Vísir - 08.01.1946, Blaðsíða 2

Ákvörðun.
Eg er búinn að sitja þrjár
vikur um kyrrt í New York,
er búinn að uppgötva, áð
Ncw York er stór, að þar
])úa fleiri Gyðingar en í
Jerúsalem, að þar búa næst-
um cins margir Italir og í
Rómaborg, og að það eru
einkum Spánverjar, sem um-
gangast svertingjalýðinn í
Harlem. — Eg hef einnig
komizt að því, að kjötmeti
fæst hér ekki vissa daga vik-
unnar og smjörskammturinn
er svo lítill, að varla tekur
að stinga honum upp í sig.
„Hreint ekki svo lítill
fróðleikur,41 dettur mér í
bug, og spurning livort eg
hafi við meira að gera í
bili. -— „Nei eg hef ekki við
meira að gera í bili,“ álylcta
eg að lokum. — „Eg verð
að taka mér sumarfrí, eins
og hitt. fólkið.“ —
Það er vitanlega vanda-
laust fyrir mig að velja á-
kvörðunarstaðinn. Systir
mín og mágur eru rrorður
í Plattsborg. Þar kváðu auk
þess vera fjöll og stöðuvötn
og krökkt af sögustöðum og
fornminjum. Tilvalinn stað-
ur til þess að skrifa um!
Stórfrægur staður! Eg hlýt
að geta skrifað Vísi margar
góðar greinar um Platts-
borg! —
Næturlest.
Eg er staddur á Grand
Central járnbrautarstöðinni
á horni Lexington Avenue’s
og fertugasta og annars
strætis. Þetta er stærsta
járnbrautarstöð í heimi, er
mér sagt, og á hverri klukku-
stund fer um hana þrisvar
sinnum fleira fólk cn til er
á öllu Islandi, — eða um
fjögur liundruð þúsund
manns. Mikill hluti stöðvar-
innar cr neðanjarðar. Hér er
urmull af allskonar veitinga-
stöðum og verzlunum. Hér
er heil undirborg. Héðan
getur maður komizt hvert
á land, sem maður vill. —
Eg hef valið mér lest, sem
á að leggja af stað klukkan
8,15 að kvöldi, þvi einhver
hefir frætt mig á því, að
morgunlestirnar séu oft svo
fullar, að fjöldi fólks fái ekki
sæti og verði að standa. —
Nú er klukkan rúmlega sjö
og fólkið er þegar tekið að
flykkjast að portum Platts-
borgar—Mojitreal brautar-
pallanna. Flestir eru með
ferðatöskur eða einhvern
pinkil undir handleggnum,
og nú er ekkert annað að
gera en bíða. -— Klukkunni
miðar lítið áfram. Það er
mjög heitt og fólkið stendur
svo þétt, að maður getur
ekki hreyft sig úr sporunum.
Eg sé að svitinn lekur af
sumum og einn og einn
reynir að nota töskuna sína
íyrir stól. Þarna er kona
með tveggja ára gamalt barn
á handleggnum. Það sefur og
hvílir dökkan kollinn á öxl
liennar, en konan er bersýni-
lega orðin mjög þreytt.
Allt vitlaust!
Klukkan tuttugu mínútur
yfir átta er einu hliðinu loks
lokið upp og brautarverðirn-
ir öskra: —' „Allir hermenn
fyrst! — Þessa leið!“ — og
henda á hliðið. — Þetta
11
Höfundurinn (t.h.) og mág-
ur hans við sagnfræðiritun
við fótstall myndarinnar af
Champlain.
gengur sæmilega. Hermenn-
irnir eru ekki mjög margir
og fólkið hliðrar fúslega til
fyrir þeim af því að þeir
liafa verið að berjast fyrir
föðurlandið. Innan skamms
eru þeir allir komnir í gegn.
En nú er aðalhliðinu lokið
upp og nú fyrst fer gamanið
að grána. Maður verður að
sýna farscðilinn um leið og
maður fer í gegn, en troðn-
ingurinn verður svo mikill,
að allt virðist ætla að lenda í
ósköpum. Þeir sem aftar
standa ýta hinum fremri á
undan sér og þrengslin verða
afskapleg. Verðirnir öskra
sig hása, biðja og hóta á
víxl og reyna að stöðva
strauminn.
„Takið það rólega! Takið
það rólega! — Við lokum
hliðunum, ef þið ryðjist
svona!“
En það þýddi ekki fyrir
þá að lióta. Þeir voru ekki
nógu margir til þess að
stöðva flóðbylgjuna og loka
hliðunum. Við ruddumst
gegnum greipar þeirra og
æddum inn í járnbrautar-
vagnana til þess að ná í
sæti. Tíu mínútum seinna
brunaði lestin af stað.
Ekki vissi eg hvað margir
vagnar voru í þessari lest,
en hver vagn tók áttatíu far-
þega. Tvær sætaraðir voru
meðfram hvorum vegg, stól-
arnir stoppaðir og aftursæt-
ir, allt grænt að lit.
Það var tekið að skyggja,
þegar við komum út úr und-
irgöngum New York borgar
og liéldum út í blessaða
sveitina, skógivaxna og
græna. Mér fannst litlu
timburhúsin inni í rjóðrun-
um helst líkjast feimnum
börnum á gægjum, þegar við
þutum framhjá þeim. Það
var eitthvað annað en hel-
vízkur regingurinn í svip
borgarinnar. Svo þýddi ekki
lengur að horfa út, því
myrkrið var komið.
Vagninn bilar. /
Fyrsti viðkonuistaður lest-
arinnar var Albany. Það er
böfuðborg New York ríkis.
Hún stendur á bökkum Hud-
sons-fljóts og hefir rúm-
lega hundrað og þrettán
þúsund íbúa. Þar er eina
eða að minnsta kosti ein af
örfáum dómkirkjum Banda-
V I S I R
Þriðjudaginn 8. janúar 1946

FYRRI HLUTI
ríkjanna, þ.e. kirkja með
hvolfþaki. Eg sá þarna lítið
vegna myrkurs, ncma marg-
lit ljósin, sem spegluðust
fagurlega í fljótinu. Það
rigndi i logni. Klukkan* 11
lögðum við af stað frá Al-
bany eftir hálftíma viðdvöl
þar. En ekki erum við langt
komin, þegar vagninn, sem
eg er í, bilar og lestin nemur
staðar. Þarna erum við nú
rekín út í rigninguna, áttatíu
í hóp, og lálin bíða, unz nýr
vagn er kominn frá Albany
og búið er að fella hann inn
i lestina og ganga frá öllu.
Þetta tók að minnsta kosti
hálftíma. Eina bótin, að eg
f'apn mér sæmilegt afdrep
undir hálfföllnu auglýsinga-
spjaldi, þar sem á var letrað:
Kaupið striðsskuldabréf! —
Þarna hélt eg mér skrauf-
þurrum meðan beðið var og
skemmti mér við að horfa
á liitt fólkið vefja dagblöð-
um utan um bausinn á sér
til þess að varðveita á sér
skallann. Loks var haldið af
stað á ný og drottinn beðinn
að styðja þumli á rærnar
svo þær gæfu sig ekki aftur.
Eftir dálitla stund var eg
steinsofnaður. —
Við vorum komin langt
norður í land, þegar eg vakn-
aði. Það var tekið að birta
og það rigndi ekki meir. Nú
var himininn næstum alheið-
ur. Hér og þar innan um
dálitlir akrar og tún, og það
voru hestar og kýr á beit.
Jörðin var græn og vot eftir
næturregnið, og enginn á
ferli svo snemma, og sólin
enn ekki komin upp. A hægri
hönd var Champlain vatnið
með sín skógivöxnu nes og
hólma, og handan þess blán-
aði fyrir strönd Vermont
ríkis. -— En svo kom sólin
upp. Hún kom eldrauð upp
fyrir sjóndeildarhringinn í
norðaustri og breytti vatn-
inu í blóð, en skógarnir stóðu
í Ijósum loga um stuiíd. Um
þetta leyti svaf enginn í
járnþrautarvagninum, held-
ur störðu allir út um glugg-
ana. Kannske höfðu fæstir
þessara fyrr séð hvernig dag-
arnir verða til. — Allt í einu
fæ eg skáldskapartilfelli. Eg
gríp vasabókina mína og fer
að skrifa. Eg skrifa: -—- Hvað
er ljósin á Broadway og
Coney Island hjá þessu? —
Ekki neitt. Ekki neitt. —
Þau minna mig annars alltaf
á hrævarelda og vafurloga.
Það er svo mikið myrkur á
bak við þau ljós. Inn í hvert
þeirra gengur svartur þráður
úr vír og á þessum þráðum
leika þau og dansa sína ó-
rólegu hvarflandi dansa.
Svei, þau eru ekkert annað
en straumrof og litað gler.
Mennirnir hafa búið þau til
og láta þau síðan dansa
utan á liúsveggjum svo þeim
gangi betur, að selja þann
varning, sem geymdur er
fyrir * innan, — svo þeim
gangi betur að ná í cént
fólksins og dalina þess. —
MiHjón vilja þeir fá! —
Hundrað milljón dali! Og
þeir fá þá. Sólaruppkoman
hins, vegar yfir Cliamplain
vatni, — ekki hefir liún í
hyggju að græða á mér. Hún
er söim og hafin yfir allan
tilgang. — Þarna stoppaði eg,
en lestin hélt áfram að æða
til norðurs.
Við komum til Plattsborg-
ar klukkan að ganga sex,
og eg náði mér í bíl og ók
heim til systur minnar og
mágs. Eg var banhungraður
og syfjaður og hresstist ekki
fyrr en eg var búinn að éta
þyngd mína af mat og
drekka fjóra bolla af lút-
sterku kaffi.
Plattsborg.
Nálægt landamærum Kan-
ada, 508 km. í norður frá
New York, stendur lítil borg
með um tugga þúsund íbúum
og heitir á ensku Platts-
burgh. Umhverfi hennar er
mjög fagurt. Hér eiga
Adirondak fjöllin sínar
nyrztu rætur og skógivaxnir
ávalir toppar þeirra bera hátt
við loft í suðri. Að austan
takmarkast hún af hinu
fræga Champlain vatni, þar
sem Indíánar, Bretar, Frakk-
ar og Ameríkumenn háðu
ornstur sínar áður fyrr. —
Gegnum miðja borgina fellur
hin flúðótta Sarranac-á. Hér
fellur hún í gljúfrum út í
vatnið. —
Fáar borgir Bandaríkjanna
eru sögufrægari en Platts-
borg og á hún það legu sinni
að þakka, fyrst og fremst
Champlain vatninu. Hvað
jeftir annað hafa herflotar|
voldugra þjóða klofið lygnan
flöt þess búnir til rána,
blóðsúthellinga og kúgunar.
Það hefir með réttu verið
kallað „Norðurhliðið", því
um það lá sóknarleiðin til
suðurs. — Fyrir daga hvítra
manna á þessum slóðum var
vatnið og löndin, sem að því
lágu, veiðisvæði Indíánanna.
Þar háðu írokarnir og Al-
gonsarnir sínar blóðugu
skærur. Irokarnir stöðugt í
sóku, Algonsarnir í vörn. -—
Enginn veit nú lengur hversu
langvinnar þær voru, styn-
aldir þessara Indíánaþjófí-
flokka, en árið 1609 höfðu
þær náð hámarki. Það ár
gerði franska stjórnin út
landkönnuleiðangur til Amer
íku undir forystu Samuels
Champlains. Hann var gædd-
ur hugrekki, þrautseigju og
gáfum og tókst vegna þess-
ara éiginleika að vinna kon-
ungi sínum mikil lönd í
Ameríku. Þetta sama ár,
1609 lágði liann grundvöll-
inn að Quebec-borg, hjarta
Nýja Frakklands, og hóf
því næst nýja landkönnunar-
ferð suður á bóginn. Til þess
að afla sér vina meðal hinna
innfæddu, hélt Champlain og
hinir frönsku félagar hans
inn á landsvæði Irokanna,
þar sem hann vissi af fjöl-
mennri sveit Algonsa í víga-
hug. Þeir gerðu samband
við Algonsana gegn Irokun-
um, drápu marga þeirra og
héldu ferðinni síðan áfram
undir forystu Champlains. —
3. júli 1609 fann hann, fyrst-
ur hvitra manna, hið mikla
vatn, sem síðan hefir borið
nafn hans. — Champlain dó
árið 1635 og hafði þá tvisvar
verið landstjóri Frakka í
Kanadá, árin 1620—1629, óg
aftur 1632 til dauðadags
1635, — I útjaðri Plattsborg-
ar stendur nú minnismerki
hans. Það var afhjúpað árið
1909, — eða réttum þrjú
hundruð árum eftir að hann
stóð þama sjálfur og renndi
augum fyrsta sinn út yfir
vatnið. Framan á hinn háa
fótstall líkneskjunnar er
Indíánahöfðingi höggvinn í
steininn. Setur hann á hækj-
um sér og lýtur nokkuð á-
fram, skimandi hvössum
augum fram fyrir sig, með
skjöld sér við vinstri hönd,
en vopn í hinni hægri. Hund-
ur liggur á bak við manninn,
eða úlfur. Mun þetta eiga að
tákna hættur þær, sem
monsér • Champlain átti yfir
höfði sér á þessum slóðum.
Sjálfur horfir hann hriar-
reistur og geiglaus út á vatn
sitt með uppsnúið yfirskegg,
hökutopp og hár niður á
herðar.—
Strax eftir dauða Champ-
lains hófst ný óróaöld í
héruðunum umhverfis vatn-
ið. Stigamannaflokkar fóru
um rænandi og myrðandi,
veiðimannaliópar voru á
ferðinni, og kristniboðar
voru gerðir út á fund heið-
ingjanna. Bezt þekktur allra
hinna hugrökku kristniboða
frá þessum tíma, er án efa
Isac Jacques. Hann kom til
Ameríku frá Frakklandi
1636 til þess að starfa meðal
Algonsanna, sem alltaf höfðu
haldið vináttu við Frakka
síðan Champlain hjálpaði
þeirri til að berja á Irokunum
árið 1609. — Litlu síðar féll
hann hendur Irokanna. Þeir
misþyrmdu honum herfilega,
rifu til dæmis neglurnar af
fingrum hans og skáru stykki
úr höndunum á honum. Hop-
um var bjargað af hollenzk-
lenzkum kaupmönnum frá
Albany, rétt þegar átti að
fara að taka hann af lífi.
Hann sneri aftur heim til
Frakklands, og páfinn veitti
honum undanþágu frá því að
útdeila altarissakramentinu,
af því hann var með eyði-
lagðar hendur. 1646 sneri
þessi fórnfúsi múnkur í ann-
að sinn til Ameríku og liélt
beint á fund Irokanna. Þeir
tóku honum vingjarnlega og
gerðu vel til hans fyrst í stað.
Sumir stríðsmannanna höt-
uðU' hann samt sem áður, því
þeir töldu hann líklegan til
þess að vera sendiboða liins
illa anda. Einn þeirra vaktaði
hann stöðugt, og dag nokk-
urn, þegar Jacques ætlaði að
ganga inn í tjald sitt og laut
niður fyrir framan dyrnar,
sá Indíáninn sér færi og dfap
hann með steinöxi sinni. Síð-
an hefir Jacques verið í tölu
dýrlinga meðal kaþólskra.
Friðartími.
Næstu árin var friður ríkj-
andi í Champlain-dalnum, en
Frakkar færðu yfirráð sín
lengra og lerigra til suðurs,
reistu sér virlci liér og þar
og sköpuðu, sér betri og betri
aðstþðu til þess að vcrjast á-
rásum úr suðri, þ. e. árásum
af hálfu Enqlendinga. Allt til
ársins 1664 liöfðu Hollend-
ingar ráðið ríkjum í New
York, en það ár seldi Pétur
Stuyvesant, — síðasti hol-
lenzki landstjórinn þar, —
borgina í hendur Englending-
um. Þctta várð Frökkum
mikiíl þyrnir T augum, og
eridiririn varð sá, að árið
1689 brauzt út strið milli
Frakka og Englendinga og
stóð það til 1693. Þetta stríð
hefir verið nefnt „Stríð Fil-
jlipusar konungs“, og virðist
hvorugur aðilinn hafa borið
Framh. á 6. síðu