Vísir - 05.12.1940, Qupperneq 2

VlSIR
DAGBLAB
Útgefandi:
BLAÐAÚTGÁFAN VÍSIR H/F.
Ritstjóri: Kristján Guðlaugsson
Skrifst.: Félagsprentsmiðjunni.
Afgreiðsla: Hverfisgötu 12
(Gengið inn frá Ingólfsstræti);.
Símar 1 6 6 0 (5 línur).
Verð kr. 2.50 á mánuði.
Lausasala 10 og 25 aurar.
Félagsprentsmiðjan h/f.
Bindindi í
skólum.
jþlNG Sambands bindindisfé-
laga í skólum hefir nýlega
verið báð bér í bænum, og bafa
þar verið rædd ýms vandamál
er leiða af vínnautn lands-
manna og hinum breyttu við-
horfum hér innanlands. Forseti
Sambandsins befir senl blöðun-
um ávarp þar sem, bann gerir
grein fyrir afstöðu hinnar bind-
indissömu skólaæsku og segir
þar m. a.:
„íslensk skólaæska á að vera
fremst í fylking bins íslenska
þjóðvarnarliðs. Hýn á að sýna
og sanna, að hún verðskuldi
þau gæði, sem lienni hafa
hlotnast. Þess vegna hlýtur bún
að láta bindindismálið til sín
taka. Barátta íslenskra bindind-
ismanna er margþætt. Þeir
berjast fyrir verndun hins ís-
lenska fullveldis. — Málstaður
þeirra er göfugur, og hlulverk
þeirra veglegt.
Skólaæska Islands verður að
standa andspænis þeirri stað-
reynd, að drykkfeldur maður.
hlýtur ávalt að teljast óment-
aður maður í skóla lífsins.
Ilann hefir fallið við það próf,
sem örlagarikast er framtíð
hans og þjóð.
Sá hluti æskunnar, sem eldci
liefir átt þess kost að mentast
í skólum lands vors, verður
einnig að veita hugsjón bind-
indisstefnunnar brautárgengi:
Henni ber að sanna í verki, að
bún standi eigi þeim að baki, er
mentaveginn gengu.
Bindindismálið þarfnast ó-
skifts fylgis allra góðra íslend-
inga. Hugsjón þess á aldrei að
vera einkaeign vissra manna
eða hópa. Hún á að vera eign
þjóðarinnar allrar sem heildar.
I>vi er oft haldið fram, að
lífsbaráltttan móti lífsskoðanir
manna. — Islenskri þjóð má
vera það ljóst, að hún þarfnast
bejilbrigðra og beilvita þegna.
Þeir, sem lieyja hildi við sollinn
sæ og óblíð náttúruöfl, bljóta
að sjá, að þeir verða urafram
alt að hafa stjórn á hugum og
höndum. Dnukkinn maður hef-
ir svift sig heilbrigði, viti og
skynjun. Hann ræður ekki orð-
um sínum né atliöfnum. Ilann
væri talinn óhæfur til þess að
stjórna fleyi í brimi og boða-
flaumi. Hann væri talinn óliæf-
ur til þess að leysa öll þau störf
af böndum, sem reyna á lifandi
hugsun og óbrjálaða dóm-
greind.
Islenska þjóðin er nú að sigla
fleyi sínu gegnum brim og
boðaflaum hinna erfiðu tima.
Þeir, sem um stjórnvölinn
halda, verða að vera vel til for-
ystu fallnir. Ilið óbreytta lið,
hin alnxenna áhöfn', verður
einnig að vera gædd hæfni til
starfs og stórræða. Áhöfn hins
íslenska þjóðarfleys verður (að
vera skipuð gagnmenluðum og
algáðum mönnum.
Islenskir bindindismenn verða
að telja sig varðmenn hins þráða
þjóðfrelsis. Þeir verða að telja
sig hermenn í þeirri menning-
arbaráttu, sem nú er háð á ís-
landi. Vopn þeirra eiga að vera
rök góðs málstaðar. Sigur-
draumur þeirra á að/vera gagn-
mentuð, algáð og fullvalda is-
-Íensk þjóð. Beri þeir sigur af
liólmi muna þeir bljóta ódauð-
legan orðstír sögunnar að sig-
urlaunum. En bíði þeir ósigur
munu þeir sjá vígi hins islenska
málstaðar hrynja í rústir.
Þing S.B.S. hefir nýlega lokið
störfum. Þar með er nýtt starfs-
ár liafið. S.B.S. heitir á alla
æskumenn og æskukonur að
ljá hugsjón sinni lið. Það lieit-
ir á alla bindindismenn að liefja
markvíst starf og sigursókn.
S.B.S. vill gera alt, sem því er
auðið, til þess að skapa einlniga
sveit íslenskra bindindismanna.
í samvinnu og samhygð skal
sigur framtíðarinnar verða
unninn. Skólarnir eiga að út-
skrifa sanna mentamenn, menn
sem hafa fundið lífsgildi i nám,-
inu. Þeir eiga að kenna þeim
þær dygðir, sem enga menning-
arþjóð má skorta. Þeir eiga að
gera þá hæfa liðsmenn i þeirri
lifsbaráttu, sem allir hljóta að
heyja.
En S.B.S. vill að bugsjón þess
nái lengra en lil skólanna, þótt
þeir verði hinn fyrsti áfangi.
Það vill, að hún fylgi skólaæsk-
unni út í bj’gðir og bæi, út í
islenskan starfsheim. Þegar
þjóðin man hugsjón bindindis-
málsins ávalt og æfinlega er
hinn fullkomni sigur unninn.
Þá hefir draumurinn um al-
gáða, gagnmenlaða og full-
valda þjóð rætst. Þá geta ís-
lendingar lalist sönn menning-
arþjóð.
Nú fer vetur í hönd. Margir
munu borfa kvíðnir til fram,-
tíðarinnar. En ef bugsjón bind-
indismálsins á djúpan liljóm-
grunn í þjóðarsál íslendinga, er
engin ástæða til örvæntingar.
Þá munu íslendingar koma
sterkari og stórhugaðri úr
hreinsunareldi hinna erfiðu
tíma. Þá þurfum við ekki að
óttast langan vetur, því að
þjóðin á þá þann vorliug, sem
boðar bækkandi hamingjusól
íslands.“
Útíör Péturs
Halldórssonar
" borgarstjóra
í gær.
Útför Péturs Halldórssonar
borgarstjóra í gær liófst kl. 1
með liúskveðju að heimili hans
við Túngötu. Séra Bjarni Jóns-
son flutti húskveðjuna.
Um leið og líkfylgdin lagði
af stgð, kvað við klukknahring-
ing frá Landakotskirkju, er
hélst óslitið þangað til likfylgd-
in kom að Dómkirkjunni.
\h'ð Dómkirkjuna var ríkis-
stjórnin mætt, ennfremur full-
trúar erlendra rikja í einkennis-
búningum, auk mikils fjölda
annars fólks, er þangað var
komið til að fylgja hinum látna
borgarstjóra til grafar.
Inn í kirkjuna báru fulltrúar
frá Alþingi og miðstjórn Sjálf-
stæðisflokksins kistuna, en
kii’kjuathöfnin sjálf hófst með
því að Dómkirkjukórinn söng
sálminn „Guð komi sjálúir nú
með náð“, eftir Hallgrím Pét-
ursson. Síra Friðrik Hallgríms-
son flutti útfararræðuna, en að
benni lokinn söng karlakórinn
„Fóstbræður“ tvo sálma.
Fjöldi blómsveiga liöfðu bor-
ist, m. a. frá ríkisstjóminni,
Miðstjórn og þingfl. Sjálfstæðis-
isflokksins, bæjarstjórninni,
danska sendiráðinu, dómkirkju-
söfnuðinum, K.F.U.M., Verslun-
arráði íslands, Verslunar-
mannafélagi Reykjavíkur,
Varðarfélaginu, Málfundafélag-
inu Óðni, Gagnfræðaskóla
Fmski skipstjórmn hélt
að hér værijiættnsvæði.
Ilagiii var ókiaimiigfiir hcr og bað
því iiiia að§toð.
INÓTT kom hingað finskt
flutningaskip, Pandia, frá
Mariehamn á Álandseyjum, sem
er á leið frá Petsamo til Balti-
mor.e í Bandaríkjunum. Hafði
komið leki að skipinu og það
því leitað hafnar hér.
Skipið sendi skeyti í gær-
morgun til hafnarskrifstofunn-
ar hér og skyrði frá því, að það
væri kortalaust og lekt og þyrfti
að fá leiðbeiningar lil að kom-
ast til hafnar hér. Hafði skip-
stjóri aldrei komið hér áður, en
taldi ekki útilokað að bér væri
bættusvæði og óskaði því eftir
aðstoð. En skipið var ekki
hjálparlaust.
Hafnarskrifstofan náði sam-
bandi við togarann Maí, sem
staddur var í Garðsjó og var
hann fenginn til að fara finska
skipinu til hjálpar. Jafnframt
var Mai útvegað leyfi til að nota
loftskeytastöð sína, nieðan liann
væri í þessu ferðalagi. Fylgdi
Maí síðan finska skipinu til
hafnar hér og komu þau hing-
að í nótt.
Pandia, sem var statt milli
Reykjaness og Eyrarbakka,
þegar það sendi skeytið bingað,
er fermt pappír, trjákvoðu og
stykkjavöru. Lekinn er 'ofan-
þilja og þótti skipstjóra óvar-
legt að fara lengra á skipi sínu
með þenna farm, án þess að
leita bér viðgerðar áður.
Farmurinn, sem skipið er
með, hefir nefnilega þann eig-
inleika að bólgna, ef liann blotn-
ar. Var því bætta á því, að bann
sprengdi þilfar skipsins.
Reykvíkinga, Stórstúku íslands,
Stúkunni Verðandi, Mæðra-
styrksnefnd, Fél. íslenskra
prentsmiðjueigenda, bekkjar-
bræðrum, Reykjavíkurböfn,
starfsfólki á skrifstofum bæjar-
ins, slökkvistöð og Sundhöll
Reykjavikur.
Þegar kistan var borin í og'
úr kirkju, stóð lögreglulið,
slökkvilið og nemendur Gagn-
fræðaskóla Reykvíkinga heið-
ursvörð úti fyrir kirkjunni.
Pétur
Halldórsson4
borgarstjóri
vinur barna og vinur Krists.
Það er dálítið erfitt að slcrifa
um þá látnu, sem manni er
best við. Eg segi ekki „var best
við“, því að látinn lifir, og mér
er jafn vel við vini mína, sem
farnir eru lieim á undan, eins
og mér var meðan eg sá þá iðu-
lega.
Um Pétur Halldórsson borg-
arstjóra liefir þegar verið
margt skrifað gott, og eg get
borið um það, eftir 30 ára nána
viðkynningu, að það er alt satt,
og skal ekki endurtaka það.
En tvennu laugar mig til að
bæta við eða undirstrika enn
betur:
Pétur Halldórsson var vinur
barna, og átti traust barna
meir en í meðallagi. Get eg
nefnt þess tvö glögg dæmi.
Á heimili mínu var fyrir fám
árum lítil stúlka í vöggu, sem
misst hafði mömmu ' sína
klukkutíma gömul. Pétur kom
að sjá barnið, kraup við vöggu
þess og blessaði það með tár
í augum. Það hefði borgarstjóri
ekki gert, ef liann liefði ekki
verið barngóður mjög.
Fyrir mörgum árum var á
lieimili mínu verið að tala um
munaðarlaus börn, sem nýver-
ið höfðu misst foreldra sína.
Lítil stúlka, 5 eða 6 ára gömul,
sem ldustaði á samtalið, sagði
þá: „Ef eg missi pabba og
mömmu, þá fer eg til Péturs
Halldórssonar og bið hann að
vera pabba minn.“ — Eg lield
eg bafi ekki heyrt barn lýsa
betur trausti sínu á óviðkom-
andi manni, þótt dálítið yæru
þau skyld. — Hún þurfti ekki
á þessu að lialda litla stúlkan,
en löngu seinna sýndi Pétur
henni þá siðustu vinsemd, að
bera, líkkislu hennar með
bræðrum liennar frá æsku-
heimilinu. —
Pétur Halldórsson var vinur
Krists. Mér er vel Ijóst, að það
er stórt orð, sem skammsýnum
mönnum ber að fara varlega
með. En eg befi verið með Pétri
í sóknarnefnd Reykjavíkur sið-
an vorið 1916; er mér því vel
kunnugt um góðar tillögur
hans í kirkjumálum, og oft átt-
um við samtal um trúmál utan
funda, samtal, sem að sjálf-
sögðh er ekkert blaðamál.
I æsku sá liann hvert foreldr-
ar hans sóttu þrek í langvinn-
um veikindum föður lians, og
svipað þrek eignaðist ' hann
smám saman sjálfur. Þegar
lianu varð borgarstjóri, kviðunt
vér samnefndarmenn bans því,
að hann mundi ekki geta verið
lengur i sóknarnefnd vegna
annríkis. En Pétur sat kyr hjá
oss, sent betur fór og sótti fundi
sem áður, þegar heilsan leyfði,
af því að honum voru kirkju-
mál kær, og áliugi hans mikill
á, að góðum prestum fjölgaði
hér í bænum. |
Vér samnefndarmenn hans
söknuðum þess mjög undan-
farna mánuði að sjá hann ekki
á fundum vorum. Vér treystum
honum svo vel, að þá sjaldan,
ér oss hinum sýndist sitt hverj- '
um, þá féllumst vér venjulegá
allir á tillögur lians.
Guð blessi oss öllum minn-
ingarnar um Pétur Halldórs-
son.
Sigurbjörn Á. Gíslason.
Fyfirhugaðar
götur:
Nöfn þeirra
endi á »tún«
Á síðasta fundi byggingar- |
nefndar, sem haldinn var
fimtudaginn 26. nóv., var m. a.
rætt um nöfn á fyrirhuguðum
götum milli Hringbrautar og
Laugarnesvegar, neðan Hverfis-
götu og Suðurlandsbrautar. "
Lagðar voru fram tillögur
próf. Ólafs Lárussonar, próf. ^
Sigurðar Nordals og háskólarit- .
ara Pélurs Sigurðssonar um
götuheiti þessi. Leggja þeir til, 1
að götunöfn á svæði þessu endi
á „túri“, og götur þær, sem þeg-
ar eru ákveðnar, fái nöfn sem
liér segir (samlcvæmt uppdrætti
sem fylgdi tillögunum): Sætún,
Höfðatún, Samlún, Miðtún Há-
tún, Móatún. Frestað var að
taka nokkra ákvörðun í málinu.
Þá lagði byggingarfulltrúi,
samkvæmt beiðni borgarstjóra,
fram tillögu um, sameinihgu
þessara gatna: Kirkjugarðsstígs,
Hólatorgs, Sólvallagötu og Sel-
landsstígs. Verði öll gatan látin
heita Sólvallagata.
Afgreiðslu málsins var frest-
að, en verði það samþykt, nær
Sólvallagatan alla leið austan
frá Suðurgötu o^vestur að sjó.
Þá yrði jafnframt að breyta
töluröð lóðanna við götuna og
fvlgdi sú röðun með tillögu
bvggiugarfulltrúa. Verða þá alls
97 lóðir við Sólvallagötu, en nú
er bæsta númer við götuna 47.
Nokkur orð
um nýja bók.
Elinborg Lárusdóttir: Föru-
menn I.-III., 324+286+334
Reykjavík 1939—1940.
I.
Vér sem ekki erum bókmenta-
fræðingar né listdómarar að
lærdómi eða ævistarfi, heldur
aðeins venjulegir, bókelskir
menn, hljótum að vera mjög
hikandi og auðmjúkir, er vér
tökum oss penna í liönd, til þess
að segja öðrum frá bók, sem
oss var ánægja að lesa. Vér get-
um með engu móti kveðið upp
óáfrýjanlega dóma með sama
liætti og Salómon. Oss fer best
að fullyrða sem minst um það,
hvernig síðari tíma dóma þau
verk fá, er samtíð vor dáði mest.
Vér getum að eins að leik-
manna liætti sagt frá því, sem
oss þykir um bækur og önnur
verk mannanna. Og' þetta ættum
vér að mega gera, þótt vér séum
að eins „duft og aska“.
Annars hygg eg, að það séu
ekki ritdómar, sem ráða mestu
um gengi og vinsældir bóka,
þegar til lengdar lætur. Tíslcu-
stefnur geta noklcuru valdið um
það, hvað niestan fær byrinn í
bili. Þegar tískustefnurnar eru
dauðar, lifir það eftir sem lífs-
gildi hefir, hvernig sem samtíð-
in mat gildi þess. Hitt er annað
mál, að þótt orð vor og dómar
eigi sér sjaldnast langan aldur,
þá má oss virðast skylt að láta
þess getið sem gert er, og oss
þykir betur gert en ógert. Það
getur ef til vill stuðlað eitthvað
að því, að þjóðin kynni sér verk-
Lúðvig Guðmundsson:
]\Tý iii.vrltviiiinráfonii
10054; ■isyrkvini bæjarins.
í gær var mér bent á eftirfar-
andi ummæli, er birtust í grein
í Visi þ. 27. nóv. s.I.:
„Hinar stöðugu rafmagnsbil-
anir bafa séð fyrir því að menn,
— að minsta kosti í sumum
hverfum bæjarins, — geti gert
sér fulla grein fyrir livernig
Reykjavík liefði litið út i vetur,
ef myrkvuninni hefði verið
komið á. Allir fagna þvi, að til
þess kom ekki, og menn skilja
lieldur ekki að þess hefði gersí
nokkur þörf, með því að ef í
nauðirnar rekur, má myrkva
borgina á hinn tryggilegasta
hátt, með því að taka af raf-
strauminn. *) Þótt Reykvíkingar
séu vongóðir, og búist eldci við
að til loftárása komi, eða ann-
ara hörmunga, er engin ástæða
til ofmikillar bjartsýni, — um
það hafa vissir atlmrðir sann-
fært menn síðuslu vikurnar.“
Þar eð skoðun sú, er orð
*) Leturbreyt. mín. — L. G.
þessi túlka, er reist á misskiln-
ingi, leyfi eg mér að taka þetta
fram:
1. Yfirstjórn breska setu-
liðsins átti frumkvæði að á-
formum þeim um myrkvun
Reykjavíkur, er mestum um-
ræðum ollu hér í ágúst síðast-
liðnum. Tillögur um þetta voru
birtar í bréfi frá herstjórninni
til íslensku ríkisstjórnarinnar.
Málgagn forsætisráðherra, Tím-
inn, slcýrði frá þessu 9. ágúst sl.
og hefir þeirri frásögn eigi verið
bnekt opinberlega, svo að mér
sé kunnugt.
2. Loftvarnanefndin öll var
myrkvuninni frá öndverðu and-
víg og studdi þá afstöðu sína
við veigamikil rök, sem óþarft
er að rekja hér. Mörg þeirra
raka komu og síðar fram frá
öðrum, í blaðaskrifum, er um
málið spunnust. Átti nefndin þó
enga blutdeild í þeim skrifum.
3. Lögreglustjórinn, hr. Agn-
ar Kofoed-IIansen, sem jafn-
framt er formaður loftvarna-
nefndarinnar, var eins og áður
er sagt, ekki höfundur tillagn-
anna um myrkvun bæjarins. Er
mér kunnugt, að hann beitti sér
gegn þeim. Og vegna hins ó-
venjulega ástands í bænum, ó-
venjulega mikillar umferðar
ökutækja og fótgangandi
manna, og vegna erfiðleilca
þeirra, er liann sá á því, að
halda uppi fullnægjandi lög-
gæslu í bænum, taldi hann meiri
þörf á þvi, að gölulýsing alment
yrði aukin verulega og lög-
reglumönnum fjölgað. En er
liann taldi, að eigi yrði lengur
komisf jhjá því, að taka til
greina áður nefnt bréf lier-.
stjórnarinnar bresku til ríkis-
stjórnarinnar, ákvað liann birt-
ingu áformsins. Jafnframt þvi
tilkynti liann, eins og bæjarbú-
um enn mun vera í fersku
minni, ákvarðanir um ýmsar
ráðstafanir, sem óumflýjanleg-
ar væri vegna myrkvunarinnar,
svo sem nokkra skerðingu á
skemtana- og samkvæmislífi
bæjarbúa, eftirlit með framferði
stúlkubarna, aukið eftirlit og
aðh'ald um göturölt ölvaðra
manna o. fl. — Því skal þó eigi
neitað, að formgalli hafi verið
á boðun myrkvunaráformsins,
en lítilvægari verður hdTin, ef
atbugað er, að lögreglustjórinn
mun bafa skoðað sig sem til-
kynnanda en ekki valdbjóðanda
óafturkræfra, óumflýjanlegra á-
kvarðana og afleiðinga þeirra.
4. Þ. 10. ágúst sl. skrifaði eg
dómsmálaráðuneytinu allítar-
legt bréf um myrkvunarmálið.
Tveim dögum siðar, þ. 12. ág.,
sendi eg bæjarráðinu afrit af
því. í þessu bréfi minu rakti eg
gang málsins, rökin fyrir
myrkvun borga til varnar gegn
loftárásum, aðstöðu Reykjavík-
ur í þessu efni, myrkvunartil-
lögum herstjórnarinnar bresku,
bæði hinar fyrstu lillögur henn-
ar, er fram komu í fyrnefndu
bréfi lil ríkisstjórnarinnar, svo
og hinar síðari, er birtar voru
í dagblöðum bæjarins 7. ágúst
sl., eftir að kunn var hin megna
andúð bæjarbúa á liinum fyrri
myrkvunaráformum. Loks birti
eg þar almenna rökstudda gagn-
rýni mína á tillögunum báðum
og benti á leiðir til úrbóta.
Bréf þetta er of langt mál til
að birta það i heild.
En þar eð mér er kunnugt, að
bæjarráðið hefir fyrir nolckru á
fundi sínum rætt ráðagerðir
bresku herstjórnarinnar, um að
loka fju'ir rafstrauminn til bæj-
arins, ef árásarhætta úr lofti