Vísir - 10.04.1946, Page 7

Miðvikudaginn 10. apríl 1946
V I S I R
Framh. af 2. síðu.
fór forgörðum? En hvernig
geymdu Danir það, sem þeir
létu ekki fara í súginn?
Ekkert hirðuleysi.
Frúin játar, að nokkuð hafi
farizt í brunanum 1728, en
kveður ekkert handrit hafa
glatast fyrir hirðuleysi í
vörzlum danska ríkisins. O,
jæja! Hverjum var að þakka
að Gunna flaut? Forsjóninni
einni! Háskólabókasafnið
var geymt uppi á lofti í:
Þrenningarkirkjunni. Sú I
kirkja brann 1728, þegar|
einnig brann hjá Árna Magn-j
ússyni. Þangað var Árnasafn,
flutt og geymt lengi, meðal
annars þegar Bretar skutu
á Kaupmannahöfn 1807 og
meira en 300 hús brunnu. Þá
skall hurð nærri hælum, því
bruninn náði svo að segja
alveg að Þrenningarkirkj-
unni, svo að það er bezt fyr-
ir frú Lis Jacobsen að gorta
ekki af þeirri slembilukku
sem einhverri forsjálni Dana,
að kirkjan brann ekki þá og
safnið með. Konunglega
bókasafnið með íslenzku
handritunum var geymt í
höll Soffíu Amalíu Moth,
greifynju af Sámsey, fylgi-
konu Kristjáns V. — þar er
nú ríkisskjalasafnið —, og
var liöll hennar tengd kon-
ungshöllinni með loftgöng-
um, sem enn standa, svo að
konungur þyrfti ekki að
væta sig, þegar hann heim-
sækti greifynjuna. Brann
konungshöllin tvisvar meðan
bókasafnið var þar, og var
í bæði skiptin hending að
safnið brann ekki, en hvorki
aðgæzlu Dana almennt né
frú Jakobsen sérstaklega að
þakka, að svo lánlega tókst.
Hér er því af engri geymslu
að gorta, og eins vel og þetta
gætum við vel geymt handrit
vor og forngripi, og betur
þó, því við eigum nú húsa-
kynni undir þau engu lakari
en Danir, þó minni séu, og
munum hafa ráð með . að
hafa þau framvegis. Það er
rétt, sem frúin hermir, að
söfnin hafi verið opnuð upp
á gátt, en hvað er að gorta
af því, því hvernig átti að
nota þau öðruvísi. Það má
vera að frúin líti svo á, að
betra hefði verið að loka
þeim líkt og Grænlandi og
hafa þar nokkurskonar
danskan einokunar-vísinda-
rekstur, en ætli afköstin
liefðu þá ekki orðið minni
bæði að magni og gæðum?
Frúin segir það og satt, að
Danir liafi stofnað háskóla-
embætti til rannsóknar á
handritunum, en hverjir
sátu í þeim og önnuðust
rannsóknirnar? Það voru Is-
lendingar: Finnur Magnús-
son, Konráð Gíslason, Finn-
ur Jónsson, Gísli Brynjólfs-
son, Valtýr Guðmundsson og
nú Jón Helgason, og geri ég
ekki ráð fyriri að j>au nöfn
helgi Dönum neitt, svo ís-
lenzk eru þau. Jafnhliða
LM
þessum nöfnum má ekki
gleyma nöfnum Þormóðar
Torfasonar, Árna Magnús-
sonar, Jóns Eirílcssonar,
Gríms Thorkelin og Jóns
Sigurðssonar og eins allra
styrkþega Árnasafns, er all-
ir voru íslendingar. Það er
satt, að Danir kostuðu útgáf-
ur af fornritum vorum, sum-
part að vísu af fé Árna
Magnússonar, en hverjir sáu
um útgáfurnar? Það voru
mcstmegnis Islendingar, en
aðeins Danir að óverulegu
leyti. Ég skil að frúin meti
peninga mikils, en gæti þó
lnigsað mér, að henni við
nánari athugun kynni að
skiljast, að mikilsverðast er
það, sem fyrir þá fæst. Eng-
in íslenzkur maður mun fá-
anlegur til að draga úr ágæti
Rasks, hitt mætti frekar
segja, áð sú var tíðin að
landar hans kunnu ekki að
meta hann sem skyldi. En
J>að er fullmikið sagt, að
hann hafi grundvallað ís-
lenzk málvísindi, enda þótt
hann væri þeim mesti þarfa-
maður. Islenzkar bókmennt-
ir hefur hann ekki grund-
vallað, og ekki heldur skrif-
að handritin íslenzku, svo að
hann er léleg eignarheimild
fyrir þeim. Þá dettur engum
islenzkum manni í hug að
neita lærdómi Kristjáns Kaa-
lunds í íslenzkum fræðum,
því hann var þar fremstur
allra Dana fyrr og síðar. Það
er og rétt að hann samdi
skrá yfir Árnasafn og ís-
lenzku handritin í konung-
lega bókasafninu, en undir
skránni um Árnasafn stóð
að nokkru afar nákvæm
skrá eftir Jón Sigurðsson,
auk undirvinnu styrkþeg-
anna, og undir skránni um
handritin í konunglega safn-
inu stóðu skrárdrög allmikil
eftir föður minn. Það er þvi
hæpið að þakka Kaalund
einum skrárnar. Mér þætti
ákaflega fróðlegt að vita,
hvort það, sem frúin segir
um þýðingu liinnar ljósprent-
uðu útgáfu dr. Munksgaards
af miðaldahandritum vorum
fyrir „eignarrétt“ Dana á
handritunum, fellur saman
við skoðanir dr. Munks-
gaards, en þvi trúi ég ekki
að óreyndu máli. En hvað
sem því líður, þá getur ljós-
prcntuð útgáfa af handriti,
sem gerð er í ábataskyni eða
að minnsta kosti taplaust, og
jafnvel þótt tapaðist á henni,
aldrei skapað ættlandi útgef-
andans nokkurn „eignarrétt“
á handritinu, eða hafa Danir
af þeim sökum eignazt ýms
þau handrit, er dr. Munks-
gaard hefur gefið út og ekki
eru íslenzk? Hérlendis hafa
útgáfur dr. Munksgaards allt-
af glatt menn, og verði hand-
ritunum skilað mun hann
vitanlega geta haldið áfram
útgáfu sinni á þeim meðan
hans nýtur við, og er það
vegna þess, hvCr í hlut á, ;en
ekki vegna þess, eins og frú
Jakobsen virðist halda, að
.; nnnciebnrsI n to j • ■ i i-1 g
okkur skorti sjálfa fé til
verksins. Hitt má frúin vita,
að verði handritunum ckki
skilað getur cnginn heiðar-
legur Islendingur lagt hönd
að þessum útgáfum eða nein-
um dönskum útgáfum á ís-
lenzkum ritum, og er þetta
sannarlega ekki sagt af til-
bekkni við dr. Munksgaard.
Eign Norðurlanda.
Frúin telur handritin
„gcyma bókmenntir, sem eru
andleg eign allra Norður-
landa, af því að þessar hók-
menntir eiga uppruna sinn
að þakka menningarlífi allra
hinna fornu norrænu landa.“
Hér þykir mér frúin tala af
heldur litlum skilningi og
gefa tilefni til að spurt verði,
hvers vegna hin Norðurlönd-
in, úr því svo sé, hafi sama
sem engar bókmenntir sam-
ið, cn Islendingar gert það
einir. Ef bókmenntirnar eru
sprottnar af menningarlífi
hinna fornu norrænu landa,
hefði það átt að skapa að
meiri bókmenntir hjá
hinum fjölmennari þjóðum
en í fámenni okkar. Og vænt-
anlega vill frúin ekki halda
því fram, að þessi lönd hafi
átt blómlegar bókmenntir,
sem hafi týnzt. Hinu má þá
stinga að henni, sem húa
reyndar ætti að vita, að hin-
um blómlegu bókmenntum
vorum olli hið írska ætterni
vort og írsk menningaráhrif
á þjóðina, og ekkert annað.
Þá telur frúin að Kaup-
mannahöfn liggi betur við
fyrir notendur handritanna
en Reykjavík, sem sé of
langt í burtu. Það er eins og
það er metið, en frúin hlýt-
ur að vita það, að ekki er
nema nokkurra stunda flug
frá Norðurlöndum til Reykja
víkur. Annars fæ ég ekki séð
hvaða áhrif hnattstaða
Reykjavíkur getur haft á
eignarrétt vorn á handritum
vorum og forngripum.
Frúin þykist nú „án þess
að fegra málstað ,vom“, eins
og hún orðar það, hafa sann-
að að Danir eigi handrit vor
með siðferðilegum og laga
! legum rétti, en þar veður
frúin fullkomlega villu og
reyk, því hún hefur ekki
sannað neitt með greininni
ncma innræti sitt, og það
kemur okkur Islendingum
allsekki við. Ofan á „sannan-
irnar“ scgir hún að bætist
vísindalegt hagræði af að
handritin séu geymd i Kaup-
mannahöfn, og j)ví til styrkt-
ar getur hún þess, að bæði
sænskir og norskir fræði-
menn hafi skilyrðislaust lát-
ið þá ósk i ljósi, að kröfum
Islendinga um framsal liand-
ritanna verði vísað á bug. Ef
þetta er rétt, og ég veit að
próf. Wieselgreen hefur sagt
þetta, þá verður með mestu
vinsemd og kurteisi að skjóta
því að þessum fræðimönn-
um, að vera ekki áð sletta
sér fram í þetta, því þeim
kemur bókstaflega hreint
■uió'ia'tó'vrn
,(íi
ekkert við, hvar við geyrn-
um handrit vor eða aðrar
eignir.
Hægt að fá lánað.
Frúin lofar síðan því, að
við munum geta fengið
handritin lánuð hingað til
afnota, og það er sjálfsagt
að þakka jvessa góðvild, ef
lnin á nokkuð með að lofa
slíku, en ég efast ekki um
að þeir, sem hafa munu hér
umráð handritanna muni
með mestu ánægju sýna
Norðurlandafræðimönnum
sömu góðvild.
Þó hefur frúin góð orð um
það fyrir hönd Danmerkur
— umboð hennar til að tala
fyrir hönd annarra en sjállr-
ar sin hefur ekki verið lagt
fram —, að lána Islandi um
25 ára hil eða lengur ung ís-
lenzk handrit, scm 'enginn
Dani notar að ráði — frekar
en hin —. Því cr J)ar til að
svara, að ég er þess fullviss,
að enginn Islendingur lætur
sér detta í hug að taka neitt,
sem Island á, að láni með
slíkum kjörum hjá ríki, sem
cr fullkominn óheimildar-
maður að því.
Frú dr. Lis Jacobsen seg-
ist ekki skilja, að skilin geti
orðið til að efla vináttu Is-
lands og Danmerkur. Um
Jvað skal ég.ekkert segja, en
vonandi getur hún áttað'sig
á því að það hlyti að verða
til að vekja úlfúð og jafn-
vel annað verra í hugum Is-
lendinga í garð Dana, ef þeir
í trássi við allt réttlæti og
velsæmi halda fyrir Islend-
ingum eignum þcirra. Frúin
biður oss nú að bæta f-yrir
hegðun okkar og Iáta vina-
lega að Dönum. Við höfum
ekki fyrir neitt að bæta, en
engu að síður reyndu Islend-
ingar eftir ófriðarlokin að
sýna Dönum vinarhug með
litlu framlagi. Þvi var ekki
tekið þakksamlega, enda
J)ótt opinberir forsvarsmenn
Dana reyndu að breiða yfir
úlfúðina. Ég býst ekki við
að Islendingar kippi sér upp
við slíkt, því þeim gekk það
eitt til að vilja styðja að því,
að dönsk börn gætu fengið
spjör, sem þau vantaði eða
lýsi, sem gæti orðið þeim til
heilsubótar. Og hvernig sem
skipti Dana og Islendinga
kunna að fara, munu Islend-
ingar vera jafn fúsir til slíks
stuðnings eftir sem áður. En
þegar frúin fer að biðja okk-
ur að bera aldrei fram kröf-
una um handritin —■ og
væntanlega forngripina —
aftur, þá skal henni hrein-
skilnislega sagt það, að þess-
ari kröfu mun aldrei linna
fyrr en síðasta bókfells- og
pappírssnudda og síðasta
spýta, sem við eigum í garði
Dana, er með skilum komin
heim til Reykjavíkur. Ég ef-
ast ekki um að vanskil af
hendi Dana muni torvelda
inenningarsambandið milli
Iandanna. Það væri rauna-
legt, en hér hlýtur að gilda
orðtak Ferdinands keisara I.:
„Fiat justitita et pereat
mundus“ — þó heimurinn
farist af því, verður réttlæt-
ið að ná fram að ganga.
Frúin fer að lokum að.
láta sér detta í lmg að Is-
lendingar vilji láta Færey-
inga halda veiðirétti þeim,
er þeir nú liafa við Island,
ef handritunum verður skil-
að, og gefur jafnvel í skyn,
að Islendingar hafi eitthvað
ymprað á þcssu. Hér held ég
að frúin vaði enn reyk, J)ví
ég get ekki trúað því að;
nokkur Islendingur hafi ver-
ið svo heillum horfinn aði
láta sér slíkt um munn fara!
í alvöru. Og ég held líka, að
ég geti fullvissað frúna um
það, að enginn heilvita Is-
lendingur lætur sér detta í
hug að grciða Dönum hinni!
minnsta hvíling fyrir J)aðý
sem við eigum hjá þeim að
Guðs og manna lögum. Slíks
krefjumst við skilmálalaust.
Frúin talar um ljóma, sem
handritin hafi varpað yfir
Danmörku, en það er einhver
missýning, því hvernig ættu
bókmenntaafrek forfeðra
vorra að varpa ljóma á Dani,
enda hlyti sá Ijómi að verða
eitthvað einkennilegur, er
þeir væru óheimildarmenn
að handritunum.
Samninganefnd.
Það er von hingað á samn-
inganefnd frá Danmörku í
maímánuði, en ef afstaða
hennar og Danmerkur í heild
sinni til skilanna á eignum
vorum í Danmörku er hin
sama og afstaða frú dr. Ja-
kobsen, þá sé ég ekki að um
neitt sé að semja, og að
nefndin eigi nokkurt erindi
hingað. Sambandslögin eru
lir sögunni, og þar er ekkert,
sem þarf að endurnýja eða
ganga frá. Gagnkvæmt jafn-
rétti Islendinga og Dana í
báðum löndum er okkur
vitaónauðsynlegt, og um það
þarf því ekkert að semja.
Upp frá þessu geta þess
vegna að bagalausu gilt
sömu samskiptareglur land-
anna á milli og milli ann-
arra landa.
Þá skal að lokum bent á.
það, að í heild sinni mætti,
ef um eitthvað væri að
scmja, taka það i mál, að
samningarnir frestuðust enn
um sinn. Til þcss liggja þær
orsakir, að Island hefur í bili
í ýmsu alvarlegu að snúast,
svo að tíminn er því allsekki
hentugur. Þá er og hitt, að
Danir hafa eftir ófriðinn á
vissan hátt verið miður sín.
Það var búizt við að þeir
myndu jafna sig fljótt, eu
raunin hefur orðið nokkur
önnur, því þeir eru síður en
svo búnir, að því enn. Það
er þvi atliugunarmál, hvort
ekki væri heppilegra fyrir
báða aðila, ef þyrfti að
semja, að það væri látiðji
bíða, unz Dönum væri orð-j
ið rórra. ]
Guðbrandur Jónsson-I