Vísir - 30.11.1940, Blaðsíða 2
m
DAGBLAÐ
Útgefandi:
BLAÐAÚTGÁFAN VÍSIR H/F.
Ritstjóri: Kristján Guðlaugsson
Skrifst.: Félagsprentsmiðjunni.
Afgreiðsla: Hverfisgötu' 12
(Gengið inn frá Ingólfsstræti)..
Símar 1 6 6 0 (5 línur).
Verð kr. 2.50 á mánuði.
Lausasala 10 og 25 aurar.
Félagsprentsmiðjan h/f.
Hvenær á að sfoína
málvarnarf élagið ?
|*AÐ var vorið 1908. Milli-
landanefndin liafði þá
nýlokið störfum. Allir töluðu
um „uppkast“ það, að sam-
bandslagasamningi við Dani,
sem Hannes Hafstein og fylgis-
menn lians lögðu fyrir þjóðina.
Sjaldan hefir verið meiri hiti í
stjórnmálum hér á landi. Við
vorum tveir eða þrír skóla-
strákar, að tala við roskinn em-
bættismaim norður á Akureyri.
Maður þessi var af dönskum
ættum og mátti heyra það nokk-
uð á mæli hans. Engu að siður
var hann tillöguharður í garð
Dana og mjög andvígur frum-
varpi Hafsieins. Taldi hann að
það mundi leiða til innlimunar.
Hann sagði: „Eg er hræddur um
að fleiri en eg fari að tala í kok-
íð, ef þetta frumvarp verður
samþykt.“
Hér er ekki tilætlunin að fara
að ræða „uppkastið“ frá 1908.
En það er óhætt að segja að
skilningur þessa aldraða em-
bættismanns á því, hafi að
minsta kosti verið mjög vafa-
samur. En það skiftir ekki máli.
Hann varð þeirrar skoðunar, að
veldi Dana hér á landi mundi
eflast, ef frumvarpið yrði sam-
þykt. Og hann óttaðist að hin
auknu áhrif þeirra yrðu til að
spilla tungunni.
Það eru ekki nema tvö ár síð-
an við liéldum hátíðlegt tuttugu
ára afmæli fullveldisins. Eng-
um datt þá í hug, að högum
okkar yrði nú svo komið, sem
raun er á. Við gátum ekki sporn-
að við þvi, sem hér gerðist. í
sjólfstæðismálunum erum við
eins og veðurteptir menn, sem
bíða þess að storminn lægi, svo
ferðinni verði haldið áfram.
En það er ef til vill meiri á-
stæða nú en nokkru sinni fyr,
að við gerum okkur grein fyrir
þeim þjóðlegu verðmætum,
sem við eigum að varðveita. í
því efni eigum við fyrst og
fremst að hugsa um tunguna.
Þótt skömm sé frá að segja
virðist tungunni hafa hrakað á
seinni árum. Við höfum náð
tangarhaldi á málunum, liverju
af öðru, en jafnframt mist
tangarlialdið á málinu — ís-
lenskri tungu.
Þetta er þjóðræknum mönn-
um hið mesta áhyggjuefni. Hafa
ýmsir góðir menn verið að segja
okkur til syndanna undanfarið
og þó sennilega ekki um of. Við
verðum víst að .viðurkenna það,
flestir eða allir, sem i blöð rit-
um, að við erum breyskir bræð-
ur í þessu efni. Þykjumst við að
vísu hafa okkur það til nokkurr-
ar afsökunar, að við höfum lít-
inn tima til að fágá mál okkar,
svo sem skyldi. En engu að sið-
ur ber okkur að taka vel þeim
bendingum, sem bornar eru
fram í vinsemd og einlægni.
Meðal þeirra manna, sem hafa
látið þetta mál til sín taka er
Árni Pálsson, prófessor. En
hann er, eins og menn vita, ein
hver orðhagasti maður á ís-
lenska tungu. Nýlega birtist í
tímaritinu „Jörð“ grein eftir
hann um málskemdir og mál-
vörn. Hann segir þar meðal
annars af reynslu sinni á þeklc-
VlSlR
Landssamband útvegsmanna gerir
margar og merkilegar
tiffSgor um ólvegsmál.
Adalfiondair ^aiiiUíiiid§im§ vsbb*
lisililiiBiB á finiteidsig’.
Landssamband íslenskra útvegsmanna hélt fund í
Kaupþingssalnufn fimtudaginn 28. þ. m. Á fundinum
voru mættir einstakir féiagar sambandsins svo og full-
trúar frá deildum þess út um land alt. Ráða nú félags-
nienn sambandsins yfir rúmum 16 þúsund smálestum
af fiskiskipaflota landsins og nýir félagar og deildir
bætast óðum i sambandið. Hefir Jakob Hafstein, lög-
fræðingur, verið ráðinn framkvæmdastj. sambandsins
frá 1. júní síðastliðnum. Félög útvegsmanna, sem
mynda sambandið eru nú tólf í ýmsum hinna stærstu
veiðistöðvum landsins auk margra einstakra félaga. —
Form. sambandsins, Kjartan
Thors forstjöri, setti fundinn,
og stakk upp á Ólafi Björns-
syni, útg.m. á Akranesi, sem
fundarstjóra og stýrði hann
fundinum með mikilli rögg-
semi.
Yms mál uin liagsmuni út-
vegsmanna lágu fyrir fundin-
um, og i sambandi við umræð-
ur þeirra samþykkti fundurinn
eftirfarandi tillögur;
1. Síldarútvegsmálin. — Fluln.
maður: Jón J. Fannberg.
Aðalfundur Landssambands
ísl. útvegsmanna telur rétt:
1. Að aukin verði löndunar-
skilyrði fyrir síldarflotannMsem
nemi 10.000 mála vinslu á dag,
annaðhvort með hyggingu
nýrra verksmiðja eða hyggingu
kæliþróa fyrir síldina.
2. Að reynd sc nú þegar al-
menn fjársöfnun til byggingar-
innar, fyrst og fremst á meðal
útvegsmanna.
3. Að stofnaður verði félags-
skapur, þar sem allar síldar-
verksmiðjur landsins verði
þátttakendur, með því mark-
miði að koma upp, svo fljótt
sem kostur er á og heppilegt
þykir, liæfilega stórri fullkom-
inni hreinsunai-stöð og herslu á
síldarlýsisframleiðslu landsins.
4. Að ríkisvaldið veiti veru-
legar skattaívilnanir fyrir það
fé, sem varið verður til stofn-
unar fyrirtækja samkvæmt 1.
og 3. tölulið.
5. Að ríkisvaldið greiði fyrir
stofnun þessara fyrirtækja á
hvern annan hátt, sem þörf
krefur.
6. Að settar séú með samn-
ingum eða með lögum reglur
um sölu hræðslúsíldar, sem
miði að því, að veiðiskipin fái
sem hagkvæmasta losun og
verksmiðjurnar sem jafnast
ingu nemenda i efstu bekkjum
mentaskólans á bókmentum 19.
aldar, og lætur lítið af. Segir
hann síðan:,„En ef svo vindur
fram, ef sú verður raunin, að
þjóðin slítur sig úr sambandi
við bókmentir sínar, þá fyrst
skapast andlegur almúgi hér á
landi, slíkur sem er í yfirgnæf-
andi meirihluta í öllum öðrum
löndum. Þá er ekkert vissara en
að lungan týnist. Og þá hafa öll
andleg afrek íslendinga verið
unnin fyrir gýg.“
Árni Pálsson leggur til að
stofnaður sé félagsskapur „til
þess að reyna að stemma stigu
fyrir þeim háska, sem íslensk-
unni er sýnilega búinn nú.“
Þetla er þörf tillaga. Á morg-
un er 22. afmælisdagur full-
veldisins. Þann dag minnumst
við öll þjóðlegra verðmæta olclc-
ar. Á að láta stofnun félagsins
Málvörn dragast lengur? Á ekki
einmitt að stofna það á morgun?
a
sildarmagn, Iilutfallslega.
7. Að sett séu á næsta Al-
þingi lög, sem hindra að erlend
síldveiðiskip selji síld til síldar-
verksmiðja landsins svo til
skaða sé fyrir íslensk veiðiskip.
8. Að gildandi reglur um
mælingu og vog á bræðslusíld
séu endurskoðaðar.
2. Beitusíld. -— Stjórnartillaga.
, Þar sem komið hefir í Ijós
á jTirstandandi hausti, að vönt-
un liefir orðið á beitusíld í land-
inu sakir þess, að útvegsmenn
bafa ekki á síðastliðnu sumri
fengið náuðsynlegt. pláss lijá
frystiliúsum landsins til fryst-
ingar beitusíldar, felur fundur-
inn stjórn sinni að bjýna fyrir
deildum sambandsins, að
; tryggja sér hið allra fyrsta á
j ári hverju frystirúm fyrir vænt-
! anlega beitusíld sina.
j Fundurinn felur stjórn
i. Landssamhandsins að aðstoða
deíldir þess í máíum þessum
eftir hestu getu þannig, að í
framtíðinni verði komist lijá
slíkum beitusíldarskorti og
sýnt hefir sig að vera í landinu
á yfirstandandi tíma.
3. Skattamál. - Stjórnartillaga.
Aðalfundur Landssambands
ísl. útvegsmanna, haldinn i
Reykjavík 28. nóv. 1940, felur
stjórn sinni að gæta réttar og
vera á verði um liagsmuni út-
vegsmanna varðandi skattaá-
lagningu liins opinbera á at-
vinnuveg þeirra. Telur fundur-
inn, að miða heri við grund-
völl þann, sem lagður var með
lögum um skattfrelsi útgerðar-
innar á Alþingi 1938, og að út-
vegsmönnum verði gert kleift
að reisa atvinnuveg sinn við úr
erfiðleikum undangenginna
ára.
4. Um sÖlu bátafiskjar á Eng-
landsmarkað. — Stjórnartil-
laga.
Aðalfundur Landssambands
ísl. útvegsmanna, haldinn í
Kaupþingssalnum í Reykjavík,
fimtudaginn 28. nóv. 1940, tel-
ur Iieppilegt, að í framtíðinni
verði unnið að því, að sölu báta-
fiskjar í hinum ýmsu verstöðv-
um landsins á Englandsmarkað
verði komið í farsælla og fast-
ara horf en liingað til hefir
yerið.
Álítur fundurinn æskilegt,
að félög útvegsmanna tald
bátafisksöluna algerlega í sínar
hendur með samvinnu við
stjórn Landssambandsins í
Reykjavík á hverjum tíma um
öflun skipa til kaupa á fiskin-
um, og fylgist þá stjórnin dag-
lega með því, hvernig háttað
sé um afla og fiskmagn í veiði-
stöðvunum.
Ennfremur skorar fundur-
inn á stjórn L. 1. Ú. að vinna
að því við útflutningsnefnd, að
hún komi því til leiðar, að út-
vegsmannafélög eða hátaút-
gerðarmenn, er þess óska, og
ekki liafa sjálfir útflutning á
ísfiski, fái tækifæri lil þess að
njóta meiri hagnaðar af ísfisk-
sölum, en þeir nú hafa, á eftir-
farandi liátt:
1. Fiskframleiðendur verði
aðstoðaðii- um leigu á skipum
til útflutnings á ísfiski þannig,
að útflutningsleyfi verði fyrst
og fremst veitt skipum þeirra,
eða leiguskipum þeirra.
2. Sett verði sem skilyrði fyr-
ir útflutningsleyfum á háta-
fiski, að fiskeigendur geti notið
ágóða eða halla af sölum, ef
þeir óska. *
Telur fundurinn, að slílc skipu-
lagning á sölu bátafiskjarins
muni farsælust báðum aðilum,
kaupendum og seljendum, og
að jafnframt muni hún styrkja
verulega samvinnustarf út-
vegsmanna almennt. Fundur-
inn álítur rétt að vinna að sliku
fyrirkomulagi áður en vetrar-
vertíð hefst.
Ríkti hinn mesti áhugi á
meðal fundarmanna um sam-
starf útvegsmanna undir merki
L. í. Ú.
Á fundinum flutti hr. efna-
fræðingur Trausti Ólafsson
mjög lYóðlegt erindi um rann-
sóknir, sem hann hefir gert um
hreinsun og lierslu síldarolíu,
og hyggingu slíkrar verksmiðju
hér á landi.
í stjórn sambandsins lil
næsta árs voru kosnir: Kjartan
Thors forstjóri, Rvík, Hafsteinn
Bergþórsson útg.in., Rvík, Ás-
grímur Sigfússon forstj., Hafn-
arfirði, Elías Þörsteinsson, útg.-
m„ Keflavík, Ásgeir Stefánsson
forstj., Hafnarf,. Finnur Jóns-
son alþm., ísafirði, Jöhann Þ.
Jósefsson alþm., Rvílc, Guð-
mundur Pétursson útg.m., Ak-
ureyri, Þórður Einarsson, útg.-
m„ Norðfirði.
í varastjórn: Jón J. Fann-
berg, Rvík, Ólafur JI. Jónsson
forstj., Reykjavík, Þórður Ól-
afsson, útg.m.,- Reykjavík, Ingv-
ar Vilhjálmsson, útg.m’.,
Reykjavík, Finnbogi Guð-
mundsson útg.m., Gerðum,
Loftur Bjarnason, útg.m,., Hafn-
arfirði, Gunnar Larsen, útg.stj.,
Akureyri, Ólafur Björnsson, út-
g.m., Akranesi og ólver Guð-
mundsson, útg.m., Norðfirði.
Endurskoðendur voru endur-
kosnir þeir Vigfús Guðmunds-
son, frá Engey og Geir Thor-
steinsson, útg.m., Reykjavík.
Fundarmenn voru á einu
máíi að efla sem, mest og best
samtölc sín, til þess að geta sem
hest verið á verði um afkomu
og hagsmuni sjávarútvegsins í
framtíðinni.
(Heimild fundarritara.)
Hátíðahöldin á
morgun.
Hátíðahöldin á morgun verða
með nokkuru öðru sniði en áð-
ur 1. desember. Verður þátttaka
í þeim almennari en áður.
Áður höfðu stúdentar einir
haldið daginn hátíðlegan með
skrúðgöngu, en að þessu sinni
munu f jórtán æskulýðsfélög hér
í bæ ganga undir fánum í sam-
eiginlegri skrúðgöngu með stú-
dentum. Hefst gangan kl. 1.15
frá Háskólanum.
Kl. 3 gengst svo stúdentaráð
Háskóla íslands fyrir skemtun
í liátíðasal Háskólans. Rektor
Háskólans, próf. dr. Alexander
Jóhannesson, flytur ávarp, en
síðan verður. einsöngur, ræða,
upplestur, einleikur á píanó og
kórsöngur. -
Um kveldið óialda svo stú-
dentar dansleik að Hótel Borg,
og hefst hann kl. 7 síðd.
ÞORV. ÓLAFSDÓTTIR:
FJALLKONAN
Fullveldi — Frelsi —
Fögur hufftök. —
Öldurn og óbornum æðsta mið.
Svo nærri — svo fjarri.
Hvers er að vænta í hrjáðum heimi?
Án trúar engin von,
án vonar ekkert verk,
án kærleika ekkert tíf.
Á þessum degi
dimmur livílir skuggi
á dölum ættarlands
og ystu vogum
og jafnvel hæstu tindar hverfa sýn.
1 vorri nálægð vítiseldar loga,
er vélamenning deyðir þjáðar þjóðir.
Þá spyr ég þig: Hvert stefnir þú?
Hver er þín arfleifð?
Hver þin trú?
Hvers er að minnast?
Hver leiddi þjáð mína —
• þerraði tárin —
þrautirnar linaði —
læknaði sárin.
Hvers hönd var sterk?
Hver gaf þeim máttinn,
sem merkasta þáttinn
'áttu í íslenskri endurreisn?
Snillingum sögunnar—
snillingum Ijóðanna —
sniUingum orðsins
í átökum j)jóðanna.
Hver gaf þeim trúna?
Hver leiddi litla barnið
á Ijóssins vegu bjarta.
Hver gaf því ástareldinn
á arinn móðurhjarta.
Hver studdi það til hinsta dags?
m
Guð er sú hönd.
Ef mig viltu elska —
ef mér viltu trúa —
ef mér viltu frelsi
og fullveldi búa. —
Þá gleymdu því aldrei
að guð er sú hönd.
Tileinkað 1. des. 1940.
Bðrnairerodiriefflil leyí-
ir drenijum eldri en 12
ára að selji ið til í.
jaaiar n. I.
Á fundi sínum þann 29. þ.
m. ákvað Bamartvemdarnefnd
Reykjavíkur að leyfa blaðasölu
drengja 12 ára og eldri til 1.
jan. 1941. Gengur ráðstöfun
þessi þegar í gildi hinn 1. des-
ember n. k.
Svo sem kunnugt er hafði
Barnarvemdarnefndin ákveðið
að banna piltum, yngri en 14
ára og stúlkum yngri en 16 ára,
að selja blöð hér í bænum, og
kom bann þetta til fram-
kvæmda án þess að blöðunum
væri tilkynt það með sérstök-
um fyrirvara. Ritstjórar dag-
blaðanna sném sér þá til nefnd-
arinnar og báru fram, þau til-
mæli að framkvæmd hanns
þessa yrði frestað um viku, og
varð nefndin við þeim óskum.
Stjórnendur blaðanna réðu
því næst ráðum sínum og
reyndu að finna einliverja
skjóta lausn á málinu, en við
athugun kom í ljós, að ókleift
myndi reynast að koma lausa-
sölukerfi blaðanna í viðunandi
horf á skömmum tíma, enda
þurfa blöðin væntanlega að
leita til bæjarstjórnar, ef ráðist
verður í það nú að koma söl-
unni í nútíma horf, eins og er-
lendis tíðkast. Með tilliti til
þessa báru blöðin fram þá ósk
við Barnarvemdarnefnd, að
skrefið yrði ekki nú þegar stig-
ið til fulls og algjöru banni við
blaðasölu barna skelt á, heldur
yrði blöðunum beimilað að láta
drengi eldri en 12 ára annast
söluna. Hinsvegar myndu blöð-
in leitast við að gera allar nauð-
synlegar ráðstafanir til þess, að
blaðasala bai-na gæti lagst nið-
ur með öllu frá 1. jan. 1941.
Barnaverndarnefnd sýndi
fullan skilning á máli þessu, og
samþykti að veita undanþáguna
og hefir með því komið í veg
fyrir, að blöðin yrðu fyrir fjár-
hagslegu tjóni vegna ráðstafana
þessara að óþörfu.
Það er eðlilegt, að Barna-
verndarnefnd láti mál þetta til
sín laka, og blöðin eru réiðu-
búin til samstarfs við nefndina,
með því að þau vilja á- engan
hátt halda við því fyrirkomu-
lagi á blaðasölu, er nú tíðkast,
ef annað finst betra. Samstarf
og fullur skilningur þessara að-
ila á málinu ætti að tryggja