Vísir - 25.10.1940, Blaðsíða 2

VtSIR
D A G B L A Ð
Útgefandi:
BLAÐAÚTGÁFAN VÍSIR H/F.
Ritstjóri: Ivristján Guðlaugsson
Skrifst.: Félagsprentsmiðjunni.
Afgreiðsla: Hverfisgötu 12
(Gengið inn frá Ingólfsstrœti)..
Símar 1 6 6 0 (5 línur).
Verð kr. 2.50 á mánuði.
Lausasala 10 og 25 aurar.
FélagsprentsmiSjan h/f. •
Lántaka
Reykjavíkur.
Q ÆJARSTJÓRN Reykjavíkur
hefir hoðið út þriggja mil-
jón króna skuldabréfalán til
þess að greiða ósamningshundn-
ar skuldir bæjarsjóðs. Lánsút-
hoðið er í tvennu lagi: 1 miljón
er boðin út til þriggja ára og 2
miljónir til 15 ára. Vextir af
háðum lánunum eru 5% á ári.
En sölugengi á 15 ára láninu
97% svo að raunverulegir vext-
ir þess eru nálega 5 % % - Vextir
af lengra láninu eru þamjig
nokkuð hærri en af því skemra,
og er ástæðan sú, að talið er að
menn vilji síður binda fé sitt til
langs tíma. Má að sönnu deila
um þörfina á því, að hafa þenn-
an vaxtamun, því auðvitað geta
kaupendur gert sé reiðupén-
inga úr þessum verðbréfum,
hvort sem er með veðsetningu
eða sölu, hvenær sem, er.
Sala hréfanna byrjaði í gær
og seldust þá samkvæmt upp-
lýsingum frá borgarstjóra verð-
bréf fyrir kr. 1.0-1Ú.500 og sýn-
ist því horfa mjög vænlega um
greiða sölu á þessurn verðbréf-
um. Er engin furða þótt vel
gangi, þar sem vextir á bréfum
þessum eru 1 */•>—2% hærri en
innlánsvextir banka eru nú. En
þeir iiafa eins og' kunnugt er
nýlega verið lækkaðir og alls
ekki ólíklegt, að þeir verði
lækkaðir enn meira. Hér er því
gott tækifæri fyrir sparendur
að ávaxta fé sitt á tryggan og
arðvænan hátt.
Það er því meiri ástæða til
að benda á þelta, þar sem allur
almenningur hér á landi er
fremur óvanur að festa sparifé
sitt í verðbréfum. En erlendis
er slíkt alltitt og sala og gengi
á verðbréfum hvorttveggja svo
örugt, að menn hika ekki við
að ráðstafa fé sínu. til slíkra
kaupa.
Öllum má vera það Ijóst, að
þessi verðbréfakaup eru ekki
einungis áhættulaus, heldur
beinlínis mjög arðvænleg. En
það á að vera Reykvíkingum
aukih hvöt til þess að kaupa
þessi bréf, að á þann hátt létta
þeir bæjarfélagi sínu róðurinn
við að koma fjármálum sinuai
á hagkvæman og traustan
grundvöll.
Eins og kunnugt ér hefir rik-
ið með löggjöf gefið öllum öðr-
um bæjar- og sveitarfélögum á
landinu kost á aðstoð til þess
að rétta sig við eftir undanfar-
in kreppuár. Reykjavík ein’hef-
ir þar setið á hakanum, þótt
síst væri ástæða til þess, þar
sem erfiðleikarnir hafa einkum
á henni mætt. En eins og lög-
gjöf landsins er hátlað koma
erfiðleikar atvinnulífsins þyngst
niður á bæjar- og sveita-
félögunum, vegna þess að þeim
er gert að annast framfærslu
þeirra, sem ekki geta séð sér
farborða.
Nú liefir rofað nokkuð til í
atvinnulífinu. Kemur þá til á-
lita, hvaða leið sé heppilegust
til þess að hagnýta sér hina
auknu velgengni. Einhverjum
gæti ef lil vill hugkvæmst, að
réttast væri að -láta greipar sópa
um aultnar lekjur atvinnufyrir-
tækja og einstaklinga með þvi
að hækka útsvörin svo að unt
væri að greiða hallann frá um-
liðnum árum í einu vetfangi, t,
d. einu eða tveimur árum. En
nú hafa gjöldin þólt óbærilega
há, en engu að síður margt ó-
gert sem gera þarf, og virðist
því eðlilegt að dreifa þeim
halía, sem safnast hefir á mörg-
um, árum á alllangt árabil. Al-
menningi verður því tæplega
bent á öllu eðlilegri ráðstöfun
á sparifé sinu en að gera það
tvent í senn, að afla sér arðvæn-
legra og tryggra verðmæla og
stuðla jafnframt að velgengni
bæjarfélagsins.
Eins og sagt hefir verið seld-
ust þegar á fyrsta degi verðbréf
fyrir kr. 1.010.500. Lítur þvi út
fyrir að salan muni ganga að
óskum. Enda er þess að vænta,
að svo verði þegar saman fer
hagur kaupenda bréfanna og
bæjarfélagsins.
Fimtugur í dag:
Friðgeir Skúlasson.
Friðgeir Skúlason kaupmað-
ur hér í bæ á fimtugsafmæli í
dag. Hann er fæddur 25. old.
1890 í Dæli i Fnjóskadal. For-
eldrar hans voru þau merkis-
lijón Skúli Olgeirsson bóndi og
smiður og kona hans Snjólaug
Sigurðardóltir. Hann er af góðu
bergi brotinn; fer eg ekki út i
það að rekja ætt hans, hún'er
alkunn hin svokallaða Reykja-
hlíðarætt.
Ungur misti hann móður sína,
aðeins 3 ára að aldri, yngstur af
7 systkinum. Eftir að faðir hans
brá búskap ólst hann upp hjá
vandalausu fólki, sitt á hverjum
slað, urðu því bernskuárin hon-
um all hrakningssöm.
' Nokkru eftir fermingu gekk
hann í Verslunarskólann og út-
skrifaðist þaðan 1910. Að af-
loknu námi vann hanri við
verslunarstörf, aðallega á
Vopnafirði og Siglufirði. Vorið
1915 réðist hann til Eimskipa-
félags Islands í Kaupmanna-
höfn, sem yfirbókhaldari, auk
þess gengdi liann ýmsum öðrum
trúnaðarstörfum í þágu félags-
ins.
Eftir 3 ára starf lijá Eim-
skipafélaginu slofnaði hann
heildverslun er siðar gekk und-
ir nafninu O. Friðgeirsson &
Skúlason. Starfrækti hann versl-
unina til 1926 með miklum
dugnaði, og ávann sér traust
allra er hann átti skifti við. Virt-
ist hamingjastjarna hans skina
í heiði á þeim árum. Eftir
slríðslokin 1918 urðu margvís-
legar sveiflur á viðskiftalífi
þjóðanna; kendi margur kaup-
sýslumaður liart á þeim, meðal
þeirra var F. Skúlason. Einriig
sannaðist þar gamla máltækið:
„Enginn er annars bróðir í
leik“. Skal ekki farið lengra út
í það mál hér.
Árið 1927 kom hann heim til
íslands og hefir dvalið hér síð-
an, og stundað skrifstofustörf
og nú nýlega sett á stofn smá-
verslun. Þótt F. Skúlason hafi i
fylsta skilningi reynt fallvaltleik
hinna svokölluðu lífsgæða er
hann samt sama lipurmennið 1
sjón og raun, þó hann eigi nú
fimmtíu ár að baki sér. Hann er
SPECTATOR, 20. SEPT:
ísland og stríðið.
Eftír Siurhjörn Jön§§on.
Óhætt mun að fullyrða, að engin grein hefir vakið meira
umtal manna á meðal upp á síðkastið, cn grein Snæbjarnar
Jónssonar, sem birtist nýlega i Spectator. Vísir hefir látið
snara greininni á íslenska tungu, og birtist hún hér, þannig,
ctð almenningi gefist kostur á að dæma um hana af eigin
sjón og raun. Missagnir skulu ekki leiðréttar að þessu sinni,
en þó er rétt að taka fram, að m. a. hinn 27. mars í fyrra
mótmælti Vísir tillögum Héðins Valdimarssonar, sem drep-
ið er á i greininni. (Leturbreytingar eru vorar).
ísland flytur út meginið af
framleiðsluvörum sínum og
flytur inn niest af því, sem neytt
er í landinu. Þannig er viðskifta-
veltan hlutfallslega miklu
meiri en liin lága íbúatala.
Landið beið þess vegna sérslak-
lega mikinn hnekki af völdum
þeirra alþj óða viðskif tahaf ta,
sem torvelduðu svo mjög sam-
vinnu þjóða i milli, síðasta ára^
tuginn fyrir stríðið. Við urðum
þannig að flytja inn vefnaðar-
vörur og málmvörur, sem áður
höfðu verið keyptar í Englandi,
frá Italíu og Þýskalandi — lak-
ari vörur á hærra verði af því
að þessi lönd tóku allálitlegan
hluta af útflutningsvöru okkar.
I raun og veru var að mestu
leyti um vöruskiftaverslun að
ræða. Öll áhersla var nú lögð á
að efla fiskveiðar til útflutnings.
Flest skipin fluttu veiði sina til
Stóra-Bretlands, en sum fóru til
Þýskalands þar sem geypiverð
fékst fyrir fiskinn. Til allrar
óhamingju fyrir okkur tóku
Þjóðverjar upp hernaðaraðferð-
ir, sem neyddu Breta til að koma
á algeru hafnbanni og lokaðist
þýski markaðurinn þar með.
Samt sem áðúr hefir breski
markaðurinn hæglega tekið við
öllum fiskf, sem veiðst hefir og
hefir verðið oftast verið gott og
stundum mjög hátt. Afli á ver-
tíðinni var með eindæmum og
enn er því allmikið af sild óselt.
En von er um, að takast megi að
selja þetta.
I maímánuði var landið her-
numið af Bretum og breytti það
miklu, svo að byggingariðnað-
urinn einn varð fyrir linekki.
(Á ensku: Then in May came tlie
British occupation, xvhich
changed mucli, so that only tlie
building trade suffered). Flytja
þarf inn alt byggingarefni og
auðvitað er það ógerlegt nú sém
stendur. Því að breski herinn
liefir veitt mikla atvinnu, sum-
part beint, en miklu meira ó-
beint. Hernámíð hefir, a. m. k.
i bili, verið stórkoslleg efna-
hagsleg blessun fyrir ísland. Það
er óhrekjandi staðreynd —
staðreynd, sem allir reka augun
í. Það eru einu áhrifin, sem
það hefir haft á landið
fram að þessu, Því að þeirri
stefnu hefir verið haldið éit i
æsar, að hafa enga íhlutun um
málefni landsmanna. Og að svo
miklu leyti, sem um nokkurt
samneyti hefir verið að ræða
milli setuliðsins — sem dreift
er víðsvegar um landið — og
innfæddra manna, hefir það
einn þeirra manna sem ekki
bindur bagga sina með öðrum.
I þjóðmáluin hefir hann ætíð
fylgt ákveðinni stefnu og ekki
hirt um, þó eiginhagsmunir
hafi beðið við það hnekki. —
Hann er hæfileikamaður svo af
ber og stórhuga og drengur
hirin besti. Eg veit að á þessum
tímamótum ævi hans, berast
honum margar hlýjar óskir. Eg
oska honum að síðdegisgeisl-
arnir, sem ávalt eru hinir fég-
urstu, beri birtu sannrar ham-
ingju yfir líf hans og starf á
ókomnum árum.
Kunnugur.
verið mjög vinsamlegt og það
hefir ekki komið til neinna á-
rekstra. Hafi upprunalega
verið nokkur tillmeiging til tor-
trygni í garð „innrásarmann-
anna“, þá hvarf sú tortrygni
fljótlega. En þótt það væri vill-
andi að segja hlöðin fjandsam-
leg, þá verður þvi ekki neitað,
að uppliaflega fóru þau undan-
tekningarlaust ógælilega að
ráði sínu (eommitted indiscre-
tions), og stundum fremur ö-
vingjarnlega. En samhliða þess-
um mistökum (sem nú sjást
ekki lengur), mátti frá upphafi
sjá merki þess, að brugðist væri
við ástandinu á mjög greindar--
legan hátt.
Það er augljóst mál, að ís-
land verður, meðan á styrjöld-
inni stendur, mjög.háð vinsam-
legri afstöðu Stóra-Bretlands,
sem er nú nálega eini kaupandi
að útflutningsvorum okkar. En
liér er ekki einungis að ræða um
efnaliagslega, lieldur einnig
stjórnarfarslega framtíð Is-
lands. Samkvæmt Sambands-
lögunum frá 1918 hefir ísland
síðan verið fullvalda riki, aðeins
lengt Danmörku með sameigin-
legum konungi og samningi um
að Danir fari í orði kveðnu með
Litanríkismál Islands, þótt Is-
lendingar hefðu að nokkuru
leyti tekið þau í eigin hendur.
Sambandinu átti að vera lokið
árið 1943 og allir stjórnmála-
flokkarnir á Alþingi höfðu hvað
eftir annað lýst yfir þeirri á-
kvörðun 'sinni að þvi skyldi
verða lokið. Þá kom þýska inn-
rásin í Danmörku i apríl siðast-
liðnum og næsta dag lýsti ísland
því yfir, af augljósum ástæðum,
að slitið væri þeim pólitísku
tengslum, sem þangað til höfðu
sameinað þessi tvö Iþnd. Að
vísu er þetta orðað svo í yfir-
lýsingu Alþingis að þessi skiln-
aður sé að eins „ að svo stöddu“,
en allir vita að þetta var þann-
ig orðað, að eins fyrir kurteisis-
sakir. Sambandsslitin eiga tví-
mælalaust að vera endanleg
(definite) og hvað sem skeður,
verða þau endanleg.
Tveir frægir 1 amerískir lög-
fræðingar, báðir íslenskir að
uppruna, hafa rætt núverandi
stöðu íslands, mjög skilmerki-
lega í júníhefti American Bar
Association Journal, bæði frá
sjónarmiði alþjóðaréttar og með
sögulegri hliðsjón (historical
hackground). Hver maður, sem
hefir einlægan áhuga á þessu
efni ætti að lesa þessa lærðu rit-
gerð. Með því bráðabirgða fyrir-
komulagi, sem nú er, er fram-
kvæmdavaldið, sem áður var í
höndum konungs, nú í höndum
islensku rikisstjórnarinnar og
ísland er nú de facto lýðveldi
með konungsbundinni stjórnar-
skrá. Það er augljóst mál, að
hér er um að ræða ólieppilegt
og ófullnægjandi fyrirkomulag,
jafnvel sem stundarráðstöfun;
og auðvitað deltur engum i hug
að það verði varanlegt.
Tveir hlutir, sem fyrir stríðið
voru augljósir hinum takmark-
aða fjölda manna, sem liafa op-
in augu (en að eins þeim) liggja
nú öllum í augum uppi: Þ.e.a.s.
að á styrjaldartímum er ekki
hægt að telja landfræðilega
legu íslands einangraða og veít-
ir hún því landinu ekkert ör-
vggi af þeim ástæðum né heldur
er nein vernd í yfirlýsingunni um
ævarandi hlutleysi. Síðan þessar
staðreyndir fengu almenna
viðurkenningu hefir að eins ver-
ið bentá tvent tilverndar: Stóra-
Bretland og Bandaríki N.-Amc-
ríku, þ. e. a. s. að Monroe-kenn-
ingin skuli skýrð svo, að liún
nái einnig til íslands, eins og
liún gæti, landfræðilega skoðað.
Fvrir stríðið heyrðist liér há-
vært en barnalegt tal um þá
vernd, sem Norðurlönd gæti
veitt okkur, ef á þyrfti að halda.
Það er óþarft að geta þes, að
þessi vitleysa heyrist ekki leng-
ur. Að þvi er snertir vernd
Ameríku, þá er það í fyrsta lagi
mjög vafasamt, hvort hún feng-
ist, þótt þörf væri á: Enginn er
svo skyni skroppinn, að lialda
þvi fram, að liún hefði fengist
síðastliðið liaust, þótt leitað
hefði verið eindregið eftir. Og í
öðru lagi hefir hreska hernámið
á íslandi átt jiátt í ]>vi, að menn
hafa sannfærst um, liver vera
myndi besli vörður frelsis Is-
lendinga og öryggis landsins.
Hinum greindari mönnum ís-
lenska ríkisins hefir lengi verið
])etla ljóst og fyrir þremur árum
var því opinberlega lýst yfir (án
þess að mótmælum væri hreyft)
af herra Jónasi Jónssyni, fyrr-
um, dómsmálaráðherra, • að við
gætum að eins litið til Stóra-
Bretlands um verrid í framtíð-
inni — alveg eins og þáð á um-
liðnum tímum, hefði veitt okk-
ur þá einu vernd, sem þekst
hefði í sögu íslands (þ. e. a. s. í
Napóleonsstyrjöldinni og lveiins-
styrjöldinni 1914—18). Því
sama liefir í aðalatriðum verið
haldið fast fram i timaritinu
Eimreiðin.
Það er líklega rétt, að íslenska
þjóðin liefir ekki enn sem kom-
ið er, komið sér niður á óskir
sínar viðvíkjandi pólitískri
framtíð landsins. Það getur ver-
ið að hinir háfleygari og óraun-
særri menn hugsi sér ennþá
lýðveldi án nokkurs pólitísks
sambands við nokkurt erlent
riki og verndað af ævarandi lá-
deyðu hins yfirlýsta ldutleysis.
En það er samt sæmilega örugt
að segja, að yrði tilraun gerð
með þessum hætti, hlyti að
verða 1‘rá lienni horfið af raun-
hæfum ástæðum. Þeir sem
hugsa skýrar mundu óska þess,
að ísland yrði fullvalda þátt-
takandi í breska þjóðaríkinu.
Rökin fyrir þessu hafa best ver-
ið borin fram af Héðni Valdi-
marssyni, alþingismanni, í
greinaflokk, sem hann skrif-
aði í blað sitt „Nýtt land“ síð-
astliðið vor. Þessar greinar
byrjuðu að koma út nokkurum
vikum áður en Þýskaland tók
Danmörku, svo að sá atburður
kom þeim hvorki af stað né
hafði áhrif á þær. Það er eftir-
tektarvert, að ekki hefir verið
gerð ein einasta tilraun til þess
að hnekkja röksemdum Héðins
Valdimarssonar og af því verð-
ur óhjákvæmilega að álykta, að
bæði blöðin og stjórnmála-
mennirnir hafi talið þær óhrekj-
anlegar. Það er leitt til þess að
vita, að þessar greinar eru ekki
fáanlegar í enskri þýðingu, því
að fyr eða seinna rekur að því,
að breskir stjórnmálamenn
verða að taka þessa uppástungu
til meðferðar og almenningur í
Bretlandi að taka afstöðu til
hennar, með eða á móti. Þetta er
eina leiðin, sem sumir okkar
íslendinga sjá til þess að tryggja
frelsi íslands.
Það þykir ekki mikið, og kostnaðinn
telja menn ekki eftir sér.
En vitið þér, að fyrir þá peninga, sem
5 cigarettur á dag kosta, getið þér
eignast og átt 5—10 þúsund króna líf-
tryggingu.
Þér hafið ráð á að vera líftryggður. —
SjóvátrgqqiSgllÍaq Islands
,!»
>f
♦