.
- Hvað er að frétta af bjórn-
um og skemtanalífinu?
— Það er enginn liörgúll á
bjórnum og liann er jafn bragð-
góður og áður, þótt liann hafi
verið þyntur í fyrrahaust.
Skemtanalífið ■ hefir ekkert
breyst, kaffihús eru full á hverju
kveldi og kvikmyndasýningar
og leildiús eru sótt sem áður. Á
fólkinu og sambúðinni við það
gat maður ekki fundið, að stríð
stæði yfir. Það eina, sem minti
á stríðið var myrkvunin og
sköm tunarseðlarnir.
— Hvað um matvæli og verð-
lag á þeim?
Myrkvunin og
skömtunarseðlarn-
ir það eiraa, sem
minnir á stpídið.
— Matvælaskort varð eg ekki
var við og þegar eg fór frá
Þýskalandi var smjörskamtur-
inn mefí'i en í fyrstu, þegar
skömtun var upp lekin. Verðlag
er hið sama og fyrir stríð og er
mikill munur á því þar eða í
Danmörku, þar sem það hefir
hækkað mikið. Á öðrum vörum
en matvælum er einnig skömt-
un og er liún ströngust á ben-
síni til einkabifreiða.
— Hvað segja Þjóðverjar um
innrásina í England?
— Flestir bjuggust við henni
strax eftir að Frakkland var
sigrað, en þegar ekki varð af
henni sögðu menn, að það yrði
verra fyrir Breta að fá liana
með vorinu en strax. Eg varð
hvergi var við að menn efuðust
um sigurinn, en allir töldu
Breta aðal-fjandmanninn. Á
Frakka var ekki minst sem
fjandmenn.
— Ilvað var sagt um töku
Islands ?
— Aðalinntakið var, að nú
liefði Bretar farið að eins og
vanalega, ráðist á varnarlausa
smáþjóð. Eitt blaðið birti þessa
fregn með fyrirsögn, sem var
eitthvað á þéssa leið: „Enn taka
Bretar nýlendu annarar þjóðar.“
Enskar sprengjur
í enska garðinn.
— Vorú gerðar loftárásir á
Múnchen ?
— Þrisvar sinnum voru gefn-
ar aðvaranir, en að eins einu
sinni varpað niður sprengjum,
fimm talsins. Fjórar þeirra
komu niður i skemtigarð, sem
heitir „Englische Garten“. Þær
voru frekar litlar. Gígarnir sem
þær mynduðu voru 6—7 m. í
þvermál og 3 m. á dýpt.
— Sáuð þér merki stríðsins á
Ieið yðar til Danmerkur?
— Eg fór fná Múnchen um
Núrnberg, Berlín og Warne-
múnde, en sá engin verksum-
merki neinsstaðar. Lestirnar,
sem eg fór með urðu ekki fyrir
neinum töfum. Eg gáði að því,
þegar ekið var um akra og
skóglendi, livort þar liefði
geisað brunar, því að Bretar
vörpuðu niður fosfórræmum til
að kveikja í þeim, en varð þess
ekki var.
Tyrkir treysta á Chakmak-línuna
til að verj’a landið að vestan.
Eftir Hugo Speck, fréttaritaxa United Press
1 vesturátt er Chakmak-
línan og hin ágætlega víg-
girtu Hellusund, varnar-
kerfi Tyrkja. í norðaustri
eru það Kákasus-fjöllin. 1
suðri **og austri eru lönd
bandamanna Tyrkja. En
umfram alt er treyst á
Allah.
Tyrkir, sem hafa „lyklavöld-
in“ að hinum nálægu Austui'-
löndum, treysta á alt þetta og
styrk Breta, til þess að forða
þeim frá því að land þeirra
verði slcert í styrjöldinni. Af
öllu þessu setja Tyrkir þó rnest
traust til Chakmak-línunnar,
því að úr vesturátt er gert ráð
fyrir sókn á Iandi, en ekki úr
annari.
Þessu varnakerfi, sem nefnt
er eftir Fevzi Chakmak, for-
ingja herforingjaráðsins, verð-
ur þó eklci líkt við Siegfried-
línuna, eða Maginot-linuna,
sællar minningar. Hún er að
öllu leyti „samin“ og smiðuð
af Tyrkjum sjálfum og hygg-
ingunni hagað þannig, að lands-
lagið hjálpar til við varnirnar.
Kerfið er raunverulega þrjú
belti fallhyssustæða, skriðdreka.
gildra og vélbyssuhreiðra. Það
var hygt með reynslu Ileims-
styrjaldarinnar fyrir augum —
styrjaldar, þar sem hvor aðili
hefði sínar föstu víglínur, en
„hreyfingarstyrj öld“ var ekki
háð.
Kerfið hefst við Svartahafið.
Fremsta víglínan hefst við lít-
inn flóa við Svartahaf, sem
heitir Igne-ada og liggur í boga
eftir hálendinu vestur til Ed-
irne, en svo heitir Adrianopel á
tyrkneslcu. Sú borg er sú best
víggirta í þeim liluta Tyrklands,
sem er í Evrópu. Þaðan fylgir
línan Maritza-fljóti suður til
sjávar, en það er á landámær-
um Grikklands og Tyrklands.
Önnur linaii hyrjar í norðri
hjá borginni Vize og gnæfir þar
yfir hálendið, niður að Svarta-
hafi. Þaðan liggur hún í vestur
til Babe-Eski og beygir þar í
suður og liggur eftir fjalla-
hryggjum til Eyjahafs.
Þriðja og síðasta línan, sem
innrásarher yrði að hrjótast í
gegnum, áður en hann lcæmist
til Istambul, byrjar.í suðri við
Tekirdag og liggur þaðan næst-
um beint í norður. I henni er
alt fult af fallbyssustæðum, og
er eiginlega ekki liægt að kalla
hana línu, eftir þeirri merkingu,
sem nú er venjulega lögð í það
orð.
Aðalvegurinn i þessum lands-
hluta er sá, sem liggur milli
Istambul og Edirne. Hann hef-
ir verið endurbygður og varð
nú nýlega tilliúinn til þungra
herflutninga. Fimm þúsundir
manna unnu við að leggja hann.
Aðrir vegir þarna eru að visu
nothæfir, jafnvel í vondum
veðrum, en svara engan veginn
þeim kröfum, sem herflutning-
ar gera til vega.
Yesilkay-flughöfnin stækkuð.
Eina flughöfnin í liinum ev-
rópska hluta Tyrklands er í
Yesilkay, um 20 mín. akstur frá
Istambul. Hún er sæmilega út-
húin, en steinbraulirnar, sem
eru nauðsynlegar fyrir stórar
sprengjuflugvétar, eru ekki al-
veg fullgerðar. Ef Tyrkir verða
svo hepnir, að fá góð veður, ef
þeir lenda í ófriði — og þeir bú-
ast við að verða liepnir, af því
að Allah er með þeiin — munu
mörg vandamál verða auðleyst.
En ef „hann“ rignir, þá gegnir
nokkuð öðru máli.
Menn eru ekki sammála um,
hversu margir hermenn séu
vestan Hellusunds. Sú tala, sem
opinberir embættismenn nefna
oftast, er 150.000. Það er þó
talið mjög varlega áætlað og
ekki talið ólíktegt, að setuliðið
í Þrakíu sé fjórum sinnum
meira.
Ef svo fer, að Tyrlcir neyðast
út í styrjöldina, þá mun Chak-
rnalc liafa æðstu herstjórnina á
hendi. Hann hefir verið foringi
herforingjai'áðs Tyrkja síðan
1921 og er talinn einn lcænasti
hershöfðingi i hinum nálægari
Austurlöndum. Þótt hann sé
— Hefir erlendum stúdentum
fækkað í þýskum háskólum?
— Bretar og Frakkar eru þar
auðvitað engir, en stúdentum
frá Balkanlöndunum hefir
fjölgað og eg held að Norður-
landastúdentum hafi ekki fækk-
að. Að öllu samanlögðu munu
ertendir stúdentar vera jafn-
margir og fyrir stríð.
— Er námi liagað líkt og áð-
ur?
— Það er miklu strangara.
Það er alveg undantekning ef
leyfi eru gefin og enginn tími
látinn fara til spillis.
Of mikið af
kvenfólki?
— Bar ekki mest á fullorðnu
fólki?
—■ Flestir ungir menn voru i
herþjónustu, en þeir voru þó
allsstaðar sjáanlegir, þótt þeir
værí miklu færri en áður. Ann-
ars var kvenfólkið í miklum
meirihluta og mér liggur við að
segja, að mér liafi þótt nóg um,
hvað þær voru miklu fIeiri en
karlmennirnir!
70 ára afrnæti
á í dag Þórður Ölafsson, fyrr-
um bóndi að Hávar'ðarkoti í Þj'kkva-
bæ. Að dómi allra þeirra mörgu,
sem þekkja Þórð, skipar hann sess
meðal hinna merkustu iiænda þessa
lads. Hann hefi; barist í fylkingar-
brjósti fyrir hinum stóru framf-ara-
málum Þykkvabæjarins. Það verða
margir, sem senda þessum dugmikla
velgefua bg góðviljaða manni — á-
samt konu hans, Sigríði Pálsdóttur
— hugheilar kveðjui: og árnaðar-
óskir á þessum merkisdegi. Sv.
Kvennadeilc! Stysavarnafélagsins
ætlar að halda basar snemrna í
næsta mánuði. Heitir félagið því á
félagskonur að leggja eitthvað af
mörkum og konta því, sem þær láta
af hendi rakna i þessu skyni, við
fyrsta tækifæri til skrifstofu félags-
ins í Hafnarhúsinu.
Forðum x Fio^aporti,
revyan 1940, var sýnd fyrir fullu
húsi í gær, við mikla skemtun á-
horfenda. Það er hressandi að sjá
revyuna og fá sér hlátraköst, því
að nú á þessum „síðustu og verstu
tímum“ „ástándsins“, verður mönn-
um ekki svo oft hlátur í huga. Eg
vil þvi ráðleggja þeim, sem þjást
af ólundarpínu eða hrosleysi, að fá
sér miða á næstu sýningu og vita
hvort það verður ekki allra meina
bót. í:s.
Hlutaveltu
hefir stúkan Iþaka nr. 194 í
Varðarhúsinu á morgun. Meðal
vinninganna er: Flugferð milli
Reykjavíkur og Akureyrar. Matar-
forði að verðmæti kr. 175.00 i eiriu
núnieri og hálft tonn af kolum.
orðinn 73 ára, er ltann enn í
fullu fjöri og er einn af starf-
sömustu mönnum í landinu.
Hermaður alla æfi.
Chakmak hefir stöðugt verið
í herþjónustu frá því liann út-
skrifaðist úr lierskólanum Har-
biye í Istamhul fyrir um hálfri
öld. Þegar ítalir réðust inn í Tri-
polis (Lihyu) 1910, var Chak-
malc settur yfir herínn, sem átti
að talca á móti ítölum í Þrakiu,
ef þeir reyndu að sækja á þar.
I Heimsstyrjöldinni stjórnaði
hann her við Hellusund. Síðar
barðist hann í Syrlandi og
Kákasus og í fretsisstríðinu
barðist liann með Mustafa Iíe-
mal og Inonu, núvei-andi for-
seta.
Varnir Tyrktands tivíla á
herðum hans. En þrátt fyrir
dugnað hans og lireysti tyrk-
nesku hermannanna, sem tald-
ir eru hinir allra traustustu í
heimi, og þrátt fyrir þá ógrynni
nýtísku hergagna, sem Tyrlcir
hafa fengið frá Bretum og
Frökkum, er það mjög vafa-
samt, hvað Tyrkir geta lengi
staðist leiftursókn á borð við
þær, sem Þjóðverjar skipu-
leggja — og framkvæma.