Vísir - 19.03.1946, Blaðsíða 5
Þi'iðjudaginn 19. marz 1946
VISIR
5
B.IÖRIV ÓLAFSSOiV:
1. GREIN
Yísitala Hagstofunnar á að
sýna livað kostar fyrir 4—5
maiína fjölskyldu að lifa i
Rcykjavík. Þc.ssi vísitala á-
kveður svo raunverulega
mestallan reksturskostnað í
landinu.
í visitölunni eru útgjöld
vegna innfiuítra nauðsynja
tæplega þriðjungur en nálega
■% Jdutar allra útgjaldanna
eru innlendar landbúnaðar-
vörur, aðallega kjöt og mjójk.
Sérhver verðbreyling á þess-
um vörum liefir þvi mikil
áhrif á visitöluna. Öil hækk-
un á vinnulaunum, hvort sem
um er að i-æða grunnkaups-
auka eða vísitöluhækkun,
kernur fram í hækkuðu af-
urðaverði síðar. Þannig geta
þessir tveir þættir, afurða-
verð og verkalaun, snúið á
milli sín mvlnuhjólinu lil
haekkunar á öllu vcrðlagi i
landinu, án nokkurs tillits lil
afkomu þjóðarinnar, sem
byggist á útflutningnum. Nú
er svo komið að starfslaunin,
sem mótast að nálega ~/r,
hlutum af vísitölunni, geta
ekki lækkað vegna þess að
verðið á landbúnaðarvörun-
um heldur vísitöjunni uppi.
Og áfurðaverðið lækkar ekki
meðan framleiðslukostnáður
afurðanna lielst i sama liorf-
inu eða jafnvel liækkar í
samræmi við visitöluna.
Þannig hindrar hvorl um sig
að hitt g'eti lækkað.
Yerð landbúnaðarvara hcf-
ir verið ákveðið og á að gilda
til næsta hausts. Meðan þetta
verð gildir, getur vísitalan
ekki lækkað svo neinu nem-
ur. Yerkakaupið hlýtur því
að haldast uppi i samræmi
við vísitöluna, sem nú er
talsvert hærri en siðasta ár.
Af þeim sökum Iilýtur fram-
leiðslukostnaður bænda enn
að hækka næsta sumar og
koma fram i hækkuðu verði
á kjöti og mjólk næsla liaust.
Þannig heldur skrúfan áfram
— og vísitalan - þólt þessi
blinda þróun geti leitl til
kreppu og þjóðargjaldþrols.
Segja má að vísitalan út af
fyrir sig sé eins og þyngdar-
mælir er sýnir liversu liátt
er farið. Hún sýnir hvernig
ástandið er en getur ckki átt
sök á því. Hún skrásetur það
eins og það er á hverjum
tíma. En liinu verður ckki
neitað, að visitalan cr þannig
byggð, að skrúfan milli
kaupgjalds og afurðaverðs
getur valdið slílcri þróun,
slikri hækkun visitölunnar,
að til vandræða horfi með
alvinnurekslur i landinu.
Sú þróun sem núverandi
visitala endurspeglar, er
komin með athafnalífið í al-
gerar ógöiigur, svo hvorki
verður komist fram eða aft-
ui’, ef enn á að halda áfrarn á
sömu braut. Ilún cr að koma
atvinnuvegunum á refilstigu,
er endað getur með þjóðar-
VÆRI ÓRÁÐLEGT AÐ TAKA
UPP IMÝJA VÍSITÖLU?
böli cf ckki á einhvern hátl
er tekið í laumana. En ekk-
ert sýnir betur en þetta, að
vísitala, sem engin tengsli
hefir við afkomu atvinnu-
veganna, getur ekki til lengd-
ar ákvarðað að mjög veru-
legu leyti hver vera skuli
reksturskostnaður þeirra. —
Núvei’andi vísitala sýnir að
miklu .leyti hvað kostar fyrir
fólkið að lifa i landinu. Iiún
sýnir vei’ðlags-breytingai á
aðalneyzluvörum þeirra, En
sú tillaga um nýja vísitölu,
sem hér verður sett fram, cr
byggð á allt öðrum grund-
velli, sem gerir hvorttveggja
í senn, að táka tillil til verð-
Iags neyzluvaranna og af-
komu megiriframleiðslu
þjóðarinnar. Hér cr því liorf-
ið frá þeim hefðbundna
hætti, að láta visitöluna mót-
ast eingöngu af ncyzluvör-
unum, cn neytandinn er að
nokkuru leyti gerður að
þátttakanda i afrakstri fram-
leiðslunnar í slaðinn.
Er ógerlegt að taka upp
nýja vísitölu?
Eins og nú er ástatt liér,
cr eðlilegt að sú spurning
vakni, hvort ógerlegt sé að
taka upp nýja vísitölu, —
mynda annan grundvöll fyr-
ir verðlaginu í landinu. Fá-
um ætti að geta dulizt, að
sú vísitala, sem nú er not-
uð, er í engu sambandi við
afkomu þjóðarinnar, enda er
henni elcki í öndverðu ætlað
slíkt hlutverk. öll afkoma
landsmanna er undir því
komin, hvernig gengur með
framleiðslu og sölu útflutn-
ingsafurðanna. Yísitalan og
útflutningurinn eru í engu
raunhæfu sambandi, að öðru
leyti en því, að vísitala, sem
helzt uppi af kapphlaupi af-
urðaverðs og verkalauna,
gctur hindrað framleiðslu út-
flutningsafurðanna og þann-
ig stöðvað alla velmegun i
landinu. En samt þeldur hún
áfram að skrá „velmegun-
ina“, eins og ekkert liafi í
skorizt. Þegar svo er komið,
er vísitalan eða sú þróun,
sem hún endurspeglar, orð-
in neikvæður þáttur í skip-
un þjóðarbúsins, og liún
endurspcglar verðlag, scm er
í sjálfu sér óheilbrigt. Ef
þetta er rétt, þá cr skylda
að athuga, livaða mögulcikar
eru fyrir hendi til að taka
upp aðra vísitölu, er hindr-
að gæti áðurgreinda þróun
og sýndi jafnframt afkomii
atvinnuveganna.
Vísitala
útflutningsins.
Raddir hafa komið fram
um það, að rétt væri að
byggja vísitöluna á útflutn-
ingnum. Engar ákveðnar til-
lögur hafa þó komið þeirri
hugmynd til stuðnings. En
þótt ekki hafi þctta verið
nánar skýrt, er öllum nú að
verða ljóst, að sé kaupgjald
og verðlag innanlands í engu
sambandi við afkomu út-
flutningsframleiðslunnar,
hljóta árekstrar að verða, cr
valdið gcta gcigvænlegum á-
tökum imlan þjóðfélagsins.
Þjóðarbúskap Islcndinga er
að þvi leyti á annan veg hátt-
að cn flestra annarra þjóða,
að hann byggist að mestu
Ieyti á útflutningsframleiðsl-
unni, enda gefur vcrðmæti
hcnnar talsvert nákvæma
mynd af afkomu lands-
manna. Vegna þess, hversu
þjóðin er háð útflutningnum
ineð alla starfrækslu sína,
væri engin fjarstæða, að
hugsa sér að miða verðlag og
kaupgjald í landinu að tals-
verðu leyti við afköst og sölu
li tflu tningsf ramleiðslunnar.
Með myndun slíkrar vísi-
tölu væri í fyrsta sinn farið
inn á þá braut, að láta al-
menning verða beinan þátt-
takanda í afrakstri fram-
leiðslunnar, mcð þvi að láta
verðlagsuppbót á laun hækka
í réttu hlutfalli við vaxandi
útflutning og þar af leiðandi
vaxandi vehncgun atvinnu-
veganna. Að sjálfsögðu yrði
líka að sætla sig við minnk-
andi hlut, ef illa gengur, en
þess meiri hvöt ætti það að
vera öllum, aö halda uppi
framleiðslunni og útl'lutn-
ingnum.
Þegar um þetta cr rætt,
bcr þess að gæta, að lilutverk
vísitöhmnar nú og fyrst um
sinn cr að vera mælikvarði
á það, hversu mikið bcr að
greiða í uppbót á grunnkaup
éða grunnverð, vegna hækk-
aðs verðlags í landinu síðan
1939. Þcssi nýja vísitala á
því eingöngu að hafa áhrif
á þá uppbót, sem greidd er
á laun, en ekki hafa nein
bein áhrif á grunnkaupið.
Siðustu sex ár heí'ur verð-
lagið hækkað aðallega vegna'
erlendra vara og áhrifa sí-
vaxandi útflutnings og þar-
afleiðandi vaxandi seðlavcltu.
Tekjur af dvöl sctuliðsins
koma einnig til greina. Ct-
flutningurinn hci'ur vaxið úr
70 millj. kr. 1939 upp í 267
millj. kr. 1945, svo að cngin
fúrða er þótt vcrðlag hafi
hækkað vegna aukinnar eft-
irspurnar um þau gæði, sem
peningarnir gátu keypt. Ef
verðlagið í landinu fer að
verulegu leyti eftir þvi fjár-
magni, sem skapast af út-
flutningsframleiðslunni, þá
sýnist engin fjarstæða að láta
vísitöluna að einhverju leyti
hreifast í hlutfalli við það.
En eins og nú standa sakir,
stendur verðlagið og gctur
jafnvel hækkað, þótt útflutn-
ingurinn falli í verði, af á-
stæðum, sem fyrr eru greind-
ar.
Með þvi að byggja vísitölu
á útflutningnum, leitar verð-
lagið jafnvægis sjálfkrafa og
ti-yggir um leið það, sem
framleiðslunni er nauðsyn-
legast, að reksturskostnaður
hennar sé nokkurn véginn í
samræmi við tekjurnar. —
Þannig getur slík vísitala út-
í’ýmt vinnudeilum og vinnu-
stöðvun að miklu leyti og
tryggt atvinnuvegunum heil-
brigða þrqun. Margir munu
nú hyggja, að með þessu sé
eingöngu hugsað um hags-
murii framleiðslunnar. Svo
er ekki. En hagsmunir út-
flutriingsframleiðslu landsins
eru einnig hagsmunir laun-
þeganna. Enda sýna þær töfl-
ur, sem hér eru birtar, að
vísitala byggð á útflutningn-
um liefði engu verr séð hags-
munum þeirra borgið en nú-
verandi vísitala.
Samsetning
nýrrar vísitölu.
Við nánari athugun á því,
hvernig nöta mætli útflutn-
ingsverðmætið sem vísitölu-
grundvöll, Iiefi ég komizt ,að
þeirri niðurstöðu, að ekki sé
rétt að nota það eingöngu.
Slík vísitala þarf einn'g að
taka til greina verðvísitölu
þcirra erlendu vara, sem að-
allega koma inn í neyzlu al-
mennings. Með þessu móti
eru teknir tveir meginþættir,
sem áhrif hafa á verðlagið,
annar beint, Iiinn óbeint.
Auk þess skapast meiri festa
í vísitölunni ó þennan hátt,
Töflur þær, sem hér cru birt-
ar, sýna, að þessir tveir þætt-
ir skapa engar öfgatölur.
Þeir, sem rætt Iiafa um
vísitölu byggða á útflutn-
ingnum, virðast þeirrar skoð-
unar, að nauðsynlegt sé að
taka til greina magn og vcrð-
mæti. Þcss er engin þörf.
Verðmætið eitt er liinn rétti
mælikvarði. Ef framleiðslan
vex að óbreyttu verði, vex
heildarverðmæti útflutnings-
ins, sem fram kemur í liælck-
andi vísitölu. Vaxandi eða
þverrandi magn hlýtur jafn-
an að liáfa áhrif til hækkun-
ar eða lækkunar á heildar-
verðmætið.
Hér birtist nú útreikning-
ur á vísitölu, sem byggð er
á verðmæti útflutningsins og
verðlagi crlendra vara (tafla
I). Sýnir liann vísitöluna öll
stríðsárin 31. des. og til sam-
anburðar vísitölu Hagstof-
unnar. Vísitalan er mynduð
að jöfnu af heildarverðmæti
útflutningsins og meðalvísi-
tölu fyrir kornvöm, nýlendu-
vöru, eldsneyti, ljósmeti og
fatnað, samkv. vísitölu, sem
Hagstofan birtir um þessar
vörur. Ctflutningurinn 1939,
sem er 70 millj. kr., er talinn
1. TAFLA
VÍSITALA 31. des. ár hvert,
(Dttsymber-visitala Hagstof-
unnar milli sviga).
Útflutt
millj. kr.
1939 100 70
1940 152 (142) 133
1941 194 (177) 188
1942 232 (272) 200
1943 257 (259) 233
4944 275 (273) 254
1945 285 (285) 20 7
vísitala 100 og öll aukning,,
sem orðið liefur á útflutn-
ingnum frá óri til árs síðan,
kemur fram sem liækkun á
þeirri vísitölu. Frá þeirri
vísitölu, sem þannig er fund-
in fyrir hvert ár af útflutn-
ingnum eingöngu, er dregið
25% fyrir viðhaldi, endur-
nýjun framlciðslutækjanna
og sjóðmyndunum fram-
leiðslunnar. Við þá tölu, sem
þá kemur út, er bætt visitölu
fyrir érlendar vörur, samkv..
tölum Hafstofunnar, eins og
áður er getið. Meðaltal af
þessum tveimur tölum er
vísitala sú, sem liér er birt.
Árið 1939 var útflutning-
urimi 70 millj. kr. eins og
áður er sagt. Rökrétt virðist.
að álykla, að sömu reiknings-
aðferð ætti að heita við það
ár og draga 25% frá fyrir
viðhaldi, endurnýjun og
sjómyndun framleiðslunnar.
En eg íel að afkoman liafi
vcrið þannig, að allt verð-
mætið (70 millj.) hafi farið
i kostnað við framleiðsluna
og ekkert verið lagt til hlið-
ar, vegna þess að framleiðsl-
an mun elcki hafa gert betur
en að standa í járnum. Ef
samt sem áður licfði verið
lagt til hliðar 25% til við-
halds, endurnýjunar o. fl.,
hefði það reikningslega átt