Vísir - 09.01.1946, Qupperneq 2

V 1 S I R
Miðvikudaginn 9. janúar 1946
Cjuhnuncliir CCt)anCeíi

óáon:
Sumarfrí sa
SÍÐARÍ HLUTI
Ný.tt
landnám.
Eftir þennan ófrið hófst ný
landnámsöld i dalnum mikla
milli Adirondák-fjallanna í
vestri og Grænufjalla austan
vatnsins. Margir komu að
sunnan, en þó fleiri að norð-
an, bæði l'ranskir menn og
kanadískir og tóku sér ból-
festu á svæðinu umhverfis
Plattsborg. Sérhver varðstöð
á ströndúm 'Champlain-vatns
og í nágrenni þess var þá í
höndum Englendinga, og
setidið hvarvetna, því ekki
treystu þeir meira en svo
þegnskap Frakka og Indíána.
Ein þessara stöðva hét Ticon-
deroga. Það er indíánskt
nafn, sem eg veit ekki hvað
þýðir, en staður þessi er
skammt sunnan vatnsins, og
er þar nú þorj) með rúmum
fimm þúsund íbúum, og ligg-
ur járnbrautin frá New York
til Plattsborgar í gegnum
það. -— Dálítil raunasaga frá
setuliðsárum Breta lifir enn
á vörum íbúanna í Ticonde-
roga. Fögur og gáfuð’Indí-
ánastúlka hafði komið í
heimsókn á staðinn. Meðan
hún var þar, felldi einn hinna
brezku liðsforingja brenn-
andi ástarhug til liennar. En
hún vildi ekki þýðast hann
og forðaðist eins og hún gat
að verða á vegi lians. — Eítt
kvöld var hún ein á gangi
innan virkisveggjanna, rétt
þar sem skábrúin að flagg-
turninum lá upp á vegginn.
Allt í einu kenuir liðsforing-
inn fram úr skugganum og
vefur hana örmum. Hún
veitti harðasta viðnám og
tókst að slíta sig lausa úr
greipnm lians. Hún hljóp upp
skábrúna og áfram eftir
virkisveggnum, en rakst þar
á hindrun, sem hún komst
ekki fram hjá. Þegar hún sá,
að hún mundi ekki geta
komizt undan manninum,
nam hún staðar þar sem
veggurinn var liæsfur og
íleygði sér fram af. Liðsfor-
inginn fann aðeins lemstrað
lík hennar í urðinni fyrir
neðan. Þá dró liann rýting
sinn úr slíðrum og rak sig
í gegn. ------
Frelsisstríðið.
Árið 1775 hófst frelsis-
stríð Ameríkumanna gegn
Englendingum, og byrjuðu
vopnaviðskipti 19. apríl í
smábænum Lexington, sem
er í norðausturhluta Massa-
chusetts-ríkis. Englendingar
sendu á augabragði liðsauka
til Ticonderoga, því að það
tryggði þeim yfirráð vegarins
milíi New York og Kanada.
Það sem Englendingar sáu,
það sáu Ameríkumenn jafn
vel: Ticonderoga-virki varð
að ná. Liðssveit frá Grænu-
fjöllum í Vermont, undir
stjórn Ethan Allen, ákvað að
lokum að gera áhlaup á stað-
inn. Ákveðið var að gera á-
þlauþiðífiéttina fyrir 9. maí I
Húsið í Plaítsborg, sem var aðalbækistöð brezku for-
ingjanna í strlðinu 1812-—14.
1775, og nú safnaði Allen
saman öllum þeim mann-
skap, sem hann náði til. Ekki
varð herinn þó fjölmennur,
einir 82 menn, en samt skyldi
nú freista gæfunnar. Leiðin
lá þvert yfir hið mjóa St.
Georgs-vatn; fyrir sunn-
an Champlain-vatnið, en þcg-
ar til átli að taka, fundust
ekki nógu margir nothæfir
bátar til þess að flytja allan
liðsaflann í einni ferð, svo að
ekki var um ánnað að ræða
en selflytja. Jæja, hvað um
það, — þegar fyrsta dags-
brún sást í austri, var Allen
kominn með alla sína menn,
82 að tölu, upp að múrvegg
hins gamla virkis. Þeir laum-
uðust nú fram með veggn-
um og alla leið að suðurhiið-
inu, og komu að því ólæstu,
þvi Bretar höfðu ekki haft
neinar njósnir af ferðum
þeirra og uggðu ekki að sér.
Þegar Ameríkumenn -voru
konmir inn um hliðið, varð
varðmaður þeirra var, og
liringdi herklukkum sam-
stundis. Þvínæst snerist hann
á hæli, miðaði byssu sinni á
Allcn og hleypti af. En byss-
an klikkaði. Grænfellingar
afvoj)nuðu vörðinn skjótlega,
æddu fram til búðanna og
æptu heróp. Foringi virkis-
ins, Dc La Plase, kom á nær-
klæðunum fram í dyrnar á
skála sínum með kertaljós í
hendi.
„1 hvers nafni krcfjist þið
uppgjafar þessa virkis?“
spurði hann.
„I nafni hins mikla Je-
hóva og Meginlandsráðstefn-
unnar,“ svaraði Allen.
HerferSir.
Og áður en dagur var að
fullu á lofti hafði allt selu-
lið virkisins verið handtekið
án þess að hleypt væri af
einu einasta skoti. Mikið her-
fang féll þarna í hendur Am-
erikönum.
Barizt var hér og- þar i
Norðurríkjunum allt þetta
sumar og veitti Ameríku-
mönnum betur. I september-
mánuði var þrjú þúsund
manna liðssveit undir stjórn
Montgomcrys hershöfðingja,
sem hafði bækistöð á Kór-
ónutanga, boðið að hefja her-
e«ÍÍCO00Ó4ciOíít'c;3OOOOO0OÍ5O0ÍÍOOÍÍÍÍOCQttöboíSO5ÍÍ SOiiCOOOO
för til Kanada. 3. nóvemher
náði það Sankte Jóhannesar-
horg á sóknarleið sinni til
Montreal, og allt haustið var
mikið barizt á kanadískri
grund. Vetur gckk snemma í
garð þetta ár og reyndi mjög
á þol hermannanna. 13. des-
ember réðst Montgomery á
Quebec, og þó lið hans væri
miklu fámennara en varnar-
liðið, var hann að því kom-
inh að ná brjóstvirkjunum.
En þá tóku örlögin í taum-
ana: Ógurlegur hríðarbylur
skpll á og gerði frekari sókn-
araðgerðir óhugsandi. Eigi að
síður gerðu þeir þó enn eitt
æðisgengið áhlaiip, cn það
mistókst, og í þessu áhlaupi
var Montgomery særður til
ólífis.
Mount Vernon.
Ilér vil eg ^kjóta inn eft-
irfarandi athugasemd til
gamans: Eftir að eg hafði
gert uppkast að þessari grein
var eg á ferð i Washington,
og fór þá með fljótabát nið-
ur eftir Potomac-ánni' til
Mount Vernon í Virginia, en
þar. stendur hús Washington
forseta, og cr þar allt með
sömu ummerkjum og dag-
inn, sem hann dó, 14. des.
1799. I einni stofunni sá eg
stóra mynd, sem sýndi falí
Montgomerys í Quebec. Hann
hvílir höfuðið deyjandi í
knjám eftirmanns síns, Arn-
okls hershöfðingja, menn
þeirra standa vopnaðir allt í
kring og snækófið rýkur um
þá. —
Arnold tók nú að sér for-
ustu hersins á undanhaldi
hans suður á bóginn, og
fylgdu Englendingar fast á
eltir. Vegna afburða her-
stjórriarhæfileika tókst hon-
um þó að forða liði sínu und-
an vopnum óvinanna, enda
þótt það liði mildar kvalir
vegna klæðleysis, hungurs og
þreytu. Ofan á þetta bættist
svo enn ein plágan: bólusó.tt-
in. Margir menn dóu, — slóð
hersins var líkum stráð, en
áfram var haldið til suðurs.
Þegar þeir loks náðu norður-
enda Champlainsvatns vorið
177(i sá Arnold, að meira en
helmingur liðs hans var ger-
samlega vanmegnugur til að
halda lengur áfram. Hann
fyrirskipaði því, að numið
skyldi staðar og komið upp
hráðahirgða sjúkraskýli fyr-
ir hina sjúku. Þá fáu daga,
sem þarna var dvalið, dóu
menn svo ört úr bólunni, að
ekki var framkvæmanlegt að
grafa líkin, og var þeim því
kastað í opna skurði. En ó-
þefur, sem af þeim lagði, svo
og fíugur, sem sóttu að
staðnum, gerðu þeim, sem
eftir lifðu, brátt ómögulegt
að haldast þarna við, — og
enn var lagt af stað. Snemma
í júlí, eftir mánaðar ferða-
lag og næstum óhærilegar
þjáningar, náðu leifar Kan-
adaliersins Kórónunesi og tíu
dögum seinna voru þeir í
Ticonderoga. Þar með lauk
einum dapurlcgasta kapítul-
anum í sögu frelsisstríðsins.
Sjóorusta.
Sumarið 1776 ákváðu Eng-
lendingar að gera innrás í
héröðin sunnan og vestan
Champlain-vatnsins og komu
sér upp miklum flola við
norðurströnd þess til þess að
geta náð valdi yfir siglinga-
leiðinni. Arnold, sem enn hélt
sig i Ticondero^a, safnaði i
skyndi s.aman öllu þvi liði,
sem hann mátti, og skipaði
að byggja skyldi amériskan
flota þegar i stað. Hann gerði
eklíj ráð fyrir að gela komið
sér upp jafnstórum flota og
Englendingar, en til þess að
jáfna mismuninn skyldi vera
úrvalslið á hverju skipi. —
11. október liófst svo „sjó-
orusta“ sem mjög minnir á
Flóabardaga Þórðar Kakala
og Kolbeins unga. Flotarnir
mætlust við suðvesturströnd
Valcour-eyju og allan daginit
geisaði hinn harðasti bar-
dagi. X myrkri um kvöldið lét
Arnold loks undan síga og
náði Kórónutanga. Skipum,
sem eftir voru var sökkt,
svo ekkert félli í hendur Eng-
lendingum. En taj) Englend-
inga v.ar orðið svo mikið,
jbæði á mönnum og skipum,
að þeir höfðu ekki mátt til
að fylgja sigrinum eftir og
snéru lieim til Monlreal og
tóku sér þar vetursetu.
Næsta ár var mjög mikið
barizt á vatninu og beggja
megin við það, því Bretar
höfðu i hyggju að ná New
York og kljúfa þannig land
uppreistarmanna í tvennt,
en þetta áform mistókst. Þeir
komust aldrei lengra en
nokkrar mílur suður fyrir
Ticonderoga og voru sigraðir
þar og urðu aðjialda undan
lil Kanada á ný. Allt til árs-
ins 1781 var þó ófriðsamt á
ströndum CiliampLain-vatns-
ins, en friðarsamningar milli
hinnar nýju þjóðar og Eng-
lendinga voru undirritaðir i
Paris 3. sept. 1783. —
Nýtt stríð.
Um nokkurt árabil eftir
frelsisstriðið var Champlain-
'dalurinn heimkynni vinnu-
samra, harðgerðra landnáms-
manna, sem ruddu skóga og
ræktuðu land. Gleði þeirra
yfir því að vera frjálsir
þarna i myrkviðnum, — ’að
eiga sér heimili og jörð, jafn-
aði upp þær þjáningar, sem
stríðið liafði fært þeim að
höndum. — En ekki leið á
löngu, unz nýja bliku dró
upp á loft í norðri. Enn var
Bretinn ekki ánægður, heldur
krafðist aukinna fríðinda, og
endirinn varð sá, að í júní-
1812 sagði Bretland Banda-
ríkjunum stríð á hendui\ —•
Um þetta leyti höfðu Eng-
lendingar tíu þúsund manna
lið í Kanada, en einungis
þúsund menn voru búnir td
orustu á landamærunum. f
sej)tember höfðu Banda-
rikjamenn átta þúsund
manna lið í Plattshorg og tvo
eða þrjá smáflokka enn
norðar. Bretar höfðu til að
byrja með engin skip á vatn-
inu, en tóku nú sem óðast að
byggja ; flota. Það gerðu
og Bandaiiikjamenn. — Vorið
1813 höfðu Bandaríkj amenn
konrið sér upp þrem herskip-
um: Forsetanum, Svamlar-
anum, og Erninum. Ekki
urðu þau farsæl undir stjórn
eigenda sirina. Tvö þeirra,
Svamlarinn og Örninn voru
dag nokkurn um sumarið
stödd nálægt Askeyju. Allt í
einu komu þrír brezkir fall-
byssubátar i ljós og sló nú i
bardaga. Eftir nokkrar
ldukkustundir sökk Örninn,
en Svamlaranum var rennt á
land. Énglendingar náðu báð-
um skipunum á flot aftur
og bættn þeim við íierskipa-
stól sinn. Var nú floti Eng-
lendinga miklu öflugri á
vatninu. — Mac Donough, sá
sem fór með liersljórn
Bandarikjamanna á vatninu,
reyndi samt sem áðúr að
hamla upp á móti og tókst
vonum fyrr að auka við flola
sinn sex fallhyssubátum og
þrem litlum herskipum öðr-
ufn, svonefndum „sloóps“.
(Það voru .einmöstruð segl-
skip, hetur vopnuð og stærri
en fallbyssubátar).
Borgin tekin.
En meðan hann vann að
þessu og áður en liðsauki
hafði verið sendur til Platts-
borgar, réðust Bretar á borg-
ina og náðu henni á v.ald sitt.
Þeir eyðilögðu þar mikil.
verðmæti, hæði eignir ein-
staklinga og hins opinbéra,
til dæmis sjúkrahús borgar-
innar. Fátt annað merkilegt
gerðist þetta árið. En árið
eftir, 1814, tók rás atburð-
anna að ganga lnaðar. Allt
vorið og sumarið skiptust á
árásir og gagnárásir á svæð-
inu umhverfis Plattshorg og
juku báðir hernaðaraðilar lið
sitt undir meginorustuna. 3.
sept. kom 14 þúsund manna
brezkt lið frá Montreal til
Champlainþorps, og aðfara-
nótt 5. sepf. sló það upp her-
búðum skannnt fyrir norðan
Pla t tsborg. Am erí k umenn
höfðu meginvarnir sinar á
suðurbökkum Sarranac-ár-
innar, einkum á nesinu milli
árósanna og vatnsins. Þar
reistu þeir vigi og skotvirki
og söfnuðu saman megin-
þorra liðsins. Bretar sóttu
Framh. á 4. síðu.

Listð Sjálfsíæðsssianna í Reykjavik er
;-n;
ðaCiaCQOOOQQOOQOQQOQOOOQQOQQOQtÍOQQOQOQQOQOÍOQOOOCÍQQQOQQC
jínij.u'iuii njjazJoii j no; ’miin jj r/itíi ii
iOOCOQOOQOÖOQQtÍOCQQOOQOOOQQÍÚQOOQQöQQQCQQQQQOOQGCQQQQQOOOOOOOOOOOQQO