Vísir - 22.10.1940, Blaðsíða 2

VISIR
DAGBL AÐ
Útgefandi:
BLAÐAÚTGÁFAN VÍSIR H/F.
Ritstjóri: Iíristján Guðlaugsson
Skrifst.: Félagsprentsmiðjunni.
Afgreiðsla: Hverfisgötu 12
(Gengið inn frá Ingólfsstrœti)..
Símar 1 6 é 0 (5 línur).
Verð kr. 2.50 á mánuði.
Lausasala 10 og 25 aurar.
Félagsprentsmiðjan h/f.
Umíerðarslys.
Á undanförnum árum hefir
að ýmsu leyli verið unnið
kappsamlega að því, að koma
fram ýmsum umbótum á um-
ferðakerfi bæjarins. Þessari við-
leitni má vafalaust þakka það,
að umferðaslysum hefir ekki
fjölgað gífurlega samfara auk-
inni umferð, ekki síst eftir að
breska setuliðið kom hingað til
lands, með allar þær bifreiðar,
er þvi fylgja.
Þótt ýmsar umbætur liafi ver-
ið gerðar, sem flestar iniða í
rétta átt, má margt að þeim
finna, t. d. hvað varðar ein-
stefnuakstur. Vafalaust er ein-
stefnualcstur venjulegra reið-
hjóla um aðalgötur bæjarins,
síst til að greiða fyrir og
örfa athafna- og viðskiftalíf,
og auk þess mjög umdeilt, hvort
það hefir aukið öryggi í för með
sér. Þá mætti og nefna, að enn
er óleyst sú þraut, sem mjög
var umrædd um eitt skeið, að
koma bifreiðastöðvunum fyrir
á hentugum stöðum utan mið-
bæjar, með því að óviðunandi
er, að hafa þá skipun á þeim
málum, sem nú er, einkum eftir
að umferð um aðalgötur mið-
bæjarins liefir aukist stórlega,
þannig að á vissum tímum dags
er hún með stórborgarsniði.
Bætt hefir það þó mjög úr skák,
að lögreglan hefir nú meiri af-
skifti af umferðinni, og hefir
öðlast frekari leikni í að stjórna
henni, en áður tíðkaðist.
Þótt umferðaslys verði víðs-
vegar um bæinn, munu þau tíð-
ust á ákveðnum gatnamótum,
og mátti sjá það ljóslega á sýn-
ingu Slysavarnafélagsins, sem
hér var haldin ekki alls fyrir
löngu, Á slíkum stöðum er tíð-
ast vegfarendum og ökumönn-
um um að kenna, en til eru þeir
staðir hér í fiæ, sem eru eins og
ætlaðir til þess að auka á slysa-
hættuna. í fyrradag varð slys á
einum slíkum staðý — eða þar
sem Hringbrautinni hefir verið
brotið skarð í múrvegg gömlu
Gróðrarstöðvarinnar. Stálpaður
drengur varð þar fyrir bifreið
og meiddist stórlega, en þó er
sennilega hvorki honum né öku-
manninum um að kenna, með
því að með engu móti verður
séð af Hringhraut eða Laufás-
vegi þarna við veginn livað um-
ferð líður, þótt það livetji að
sjálfeögðu til aukinnar varúðar.
Hér þarf að gera eit't af tvennu:
brjóta niður vegginn, þannig að
umferðar verði gætt, eða banna
umferð bifreiða um Hring-
brautina, þar sem hún liggur
í gegnum Gróðrarstöðina, • og
má það gera að skaðlausu, með
því að vegarspotti þessi er í
rauninni ekki ætlaður til slíkr-
ar umferðar eins og sakir
standa.
x Á þessum, stað er slysahættan
mun meiri en á öðrum stöðum
í bænum, og verður því að gera
skjótar ráðstafanir til úrbóta.
Er rétt að vekja athygli á því,
að um þennan veg fara börn,
sem ganga í skóla í Grænuborg
eða í Kennaraskólann, þegar svo
stendur á, og er því slysahætt-
an stöðugt yfirvofandi, ef ekki
er að gert í tíma. Umferð hefir
stórlega aukist upp á síðkastið
urn Hringbrautina og má heita
að þar liggi slöðugt straumur
flutningabifreiða. Á öðrum
götuliornum við Hringbraul er
slysahætta einnig mikil, með
því að liúseigendum hefir ver-
ið leyft að byggja svo háa m^-
veggi umhverfis garða sína, að
til umferðar á krossgötum jiess-
um verður með engu móti séð,
og þyrfti því að skipa þarna um-
ferð þannig, að dregið verði
verulega úr slysahættu, enda
mun það liafa verið gert, en
hinsvegar ekki séð nægilega um
að settum reglum væri fram-
fylgt. Það kann vel að vera, að
fleiri slík hættusvæði séu hér
í bænum, en sá staður, sem hér
um ræðir, blasir svo við augum,
þar eð um hann liggur einhver
mesti straumur bifreiða, sem út
úr bænum fara, að hann er gerð-
ur hér að umræðuefni sérstak-
lega. Fyrir rösku ári lá þarna
við slysi nákvæmlega á sama
hátt og nú, en sökurn óvenju-
legrar varúðar þess, sem bif-
reiðinni stýrði, hlutust engin
veruleg meiðsl af árekstrinum
í það skiftið.
Þótt ekki hafi hlotist manns-
bani af uiliferð á þessum slóð-
um, þarf' hér bráðrar úrlausn-
ar við, og vænlanlega gera rétt-
ir aðilar nauðsynlegar ráðstaf-
anir til þess að bæta umferðina
á þcssum slóðum, sem og öðr-
um, þar sem, úrbóta er þörf.
Járngrindur við gang-
stéttir í Miðbænum?
Á fundi bæjarráðs 14. þ. m.
var lagt fram bréf frá lögreglu-
stjóra.
í bréfinu gerði liann það að
tillögu sinni, að til reynslu vrði
setlar járngrindur við gang-
stéttir á krossgötum Austur-
strætis, Bankastrætis og Lækj-
argötu, og að Kolasund verði
lokað fyrir bifreiðaumferð.
Bæjarráð samþykti síðari til-
löguna, en frestaði ákvörðun
um liina til að atliuga liana
nánar.
Sóknarneíndftnar í
Hallgríms- og Nes
prestköllum.
Safnaðarfundur var haldinn
í Hallgrímsprestakalli á sunnu-
dag og voru þessir kosnir í
sóknarnefnd:
Sigurbjörn Þorkelsson, kaupr
maður, Gísli Jónsson vfirkenn-
ari, Ingimar Jónsson skólastjóri,
Stefán Sandholt bakarameistari
og Felix Guðmundsson umsjón-
armaður kirkjugarða.
Guðm. Ásbjörnsson, fórseli
bæjarstjórnar, var kosinn safn-
aðarfulltrúi.
I gærkveldi var haldinn safn-
aðarfundyr í Nesprestakalli.
Þar voru þessir kosnir í sóknar-
nefnd: Sigurður Jónsson skóla-
stjóri, Guðmundur Ágústsson
verkstjóri, Lárus Sigurbjörns-
son rithöfundur, Helgi Tryggva-
son kennari og Guðjón Þórðar-
son skósmíðameistari.
Ásmundur Gí^lason, præp.
hon., var kosinn safnaðai-fulÞ
trúi.
Landskjálftar
í Rúmeníu.
London í morgun.
Fregnir hafa borist um land-
skjálfta í-Rúmeníu. Greinilegar
fregnir eru enn ekki fyrir hendi,
en sagt er, að kippirriir séu hin-
ir snörpustu í manna minnum.
Nokkurt tjón varð af völdum
þeirra í Bukarest.
ENDURREISNAR-
STARFIÐ Á SPÁNI
Viðtal við Þorliall Þorg;il§§ou, §k|alaj»ýð^m*
Þórhallur Þorgilsson skjalaþýðari fór fyrir hálfum öðrum
mánuði suður til Portúgals og Spánar. Hann hafði skamma
viðdvöl þar syðra og er nú kominn aftur heirn til íslands. —
Tíðindamaður „Yísis“ hefir haft tal af Þórhalli og spurt
hann tíðinda frá ferð hans og dvöl þar syðra.
Ferðin á sjónum.
„Hvað tekur ferðin suður til
Spánar langan tíma?“
„Hún tekur alt að tíu sólar-
hringa ef farið er beint, eins og
við gerðum i þessari ferð.“
„Urðuð þið nokkurstaðar var-
ir hernaðaraðgerðá á leið ykk-
ar?“
„Hvergi — livorki á landi né
sjó. Um það leyti sem við kom-
um til Spánar var að vísu sökt
nokkuruní skipum úti fyrir
vesturströndum Spánar, af ó-
þektum kafbát, þ. a. m. var
spænsku strandferðaskipi sökt,
en við sluppum við öll áföll. Á
leiðinni heim hittum við breskt
lijálparbeitiskip, sem selti menn
um borð í „Heklu“ til að athuga
skipsskjölin. En að því loknu
fengum við að halda óhindrað
áfram.“
Eftirstöðvar borgara-
styrjaldarinnar.
„Fóruð þér viða um?“
„Nei, tíminn var altof naurn-
ur-til ferðalaga. Eg kom aðeins
til tveggja horga, Bilbao og
Gijón.
Bilbao var liöfuðborg liins
skammlífa Baskarikis, og hún
er aðal verslunarborgin á Norð-
ur-Spáni.“
„Sjást ekki mikil ummerki
þar eftir borgarastyrjöldina?“
„Jú, báðar þessar borgir, sem
eg kom til, eru frægar úr henni.
Fyrir ofan Bilbao er brött liæð
- svokölluð Archandahæð - og
uppi á henni stóð fögur og
skrautleg gistihöll. Hér áður fyr,
þegar eg var i Bilbao, kom eg
þangað næstum daglega til að
njóta Iiins undurfagra útsýnis
vfir borgina, ána, akrana i daln-
um og fjöllin í fjærska. Nú sá
eg þarna mikil umskifli. —
Gistihöllin var horfin — liún
hafði verið skotin í rústir. í'
Archandabrekkunum austan-
vert við fljólið létu 10 þúsund
manns lifið í grimmilegu návigi.
Borgarbúar horfðu á fylkingar-
raðirnar geypasl fram og vera
tættar í sundur með eldi og stáli.
Akrar og garðar lituðust hlóði
og mannvirki voru mulin í
smátt.“
„Hvernig lyktaði umsátrinu
um borgina?“
„Rauðliðar laumuðust á brott
í náttmyrkri, sprengdu á eftir
sér brýrnar yfir ána og hröðuðu
sér um borð í skip, er lágu albú-
in til farar úti á höfninni. Áður
voru þeir búnir að koma þangað
öllu því fémætasta úr borginni,
þ. á. m. flestum eða öllum gull-
hringum borgarbúa, sem þeir
söfnuðu Undir því yfirskini að
verja andvirði þeirra í banáttu
fyrir föðurlandið. En hringina
seldu þeir svo í Frakklandi og
andvirðið fór í þeirra eigin
vasa.“
„Hvernig er umhorfs í
Gijón ?“
„Gijón er miðstöð kola og
málmgrýtisútflutnings i Astú-
ríum og hún stendur fáa ldló-
metra frá heimkynnum hinna
illræmdu „dýnamitmanna“. Það
má rekja spor þeirra inn í borg-
ina sjálfa, því þar standa hinar
ömurlegu rústir Simancasher-
mannaskálans, sem varðveittar
eru nú sem minnisvarði yfir þá
1200 setuliðsmenn, er létu þar
lífiö eftir frækilega vörn gegn
ofurefli liðs. Raðir af svörtum
krossum standa á gröfum þeirra
undir sundurskotnulh múr-
veggjunum, stærri krossar
á íiópgröfum þeirra hermanna,
sem ekki var unt að bera
kensl á.
Annars ber ekki mikið á
stríðsminjum í Norður-Spáni.
Franco fór geysl yfir og lagði
norðurhluta landsins að mestu
undir sig á fyrsta ;ári.“
Endurreisnarstarfið
í fullum gangi.
„Ber mikið á örljuinla fólki ?“
„Tiltölulega mjög lítið, sem
mun aðallega slafa af því, að
sérstakar hjálparstofnanir liafa
verið settar á laggirnar fyrir
þetta fólk. Eru það risabygg-
ingar í nýtískustíl og með öll-
unl þægindum. Ríkið lætur sér
ennfremur mjög ant um mun-
aðarleysingja, sem mist hafa
feður eða foreldra í stríðinu, og
er ekki annað hægt að segja, en
að ágætlega sé séð fyrir þeim.“
„Ber mikið á endurbóta- og
viðreisnarstarfi á hinum facisl-
iska Spáni?“
„Já, Spánverjar keppa að þvi
að verða sjálfum sér nógir, á.
m. k. að svo miklu leyti sem
liægt er. Meðal annars er það
yfirlýst stefnaspænskustjórnar-
innar, að verða að nýju stórveldi
á sjónum. Þeir voru um langt
skeið mesta siglingaþjóð lieims-
ins og áttu jafnframt stærsta
skipaflota jarðarinnar. Og Spán-
verjar liafa raunverulega aldrei
verið sigraðir á sjó. Þeir biðu
hræðilegt afhroð af völdum
náttúruafla fyrir mörgum öld-
um og þeir liafa aldrei beðið
þess bætur. Það var árið 1588
að spænski flotinn lagði til or-
ustu við enskan og hollenskan
flota í Ermarsundi. En um það
leyti skall á fárviðri sem stóð í
11 daga samfleytt. Spænsku
skipin, sem voru miklu stærri en
þau ensku, ralc upp á grynningar
og brotnuðu, en ensku skipin
flutu yfir grynningarnar og
niáðu til liafna. í þessu eina veðri
mistu Spánverjar 63 skip.'
Þegar Filippusi II. var skýrt
frá hrakförum flotans, lá hann
á bæn fyrir háaltarinu. En þar
sem þcssi tíðindi þóttu svo
mildu varða, þótti ekki tilhlýði-
legt að Inða uns hann kæmi frá
bænarlialdinu. Hann hlustaði
þegjandi á^frásögnina, en hélt
svo bænalestrinum áfram eins
og ekkert hefði í skorist. Þegar
hann stóð á fætur mælti hann:
„Eg sendi lið mitt til að berjast
við menn en ekki við höfuð-
skepnurnar.“
„Urðuð þér nokkuð varir við
framkvæmdir er bentu til að
Spánverjar væru að koma sér
upp fIota?“
„I Bilbao einni s;á eg sex eða
sjö togara af stærstu gerð í
smíðurn. Það virtist auðséð, að
Spánverjar ætla að veiða í soðið
Iianda sér sjálfir, og þetla má
vera okkur íslendingum talsvert
áhyggjuefni, þvi að Spánn liefir
um tugi ára verið aðal mai’kaðs-
land fyrir saltfiskinn okkar.“
Spánverjar
vilja ekki stríð.
„Eru nokkurar stríðsæsingar
á Spáni um þessar mundir?“
ÞÓRIIALLUR ÞORGILSSON.
„Eg get ekkert um það full-
yrt, þvi að til þess var eg of
skamma stund í landinu. En
hinsvegar lalaði eg við marga
og mér virtust allir sammála
um það, að þeir væru þreyttir á
stríði og æsktu friðar.“
„Með liverjum liafa Spán-
verjar samúð í styrjöldinni sem
nú geysar yfir?“
„Stemningin er möndulvelda-
megin. Annars er alt í óvissu um
það, Iivað Spánverjar gera, og ó-
vissan er enn meiri fyrir það, að
Suner er nú orðinn utanríkis-
málaráðherra. Franco sjálfur er
friðsamur konungssinni, en
Serrano Suner, sem er mágur
hans og mjög mikilhæfur mað-
ur, er fanatiskur í skoðunum og
andlega skyldur forystumönn-
um fasistarikjanna. Það má vel
vera að honum takist að draga
Spán inn i styrjöldina, þvi að al-
ment er hann talinn hinn raun-
verulegi einvaldur Spánar, en
ekki Franco, og þegar eitthvert
stórmál her á góma er altaf
fyrst spurt að því, hvað Suner
leggi til málanna.“
Verslun.
„Versla Spánverjar ekki við
báða ófriðaraðila ennþá?“
„Það gera þeir að vísu, en
hafa þó hætt sjálfir að mér
skilst að sigla skipum sínum
til Englands. Þeir hættu, þeg-
ar Þ.þVðverjar slengdu hafn-
banninu á Bretlandseyjar. Hins-
vegar sigla Englendingar enn til
Spánar.Þeir fáþaðan málmgrýti,
sem er ein helsta útflutnings-
vara Spánverja. Það liefir raun-
ar dregið mjög úr viðskiftunum
við England, en Spánverjar eru
nú í óða önn að koma sér upp
bræðsluverksmiðjum til að
vinna málmimí úr grjótinu,
enda þurfa þeir mjög á honum
að halda heimafyrir.“
„Hvernig er verðlag á vörum
þar syðra?“
„Það er hátt og fer ört liækk-
andi. Þar að auki er útflutning-
urinn sennilega að mestu ein-
skorðaður við möndulveldin, og
spænskir kaupsýslumenn þylcj-
ast ekki mega vera að því að
sinna öðrum viðskiftavinum.“
„Er *nokkur vöruskortur í
Iandinu?“
„Það er naumast hægt að
segja. Þó sést hveitibrauð þar
varla og lítið er um sykur og
kaffi, enda hefir kaffi og syk-
urskömtun verið tekin upp.“
„Eru aðrar vörur ekki skamt-
aðar?“
„Jú, tóhak og því.kunna Spán-
verjar illa, því þeir eru miklir
tóbaksmenn en skamturinn
hinsvegar mjög lítill. Þegar eg
var í Bilbao átti skömtun að fara
þar fram á tóbaki, en hún fórst
fyrir og voru menn þá búnir að
vera tóbakslausir um lengri
tíma. Það er synd að segja að
þeir hafi borið sig vel. Annars
eru Spánverjar fyrsta þjóð liér
í álfu sem reykti tóbak. í ann-
arri ferð Columbusar vöfðu
Spánverjar vindla á Cúba, er
voru á stærð við meðal blómst-
urvasa, kveiktu í þeim og
svældu.“
Baglegt líf.
„Bcra ekki skemtanir annan
blæ en áður?“
Jú. Götulif er í daufara lagi
og skemtanir litlar á borð við
það sem áður var. Nautaat er
eftir sem áður hin fjölsótta
þjóðarskemtun. En yfirleitt
virtist mér Fcilkið vera alvarlegt
á svip og háreyslin minni en áð-
ur. Það er heldur ckki að furða
því að nærfelt liver einasta fjöl-
skylda á um sárt að binda úr
borgarastríðinu og varla til sá
'einstaklingur, að hann liafi ekki
mist einhvern sér nákominn,
oft og einatt fyrir atbeina ann-
ars jafn nákomins ættingja eða
vinar.“
„Hvernig er þrifnaði liáttað
um þessai’ mundir á Spáni?“
„Hann er bágborinn utan
liúss eins og hann hefir löngum
verið. En annars eru Spánverjar
þrifnari þjóð en nokkur önnur
Suðurlandáþjóð, sem eg liefi
kynst. Og þessa þrifnaðar gælir
innan húss, jafnvel hjá allra
fátækasta fólki. Eg varð undr-
andi yfir þrifnaði Spánverja,
eilt sinn er eg kom til solcka-
verksmiðjuborgarinnar Crevill-
ente á Suðaustur-Spáni. Hún tel-
ur 10 þús. íbúa og er afar ein-
kennileg borg, því að % hlutar
hennar lifir i jarðhúsum, sem
grafin eru inn í hóla og hæðir.
Veggir og loft eru úr grjóti en
gólfin úr þéttum leir. Þar er ekki
annað þiljað en aðeins upp með
skápum og rúinuni. Dagsljós
kemst ekki inn nema um dyrn-
ar, hinsvegar logar þar á olíu-
lömpum allan daginn. En í lií-
býlum þessara 6000 liellisbúa
var alt svo fágað og lireint, um-
gengni öll i svo góðu lagi að
undrum sætti. Meðal annars
kom eg inn lil verkstjóra noklc-
urs sem bjó með fjölskyldu sinni
í einum hólnum og þar liafði
hann 8 herbergja rúmgóða íbúð,
sem öll var hin snyrtilegasta.“"
Spænskar úrvals
bókmentjr keyptar
til Háskóla íslands.
„Langaði yður ekki til að
dvelja lengur á Spáni?“
„Jú, en þvi gat eg ekki komið
við af ýmsum ástæðum. Eg tek
að mér kenslu i málum við Há-
skólann í vetur og sömuleiðis
flyt eg þar að líkindum erindi
um Suðurlandabókmentir. Eg
þurfti því að hraða mér heim
til að geta tekið þessi störf að
mér.“
„Er kenslán og fýrirlestrarn-
ir aðeins fyrir stúdenta?“
„Nei, einnig fyrir ahnenning,
og þess má gjarnan geta, að
þetta verður allra ódýrasta
kensla, sem nú er völ á í tungu-
málum, því hún kostar ekki
nema 30 krónur yfir hálfan vet-
urinn. En það má líka minnast
á jiað í þessu sambandi, að eg
keypti fyrir háskólabókasafnið
liér útgáfuflokka á úrvalsritum
spænskra höfunda á ýmsum
tímum. Þetta eru alveg sérstak-
lega vandaðar útgáfur og bar
orðið brýna nauðsyn til að fá
þær hingað, því að bókasöfnin
hér átlu lítið sem ekkert af góð-
um spænskum bókum.“
Kvenréttindafélagið.
Fundurinn, sem þalda átti í
kvöld, fellur niður vegna veikinda-
forfalla.
Dómur
í málinu Höjgaard & Schultz og
Trésmiðafélagsins, vegna vinnu-
stöðvunarinnar, fellur i dag.
. »
Umferðarslys.
í gær ók ensk bifreið á tólf ára
gamla telpu fyrir framan húseign-
ina nr. 94 við Hverfisgötu. Telpan
marðist eitthvað á höfði, en mun
ekki hafa slasast neitt til muna.