Vísir - 26.10.1940, Síða 1

RitstjórS:
Kristján Guðlaugsson
Skrifstofur:
Félagsprentsmiðjan (3. hæð).
30. ár.
Ritstjóri Biaðamenn Sími:
Auglýsingar 1660
Gjaldkeri 5 línur
Afgreiðsla
248. tbl.
Laval á bisí í §amn-
liigrttm við Itali.
áilk$ miiiigrai* væntaulegar ú iGiániida^.
EINKASKEYTI FRÁ UNITED PRESS. — London í morgun.
Laval, vara-forsætisráðherra Frakka, á nú í samn-
ingum við fulltrúa Ítalíu, en fyrir hennar
hönd kemur fram Ciano greifi, utanríkis-
ráðherra. Það er enn ekki kunnugt hvað það er, sem
til umræðu er, nema að gefið er í skyn, að möndulveld-
in undirbúi frekari áform varðandi hina nýju skipan í
álfunni, og eru tilkynningar um þetta væntanlegar á
mánudag næstkomandi. Viðræður Lavals við Ciano
greifa snúast vafalaust um sama efni sem viðræður
Hitlers við Laval og Pétain.
Meðal stjórnmálam. í Berlín kemur fram mikil gremja út af
því, að í erl. blöðum og meðal stjórnmálamanna er víða litið
svo á, að Hitler hafi verið að leita 'sér stuðnings í stríðinu við
Breta, og hafi a. m. k. að því er Spán snertir, farið bónleiður
til búðar.
Mikla athygli vekur vestan hafs að sendiherra Argentinu, lýsti
yfir því, að Spánn vildi ekki fara í stríðið. IJæddi sendiherrann
hversu horfumar væru — styrjöldin gæti staðið lengi, en afleið-
ing þátttöku Spánverja í stríðinu yrði m. a. sú, að þeir gæti
ekki gert viðskifti við Vesturríkin og mörg önnur lönd.
Bandaríkjastjórn gefur nánar gætur áð öllu, sem gerist í
Evrópu, og fær Roosevelt stöðugt skýrslur um alt, sem gerist.
Haft er eftir Cordell Hull, utanríkisráðherra Bandaríkjanna, að
ferðalag Hitlers sé ekki eins mikill viðburður og margir ætli.
Miklar getgátur koma stöðugt
fram í sambandi við það, sem á
döfinni er. M. a. hafa nú koniið
fram nýjar getgátur um kröfur
Þjóðverja, sem eru sagðir vilja
fá Ermarsundsströndina til
Boulogne, en Spánverjar eiga
að fá Pyreneafjallgarðinn, sam-
lcvæmt fregnum þessum.
Franska stjórnin lcemur sam-
an á fund í dag og þingmenn
liafa fengið fyrirskipun um að
vera viðhúnir að koma á fund
með litlum fyrirvara.
Pelain og Mússólíni ræðast
við í dag. —
Petain kom aftur til Vichy kl.
7.40 í gærkveldi. Laval kom ekki
með lionum, heldur fór hann til
fundar. við Ciano greifa sem fyrr
segir.
Darlan aðmíráll, Hutzinger,
Peyroton og Aliljert tóku á móti
Petain og fvlgdu lxonum til í-
búðar hans, þar sem rætt var
um það, ’ sem gerst hafði, en
formlegur stjórnarfundur verð-
ur haldinn síðdegis í dag kl. 5.
Samkvæmt óopinberri
lieimild hefir franska rík-
isstjórnin þegar raunveru-
lega fallist á að taka þátt í
samvinnu við Þýskaland til
að koma á hinni nýju skip-
an í álfunni.
Laval er að koma á samskon-
ar samkomulagi við ítali.
í blöðum Þýskalands lcemur
fram, að Hitler leggi áherslu á,
að meginlamlsríkin tæki sam-
eiginlega ákveðna afstöðu gagn-
vart Englandi. Viðræðurnar við
Pelain og Franco hafi hrundið
þessum áformum áfram.
Deutsche Dijjlomatisclie Kor-
respondenz lýsir yfir því, að
árangurinn af ferðum Hitlers
verði, að nú verði hrundið í
framkvæmd áformum um hina
nýju skipan álfunnar. Hin nýja
Evrópa er að rísa upp, segir
blaðið. Völkischer Beobachter
segir, að aldrei framar vei’ði
háð stríð á meginlandi álfunnar.
Er komin til sögunnar sú fylk-
ing, sem aldrei riðlast.
í opinberum fregnum er enn
eídci viðurkent, að Frakkar hafi
lofað Þjóðverjum samvinnu.
í breskum blöðum er mikið
rætt þegar i dag um liina „nýju
skipan“, sem Hitler vill koma á
— m. a. með tilstyrlc Fralcka
og Spánverja. Höfuðkjarni
hinnar nýju stefnu yrði sá, segja
bresku blöðin, að Þjóðverjar
yrði öllu ráðandi á meginlaridi
álfunnar, og i engum löndum
mætti menn um frjálst höfuð
strjúka, því að þar yrði alt und-
ir þýsku eftirliti. í Frakklandi
og fleiri löndum, þar sem blóm-
legur iðnaður var kominn á fót,
yrði landbúnaður aðalatvinnu-
greinin, en Þjóðverjar fengi
markað fyrir iðnaðarvörur sín-
ar í þessum löndum. Jafnframt
i fengi Þjóðverjar, með járn-
greiparnar spentar um Frakk-
land, raunverulega yfirráð yfir
nýlendum Frakklands.
Blöðin segja, að nú eigi að slá
á þá strengi, að megirilands-
þjóðirnar liafi skipað sér i eina
fylkingu gegn Englandi — Eng-
landi, sem eitt vilji stríð og beri
ábyrgðina á þvi. Leitast verður
við, með milligöngu - Banda-
ríkjaforseta ef til vill, að koma
á friði, á þeim grundvelli, að ó-
breytt ástand (status quo) hald-
ist í Evrópu. Vilji Roosevelt
ekki reka erindi Hitlers, segja
bresku blöðin, verður hann
stimplaður sem styrjaldarund-
irróðursmaður, og bæta því við,
að forsetakosningarnar séu eft-
ir nokkra dagá, og sé hér verið
að gera úrslitatilraun til þess að
spilla fyrir Roosevelt og stuðn-
ingi Bandai’íkjanna við Breta.
Háskólasetning
fer fram í dag
Háskólasetning fer fram í
dag og hefst kl. 2 í hinni nýju
byggingu háskólans.
Fer hún fram með svipuðu
móti og í fyrra, en þá var sú ný-
lunda upp tekin, að við setning-
una var haldinn fræðilegur
fyrirlestur auk ræðu háskóla-
rektors. Að þessu sinni flytur
Ólafur prófessor Lárusson fyr-
irlestur um eignarrétt andlegra
Loftstríðið.
Það var tilkynt í London í
morguri, að breskar sprengju-
flugvélar hafi gerl árásir á
fjölda marga hernaðarstaði í
Þýskalandi og hernumdum
löndum s. I. nótt. Ekki hefir enn
verið tilkynt hvaða staðir urðu
fyrir árásum að þessu sinni, en
vitað er að einkum var lögð á-
hersla á olíustöðvar, flugvéla-
verksmiðjur og innrásarbæki-
stöðvarnar. Frekari tilkynning-
ar um loftárásirnar verða birtar
síðdegis í dag.
í loftárásunum á hernaðar-
stöðvar i Þýskalandi aðfaranótt
fimtudags varð hið mesta tjón.
I Hamborg kom upp svo mikill
eldur að flugmennirnir segjast
ekki liafa séð annað eins bál í
nokkurri fyrri loftárás. Herjaði
eldurinn á stóru svæði.
HARÐIR LOFTBARDAGAR
YFIR BRETLANDI.
Harðir loftbardagar voru háð-
ir yfir Bretlandi í gær. Komu
flugvélarnar í hópum, stundum
20—30 í hóp og alt að því 100.
Ársir voru gerðar á London og
borgir á suður- og suðaustur-
ströndinni.
Að minsta kosti 14 þýskar
flugvélar voru skotnar niður og
10 breskar, en 7 af bresku flug-
mönnunum björguðust. Talið
er, að margar af flugvélum
Þjóðverja hafi skemst svo í
bardögunum, að vafasamt sé,
að þær hafi komist heim.
Italir erú farnir að taka þátt
í loftárásurium á England með
Þjóðverjum og er mikið um
þessa þátttöku ítala talað í
Þýskaiandi og Ítalíu.
Merkur verklýðsleiðtQQi
teiQir i 1 ið Vfillkie
London i morgun.
Fregn frá Washinglon herm-
ir, að John L. Lewis, sem er
formaður stærsta verklýðsfé-
lags Bandaríkjanna (C.I.O.)
hefir lýst yfir fylgi sínu við
Willkie. Fregnin um þetta hefir
vakið feikna athygli og mun á-
kvörðun Lewis draga nokkuð
fylgi frá Roosevelt. Lewis nýt-
ur mikils álits meðal verka-
manna og liklegt er, að einhver
hluti lrins fjöhnenna félags hans
fylgi honum að málum, en
meiri hluti félagsins hafði áður
lýst yfir fylgi síriu við Roose-
velt.
Fregnin um, að Lewis liafi á-
kveðið að styðja Willkie, hefir
vakið mikinn fögnuð meðal
republikana, sem telja nú belri
horfur á, að Willkie sigri.
verðmæta, en það er efni sem
liefir mikla og i rauninni vax-
andi þýðingu í íslensku þjóð-
lífi. Því næst lieldur 'háskóla-
rektor ræðu sína og afhendir
nýjum stúdentum borgarabréf
þeirra.
Sungin verður kantata sú er
samin var fyrir háskólavigsl-
una.
Mýp skólafáni
Aðalherskóli Frakká, Fcole Militaire i París, sést hér á myndinni. I þessum skóla eru mentaðir
allir helstu hershöfðingjar Frakka. Foch, aðalher höfðingi Bandamanna og sigurvegari í Heimssty. '-
öldinni, var um skeið skólastjóri þarna. Weygandjiermálaráðherra Frakka nú, gekk þó aldrei í
þenna skóla. Á myndinni sjást þýskir hermenn vera að fara með liesta inn i garð skólans, en
Þjóðverjar hafa þar bækistöð sína.
Almeu ning; ui*
og' leikliúsið.
Eins og kunnugt er, er Leik- j
félag Reykjavíkur um þessar j
mundir að sýna ágætis-leikritið
„Loginn lielgi“ eftir hinn heims-
kunna enska höfund W. Somer-
set Maugham. Nafn höfundarins
er liverjum manni trygging
þess, að hér sé um góðar bók-
menntir að ræða. Hverjum
manni, sem les leikritið eða sér
það, gelui’ ekki dulist, að á þvi
ei’ slikt snillibragð, að hér er
sísl um neinn viðvaning að
ræða. Fr enda leikrit þetta ár-
angur af þrjátíu ára starfi liöf-
undar og reynslu, bæði sem
skáldsagna-höfundar og leik-
rita. Er enda Maugham meðal
allra víðlesnustu nútíðar höf-
unda, er rita á enska tungu, og
er þá mikið sagt.
Blöð bæjarins liafa undanfar-
ið birt dóma um leikinn og hef-
ir hann hvarvetna fengið ágætis
undirtektir að makleikum. Er
það og mjög virðingarvert af
Leikfélaginu að opna leikárið
með leikriti, sem telja má
glæsilegan fulltrúa nútimabók-
menta og fjallar að mjklu
ley ti um mál, sem mikið hefir
verið á dagskrá lijá núlifandi
kynslóð, og mikill styrr hefir
staðið um. —
Fr þetta nefnt hér Leikfélag-
inu til hróss, sökum þess að að-
sóknin að leiksýningum félags-
ins undanfarin ár, liefir síst ver-
ið því til livatningar, að félagið
læki til meðferðar leikrit, sem
alvarlegs efnis væri eða krefð-
ust umhugsunar. Er í þessu
sambandi skemst að minnast
Iiins merkilega leikrits „Návigi“,
eftir W. Sonin, sem þau frú
Soffia Guðlaugsdóttir og Indriði
Waage léku hér i hitteð fyrra
af mikilli snild fyrir tómu liúsi
i tvö kvöld. En þegar aðgangur
var auglýstur ókeypis þriðja
kvöldið var aðgangurinn svo
óskaplegur að ná í aðgöngu-
miða, að rúður voru brotnar í
Iðnó og mesta mildi að enginn
skyldi verða troðinn undir.
Maður skyldi nú ætla, að þetta
bæri nú vott um eindreginn á-
liuga fyrir leiklistinni eða hinu
viðkvæma efni leiksins. Nei og
sei, sei nei, það var nú öðru nær.
Þegar leiksýningiri liófst varð
að fá sérstaka menn til að
„sussa“ á liina hávaðasömu á-
horfendur, sem þegar inn kom
virlust þar með liafa náð öllum
tilgangi sínum, og þá hafa alt
anuað að gera en að lilusta eða
horfa á það sem fram fór á
leiksviðinu!
Það er nú einu sinni svo, að
það verður altaf til stór liópur
fólks, sem ávalt er tilbúið að
nota tækifærið ef eitthvað
býðst ódýrt eða ókeypis. Og þótl
undarlegt megi virðast þá virð-
ist það litlu eða.engu máli skifta
livort lilutaðeigandi hefir
nokkra löngun lil eða þörf fyrir
það, sem i boði er út af fyrir
sig, eins og þessi leiksýning
glögglega leiddi í Ijós. Það, sem
mestu máli skifti virðist vera að
fá, það sem um er að ræða, ó-
dýrt, svo maður tali nú ekki um
ókeypis!
Áhorfendum sorgarleiltja eða
yfirleitt leikrita alvarlegs efnis,
virðist nú með hverju árinu
fara fækkandi hér í bæ, en að-
dáendum skopleikja, þ. e. a. s.
þeirra, sem ekki vilja sjá ann-
að, virðist aukast fylgi að sama
skapi.
v Skopleikir eru lit af fyrir sig
oft og tíðum lioll og góð skemt-
un, en þeir virðast þó hafa þau
óheillavænlegu áhrif á suma, að
þeir fyllist nokkurskonar and-
legri leti, sem gerir það að
verkum, að þeir aldrei nenna að
hafa fyrir því að sjá leikrit, sem
krefst nokkurrar umhugsunar.
Af hverju stafar þetta? Stafar
það af því að íslenskum leik-
endum liafi farið aftur í með-
ferð alvarlegra viðfangsefna?
Þessu má hiklaust svara neit-
andi. Það ■má jafnvel fullyrða
að aldrei hafi leikur á íslensku
leiksviði verið raunstiltari, ör-
uggari og meðferð yfirleitt jafn-
ari, heldur en nú á síðustu ár-
um og ber þetta augljósan vott
um framfarir heildarinnar.
Undirritaður hefir átt tal við
ýmsa um þessi mál og þ. á. m.
ýmislegt fólk, sem mikið sækir
leikhúsið. Niðurstaðan af þess-
um umræðum liefir orðið sú, að
þeirri liættulegu skoðun er óð-
um að vaxa fylgi meðal al-
mennings, að tilgangur Leik-
félagsins eigi að vera annar en
sá, að „skemta“ fólki, þ. e. a. s.
i merkingunni koma fólki til að
hlæja! Hversu oft hefir maður
ekki fengið þetta svar við spurn-
ingum uiri þetta efni: „Eg lield
að lífið sé nógu raunalegt og
sorglegt sjálft, þótt maður
þurfi ekki að fara i leikhúsið til
að liorfa á sorgarleiki í lilbót!“
M. ö. o. niðurstaðan verður sú,
að Leikfélagið eigi ekki að lialda
sýningar á þungum verkum sem
lieilabrota krefjast eða um-
hugsunar, sorgarleikritum eða
Ieikritum yfirleitt, sem ekki
liafi það eina og endanlega
markmið að vekja hlá.tur eða
vera fóíki á annan liatt til hug-
arléttis!
Undantekningar frá þessu
virðast þó einstök „klassisk“
íslensk leikrit vera, eins og t. d.
„Fjalla-Eyvindur“, „Lénliarður
fógeti“, „Skugga-Sveinn“ o. fl.,
sem altaf laða að sér stóra liópa
áhorfenda vegna ágætis síns, en
þó ekki síst vegna sins íslenska
• uppruna. Og er það virðingar-
; verð þjóðrækni. En ef þessi
breyting á smekk sem lýst hefir
verið hér að framan nær að
1 færast í aukana, hve langt
verður þá þangað lil að jafnvel
þessara eftirlætisgoða áhorf-
enda bíða sömu örlög og hinna
erlendu leikrita, sem um alvar-
leg efni fjalla?
Eins og að framan hefir verið
lýst, liættir ýmsum mjög að líta
á hið islenska leikhús sem nokk-
urskonar trúðleikhús, sem
menn eigi eklcert erindi í til
annars en að lilæja!
Ef þessi skoðun ætti sér
nokkra stoð í veruleikanum, þá
hefði liinn andlegi grundvöllur
undir byggingu þjóðleikliússins,
lieldur ekki verið fyrir hendi,
enda væri slikum stað þá ekki
samboðið að hafa slíkt leikliús
innan sinna veggja. Þar sem isl.
leikliús á að liafa fast aðsetur í
framtíðinni.
N En bygging Þjóðleikhússins
sannar alt að einu, að þetta er
sem betur fer þó ekki skoðun
Frli. á bls. 2.