Vísir - 02.04.1946, Blaðsíða 2

2
V 1 S I R
Þriðjudaginn 2. apríl 194(>
Frumsýning á Guilna
hliBinu í Oslé«
Ragnar Ásgeirsson hefir að undanförnu verið á
ferð um Norðurlönd. Meðan hann dvaldist í Oslo
sá hann „Gullna hliðið“ eftir Davíð Stefánsson
frumsýnt þar í borginni. — Hefir hann sent Vísi
eftirfarandi frásögn af sýningunni.
Eg var staddur í Osló
kvöldið, þegar „Gullria lilið-
ið“ hans Davíðs fró Fagra-
skógi var leikið þar í fyrsta
sinn á „Norska leikhúsinu”.
Auðvitað fór eg þangað lil
að sjá, hvernig þessu reiddi
af hjá þeim Davíð og Páli
Isólfssyni — og Lárusi Páls-
syni, sem mest var komið
undir í þetta sinn. Hann hef--
ur, eins og menn vita, verið
í Osló mánaðartíma við að
setja leikinn á svið og æfa
leikarana.
Það er hezt að segja það
strax, að allt fór þetta vel og
mun hafa verið öllum til á-
nægju, sem við voru stadd-
ir og á horfðu. Allir helztu
leikararnir voru í fremslu
víglínu og sigruðu, liöfðu
athygli leikhúsgesta að heita
mátti óskipta frá fyrsta þætti
til hins síðasta. Flest sæti
hins stóra glæsilega leikhúss
voru setin og við hljómsveit-
ina liafði verið Jjætt 20
mönnum, ekkert var látið ó-
gert til að gera kvöldið og
leikinn eftirminnilegan.
Enda fór það svo, að leik-
liúsgestir fóru ánægðir heim,
og hin háa kritik blaðanna
morguninn eftir var að
mestu leyti á einn veg, —-
góð. Og sammála um að sig-
urinn bæri fyrst og fremst
að þakka frú Ragnhild Hald,
sem lék konuna hans Jóns af
dæmafárri snilld og alúð, og
þar næst Lárusi Pálssyni fyr-
ir leikstjórnina.
Eilífðarmálin.
Annar var auðfundið ú
skrifum blaðanna, að Norð-
mönnum eru eilífðarmálin
viðkvæmari en okkur ísl.,
því að sum blöðin töldu að i
það gengi helgispjöllum
næst, að sýna sjálfa postul-
ana og Maríu mey við hlið
himnaríkis, en játuðu þó að
yfir sæmileg takmörk hefði
ekki verið farið. Þegar kon-
an hans Jóns sagði — eg lield
í öðrum þætti —, að það væri
langt frá íslandi til Himna-
ríkis, var hlegið í leikhúsinu
-— og eg hafði á tilfinning-
unni, að fólkinu mundi ekki
finnast eins langt þangað frá
Noregi.
Fyrsti þátturinn, í kotinu
þar sem Jón liggur fyrir
dauðanum, var ágætur. Frú
Hald lék konuna svo elsku-
lega einfaldlega og sannfær-
andi, að hún gerði æfintýrið
að veruleika undir eins. —
Grasakonan var líka prýði-
lega leikin (Astrid Sommer)
og var laus við allan hávaða
og skræki. En fyrsti þáttur
mátti varla lengri vera, Jóni
hefði verið óhætt að deyja
svo sem fimm mínútum fyrr
en hann gerði.
í öðrum þætti.
Annar þátturinn, sem ger-
ist í fjallinu bratta, var einn-
ig ágætur og naut óskiptrar
athygli. Jón talaði fram í,
úr skjóðunni, óforskammað-
ur og skemmtilegur, þegar
þeir fordæmdu — þjófurinn,
sýslumaðurinn, böðullinn o.
fl. — stöldruðu við á leik-
sviðinu á leiðinni norður og
niður. öyvind öyen lék mó-
rauðan Óvininn, að vísu vel
og óaðfinnanlega —, en sá,
sem sá þetta leikrit heima
í fyrravetur, hlýtur að játa,
að Lárus Pálsson var íslenzk-
ari og andstyggilegri djöfull
og þar mcð betri og minnis-
stæðari. En konan hans Jóns
átti þáttinn, svo barnslega
einföld og laus við svik,
grimm við Óvininn, auð-
mjúk og rík að kærleika.
Þriðji þátturinn, sem ger-
ist á „eilífðarenginu“, fannst
manni lengstur. Það hafa
fleiri flaskað á því að lýsa
eilífðardýrðinni cn Davíð
frá Fagraskógi. Sjálfur
Dante er bragðdaufastur,
þegar hann er í Himnaríkis-
sælunni, djarfari í Hreinsun-
areldinum, en ágætastur í
ýsingunni á Infernó -- Helvíti
Eg óskaði að Lárus Pálsson
hefði stytt þáttinn um þriðj-
ung. Þó voru þarna ágæt at-
riði, t. d. bóndinn (Vilhelm
Lund) og dóttir hans (Eva
Ström), sem eru ekki búin
að gleyma gróðri jarðarinn-
ar og nautnum jarðlífsins og
jafnvel þrá íslenzka stórhríð
þarna uppi í tilbreytingar-
lausri lognmollu eilífðaririn-
ar. —
Lars Trinde.
Svo kom fjórði og síðasti
þátturinn, sem bauð upp á
mörg spennandi atriði upp
við gullna bliðið. Þegar Jón
kom upp úr skjóðunni, sá
maður að Lars Trinde var
leikari samboðinn Ragnhild
Hald, og skildi, að konan
hlaut, þrátt fyrir allt, að
elska hann Jón sinn. Gerfið
var ágætt og hárin risu í átt-
ina til sankti Péturs um leið
og hann jós yfir hann
skömm unum. Pos t ular nir
voru ágætir, stíll yfir báðum,
Pétur gráhierður, ekki laus
við að vera upp með sér af
lyklinum og mikilvægi em-
bættisins. Páll svartur á brúu
og brá, mikilúðlegur. Og
María mey var tíguleg og
yndisleg. Hliðið gullna sjálft
eins og hluti úr altaristöflu
frá miðöldum.
Frú Ragnhild Hald fatað-
ist hvergi leikurinn frá því
í fyrsta þætti og þangað til
hún snaraði skjóðunni inn
um liliðið. Og allt í einu er
þrjóturinn Jón hólpinn og
kominn inn í Himnaríki. Og
Lars Trinde hafði líka vald
á að breyta svip liins for-
herta syndara í sáluhólpinn
mann.
Tjaldið fellur.
Svo féll tjaldið fyrir svið-
ið. En það var dregið frá
aflur og aftur, framkallanir
voru margar. Frú Ragnhild
Hald hlaut að finna, að hún
átti meginpartinn af þakk-
lætinu. En öllum hinum var
og þakkað rækilega, j>ví að
það vai’ð engum dulið, að
allir höfðu vei’ið samtaka og
gert sitt bezta.
Síðast var Lárus Pálsson
kallaður fram og Hergel
leikhússtjóri færði honum
mikinn lárviðarsveig með
viðeigandi þakkarorðum. En
Lárus jxakkaði leikurum og
hljómlistarmönnum og á-
horfendum fneð pi'ýðilegri
ræðu. Páls Isólfssonar var
minnzt að verðugleikum fyr-
ir hljómlistina við Gullna
liliðið.
Frá mínu sjónármiði vil
eg bæta því við, að leiktjöld-
in í fyrsta og öðrum þætti
voru ágæt. En í þriðja Jxætti
máttu þau vel vera betri. Og
sjálft Himnaríkið var þar
eins og ljótur og lélegur kot-
bær. I fjói'ða jxætti mátti
einnig að leiktjöldunum
finna. Þeir, sem mála bæina
okkar gömlu, gá oft ekki að
því að bæjarsundin, hlöðnu
veggirnir milli bustanna eru
jafn sérkennileg og bustirn-
ar sjálfar, og jxeir verka eins
og fínasta skraut, ef vel er
með jxá farið. Ilér var ekki
nóg ímyndunarafl að vei'ki,
því að hér liefði hugkvæmur
listamaður getað skapað
Himnarí kisum h verf i sam-
hæi’ilegt við konungsríkið í
æfintýramyndum Erik Wer-
enskjolds. En eftir þessu tók
víst enginn þetta kvöld, —
en aftur á móti var réttilega
fundið að „hvítu náttskyrt-
unum“, sem þeir hólpnu
gengu í á eilífðarenginu.
Annars var gaman að sjá
dómana í blöðum Oslóar
morguninn eftir. Eitt scgii’,
að formáli höfundarins, —
sem Johan Norlund mælíi
fram — hafi vei’ið skeljxunn-
ur. Annað segir að hann sé
prýðisgóður. Eitt segir að
jxriðji þátturinn sé langbezti
Jxátturinn, en annað að hann
sé verstur. Þelta kennir
mönnum að leggja aðeins
hóflega upp úr dómum. En
viðtökur áhorl'enda voru á
einn veg, ágætar, — og jxær
mörkuðxi sigui'inn.
Ragnar Asgeirsson.
Réttindabarátta svert-
ingja í Bandaríkjunum.
Agnar Bogason, Ölafs-
sonar yfirkennaia, höf-
undur greinar þessarai’,
hefir verið við blaða-
nxennskunám í Chicago.
Ritaði hann greinina í
sambandi við próf í náms-
grein sinni.
I sögu Bandaríkja Amer-
íku hefir aldrei borið meira á
svertingjum en nú. Frá því
að jxeir voru fluttir lil Amer-
íku ánauðugir þrælar og sið-
•an veittur boi'gararéttur að
nafninu til, hefir meiri hluti
Bandaríkjamanna litið á þá
sem óæðri ríkisborgara og
Jxeir hafa aldi-ei notið Jjess
jafnréttis um fjármál, stjórn-
mál eða félagsmál, sem
stjórnarskráin ábyrgðist
þeim. En í siðustu styrjöld,
er Bandaríkin áttu úr meiri
vanda að ráða en nokkuru
sinni áður, bæði uin mann-
afla og framleiðslu alla,
fengu svertingjarnir hið lög-
lega tækifæri til að sýna að
þeir gætu unnið og fram-
leitt sem aðrir og Jieir hafa
sannað,, cins og skýrslur
sýna, að Jieir eru cngir eftir-
bátar um að læra tæknileg
og hversdagsleg störf.
Og því er það, að nú þegar
hermennirnir eru að koma
heim til friðsamlegra starfa
af vigvöllunum, eru leiðtog-
ar svertingja farnir að leggja
fyx'ir sig Jiá spurningu, hvort
Jieim verði framvegis sýnd
hluldrægni og greitt lægra
kaup vegna þess, að þcir eru
dökldeitir, eða hvort þeim
verði greit eflir dugnaði, og
rétt um þessar mundir er
öldungadeild þingsins að at-
Iiuga hina slæmu aðslöðu
Jieirra til fjárhagsjafnréttis
— i fi'v. um jafnrétli allra
borgaranna til atvinnu.
Til þess að skilja jafnrétt-
isbaráttu svertingja verður
ekki hjá liví komizt að líta
um öxl og kynna sér aðbúð
og óréttlæti í garð svertingja
fi'á byi-jun. Þeir voru fluttir
ánauðugir til landsins, eink-
um Suðurríkjanna, þar sem
þeir voru notaðir á ekrun-
um, en urðu síðan cinskon-
ar goskarlar á býlum hvítra
manna og gengu kaupum og
sölum sem liver önnur liús-
dýr og verðið fór eflir vinnu-
þreki þeirra. I borgarastyrj-
öldinni, er N,- og S.-rikin
liáðu fyrst og fremst fjár-
hagslega baráttu, afréð
Lincoln forsti að veita sverl-
ingjum jafnrétli og gaf út
frelsisyfirlýsinguna, Þegar
Suðurríkin urðu undir. Siðan
liafa svertingjar að lögum
jafnan rétt við hvíta menn,
en þó ekki raimvcrulega enn-
þá.
Yfirlýsing Lincolns Iireytti
ekki hinni ráunverulegu rétt-
arstöðu svertingja. Þeir
fengu lægst laun og verstu
störfin og voru aðskildir frá
hvítum mönnum. Tekjurnar
eru Jirefalt eða fjórfalt lægri
en tckjur livitra manna fyrir
sömu störf, svertingjabörn
verða að sækja sérstaka
skóla, kennararnir eru verr
menntaðir og allar fjárveit-
ingar til skólanna minni, svo
að Jiað háir kennslunni. Þetta
finnst hvítum mönnum i
Suðurríkjunum sjálfsagt.
Agnar Bogason.
Svertingjar eru alls 13 rnillj-
ónir í landinu, þar af 10
milljónir í Suðurríkjunum,
svo að Jieir geta orðið hættu-
legir Jieim hvítu, ef Jieir geta
beitt sér, og er Jiað ein or-
sökin fyrir meðferð þeirra.
í fyrri lieimsstyrjöldinni
gerist það, að svertingjar fara
að þokast norður. Þá fá þeir
og í fyrsla simi að starfa í
mikilvægum iðngreinum. En
að ófriðnum loknum, er
sneyðast tók um atvinnu „og
svertingjar voru siðast í’áðn-
ir og var fyrst sagt upp“,.
vissu Jieir hvað Jiað var að
fá laun sem hvítir menn og.
myndast þá víða félög til að
bæta hlut Jieirra. Ein helztu
samtökin voru „Landsfélag-
ið“ til að efla framfarir
svertingja og „Borgabanda-
lagið“, en í því eru bæði hvít-
ir menn og svartir og vinna
sameiginlega að bættri með-
fei’ð svertingja. En þau fá
þó litlu áorkað, þegar at-
vinnuleysi, kreppa og verð-
bólga skella á. Það er ekki
fyrr en ráðstafanir Roose-
velts forseta (New Deal)
koma í franikvæmd, að farið'
er sérstaklega að athuga
nauðsyn svertingja, enda
fara Jiá Jiessi félög að mega
sín meira.
Þess verður Jió vart, að
milli styi'jaldanna liafa
svertingjar eflzt mikið i
jafnréttisbaráttunni, og Jiótt
enn sé við lileypidóma og fá-
fræði hvítra manna að stríða,.
viðurkenna Jió lielztu
menntafrömuðir Jijóðarinn-
ar kröfur Jieirra og er uppi
mikil hreyfing um að bæta
hlutskipti þeirx-a. En ekki er
Frh. á 7. siðu.