Vísir - 23.07.1943, Blaðsíða 2

«
VISIR
'VÍSIR
DAGBLAÐ
Ötgefandi:
BLAÐAÚTGÁFAN VÍSIR H.F.
Ritstjórar: Kristján Guðlaugsson,
Hersteinn Pálsson.
Skrifstofa: Félagsprentsmiðjunni
Afgreiðsla Hverfisgötu 12
(gengið inn frá Ingólfsstræti).
Símar: 1 66 0 (fimm línur).
Verð kr. '4,00 á mánuði.
Lausasala 35 aurar.
Félagsprentsmiðjan h.f.
Sjálfsákvörðunarrétt-
ur smáþjóðanna.
SfRÍÐ það, sem nú er liáð í
heiminum skapar smá-
þjóðum örlög engu síður en
stórþjóðunum, og það svo mjög
að segja má að fyrir tilverurétti
þeirra sé barist, þótt mörg önn-
ur og áhrifaríkari viðhorf komi
þar einnig til álita. Réttur smá-
þjóðanna hefir ekki til þessa
yerið mikils virtur i styrjöldinni
og hefir hann þráfaldlega orðið
að víkja fyrir veigameiri hags-
munum styrjaldaraðilanna, að
sjálfra þeirra mati. Hinsvegar
bendir margt til þess að smá-
þjóðirnar muni verða fyllsta
réttar aðnjótandi að stríðinu
loknu og sjálfsákvörðunarréttur
þeirra verði virtur til fullnustu.
Er þeir Churchill og Roosevelt
hittust í fyrsta skipti og ræddust
við um styrjaldarreksturinn
gáfu þeir út sameiginlega yfir-
lýsingu, þar sem m. a. var vikið
að sjálfsákvörðunarrétti smá-
þjóðanna, og lögð á það rík á-
herzla að liann skyldi i heiðri
hafður að ófriðarlokum. Báðir
foringjar þessara stórþjóða
kváðu upp úr um það, að þjóðir
þeirra berðust ekki til land-
vinninga, heldur til hins að
vernda viðurkennd mannrétt-
indi og skapa heiminum viðun-
andi lífsskilyrði i framtíðinni og
hið fyllsta öryggi gegn margs-
kyns ofbeldi og áþján.
Hér í blaðinu liafa að undan-
förnu birtzt greinar Wendells
WiIIkie’s, en liann er úr þeim
flokkinum, sem íhaldssamari §r
talinn, en flokkur Roosevelts, og
ýmsir af auðjöfrum Ameríku
hafa skipað sér í. Er mikið
leggjandi upp úr ummælum
Willkie’s með því að hann er
einn af mestu áhrifamönnum
Bandaríkjanna og keppinautur
Roosevelts um forsetatignina,
en hefir auk þess nýverið lýst
yfir því að liann muni gefa kost
á sér við næstu forsetakosning-
ar. I greinarflokki þessum hefir
það komið mjög skýrt i ljós að
hins mesta frjálslyndis gætir í
garð smáþjóða og þjóða undir
erlendri yfirdrottnan, en ekkert
bendir til að hinar sameinuðu
þjóðir Iiafi í Iiyggju að neyta
þeirra sérréttinda til frambúðar,
sem þær njóta nú víða um
heim, vegna styrjaldarreksturs-
ins. Af þessum má leiða nokkr-
um getum um afstöðu ráða-
manna í Bandarikjunum til
sjálfstæðis íslands, auk þess,
sem fyrir liggja skýrar og ótví-
ræðar yfirlýsingar frá þeirra
hálfu tilislenzkra stjórnarvalda,
er sýna og sanna, að þeim leik-
ur ekki hugur á að seilast liér
til valda eða áhrifa að styrjöld-
inni lokinni. Megineintakð í
hugleiðingum Willkies er, að
farsæld heimsins verði hezt
tryggð með sem víðtækustu
pólitísku frelsi hverra þjóðar,
samfara sem mestri hjálp hverri
þjóð til handa, í því augnamiði
að henni reynist kleift að lifa
heilbrigðu og hamingjusömu
menningarlífi.
Þótt flokkur manna hér í
landi reyni að ala á tortryggni í
garð Bandamanna, er það mála
sannast að slíkur áróður á alls
engan rétt ó sér og er með öllu
LÚÐVlK KRISTJÁNSSON:
Beitnmál
vélbátaútveg'sins.
ffaVÍ HEFIR lengi verið viðbrugðið, að í beitumálum smá-
útgerðarinanr ríkti hinn mesti glundroði og skipulags-
lej'si. Þetta ástand verður tilfinnanlegra með hverri vertíð sem
ljður.
I þessari grein, sem birtist i síðasta blaði Ægis, ræðir ritstjór-
inn, Lúðvík Kristjánsson,, þessi mál.
Ári'ð 1912 var eitt hið mesta
síldársumar, sem menn muna.
Það hefði því mált ætla, að vél-
hátaflotanum hefði verið tiyggð
næg og góð beita á vertíðinni
1943. En það skorti mikið á að
svo væri. Vegna.. langvarandi ó-
tíðar á síðastl: vertíð nægði
beituforðinn að mestu hér við
Faxaflóa. Hefði gæftasæld orðið
mikinn hluta vertíðar, er alveg
víst, að flotinn liefði orðið að
bætta veiðum löngu fyrir lok,
vegna beituskorts. Á Austfjörð-
um var ástandið svo bágorið, að
leitað var i byrjun vertíðar til
FærejTja eftir beitusíld, sem þó
eklci bar- neinn árangur. Talað
var um, að bátar eystra hefðu
orðið að hætta við að fara á ver-
tið vegna beituskorts, og margir
Hornafjarðarbátanna urðu að
hvei-fa lieim frá prýðilegum
afla, vegna ónógrar beitu. — t
ýmsum öðrum verstöðvum
landsins varð að notast við
gamla og mjög lélega beitusíld.
Slíkur vitnisburður um fyrir-
hyggju- og skipulagsleysi í
beitusíldarmálum útvegsins,
bendir ótvírætt í þá átt, að þeg-
ar verði að hef ja undirbúning að
endurbótum í þessum efnum,
svo að smáútvegurinn geti, án
nokkurs ótta við beituþurrð,
mætt gæftasælum vetrum.
Rekstrargrundvöllur smáút-
vegsins er ekki það tryggur, að
óskiljanlegur séð frá íslenzkum
sjónarhól og ósamrímanlegur
islenzkum hagsmunum. Vin-
samleg sambúð við liinar engil-
saxnesku þjóðir er okkur lífs-
skilyrði, og slík sambúð spillir
á engan hátt möguleikum fyrir
vinsamlegri sambúð við aðrar
þjóðir hvort sem þær eru i
flokki Norðurlandaþjóðanna
eða ekki. Sjálfstæðisbarátta
okkar< beinist ekki gegn neinni
þjóð, en miðar að því einu að
tryggja og vernda þann rétt, sem
við eigum, og sem við verðum
að njóta, eigi þjóðin að geta lif-
að menningarlífi án fyllsta ör-
yggisleysis til langframa. Sú
þjóð, sem sjálf fer ekki með
utanríkismál sín getur verið
voðanum ofurseld, enda veit sá
bezt hvar skórinn krcppir, sem
ber liann, en ekki hinn, er á
horfir. Allt þetta móðursýkis-
hjal, annarsvegar um að reynt
sé af innlendum mönnum að
efla hér vestrænar þjóðir til á-
hrifa og liinsvegar að fullrar
nærgætni sé ekki gætt gagnvart
Norðurlöndum, geta menn látið
land og leið, með þvi að það
verður þeim einum til van-
sæmdar, sem ekki sjá sóma
sinn í að ganga með lotningu
um helgireit íslenzks sjálfstæðis.
Þegar um sjálfstæðið er rætt,
mega menn ekki láta áróður, ó-
skyldan sjálfstæðismálinu, villa
sér sýn. Það er ekki að undra,
þótt kommúnistar reyni að
skara eld að sinni köku, með
þvi að ganga annarlegra erinda
i sjálfstæðisbaráttu Sinni, en
slíkt telja þjóðholhr menn sér
á engan veg sæmandi, enda eng-
in ástæða til. Við eplin sögðu
hrossataðsköglarnir og koinm-
arnir eru ekki frekari sjálfs-
gagnrýni gæddir og þekkja ekki
eigin viðurstyggð. Væri þeir
heilir í sjálfstæðismálinu, bæri
að meta það, en óheilindi þeirra
og fláttskap ber einnig að for-
dæma og varast þá myrkranna
makt, sem þeir eru ofurseldir.
ástæða sé til að veikja hann.
Ýmsir örðugleikar geta vel sótt
að lionum á næstunni, er ekki
mun auðblaupið við að ráða, því
er það vítavert ábyrgðarleypi, ef
ekki er bægt frá þeim vanda,
sem auðvelt virðist að kveða
niður.
Síldarvertiðin er nú hafin.
Eflaust verður engu skipulagi
komið á beitusíldarmálin með-
an bún ‘stendur yfir. En útvegs-
menn ættud tæka tíð að búa sig
undir að birgja sig ii])p með
næga og góða beitusild fyrir
vetrarvertíðina, svo að þeir geti
ekki sjálfum sér um kennt að
búa við öryggisleysi í þessum
efnum. En jafnframt því eiga
þeir allir i sameiningu að vinna
að því að koma á nýrri og við-
unandi skipan í þessum málum.
Standi þeir allir saman, mun
áreiðanlega skammt undan, að
mesta síldveiðiþjóð lieimsins,
miðað við mannfjölda þurfi
framar að leita á náðir annarra
þjóða um beitusíld.
Norðnrför
¥íkÍDg§.
í gærkveldi komu 21 knatt-
spj'rnumaður úr víking úr 12
daga ferð um Norðurland. Létu
þeir í hvívetna vel yfir förinni
og töldu hana hafa verið hina
ánægjulegustu og að öllu leyti
gengið að óskum.
Fóru þeir félagar um Borgar-
fjörð, Blönduós, Akureyri,
Vaglaskóg, Grund, Húsavík, Ás-
byrgi, Mývatn og til baka aftur.
Gistu þeir oftast í tjöldum, en á
Akureyri gistu þeir í barna-
skólanum. Þar sem flokkurinn
stóð við nokkuð að ráði var
knattspyrna æfð, en lítið var
um kappleiki, Þó kepptu þeir
við Akureyringa og töldu Akur-
eyringar sjálfir það skemmti-
legasta leik, sem þeir hefðu tek-
ið þátt i á árinu. Byrjaði leikur-
inn mjög glæsilega fyrir Víking,
því að á fyrstu 5 minútunum
skoruðu þeir 2 mörk. Þrátt fyr-
ir þetta lyktaði honum Akur-
ejæingum í hag með 4:3.
Ennfremur kepptu Víkingar
í handknattleik við stúlkur á
Húsavík og töldu þann leik
einnig liafa verið hinn ánægju-
legasta.
Hitaveitur.
Hitaveitur fyrir all-stór borgar-
hverfi voru fyrir stríð komnar upp
víða um heim, einkum í úthverfum
.borga og nýhverfum, þar sem hægt
var að leggja leiðslur jafnótt ,og
stfæti voru lögð og hús reist. Mið-
stöðin var þá ýmist kynt með kol-
um, koksi eða olíu, eftir því sem
hentugast var á hverjum stað. Hita-
veitur með hveravatni eru'aftur á
móti ekki til utan Reykjavíkur, svo
vitað sé. Á ítalíu er hveraorka not-
uð til aflstöðva, en þá er hveragufa
leidd í gufusnældur og framleitt
rafmagn, en afgangshiti notaður til
að hita leiðsluvatn. Einhver stærsta
hitaveita heimsins er í Berlín. Hita-
gjafi brúnkol. í nokkrum útborgum
Lundúna eru smærri hitaveitur, en
í Englandi er yfirleitt lítið um mið-
stöðvarhitun, og kunna Englend-
ingar betur eldstóahita.
Hiti úr sorpi.
I Kaupmannahöfn er hitaveita,
sem rekin er með hita úr eyðingar-
Bækur
Menningar s j óðs.
. Bækur Menningarsjóðs verða
fimm í ár. Ef tillit er tekið til
dýrleika bóka, sem nú eru á
markaðinum eru þetta einstök
kostakjör, því að hver bók kost-
ar ekki nema tvær krónur að
meðaltali.
Þær bækur sem ákveðið hefir
verið að gefa út í ár eru, svo sem
venja er til, Andvari 1943 og
Almanakið fyrir 1944. Þá kem-
ur út 3ja bindi af Önnu Karen-
inu, í þýðingu Magnúsar Ás-
geirssonar. Fjórða bókin er
framhald af stjórnmálasögu
síðustu 20 ára, þeirri sem Skúli
Þórðarson skrifar. Loks er
fimmta bókin Njálssaga. Er það
fyrsta bókin í fyrirhugaðri Is-
landssagnaútgáfu Menningar-
sjóðs.
Eitt bindi af sögu íslendinga,
])að finimta i röðinni kom út í
fyrra.' Fjallaði það um 17. öld
og liafði Páll E. Ólasoh skrifað
það. í ár kemur 6. bindið út.
Fjallar það um tímabilið frá
1700 til 17ý0 og skrifa þeir Páll
E. Ólason og Þoi’kell Jóhannes-
son það í sameiningu. Þess skal
getið að Islandssagán er ekki
raunveruleg félagsbók, enda
þótt hún sé gefin út af Menn-
ingarsjóði.
Handknattleiksmótið.
Úrslit á morgun
Tveir leikir fóru fram, í hand-
knattleiksmótinu í gærkveldi.
Sá fj^rri var milli I. R. V. og f. R.
og unmí Isfirðingarnir með 4:0,
en síðari leikurinn var á milli
Ármanns og Hauka og átti það
að vera úrslitaleikur mótsins.
Leikar fóru þannig, að jafntefli
var eftir mjög fjörugan og
spennandi leik, þar sem hvort
liðið skoraði tvö mörk. Vegna
óhagstæðs veðurs var leikurinn
ekki fi’amlengdur, en keppt
verður að nýju og er ákveðið að
úi’slitaleikui’inn fari fram ann-
að k’völd kl. 8;30.
Einn leikur annar er eftir á
rnótinu. Er hann milli f.R. og
Hauka og fer fram i kvöld kl.
9 —
í gærkveldi efndi Ármann til
kaffisamdrykkju í Oddfellow-
lxúsinu fyrir gesti sína í hand-
]< na ttleiksmótinu, en það eru
Þórsstúlkurnar frá Akureyri og
ísfix’ðingai’nir. Þar afhenti Jens
Guðbjörnsson hverjum þátttak-
anda úr þessum liðum, svo og
fararstjói’um þeirra, Ármanns-
fána til minningar um ferðina.
Þá gaf Glímufélagið Ámann tvo
fallega silfurbikax’a, annan til
Akureyrar og hinn til ísaf jarðar,
til innanbæjarkeppni í hand-
knattleik kvenna. ísfirzku stúlk-
urnar gáfu Ármanni fallega lit-
aða Ijósmynd af ísafirði.
stöð fyrir sorp. Mestöllu sorpi
borgarinnar er eytt í stórum ofn-
um, og þarf lítið eldsneyti til við-
bótar fyrir nægan hita handa mörg-
um stórhýsum. Er að þessu bæði
þrifnaður og gagn, enda mun bæj-
arsjóður hafa grætt á rekstri sorp-
eyðingarstöðvarinnar af þessum, or-
sökum. Slika sorpstöð verður
Reykjavík að eignast. Það getur
ekki verið til frambúðar að nota
allt sorp til uppfyllingar. Að því er
hin megnasta sjúkdómahætta. í
sorpið safnast flugur og rottur,
hvorttveggja skæðustu sýklaberar,
sem fyrir finnast — svo að maður
tali nú ekki um lyktina.
Meira sorp.
Þegar hitaveitan er fullgerð, rná
búast við því, að til falli miklu meira
sorp en nokkru sinni áður, því að
nú mun allmiklu af sorpinu vera
brennt í miðstöðvum húsa. í fram-
tíðinni verða engir möguleikar íil
að eyða sorpi á þennan hátt, og mun
þá þurfa hálfu meiri kraft á sorp-
íslendingur ferst
af hernaðarvöldum.
íslendingur, Kristinn Svein-
björn Kristófersson að nafni,
hefir farizt í siglingum erlend-
is af hernaðarvöldum.
Kristinn heitinn hafði vei’ið í
siglingum frá sti’íðsbyi’jun, oft-
ast nær á sænskum skipum.
Hann var 23 ára að aldri og
sonur hjónanna Kristófers Oli-
verssonar skiijstjóra og Þuriðar
Gísladóttur að Bjarmalandi i
Sandgerði.
Hergagnaiðnaður
U. S. R
Washingfon í gær.
Oft heyi’ist þessi spurning: —
Hvernig stendur lxergagnaiðn-
aður Bandaríkjanná? Því er
fljótt til að svai’a, að allri hinni
geysilegu framleiðslugetu
Bandax’íkjanna hefir verið ein-
beitt að herframleiðslu, hverju
nafni sem nefnist, með aðeins
öx-fáum undantekningum. En
þetta liefir gefið þá hugmynd,
að hei’gagnafi-amleiðslan liafi
allsstaðar náð hámarki sínu og
raunar uppfyllt allar kröfur,
senx gerðar eru til hennar, og að
bráðlega muni aftur verða tekin
upp framleiðsla til annara
þarfa.
Nákvæm rannsókn, sem gei’ð
hefir vei’ið á vegum Rannsókn-
arstofnunar Ameríku (sem er
einkafyrirtæki, sýnir að þessi
hugmynd er röng. Eftirspurn
eftir allskonar nauðsynjum af
hálfu hersins fer sivaxandi. Það
er ekki lostið upp neinu hern-
aðarleyndarmáli þótt frá því sé
skýrt, að þótt lierir Bandaríkj-
anna á öllum vígstöðvum sé vel
birgir af öllum hérgögnum og
nauðsynjum, þá vantar sveitir
þær, sein heima fyrir æfa, enn
margt nauðsynlegra liluta. Það
nxun taka að nxinnsta kosti
misserisframleiðslu allra
Bandaríkjanna að fylla öll þau
skörð, sem þar eru. — En auk
þessa ber að gæta að hergagna-
þörf bandamanna, Kínverja,
Rússa og annara. Sú þörf fer
vaxandi og gerir með hverjum
deginum meiri og meiri kröfur
til framleiðsluþols Bandaríkj-
anna.
6 milljai’ða dollara fjárveit-
ing til láns- og leigusendinga,
senx nýlega var samþykkt, þýð-
ir aukna vinnu i marga mánuði
fyrir hergagnaiðnaðinn, og síð- ’
an meira skiprúm skapaðist við
það að baráttan gegn kafbátun-
um var hert, liggur meira en
nokkuru sinni á að flýta þess-
um sendingum. Þó mun það
taka ekki all-fáa mánuði, áður
en Bandaríkin komast á sama
stig, livað siglingar snertir, og
Framh. á 3. síðu.
hreinsun. Það verður því óhjá-
kvæmilegt að koma upp fullkom-
inni sorphreinsunarstöð. Að vísu
verður ekki hægt að græða á því
að selja hitann — hann verður
vonandi nógur samt. En ef vel er
á haldið, er ekki óhugsandi að hafa
mætti einhverjar tekjur af stöðinni
sarnt sem áður — vinna úr sorpinu
einhver nytsamleg efni. En jafnvel
þótt engar tekjur komi á rnóti, er
stöðin jafn sjálfsögð fyrir því.
Þegar mannsfætur eru farnir að
finnast í sorphaugum, fer rnönn-
um vonándi að skiljast, að haug-
arnir eru engin heilsubót.
Sjájfstætt fólk.
„Hún er ljomandi lagleg, stúlk-
an,“ sagði ísax, um stúlkuna, sem
var að bera kaffið á borð. „Já, hún
er nógu hnarreist", bætti Bernódus
við. „Já“, svaraði ísax. „Það er
víst af því að gestgjafinn hefir
ráðið hana til að ganga um beina.“
Scrutator:
Qjoududlx ajtbnmHWfyS
Fyrirspurn.
Hafnfii-ðiixgur einn liefir beð-
; ið Vísi fyrir eftii-farandi fyrir-
spurn:
Er nokkur reglugerð til um
handknattleiksmót kvenna ?
Ef svo ér, er þá farið eftir
lienni á handknattleiksmótinu,
sem nú stendur yfir?
BJARNI GUÐMUNDSSON
löggiltur skjalaþýðari (enska)
Suðurgötu 16 Sími 5828
3249
er símanúmer okkar, ef þér
þurfið að fá hreingerninga-
nxenn.
Birgir og Bachmann.
Ung hjón
barnlaus, sem bæði vinna
• #
úti, óska eftir tveggja til
þrigja herbergja íbúð iiú
þegar eða 1. olýtóber, — Þeir,
sem vildu sinna þessu leggi
tilboð sín til þessa blaðs fyrir
1. ágúst, merkt: „Ung hjón“.
Fólks-
bifreið
ágætu standi til sýnis og sölu
Shellportinu frá kl. 5—7
eftir hádegi.
Reyktnr
rauðmagi
Síml 1884. Klapparstíg 30.
Tilboð óskast í Dodge, sem
er til sölu og sýnis við verzl.
INGÓLFUR, Hringbraut 38.
Bíllinn er í topp-standi. Einn:
ig óskast tilboð i sendiferða-
bíl á sama stað. Áskilinn rétt-
ur að taka livaða tilbotði sem
er eða hafna öllum.
Bílboddí
16—18 rnanna til sölu. —
Getur vei’ið á grind eða palli.
Uppl. í síma 2589 eftir kl. 6
eftir hádegi.
Stúlka
eða kona óskast strax 1 mán-
uð til að leysa af í sumarfrí-
inu. Ilátt kaup. — Uppl. í
sima 2950 eftir kl. 6.
Telpukjólar
úr lérefti og tvisttaui
á 2—10 ára.
D. Toft
Skólavörðustíg 5 Sími 1035