Vísir - 31.10.1940, Blaðsíða 2

VISIR
DAGBL AÐ
Útgefandi:
BLAÐAÚTGÁFAN VÍSIR H/F.
Ritstjóri: Kristján Guðlaugsson
Skrifst.: Félagsprentsmiðjunni.
Afgreiðsla: Hverfisgötu 12
(Gengið inn frá Ingólfsstræti)..
Símar 1 6 6 0 (5 iinur).
Verð kr. 2.50 á mánuði.
Lausasala 10 og 25 aurar.
Félagsprentsmiðján h/f.
Nazistagrýlan.
Jjjngin af stórþjóðunum hefir
gert sér meira far um að
efla vinsamlegt menningarsam-
band við íslendinga en Þjóð-
verjar. Þýskir mentamenn liafa
kynt sér sögu þjóðarinnar að
fornu og nýju, tungu hennar
hætti og menningu. Þýskar
mentastofnanir liafa staðið
okkur opnar og hefir fjöldi
ungra Islendinga stundað nám
þar í landi. Margir íslendingar
eiga Þjóðverjum gott að launa.
Þetta menningarsamband milli
þjóðanna hófst löngu áður en
nazisminn kom til skjalanna.
Það er mjög eftirtektarvert, að
þrátt 'fyrir þá vináttu í garð
þýsku þjóðarinnar, sem verið
hefir hér á landi, hefir nazism-
inn óvíða átt örðugra uppdrátt-
ar en einmitt liér. Englendingar
vissu öilum þjóðum hetur,
hvers þeir máttu vænta af naz-
ismanum, en þó hafa nazistar
iíklega verið engu færri þar í
landi að tiltölu við fólksfjölda,
fyi'ir stríð, en hér á landi. Fá-
ejnir æsingabelgir hér, flestalt
óþroskaðir unglingar, aðhyltust
þessa stefnu fyrir nokkurum
árum, mest til þess að geta verið
á móti öllum. Flestir liafa með
viti og þroska, vaxið frá þessu.
Aðferðii' nazismans síðustu
misserin .hafa síst verið til þess
fallnar að hæna Islendinga að
honum. Stefnusvikin og skoð-
anaprangið, sem kom fram i
makkinu við Stalin, og síðast en
ekki síst kúgun nazismans á
nánustu frændþjóðum okkar á
Norðurlöndum — alt þetta
veldur því að svo sárfáir, sem
játendur nazismans voru hér á
landi fyrir stríð, þá eru þeir þó
enn þá færri í dag. Flestir ís-
lendingar unna þýsku þjóðinni
alls góðs, þar á meðal ekki síst
þess, að hún geti losnað við
þann miskunnarlausa kúgunar-
anda og réttleysi, sem þar hefir
ríkt á seinni árum.
Það er tvent ólíkt að vera
hlyntur þýsku þjóðinni og vera
hlyntir nazisma. En þessu er
því miður blandað saman. Ef
íslendingar eru spurðir hvort
þeir séu vinveittir Þjóðverjum,
munu flestir í fullri einlægni
svara þeirri spurningu játandi.
Séu þeir hinsvegar spurðir hvort
þeir séu hlyntir nazisma, munu
þeir flestir svara þeirri spurn-
ingu jafn einlæglega neitandi.
Þótt hér væri alt með kyrrum
kjörum væri mjög óheppilegt
að rugla þessu tvennu saman:
vináttu við þýsku þjóðina og
fylgi við nazismann. Eins og nú
er komið Iiögum olikar er það
blátt áfram stórskaðlegt. Hér er
erlend þjóð, sem leggur eyrun
við því sem talað er. Og hér erli
líka, þvi miður, íslenskar tung-
ur, sem tala meira en holt er.
Ef hver máður á íslandi, sem
fyrr eða síðar hefir látið í Ijós
samúð sína með þýsku þjóðinni,
er umsvifalaust stimplaður naz-
isti, þá gæti svo farið, að „svarti
listinn“ slagaði liátt upp í mann-
talsskrána.
Því er á þétta minst, að jafn-
vel blöð hinna „ábyrgu“ flokka
gerast Iivað eftir annað sek um
þá ófyrirgefanlegu léttúð, að
brígsla forrium andstæðingum
sínum um „nazisma“ hvenær,
sem þeim býður svo við að
horfa. Nazistagrýlunni liefir
verið óspart hampað gegn
Sjálfstæðisflokknum við undan-
farnar kosningar. Þetta liefir
ekki komið að sök, af því að all-
ir hafa vitað að hér hefir að eins
verið um ósvifinn kosninga-
áróður að ræða. Eins og nú er
komið högum okkar liorfir mál-
ið öðruvísi við. Ef sú þjóð, sem
liér hefir tékið sér stundarað-
setur, legði trúnað á það, að
stærsti stjónmálaflokkur lands-
ins væri gegnsýrður af nazisma,
gæti það haft hinar alvarlegustu
afleiðingarfyrirsjálfstæði lands-
ins. Vilja „ábyrg“ blöð balda
uppteknum hætti í þessum efn-
um, eftir að þau liafa íhugað
málið frá þessari hlið?
Þeir sem þekkja þjóðareðli ís-
lendinga, uppruna og sögu,
skilja vel að nazisminn hefir átt
örðugra uppdráttar hér en víð-
asthvar annarsstaðar, jafnvel i
sjálfu Bretlandi. Þeir skilja líka
að þýska þjóðin á hér vini í öll-
um flokkum og öllum stéttum.
Það er óþarft af okkur að
blanda þessu tvennu saman:
vináttu við þýsku þjóðina og
fylgi við nazismann. Eins og á
stendur er það hættulegt.
a
Stúdentaráðskosningin:
C-listinn — listi lýðræðissinn-
aðra stúdenta — fékk mikinn
meirihluta í stúdentaráðskosn-
ingunum í gær. — Hlaut listinn
137 atkvæði og 5 fulltrúa af
níu.
Hafa lýðræðissinnar þannig
hætt við sig 36 atkvæðum frá
því í kosningunum í fyrra. Þá
fengu hinir listarnir 104 atkv.
samanlagt, en nú 103 atkv.
Að þessu sinni fékk A-Iistinn
— framsóknarmenn með stuðn-
ingi sósíálista — 56 atkv., einu
meira en í fyrra. Tveir fulltrúar
voru kosnir af A-lista.
B-Iistinn — kommúnistar —
ldaut 47 atkv. — tveim færri en
í fyrra. Þá nutu kommúnistar
stuðnings sósíalista og virðast
þeir því hafa týnt tölunni á
leiðinni yfir í herbúðir fram-
sóknarmanna.
Þessir eru fulltrúar lýðræðis-
sinna í stúdentaráðinu:
Þorgeir Gestsson stud. med.
Ármann V. Snævarr stud. jur.
Gunnar Gíslason, stud. theol.
Einar Ingimundarson, stud. jur.
Gisli Ólafsson, stud. med.
Af A-lista: j
Benedikt Bjarklind, stud. jur.
Bergþór Smári, stud. med.
Af B-lista:
Ólafur Sv. Björnsson, stud. jur.
Skúli Thoroddsen, stud. med.
nilM j
Uppsagnir
launasamninga.
Ýms verkalýðsfélög, víðsveg-
ar á landinu, hafa sagt upp
kaupsamningum frá áramótum
Sjómannafélag Reykjavikur
hefir Iátið fara fram atkvæða-
greiðslu meðal meðlima sinna
og tóku 523 þátt í henni. Af
þeim vildu 473 segja upp samn-
ingunum, 37 vildu ekki segja
þeim upp en 13 skiluðu auðum
seðlum.
Þá samþykti félag bifvéla-
virkja i gærkveldi að segja upp
öllum kaupsamningum frá ára-
mótum.
Þrjú verkalýðsfélög úti á
landi hafa líka samþykt nýlega
að segja upp samningum. Það
eru þessi félög: Verklýðsfélag
Norðfjarðar, Verkamannafélag-
ið Drífandi í Vestmannaeyjum
og Verkamannafélag Akureyr-
ar.
•mœ
§li«£a$tjóri
1
Magnús Helgason var fædd-
ur í Birtingaholti í Árnessýslu
12. nóv. 1857, og var sonur
Helga Magnússonar bónda og
Guðrúnar Guðmundsdóttur.
Var Magnús næst-elslur fjórtán
systkina. Komust tíu þeirra á
legg, og urðu j>au, sem uipp
komust, mörg þjóðkunn.
Magnús Helgason var ungur
settur til menta, fór i latínu-
skólann og útskrifaðist þaðan
árið 1877 með hárri einkunn.
Næstu veturna tvo var hann
lieima í Birtingaholti og kendi
systkinum sínum. Síðan fór
hann í prestaskólann, lauk þar
.námi á tveim árum og tók em-
bættispróf með glæsilegri ein-
kunn. Þá stundaði hann kenslu-
störf enn í tvo vetur. Vorið 1882
gekk liann að eiga Steinunni
Skúladóttur Thorarensen, lækn-
is á Móeiðarhvoli, ágæta konu.
Á livítasunnu 1883 vígðist
hann prestur að Breiðabólstað á
Skógarströnd, en ekki dvaldi
hann þar nema í 2 ár. Þá tók
hann við Torfastöðum í Bisk-
upstungum og þjónaði því
prestakalli þar til hann lét af
prestskap árið 1904 og gerðist
kennari við Flensborgarskólann
í Iiafnarfirði. Þaðan fór hann
þegar kennaraskólinn var stofn-
aður í Reykjavík, tók við stjórn
hans og stýrði honum þangað
til 1929, en þá lét hann af störf-
um.
Það er uppi liaft um Gissur
biskup ísleifsson i Skálholti, að
gera hefði mátt úr honum þrjá
menn og allá ágæta, konung,
víkingaforingja og biskup. Elcki
gafst honum kostur þess að
reyna sig í öðru af þessu þrennu
en biskupsstarfinu, en þar sann-
aði hann ummælin.
Nokkuð svipað mátti segja
um séra Magnús Helgason.
Hann mátti jafnt verða bænda-
höfðingi, prestur og kennari,.en
sá var þó munur á, að honum
gafst færi á að sýna ágæti sitt
í þessum hlutverkum öllum, og
sannaði það.
Meðan liann stundaði prest-
skap, rak hann búskap af mik-
illi rausn og dugnaði. Á Torfa-
stöðum liúsaði hann staðinn
upp, reisti nýja kirkju, réðst í
stórfeldar jarðabætur og gerðist
forystumaður sveitar sinnar í
margvíslegum búnaðarfram-
kvæmdum. Sýndi hann í þess-
um athöfnum, að lionum var
ekki í ætt skotið, en hann rakti
kyn sitt til bænda fimtán ætt-
liði í beinan legg. Sennilega
hefðu svo umfangsmikil bús-
umsvif orðið til þess hjá ein-
hverjum öðrum, að minni alúð
væri lögð við prestskapinn, en
svo fór honum þó ekki. Það var
títt, að prestar voru að nokkuð
miklu leyti metnir eftir því, hve
gildir höfðingjar þeir voru á
veraldarvísu, en til þess tók ekki
um séra Magnús. Ástsældir sín-
ar meðal sóknarbarnanna, og
þær voru mlklar, hlaut hann
fyrst og fremst sem kennimað-
ur i öllum skilningi. Hann var
ræðumaður ágætur og hafði
fiestum betra lag á því, að tala
til hjartna áheyrenda sinna, en
ekki voru „prédikanirnar á
stéttunum“ áhrifaminni, fx-am-
koman og eftirdæmið. Þeklci eg
aldx-aða konu, fyrrverandi sókn-
arbarn lxans, sem finst að hún
hafi í raun og veru engan sálu-
sorgara haft síðan leiðir þeirra
skildu.
En þótt séra Magnús ætti
miklu láni og gengi að fagna
bæði sem prestur og bóndi, full-
nægði það ekki þeirri hneigð-
inni, sem x'ilcust mun hafa ver-
ið í eðli lians, að vera leiðtogi
og fræðari ungra manna. Kenn-
arahneigð hans hafði þegar
Magnús Helgason
komið fram i því, meðan liann
var prestur á Torfastöðum, að
hann safnaði öðru hverju að
sér á Toi'fastöðum unglingum
sveitarinnar, sem komnir voru
yfir fermingaraldur, ræddi við
þá um ýms efni og fræddi þá,
auðvitað ókeypis.
Og svo bar gest að gai’ði á
Torfastöðum einn góðan veðui'-
dag. Það var Jón Þórarinsson,
þávei'andi skólastjóri í Flens-
borg, síðar fi'æðslumálastjói’i, og
var hann kominn í þeim erind-
um að fá séra Magnús til þess
að taka við lcennarastöðu við
skóla sinn. Það fylgdi. og þess-
um tilmælum, að ef liann tæki
þessu, skyldi liann verða for-
stöðumaður kennai'askóla, ef
liann yrði stofnaður.
Einar H. Ivvai-an segir fx'á því
í inngangi þeim, er hann í'itaði
með ræðasafni séra Magnúsar,
Kvöldræður í Kennai-askólan-
um, að Jón gisti í þessai'i ferð
á Toi'fastöðum, en daginn eftir
fylgdi prestur lionum lil Geys-
is. Þar skildu leiðir þeirra. Jón
lxélt heimleiðis, en séra Magnús
lagði leið sína upp á Laugar-
fjall, til þess að hugsa sig þar
um. Lýsir þetta honunx skemti-
lega vel. Og þannig fór, að hann
hvarf frá búi og prestskap og
tók kennax-astarfið. Kennarinn
varð klerkinum yfirsterkari.
Var þó ekki fyrir fé að gangast,
því að launin voru ekki nema
1600 krónur, en frá góðu húi að
hverfa.
Upp frá þessu var kensla og
skólastjórn ævistarf séra Magn-
úsar. Þegar hann lét af stöi'f-
um árið 1929, liafði hann stund-
að kenslu meira eða minna i
50 ár, en veitt Kennaraskólan-
um foi'stöðu í 20 ár.
í Kennaraskólanum hefst sá
þáttur i ævistai'fi séra Magnús-
ai’, sem hefir gert hann kurm-
astan og mai’kað dýpst spor í
fræðslumálum alþýðu þessa
lands. Og þann má liiklaust
telja meginþáttinn, þótt alt sé
vel um aðra. En liin ríku áhrif
hans á fræðslumálin voru ekki
fyrir afskifti af lagasetningu
eða ytri formum skólakerfisins
fyi'St og fremst, heldur miklu
fremur fyrir hið andlega upp-
eldi, er hann veitti j>eiin
fjölda kennax-aefna, sem nutu
fræðslu hans og handleiðslu.
Hygg eg víst, að engum sé gert
rangt með því, þó að fullyrt sé,
að séra Magnús Iielgason hafi
verið hinn besti fræðari og
ágætasti leiðtogi ungra manna
á landi hér á meðan hans naut
við. Bar margt til þess.
Honum var það rik, andleg
þörf að fræða aðra, miðla þeim
af þekkingu sinni, veita þeim
nýja útsýn, nýjan skilning.
Þekking hans var milcil í mörg-
um greinum, ekki síst á ís-
lenski'i tungu og íslenskri sögu,
en hitt mun liafa borið frá, hve
staðgóð hún var. Hann lagði
ekki stund á að viða að sér sem
flestum fræðamolum, sínum úr
hverri áttinni, heldur að vinna
úr því, sem hann kyntist af
skoðunum og kenningum ann-
arra, meta það og vega og ým-
ist samhæfa eigin skoðunum
eða varpa á bug.
Hann' liafði óvenjulega fi'á-
sagnargáfu, og honum lá á
lungu lieillandi mál, auðugt og
einfalt. Efalaust hefir málsnilli
hans að miklu leyti mótast af
fornritum vorurn, en þeim var
hann þaulkunnugur, elskaði þau
og dáði, en þó að hann Iæx;ði af
hinum ókunnu meisturum, höf-
undum íslendingasagna, gerði
hann þeii'ra mál að sínu, lifandi,
lireinu og litríku alþýðunxáli,
eins og það gerist bezt.
Og loks var það maðurinn
sjálfur, persónuleikinn, skap-
gerðin, hjartað, sem undir sló,
sem laðaði menn og heillaði, og
þá mest, sem kyntust honum
best.
Margar kenslustundir séra
Magnúsar hygg eg að seint muni
fyi'nast okkur nemendum hans,
en minnisstæðastar munu þó
verða kvöldvökustundimar,
sem liann hafði oft með okkur
í skólanum, og flutti þá ræð-
ur og ei'indi. Þá var hann laus
af hömlum námsgreinanna og
gat valið þau unxræðuefni, sem
honum voru hugleiknust og
lijartfólgnust, og einmitt fjTÍr
þá sök kyntumst við honum
best á þessum stundum.
Megineinkennin á umræðu-
efnum hans voru skýr og aug-
Ijós. Gildi og verðmæti trúar og
siðgæðis voru lionum ávalt rík-
ust í huga. „Hvoi’ki fátækt né
sjúkdómar held eg að séu vei-stu
mein mannkynsins“, sagði
hann einu sinni. „Það lield eg sé
illskan, eigingirnin, skortur á
kærleika, bróðui’hug, fórnfýsi.“
Ljúft var honunx og tamt að
tala um islenska afhragðsmenn
liðinna alda, enda var saga eft-
ii'lætis kenslugrein hans. En þó
að honum þætti gott að ræða
um harðfengi Gunnlaugs orms-
tungu, er kvaðst mundu ganga
óhaltur þrátt fyrir fótarmeinið,
ineðan báðir fætur væru jafn-
langir, eða um Þormóð Kol-
brúnarskáld, „er örina úr und-
inni dró hann og orti, og brós-
andi dó hann“, þá dáði hann
þó miklu meira drenglund Kol-
skeggs, þegar hann vildi ekki á
því níðast, sem lionum var til
ti'úað, og farandbiskuptinn,
Guðmund góða, er hann spai-aði
jafnvel ekki liundunum blessun
sína, þegar enginn máttur ann-
•ar en góðleikurjnn gat sefað æði
þeii’ra.
Spyi'ja mætti, hvort séra
Magnús hafi sjálfur verið að
tiltölu eins auðugur að siðferð-
isþreki, drenglund og góðleik og
hann mat þessar dygðir mikils
hjá öðrum og bxýndi þær fyrir
nemendum sínum. Kunnugum
þarf ekki að svara þessu, þeir
vita það. Eg Iæt mér nægja að
benda öðruxn á það, að í tutt-
ugu ár stýrði hann skóla sínum
svo, að því var líkast að enginn
vissi af húsbóndarétti hans, og
hef eg engan annan skóla þekt,
þar sem sambúð nemenda og
skólastjói’a líktist eins mikið
fyi'ii'inyndarbrag á stóru heim-
ili, þar sem virðing fólksins og
aðdáun á húsbóndanum er vald
hans.
Þó að séra Magnús dveldi í
Reykjavík yfir þrjátíu ár og
ynni þar merkasta hlutann af
ævistarfi sínu, þótti honum á-
valt sem hann væri þar gestur.
Á æskustöðvunum, í Birtinga-
holti, fanst honum ávalt vera
hið eiginlega heimili sitt. Og
þegar hann var að mestu horf-
inn samtið sinni siðustu æviár-
in og móða ellirinar hafði
sljófgað vitund hans, þá fanst
honum hann jafnan vera á ferð
þangað, vera að hverfa heim,
lieim til æskustöðvanna.
Þeirri ferð er nú lokið.
Göfugur maður er til moldar
genginn, þar sem^éra Magnús
er. Yæri óskandi, að sá undir-
straumur, sem eftirmaður hans,
Fikt við Ijós getur haft
alvarlegar afleiðingar
U M ellefuleytið í fyrraltvöld
var 17 ára dóttir þeirra Hall-
dórs Þorsteinssonar og Ragn-
hildar Pétursdóttur að fikta við
að slökkva og kveikja ljósið í
svefnherbergi sínu.
Ekki var dregið fyrir glugg-
ann, og breskum hermönnum,
sem sáu þetta, þótti það grun-
samlegt. Þótt stúlkan kurini
ekki að „morsa“, kváðust lier-
mennirnir hafa getað lesið
morsestafi út úr ljósunum. Við
rannsókn málsins í gærmorg-
un kom í ljós, að liér var að-
eins um barnaskap að ræða.
Vísi hefir borist tilkynning
um þetta mál frá bresku her-
stjórninni. Telur hún að um
lirekkjabrögð Iiafi verið að ræða
sem gerð hafi verið af kjána-
skap. Segir svo að lokum í til-
kynningunni:
„Breska herstjómin hefir
reynt að sýna rnesta þolgæði
í málum sem þessu og taka
vægilega á slikum ungæðis-
legum kjánaskap, en hún
tekur það skýrt fram, að
þetta er óþolandi framveg-
is og næst verður tekið
stranglega á slíku broti,
öðrum til varnaðar.“
BRÉF LÆKNAFÉLAGSINS.
Frh. af bls. 1.
kostur gefinn þess, að koma
nokkurri vörn fyrir sig. Þann-
ig er oss að minsta kosti frá
þessu máli skýrt af þeim, sem
best eiga um það að vita, aðr-
ir en embættismenn Breta hér.
Þessum félaga vorum virðist
þannig án reglulegrar ákæru
eða dóms ekki einungis stefnt
að óþörfu í lífshættu, lieldur
og' á liann settur blettur öðr-
um fremur, er verða mætti
honum til álitshnekkis og tjóns
í framtíðarstarfi hans hér á
landj.
Vér viljum og taka það fram,
að þrá'tt fyrir stjórnmálaskoð-
anir þær, sem Bjarni læknir
kann áður að Iiafa haft, þá er
liann oss svo kunnur að dreng-
skap og öðrum mannkostum,
að oss þykir fjarri öllum sanni
að nokkrar líkur séu til þess,
að hjá honum finnist nolckur-
ar sakir eða fyrirætlanir, sem
geri hann hættulegan breska
setuliðinu liér á landi eða ör-
yggi þess, enda erum vér fús-
ir til að takast á hendur sið-
ferðilega ábyrgð á hegðun
hans gagnvart því og Breta-
veldi meðan ísland er hernum-
ið af Bretum.
Leyfum vér oss því að vænta
þess, að hin hæstvirta ríkis-
stjórn ísland beri fram þessi
mótmæli vor og jafnframt,
liér eftir sem hingað til, geri
sitt ítrasta til þess að Bjarni
Jónsson læknir fái sem allra
fyrst leiðrétting mála sinna og
heimfararleyfi.
F. h. Læknafélags Islands.
Magnús Pétursson,
p.t. form.
Páll Sigurðsson
p.t. ritari.“
Þá skal þess og getið, að ut-
anríkismálaráðuneytið hefir
tjáð félagsstjórninni, að það
hafi þegar, í tilefni bréfsins, á
ný ritað breska sendiherran-
u,m um málið og muni láta
liana vita, þegar svar liefir
borist frá sendiherranum.
f. h. stjórnar L. I.
Magnús Pétursson,
p.t. form.
Freysteinn skólastjóri Gunnars-
son, telur að mestu hafi ráðið
um lifsstefnu hans, ástin á ætt-
jörðinni, traustið á þjóðinni og
trúin á guð, megi vaka sem við-
ast og vara sem lengst í starfi
hinria mörgu nemenda hans.
Guðjón Guðjónsson.