Vísir - 24.10.1940, Blaðsíða 2

V í S I R
DAGBLAÐ
Útgefandi:
BLAÐAÚTGÁFAN VÍSIR H/F.
Ritstjóri: Kristján Guðlaugsson
Skrifst.: Félagsprentsmiðjunni.
Afgreiðsla: Ilverfisgötu 12
(Gengið inn frá Ingólfsstræli)..
Símar 1 6 6 0 (5 línur).
Verð kr. 2.50 á mánuði.
Lausasala 10 og 25 aurar.
Félagsprentsmiðjan h/f.
Þjóðrembingur
og
undirlægjuháttur
M ‘þessar jmundir erum við
Islendingar vafalaust að
ýmsu betur settír en fles.tar aðr-
ar smáþjóðir hér í álfu. Hagur
, framleiðenda til sjávar og sveita
hefir batnað, sjómennirnir hafa
fengið óvenjumikið fé handa á
milli, verkamenn hafa undan-
farið haft mikla vinnu, fjárhag-
urinn úl á við hefir farið batn-
andi. Þótt ýmsar launastéttir
standi liöllum fæti gagnvart
erfiðleikum vaxandi dýrtíðar,
verður því ekki neitað að þjóð-
arhagurinn hefir stórbatnað síð-
asta árið. Þeir sem frá útlönd-
um koma liafa orð á þvi, að
fólk sé hér með meiri gleðibrag
en í nágrannalöndunum. Og
vissulega er það gleðiefni út af
fyrir sig, að upprof skuli verða
í þeim langvinna kreppu-dumb-
ungi, sem grúft hefir yfir. En
við liöfum reynslu fyrir því, að
stopull er stríðsgróði. Þess
vegna eigum við að varast að
láta stundarvelgengni glepja
okkur sýn. Jafnvel- þó við vær-
um svo bjartsýnir að treysta
því, að kominn væri varanlegur
bati í atvinnulífið, hefðum við
samt ekki ástæðu til að vera
allskostar áhyggjulausir um
framtiðina. Við höfum treyst
því lil skamms tíma, að fjár-
hagslegt sjálfstæði þjóðar og
einstaklinga væri fullkomin
trygging hins stjórnarfarslega
sjálfstæðis. Þeir atburðir hafa
nú gerst, að hið fjárhagslega
sjálfstæði út af fyrir sig, er ekki
fullkomin trygging í þessum
efnum. Þótt við treystum þvi,
að sú þjóð, sem hefir hernumið
landið, efni heit sín uín að
hverfa héðan þegar að ófriðn-
um Ioknum, heyrum við svo
mikið úr annari átt um nýja
skipun hér í álfu, að óvissa
hlýtur að ríkja. Þó við þass
vegna gleðjumst yfir afkom-
unni þetta árið, gerum við okk-
ur Ijóst, að því fer fjarri, að
þar nieð sé alt fengið.
★
Það er óvíst hvort íslenska
þjóðin hefir nokkurntíma lifað
örlagarikari tímamót en nú.
Hvað fjárhagsafkomuna snertir
höfum við ekki ástæðu til að
kvarta. En að hinu leytinu vofir
yfir sú hætta, að fara kunni for-
görðum ýms þau verðmæti, sem
enginn frjáls maður og þjóð-
hollur metur til fjár. Á slikum
timum verður að vanda hvert
spor, sem stigið er. Þótt við fá-
um ekki ráðið okkar næturstað,
frekar en aðrar umkomulitlar
þjóðir, skulum við kappkosta
að breyta svo, að sjálfsvirðing
okkár verði ekki di^igin í efa.
Ef við glötum virðingunni fyrir
okkur sjálfum, getum við ekki
búist við henni frá öðrum, Við
skulum forðast jöfnum hönd-
Um þjóðrembingínn og undir-
lægjuháttinn. Hvorttveggja er
ósamboðið mönnum, sem
frjálsir vilja teljast, meira en
að nafni.
Ýms atvik gælu bent til þess,
að okkur sé þörf á meira jafn-
vægi, ef við eigum að hafa fulla
von um að komast með öllu ó-
skaddaðir úr þeirri eldraun,
sem við nú erum í. íslenskur
maður hefir leyft sér að birta
í viðlesnu blaði þeirrar þjóðar,
sem hernumið hefir land okk-
ar, ósannar fregnír um sjálf-
stæðishug íslendinga. Hér er
um saknæmt athæfi að ræða,
hvort sem það verður heimfært
undir hegningarlög eða ekki.
Félag ungra sjálfstæðismanna
hefir skorað á dómsmálaráð-
herrann að láta rannsaka mál-
ið t'il hlítar. Það hefir farið
rétta leið og löglega. En svo
furðulega bregður við, að eitt af
stuðningsblöðum stjórnarinnar
verður til ]>ess að spilla fyrir
framgangi þessarar réttmætu
rannsóknarkröfu með því að
gefa í sltyn að hér liafi verið
um „hálfgerðan nazistafund“
að ræða. Ifeldur þetta blað, að
sjájfstæðismálum okkar væri
belur borgið, ef sú skoðun yrði
ríkjandi, að engir nema „naz-
istar“ létu sér ant um að komið
væri i veg fyrir að íslendingar
birtu fleiri „Spectatorgreinar“
í erlendum hlöðum?
*
Þess er að vænla, að dóms-
málaráðherrann láti fara fram
rannsókn í þessu máli. Það er
hin rétta leið, en ekki hin, að
fara að brjóta rúður fyrir Iiin-
um ábyrgðarlausa greinarhöf-
undi og lála þar við sitja. Félag
ungra sjálfstæðismanna hefir
tekið þetta mál til röggsamlegr-
ar og löglegrar al'greiðslu. Það
er því lakmarkalaus ósvifni að
gefa því félagi nokkra sök á
því ólöglega atliæfi, sem gerst
hefir j þessu sambandi.
En i þessu máli koma ein-
mitt fram tvö hvumleiðustu
einkennj í breytni oklcar. Ann-
arsvegar þj óðrembingurinn,
hinsvegar undirlægjuhátturinn.
Annarsvegar ófyrirleitinn ofsi,
hinsvegar auðvirðilegur vesæl-
dómur. Það verður að hafa upp
á rúðubrjótunum og láta þá
sæta ábyrgð, en það verður ekki
síður að hafa hendur í hári
höfundar „Spectatorgreinar-
innar“. Sá herra verður að láta
sér skiljast, að liann hefir gerst
sekur um alvarlegt brot, livort
sem refsilögin ná til þess eða
ekki.
«
Bæjar-
írétfír
I.O.O.F.5^122102481/^
■máMSSf'-
Revyan 1940.
Forðum í Flosaporti verður leik-
ið annað kvöld kl. 8.30 í Iðnó; og
er það í fimta sinni í hinni nýju
útgáfu og altaf hefir verið troð-
fult hús.
Leikfélag Reykjavíkur
sýnir leikritið Loginn helgi kl. 8
í kvöld og hefst sala aðgöngumiða
í dag. —
Hjónaefni.
Nýlega hafa opinberað trúlofun
sína ungfrú Kristín Bárðardóttir
og Ágúst Guðmundsson, formaður,
Suðurgötu 26, Keflavík.
Barnastúkurhar
í Reykjavík hefja vetrarstarfsemi
sína á sunnudaginn keniur, þ. 27.
n.k. — Fundirnir verða haldnir í
Templarahúsinu (sjá augl.).
Anglia,
félag enskumælandi manna, held-
ur fund í kvöld kl. 8.30 í Odd-
fellovvhúsinu. Mr. Howard Smith
heldur fyrirlestur.
IJpplraf að Sögfii Vestnrlilend'
ingra kemnr ;i niarkaðiiin eftir
nokkra daga.
/
Viðtal við Zopiianias Ttiorkelsson.
Zophanias Thorkelsson,' verksmiðjueigandi frá Winnipeg,
hefir dvalið hér í bænum frá því í haust, er hann kom úr ferðum
sínum um Norðurland. Hefir hann haft með höndum eftirlit
með útgáfu fyrsta bindis sögu Vestur-Islendinga, sem samið er
af Þorsteini Þ. Þorsteinssyni, en útgáfan er kostuð af nokkurum
Yestur-fslendingum.
Vísir hefir hitt Zoplionías að
máli og int hann eftir útgáf-
unni.
„Fyrir áO árum var fyrst vak-
ið máls á því vestra, að nauð-
syn bæri til að landnámssaga
Vestur-lslendinga yrði skrásetl-
Um þetta var rætt lengi vel
manna á meðal, en fram-
kvæmdir urðu engar. Fyrir all-
löngu var Sigtryggi Jónassyni
greitt nokkur hundruð doll-
arar til söfnunar heimilda að
slíku riti, en um árangur af
vinnu hans er mér ekki knnn-
ngt, og lagðist starf hans niður.
Mun hann þó eiga nokkuð í fór-
um sínum af heimildum, sem
vænlanlega verður unnið úr við
framhaldsútgáfu verksins.
Nú fyrir rúmum 20 árum er
Þjóðræknisfélag Vestur-lslend-
inga var stofnað í Winnipeg,
var mál þetta tekið til umræðu
og máls befir verið vakið á
þessu nauðsynjaverki á hverju
einasta þingi félagsins, sem
haldið er síðari hluta febrúar-
mánaðar á ári hverju, með full-
trúum deilda úr flestum Islend-
ingabygðum. Margra hluta
vegna gat þó ekkert orðið úr
framkvæmdum, en aðallega
fanst okkur standa í vegi, að
við áttum ekki völ á manni,
sem hefði tíma og liæfileika lil
að vinna þetta verk.
Þegar skáldið og rithöfundur-
inn Þorsteinn Þ. Þorsteinsson
kom vestur eftir dvöl nokkra á
íslandi, fanst ýmsum að nú
hefði okkur borist maður upp
í hendurnar, sem væri prýðis-
vel fallinn til verksins, og eng-
um faslastarfa bundinn, og varð
það að samkomulagi nokkurra
manna, að reyna að hrinda máli
þessu í framkvæmd. Var málið
því næst undirbúið fyrir næsta
þjóðræknisþing, en það fékk þá
ekki eins góðar undirtektir og
þeir liefðu kosið, sem að þessari
hugmynd stóðu, en þó var meiri
hluti framkvæmdanefndar
þingsins og stjórnarinnar hlynt-
ur því„ að veita þeim mönnum
aðstoð, sem höfðu beitt sér fyr-
ir málinu. Um fjármálalegan
styrk var ekki að ræða frá
þeirra hálfu. Leit þá svo út í
bili, sem enn myndi þetta verk
stöðvast, en þó rættist fram úr
því, þannig að nefndinni liepn-
aðist að fá bankalán með á-
byrgð eins mannsins, sem var
þess livetjandi, að nú lok»ins
yrði fyrir alvöru hafist lianda.
Þorsteinn var því ráðinn og
greidd föst laun fyrir að semja
söguna frá 1. apríl 1939, og hef-
ir nú skilað handriti í fyrsta
lieftið, eftir 14 mánaða vinnuv
og frá því er hann lauk við það
hefir hann undirbúið næsta
hefti, sem við gerum okkur von-
ir um að út geti komið á næsta
ári.
Ætlunin með ritverki þessu
var fyrst og fremst sú, að rekja
heildarsögu landnáms Vestur-
Islendinga, en því næst sögu
einstakra bygðarlaga, og ef út-
gáfan gengur að óskum, vænt-
um við þess, að unt reynist að
rekja að nokkru sögu þeirra Is-
lendinga, sem hafa haft raun-
veruleg áhrif í íslenska þjóðlif-
ið fyrir vestan, og einnig áhrif
á þjóðlíf kanadisku þjóðarinn-
ar, en Islendingar hafa komið
á ýmsan hátt við sögu landsins,
sérstaklega á síðustu 25 árun-
um. Við Vestur-íslendingar höf-
um altaf óskað þess, að við gæt-
um reist okkur einhvern minn-
isvarða, er geymdi sögu þeirra
um líf og starf þeirra komandi
kynslóðum, og væri þvi vel, ef
verlc þelta gæti .telcist sæmilega-
Yrðu þá nokkrir fróðleiks-
molar varðveittir fyrir íslend-
inga liér lieima varðandi landa
þeirra, sem alið liafa aldnr sinn
vestan hafs. Vitanlega lilýtur að
reka að því einliverntíma, að
íslenska þjóðarbrolið vestra
samlagist canadisku þjóðinni,
og að móðurmálið gleymist
niðjunum fyrir vestan. Við lít-
um svo á, Vestur-íslendingar
allfleslil•, að þessi útgáfa sé liið
mesta nauðsynjaverk, sem við
getum int af hendi, og liinn ó-
brotgjarnasti minnisvarði, sem
við eigurn tök á að reisa okkur.
En því miður er kröftum okkar
nú þannig farið, að við erum
naumast einfærir um að hrinda
þessu verki í framkvæmd,
vegna hinnar geysilegu fækkun-
ar íslenskumælandi manna, sem
á sér stað árlega, þar eð aldraða
kynslóðin fellur frá, en ný kyn-
slóð kemur í staðinn, sem i
mörgnm tilfellum er málið ekki
eins tamt. Við vonum því að
útgáfu þessari verði vel tekið af
heimaþjóðinni. Með því veitist
okkur sá styrkur, sem við
þörfnumst, elcki einungis fjár-
liagslega, lieldur myndi það
einnig verða okkur frekari
hvatning til að hrinda verkinu
í framkvæmd. Efnið er ótæm-
andi og treystum við þvi, að
aðrir komi síðar í þeirra stað,
sem hvatt liafa að þessu sinni til
framkvæmda, og lialdi útgáf-
unni uppi. ,
Blaðamenn frá Ameriku, sem
eru í Vicliy, síma þaðan, að þeg-
ar fréttist um ræðu Cliurchills
liafi fólk safnast saman á opin-
bernm stöðum til þess að lilýða
á liana.
•
Caixlenas forseti í Mexikó
liefir af turkallað leyfi til Japana
til að rannsaka olíusvæði, sem
þeir höfðu á leigu lijá Vera
Cruz. Svæði þetta er 247.000
ekrur að stærð. Þá hefir Car-
denas og bannað útflutning á
18.000 smál. á brotajárni, sem
Japanir höfðu keypt.
Bretar hverfa úr íbúðum,
sem þeir höfðu á leigu.
Uianríkismálaráðherra ritaði fyrir nokkuru bréf til
sendiherra Breta, Mr. Howard Smith, vegna húsnæðis-
leysis þess, sem skapast hafði við að breskir hermenn
hafa tekið íbúðir eða herbergi á leigu. Hefir nú borist
svar frá sendiherranum, bar sem málaleitan utanríkis-
málaráðuneytisins er vel tekið.
Segir í ofangreindu bréfi, að
Bretar muni liverfa úr ibúðum
þeim, sem ]>eir liafa tekið á
leigu, eigi siðar en 15. nóvem-
ber. Þó mun ekki vera liægt að
losa þær íbúðir, sem herstjórn-
in eða einstakar deildir liersins
Iiafa tekið á leigu, því að þær
eru bundnar með samningum.
Þó mun verða reynt að rýma
einnig úr þeim íbúðum, ef unt
er. —
Vísir átti í morgun tal um
þetta mál við Guðmund R.
Oddsson, framkvæmdarstjóra,
en liann á sæti í húsaleigunefnd.
Sagði hann, að nefndin væri
einmitt um þessar mundir að
láta fara fram aðra rannsókn á
því, hversu margar fjölskyldur
vantaði íhúðir og þar til því
væri lokið, væri ekki hægt að
segja með vissu, um hversu
margt fólk er að ræða. Þó mætti
ætla að hér væri um sem næst
40 fjölskyldur að ræða.
Um 30 fjölskyldur hafa getað
aflað sér íbúða, án þess að
nefndin þyrfti að taka neina í-
búð leigunámi. Flestir þeirra,
sem hafa gelað aflað sér hús-
næðis án aðstoðar nefndarinnar,
hafa svo vanrækt að láta liana
vita það. Gerir það nefndinni
erfiðara fyrir um öflun húsnæð-
is, að liún veit ekki raunveru-
lega liversu mikið húsnæði
vantar.
og kommúnisma. Guðmundur
Guðmundsson og Óttar Möller
töluðu einnig um þetta mál.
Þá voru og kosnir fulltrúar í
fulltrúaráð sjálfstæðisfélaganna
í Reykjavik og hlutu jiessir
kosningu: Einar Ingimundar-
son, Ivar Guðmundsson, Jón G.
Halldórsson, Gisli Ólafsson,-
Björgvin Sigurðsson, Magnús
Jónsson, Emil Magnússon,
S veinb j örn Þorb j örnsson,
Sveinn Jónasson, Laufey Tlior-
arensen, Ragnheiður Hafstein,
Baldur Jónsson, Þórður Þor-
steinsson, Anna Þorláksson og
Sveinn Zoega.
Loks var eftirfarandi vfirlýs-
ing, frá stjórn félagsins, sam-
þykt:
Fundur í Heimdalli, félagi
ungra sjálfstæðismanna í
Reykjavík, haldinn^ 22. okt.
1940, lýsir yfir eftirfarandi:
Fundurinn átelur harðlega ó-
sæmileg og óþjóðholl skrif hr.
bóksala Snæbjarnar Jónssonar
í enska blaðinu „Spectator", er
dagblöð bæjarins hafa að und-
anförnu gerf að umtalsefni.
Beinir fundurinn þeirri
áskorun lil dómsmálaráðherra,
að það sé athugað lil hlítar,
hvort með slíkri framkomu sé
ekki brotið gegn ákvæðum 88.
gr. refsilaganna um landráð,
þar sem lagt er alt að því 6 ára
fangelsi við þvi að mæla fram
með því opinberlega í ræðu eða
riti, eða valdi bersýnilega hættu
á, að erlent rílci hlutist til um
málefni íslenska ríkisins.“
Ileiiiiflaillargiimlririiiii:
99 manns gengu í félagið.
Spectator-grein Snæbj. Jónssonar fordæmd.
Þing Sambands ungra sjálf-
stæðismanna verður haldið 9.
og 10. nóvember. Heimdallur
hélt fund í fyrradag og voru þar
kosnir fulltrúar félagsins á
þinginu. Áður en fundur hófst
gengu 99 nýir meðlimir í félag-
ið.
Fulltrúarnft- eru þessir (en
auk þeirra eiga sæti á þinginu
stjórn Heimdallar og þeir með-
limir félagsins, sem eiga sæti í
stjórn sambandsins):
Gunnar Thoroddsen, Lárus
Guðbjartsson, Gísli Ólafsson,
Björvin Sigurðsson, Marino
Ólafsson, Magnús Jónsson, Ól.
J. Ólafsson, Emil Magnússon,
Sveinb j örn Þorbj arnarson,
Sveinn .Tónasson, Margrét Tlior-
oddsen, Laufey Tliorarensen,
Hjörtur Hjartarson, Anna Þor-
láksson, Ragnheiður Hafstein,
Sveinn Zoéga, Viktoria Jóns-
dóttir, Elín Jónsdóttir, Kjartan
Guðmundsson, Sveinn Sveins-
son, Guðm. Guðmundsson,
Baldur Jónsson, Þórður Þor-
steinsson, Einar Guðjónsson og
Guðm. Ólafsson.
Jóh. Hafstein, form. félagsins,
talaði því næst um þjóðrækni
fithyglisverð
leiksýning.
Leikfélagið sýnir um þessar
mundir hið fræga leikrit „Log-
inn helgi“ (The Sacred Flame)
eftir stórskáldið W. Somersett
Maugham.
Eg hefi liorft á flesfar Ieik-
sýningar hér í bæ síðastliðin
10—15 ár, þar á meðal margar
mjög góðar, aðrar aftur síðri.
Án þess að vilja lialla á noklcura
af öllum þessum leiksýningum
held eg að þessi síðasta sýning
Leikfélags Reykjavikur taki
þeim öllum fram. Ber þar aðal-
lega tvent til: snildar leikrit,
hæði að efni til og formi og sam-
stiltari og öruggari heildarleik-
ur leikenda, en eg hefi áður séð.
Það er með sanni liægt að segja,
að allir leikendur leysi hlutverk
sín mjög vel af hendi, sem ein-
staklingar, og sumir með mikl-
um ágætum, en það, sem mér
þólti mesl um vert var Iiinn frá-
bæri samleikur, sem gaf áliorf-
; 'endum þá þægilegu öryggis-
lcend, sem því miður, svo oft
hefir verið saknað.
Eg hefi ekki ætlað að rita
neinn leikdóm, eins og kallað
er, en eg get ekki stilt mig um
að rita þessar línur til að þakka
Leikfélaginu fyrir framúrskar-
andi góða skemtun. Eg vil jafn-
framt nola tækifærið til að
benda samborgurum minum á
þessa leiksýningu, hún er sann-
arlega þess verð áð henni sé
ganmur gefinn, enda þykir mér
ótrúlegt annað en að bæjarbúar
fjölmenni í Icikhúsið á ]>essa
sýningu, ekki síður en Revíuna
og Stundum og stundum ekki,
að þeim ólöstuðum. Það væri í
sannleika ófagur vitnisburður
um bókmenta- og listasmekk
bæjarbúa, ef slíkar leiksýningar
sem þessi væru ekki vel sóttar.
Vona eg að Leikfélagið mæti
þeim skilningi þegar það velur
slík ágætis verk til sýninga, að
]>að sjái sér fært að lialda áfram
á þeirri braut, að minsta kosti
jöfnum höndum við skopleik-
ina. Eg er ekki einn þeirra sem
eru altaf að ámast við slcopleikj-
unum, en horfa svo ef til vill
ekki á annað sjálfir. Þvert á
móti, eg liefi mikla ánægju af.