Vísir - 17.01.1944, Page 2

VlSIR
VISIR
DAGBLAÐ
Útgefandi:
BLAÐAÚTGÁFAN VÍSIR H.F.
Ritatjórar: Kristján Guðlaugsson,
Hersteinn Pálsson,
Skrifstofa: Félagsprentsmiðjunni
Afgreíðsla Hverfisgötu 12
(gengið inn frá Ingólfsstræti).
Símar: 1 600 (fimm línur).
Verð kr. 4,00 á mánuði.
' Lausasala 35 aurar.
Félagsprentsmiðjan h.f.
EIMSKIP AFÉLAG ÍSLANDS 30 ÁR& í DAG
Skipstapi.
Qll von um að logarinn Max
Pemberton sé ofansjávar
er talin úti. Leitað hefir verið
á legi og í lofti undanfarna
daga og á flestum miðurn, sem
til greina gætu komið, en leitin
hefir engan árangur borið.
Jafnfram,t þessu liafa menn
leitað rheð ströndum fram á
Snæfellsnesi, en enginn urmull
hefir faiidizt frá skipinu, og er
það því eitt af skipum þeim,
sem hvferfa án þess áð nokkrar
sagnir fari af. Gerast nú tið
skipstðpin, en siglingafloti
landsihaha ekki það stór, að
hann megi við miklu.
Með skipinu munu liafa far-
izt 29 menn, skipstjórinn einn
við aldur, en allir hinir ungir
menn og vaskir. Eftir stendur
hópur ekkna og um 30 mun-
aðarleysingjar, flestir innan
við 10 ára aldur. Fyrirvinan er
farin, en það verður lilutskipti
þeirrra, sem eftir lifa, — ekkn-
anna fyrst og fremst — að sjá
um uppeldi og þroska barna
sinna. Dánarbætur fá þær, sem
með sparsemi geta enzt þeim
eitt eða tvö ár, en að öðru
leyti er ókunnugt um efnahag
þeirra og getu til að sjá börn-
um sínum farborða. Á uppeldi
æskunnar veltur framtíð
landsins og því verður að
tiyggja það, að þótt fyrirvinna
fjölskyldna falli frá þurfi eng-
inn að líða skort, en geti ytri
aðstæðna vegna öðlast eðlileg-
an þroska. Þótt svo eigi að
heita, að hið opinbera hlaupi
undir bagga þegar í nauðir
rekur, eru sporin þung, sem
að þejm sjóðum liggja. Til
þess að létta undir með lífs-
framfæri munaðarleysingja,
ætti hið opinbera að létta öll-
um sköttum og skyldum af
ekkjum og munaðarleysingj-
um, en styrkja þá jafnframt,
sem stylrks þarfnast, þannig
að uppeldi þeirra verði með
fullum sóma og að þeir verði
aðnjótandi allra skilyrða til
eðlilegs þroska og afkomu síð-
ar í lífinu. Með þessu móti
yrði að nokkru bætt fyrir
drýgðar syndir gegn ekkjum
og munaðarleysingjum, sem
allra gæða hafa farið á mis,
— lifað í heiðarlegri fátækt,
og hafa sumir bjargast en aðr-
ir lotið í lægra haldi i lífsbar-
unni. Á þessu hefir áður verið
vakin athygli hér í blaðinu, en
aldrei verður það of oft gert.
Mætti hver líta í eigin barm
og gera sér þess fulta grein,
að þegar nágrannans veggur
brennur er fieirum hætt. Eng-
in trygging er nú fyrir for-
svaranlegu uppeldi munaðar-
lausrar æsku, en væri það fyrir
hendi, mundu lífsviðhorf
ýmsra breytast Veirulega og
menn yrðu fúsari til að leggja
fram krafta sína í áhættustörf
fyrir land og lýð.
Hins þarf einnig vel að gæta,
að strangar kröfur verði gerð-
ar íil alls útbúnaðar skipa og
einnig forsvaranlegrar hleðslu
þeirra. S éallt gert, sem unnt
er til að afstýra slysum, er við
engan að sakast, og vonandi
hefir sú verið raunin, er skip
hafa farizt hér við land.
Aakniog skipastólsios er eitt
* = i- fci.* *
otesta Danðsynjamál þjóðariDoar.
Fjársöfnun til skipakaupa má ekki
dragast til mögru áranna, sem
vænta má eftir styrjöldina.
Viðtal við Guðm. Vilhjálmsson framkvæmdastjóra.
r játíu ára afmæli Eim-
skipafélags Islands er
i dag. I síðasta tbl. Visis
birtist fyrri hluti viðtals
við Guðmund Vilhjálmsson
framkvstj. um félagið og
starfsemi þess til 1939.
I dag birtir Vísir niður-
lag þessa viðtals, er fjallar
um árin, sem eru að líða og
helztu framtiðarfyrirætlan-
ir.Þessi hlutiviðtalsins hefst
á greinargerð um rekstur
e.s. Lagarfoss frá fyrri
lieimsstyrjöldinni fram að
1942.
— Til að fá nokkurt yfirlit
yfir þetta tímabil frá fyrri styrj-
öldinnifram til 1942, segir Guðm.
Vilhjálmsson, er fróðlegt að at-
liuga helztu tölur um rekstur
E.S. Lagarfoss, frá þessum ór-
um, en hann er eina skip félags-
ins, sem hefir siglt útgjalda-
hajsta árið í stríðinu og fram á
jienna dag. Jafnframt er fróð-
legt, að bera þær tölur saman
við árið 1938, sem er síðasta
eðlilegá rekstursárið, fyrir þessa
styrjöld. Helztu tölurnar um
Lagarfoss eru jiessar:
Vátryggingargj öld ............
Kaup skipshafnar, fæði, vinna
við fermingu og affermingu
o. s. frv...................
Iíol ..........................
Aðgerðir og viðhald............
Heildarútgjöld þessa skips
voru árið 1918 671 þús. kr. en
1942 2 millj. 202 þús. kr. 1938
voru þau 465 þús. kr.).
Tekjur voru aftur á móti 1
millj. 201 þús. kr. árið 1918, en
aðeins 1 millj. 358 þús. kr. árið
1942 (1938 voru þær 372 þús.
kr.). Þetta hefir því snúizt
þannig við að í stað þess að ár-
ið 1918 er ágóði af rekstri skips-
ins 543 þús., er tap á rekstrin-
um, sem nemur 825 þús. kr. ár-
ið 1942.
Siglingar skipsihs voru svip-
aðar hvað milufjölda snertir, og
nam kostnaður fyrir hverja
siglda sjómílu 1918 kr. 24.73,
1938 var hann kr. 14.98, en 1942
var kostnaðurinn kr. 90.70.
Tekjur skipsins reiknaðar á
sáma hátt eru 1918 kr. 44.28,
1938 kr. 12.00 og 1942 kr. 55.95
fyrir hverja siglda sjómílu.
í þessu sambandi má til sam-
anburðar geta þess að á fyrsta
reikningsiári félagsins 1915 voru
öll útgjöld þess kr. 393.525, árið
1938 eu þau kr. 4.125.109 en ár-
ið 1942 nema gjöldin 37.616.124.
Tekjurnar voru hinsvegar árið
1915 kr. 495.243, árið 1938 kr.
4.662.700 en árið 1942 kr.
38.154.957.
Það sem er einna eftirtekt-
arverðast við þetta yfirlit, sem
er hlutfallslega rétt heildar-
mynd af rekstri annara skipa
félagsins, er sú staðreynd, að
1918 er 543 þúsund krónu ágóði
af rekstri skipsins en árið 1942
er 825 þúsund króna tap á því.
Er það vissulega nokkurt ihug-
unarefni, fyrir þá sem vilja
skilja aðstöðu félagsins þessi
árin.
Ameríkusiglingar
í þessu stríði?
— Eflir að styrjöldin hófst
1939, var fljótt auðsætt að sag-
an myndi endurtaka sig frá
fyrra stríðinu um að viðskipli
íslendinga færðust til vestur-
lieims. Eimskipafélagið varð
þvi, að taka upp siglingar til
New York á nýjan leik, enda
var ekki um aðrar leiðir að
ræða, þar sem meginland
Evrópu lokaðist gersamlega,
þegar Þjóðverjar hernámu
Norðurlönd. Þessar siglingar
eru margskonar erfiðleikum j
háðar en þó hefir félagið verið
einstaklega heppið, að engum af
1918 1938 1942
Þús. Þús. Þús.
.... 204 42 623
.... 111 202 895
.... 215 86 257
.... 24 22 229
skipum þess hefir verið söklct.
Forstöðumaður skrifstofunnar
í New i’ork er Jón Guðbrands-
son. Er það mikið lán, að félagið
nýtur þar forsjár hans og hinn-
ar alkunnu skyldurækni, sem
hann hefir sýnt í öllu starfi sínu
fyrir félagið frá því fyrsta. Jón
er gagnkunnugur öllum þess-
um málum frá fornu fari og
kemur þekking hans í þessum
efnum sér vel nú, er svo mörgu
þarf að náða fram úr í sambandi
við siglingamál þjóðarinnar í
Vesturheimi. Þá má sízt af öllu
gleyma þeim þætti, sem sldp-
stjórar og sjómennirnir á skip-
um félagsins liafa alla tið átt i
vexti og viðgangi félagsins frá
þvi að það lióf göngu sina við
hin erfiðustu skilyrði.
Leiguskipin?
Það er ekki unnt að minn-
ast svo á siglingarnar til
Ameríku, að geta ekki að
nokkru þess þáttar, sem
leiguskip hafa átt í þessum
flutningum. Árið 1942 fluttu
skip félagsins sjálfs aðeins 27
þúsund smálestir af heildar-
flutningunum, sem námu um
90 þúsund smálestum. Af-
gangurinn eða 63 þúsund
smálestir voru fluttar af
leiguskipum. Hallinn á
rekstri Eimskipafélagsskip-
anna nam þremur og hálfri
milljón króna árið 1942, enda
hafa heildarútgjöld skipanna
hækkað um 304%, en tekj-
ur þeirra hækkað um aðeins
206%. Þessi halli var að
mestu unninn upp með
rekstri leiguskipanna. Án
þeirra hefði verið nauðsyn-
legt að stórhækka flutnings-
gjöldin og jafnframt hefði
ekki verið unnt að anna nema
hluta af þeim vöruflutning-
um, sem landsmönnum var
nauðsynlegt að séð væri fyr-
ir. Lestarúm íslenzku skip-
anna er alltof lítið fyrir jafn
langar siglingar og til Amer-
íku, enda eru skipin byggð
með siglingar til Norður-
landa og meginlands Evrópu
fyrir augum. Hinar löngu
leiðir orsaka einnig fækkun
En þetta tímabil hefir sann-
að hversu mikil þörf er fyrir
að félagið geti aukið skipa-
stól sinn, ef það á að geta
fullnægt flutningaþörfinni
að og frá landinu í framtíð-
inni.
Aukning skipastólsins?
— Síðan 1930 hefir félagið
ekki getað bætt neinum skipum
við slcipastól sinn, meðfram
vegna þess að þeir sjóðir sem
félagið eignaðist voru í íslenzk-
um krónum eins og fyrr er sagt,
en vegna gjaldeyrisvandræða
landsins fékkst ekki yfirfært
; neitt fé til skipabygginga. Og
þó félagið gæti fengið lán er-
lendis lil byggingar skips, fékkst
ekki trygging fyrir því að hægt
yrði að standa skil á vöxtum og
afborgunum af slíku láni, eins
og ástandið var fyrir stríðið.
Það er liinsvegar augljóst mál,
að liefjast verður lianda um
fjölgun skipanna, strax eftir
stríðið. Ef sennilegt þykir, að
viðskipti íslendinga við Amer-
íku lialdi áfram að einhverju
leyti, mun Eimskipafélagið
vafalaust reyna að annast þá
flutninga. En til að vera þess
umkomið verður félagið að
byggja nýtt skip, sem að öllu
leyti er miðað við þær siglingar.
Þar að auki verður félagið nauð-
synlega að eignast að minnsta
kosti 4 önnur ný skip, til að
geta annað siglingunum til
Evrópu, án aðstoðar erlendra
skipafélaga og þrátt fyrir sam-
keppni þeirra.
En til þess að þetta geti
orðið verður félagið að hafa
aðstöðu til að safna fé í
Skipabyggingasjóð, því að, ef
sú fjársöfnun fer ekki fram
nú, er ekki líklegt að þessar
fyrirætlanir félagsins um
aukinn skipastól geti orðið að
veruleika, ef öll fjársöfnunin
á að geymagt til mögru ár-
anna.
Einhverjum kann að finn-
ast, að farmgjöld með skipum
föcgpúí/i (éÁzv*
Smekkleysur á almannafæri.
Ríkissjóður er eigandi að nokkr-
um fegurstu og og mest áber-
andi byggingarlóðum í miðjum
Reykjavíkurbæ, eða nánar tiltekið
allri lengjunni frá Arnarhóli að
Bókhlöðustíg, að Kalkofnsvegi,
Lækjartorgi og Lækjargötu.
Lóðir þessar eru þannig settar
í bænum, að þær hljóta jafnan að
setja svip sinn að verulegu leyti
á allt umhverfið. Er því vansæm-
andi að lóðirnar flestar skuli frá
ári til árs, frá ríkisstjórn til rikis-
stjórnar, vera í stakri niðurníðslu
og vanhirðu, og húsin, sem á þeim
standa undir sömu sökina seld.
★
Arnarhóll var fyrir tveim árum
lagfærður nokkuð og afhentur
bænum til umsjár að því er hirð-
ingu og frágang snertir, gegn því
að hann yrði opinn almenningi. Er
þó enn langt í land að Arnarhóll
skipi þann sess í bænum, sem hon-
um bfer. T. d. er gífðing á norð-
urmörkum hólsins til hreinnar
skammar, en þar er ljót og leið
bárujárnsgirðing. Upp fyrir þessa
„bæjarprýði“ er tildrað fiskkössum
og trönum, sem keppa, að því er
hæðina snertir, við Ingólfsstyttuna,
en að Kalkofnsvegi, við jaðar hóls-
ins, getur að líta makalaust óásjá-
legar kolagirðingar, og allskonar
járnarusl, sem þar hefir safnazt
fyrir óáreitt.
Hversu fagurlega sem tekst að
koma grasvellinum í rækt, þá er þó
meginskilyrði, að næsta umhverfi,
eða „ramminn“, eyðleggi ekki alla
slika viðleitni, og verður þvi um
leið að kveða niður alla óprýði,
sem umlykur Arnarhól.
*
q tjórnrráðslóðin er næst suður af
® Arnarhóli. Má segja að öll
hirðing utanhúss, að girðingum frá- |
töldum, sé hin bezta, nema að meira |
hefði mátt gróðursetja af trjájurt-
um á lóðinni.
Þennan snotra grasblett umlyk-
ur léleg bárujárnsgirðing að Hverf-
isgötu, en forn og brengluð rimla-
girðing að Lækjartorgi. t
Yfirleitt má segja, að'skemmd-
arfýsn alltof margra bæjarbúa hef-
ir gert lóðaeigendur kærulausa um
lagfæringar girðinga á almanna-
færi, þótt æðsta stjórn landsins
megi ekki láta um sig spyrjast, að
lúta í lægra haldi og aðhafast ekk-
ert til gagnráðstafana. Til afsök-
unar má þó segja, að almenningur
er ennþá of sljór fyrir því, sem
gert er til verndunar gróðurreita
víðsvegar í bænum, og sterkir menn
reyna kraftana á veikbyggðum
girðingum af fikti og gáleysi. Er
sem það ætli aldrei að skiljast til
fulls, að allt, sem gert er til fegr-
unar í bænum, er sameiginleg eign
bæjarbúa, og menningarskortur að
vanvirða þá viðleitni.
Itijun eg ekki fjölyrða frekar um
aðrar girðingar ríkissjóðs að
Lækjargötu, heldur birta hér mynd
til vakningar þeim, sem máttur
vanans hefir sljóvgað, þannig að
þeim kunni að þykja slík sjón, sem
þar getur að líta, sjálfsögð, bara
hjún fái að standa nógu lengi
óáreitt.
Húsin á lóðunum eru flest í góðu
samræmi við girðingar iog lóðir, og
hirðing þeirra engin. Er þó óskilj-
anlegt, að við þetta skuli unað ár
eftir ár, því þarna eru þó húsin
fyrir sjónum rnanna meðan þeim
endist aldur, þótt einhver kunni að
segja að þau eigi að víkja fyrir
öðrum tilkomumeiri. Hér er um
leiðinlega landkynningu að ræða,
og einstakt smekkleysi, sem varð-
ar mjög heildarsvip bæjarins.
Ráðamenn ríkisins um langan ald-
ur eiga hér megin sök, þótt Reykja-
vikurl^ær hafi komið dyggilega til j
aðstoðar með byggingu sandpoka- j
furðuverksins á lóð Bernhöfts- ;
bakaríis, sem áður var.
Má vera að þetta merkilega
mannvirki hafi verið byggt af full-
kominni og sjálfsagðri nauðsyn,
— en ekkert réttlætir að það fái
lengur að grotna niður og safna
allskyns óþverra á krossgötum að-
alumferðar bæjarins.
Net
’ei, burt með alla slíka bletti
Smekkleysis og kæruleysis, sem
eru upplagðir til frásagnar um
frumstætt þroskastig í bæjarmenn-
ingu okkar ungu höfuðborgar.
Alþingi skipaði nýlega 8 eða
9 nianna nefnd valinkunnra manna
til þess að rannsaka byggingar-
þarfir1 ríkisins á framangreindum
lóðum ríkissjóðs.
Væri nú ekki ráð að breyta um-
boði þessarar nefndar í rannsókn
á því, sem gera mætti nú þegar til
endurbóta og fegrunar á þessum
áberandi lóðum? T. d. opna þær
með öllu likt og Austurvöll, gróð-
ursetja tré og skrautjurtir, koma
fyrir bekkjum og gangstígum —-
og umfram allt dubba upp á húsin

ferðanna að miklum man.
félagsins séu of há. En samt
er það staðreynd, að þan hafa
ekki hækkað nema um 134%
frá því fyrir styrjöldina, á
öllum helztu nauðsynjavör-
um, en að útgjöld skipanna
hafa hækkað um 304% á
sama tíma. Einu vörutegund-
irnar, sem fluttar eru fyrir
hærra gjald, eru algengar
munaðarvörur og ónauðsyn-
légri vörutegundir.
Ilitt vildi eg leggja áherzlu á,
að ef Eimskipafélag íslands nýt-
ur hins sama skilnings og vel-
vilja þjóðfélagsins í framtið-
inni, og það naut á sínu fyrsta
skeiði fyrir 30 árum, þá er
vissa fyrir að það á eftir að vera
„félág allra Iandsmanna“ enn
uin langan aldur, — segir fram-
kvæmdastjórinn að lokum.
Íslemiingaíelag vestra
Islenzku námsmennirnir, er
stunda nám við háskóla Wiscon-
sinríkis i Bandaríkjunum, hafa
stofnað með sér Islendingafélag.
Stúdentarnir við þennan háskóla
eru sex að tölu og komu fimm
þeirra til Madison, en þar er
Wisconsinháskólinn, síðastliðið
haust.
Stjórn þessa íslendingafélags
skipa: Ágúst Sveinbjömsson
form., Þórhallur Halldórsson
upplýsingastjóri og Unnsteinn
Stefánsson ritari. Hinir stúdent-
arnir í Madison eru: Sigurður
Sigurðsson, 312 N. Mills Street,
Jeggur stund á endurskoðun og
skattamál, Júlíus Guðmundsson
316 N. Park Street, nemur efna-
fræði, Jón Ragnar Guðjónsson
1027 West Johnson Street, nem-
ur viðskiptafræði. Ágúst Svein-
hjörnsson nemur efnafræði,
Unnsteinh Stefánsson nemur
hakteríufræði og Þórhallur
Halldórsson nemur mjólkuriðn-
fræði.
Hinn frægi hugvitsmaður og
verksmiðjueigandi Dr. Hjörtur
Þórðarson i Chicago var stadd-
ur í Madison, þegar félagið var
stofnað og var hann kjörinn
heiðursmeðlimur íslendingafé-
lagsins.
sem á lóöunum standa, eba rífa
þau verstu niöur.
Hér er vissulega þarft verkefni,
sem ekki má dragast deginum Ieng-
ui. Þegar svo kemur aö endurbygg-
ingu á lóðunum, jafnóðum og þörf
krefur, þá má án efa finna sæmi-
legar lausnir meö aöstoS hinna
fjölmörgu skiplags- og bygginga-
nefnda, sem skjóta upp kollinum
meö hverju nýju byggingar- eöa
skipulagsformi. Aö öllum þeim
nefndum ólöstuðum, þá er sinnu-
leysiö hér hjá okkur mest í þeim
efnum, sem viö getum með hæg-
ustu móti ráöiö viö, en þaö eru
margskonar smámunir í hiröu og
íegrun umhverfisins, sem þegar
saman kemur er hvað mestur og
beztur mælikvarði á hæfni okkar
i bæjarbyggingu.
Frá því haustið '42 hefir svona verið umhorfs á gatnamótum Banka-
strætis og Lækjargötu. Snjórinn hylur moldarflagið. Girðingar allt
að Bókhlöðustíg árum saman meira og minna i samræmi við sýnis-
hornið hér.