Vísir - 30.08.1946, Síða 2

2 > ’ ■ • V I S I R Föstudaginn 30. ágúst 1946
Fólk vill ekki vinna — það
braskar á svarta markaðinum.
I þýzkri borg, þar sem
eru 140,000 flóttamenn,
er ekki hægt að fá neinn
mann í vinnu.
Þetta er ótrúlegt, cn satt.
Lúbeck, gamla Hansaborgin
\ ið Eystrnsalt, cr dæmið, sem
eg tek. Þar cru nú nm 300
þúsundir manna, en voru um
160 þús. í'yrir stríð. ()g þótt
menn þurfi að láta vinna eitt-
iivað fyrir sig og geli greitt
venjulegt kaup fyrir það, þá
er ekki hægt að fá neinn í
vinnu.
Nóttina, sem við blaða-
mennirnir dvöldumst í Lú-
beck, bjuggum við í gistilrús-
inu Danziger Hof, sem er
gegnt aðaljárnbrautarstöð
borgarinnar. Morguninn þ.
01. júlí varð mér reikað útj
á torgið fvrir framan gisti-i
búsið. Eg vár með sígarettu
milli varanna, og þegar eg
Jienti stúfnum af henni frá
mér, kom lítill snáði eins og
örskot og birti liann. Rosk-
inn maður gekk fram hjá
mér um leið. Hann kinkaði
lcolli í áttina til drengsins og
ságði: „Sumir gera það að
atvinnu sinni að .safna sígar-
ettustúfum í grennd við bú-
staði hermannanna."
Skakkaföll.
I’etta varð til þess, að eg
i'ór að rabba við manninn.
Heldur gekk samtalið stirð-
iega af minni bálfu, en hann
talaði hægt og skilmerkilega,
til þess að eg færi einskis á
mis.
Eg byrjaði á því að spyrja
hann, hvort hann liefði ekki
orðið fyrir skakkaföllum á
stríðsárunum.
Hann brosti dauflega og
sagði: „Mér finnst eg hafa
orðið fyrir miklum áföllum,
•en ef eg ber mig saman við
suma kunningja mína og
\ini, þá sé eg að eg liefi
sloppið furðanlega. En það
huggar mig samt ekki.“
Hvað liefur verið þung-
bærast?
„Elzti sonur minn af þrem-
ur féll snemma í stríðinu.
Hinir hafa barizt og særzt,
en aldrci hættulega. önnur
dóttir mín var lcngi hjúkr-
unarkona, bin alltaf sjúkling-
xir heima. Eg átti hér lítið hús
með smáverzlun á neðstu
hæðinni. Það varð fyrir
sprengju í einni af fyrstu á-
rásunum, svo að það var
ekki hægt að búa í því, en
með því að rvðja dálítið til.
gat eg haldið verzluninni
gangandi. Það er hægt að
<lraga fram lífið á henni með
sparsemi, en ekki meira.“
Fangi.
— Er nú öll fjölskyldan
liér i Lúbeck?
„Nei-, é)-nei. Yngsti sonur-
inn er fangi hjá Rússum.
Þeir og Vesturveldin hafa
ekki skipzt á föngum um
skeið, og á meðan svo cr, fæ
eg ekki að sjá hann. Eg veit
frá félaga hans, sem skrifaði
mér, að bann er fangi. Hinn
vinnur við járnbrautirnar,
þótt hann langi helzt til að
lesa læknisfræði. Hann var
núorðinn stúdent, J)cgar
hann var kallaður i lierinn.“
Og dæturnar?
„Þegar búsið l'ór, bauð
bróðir minn, sem er bóndi
rétt fyrir utan borgina, mér
að 1'lytja.st beim til sín. Eg
fór þangað með konuna og
dótturina, sem er veik. Hin
er nú líka komin þangað,
vinnur ýmist i búðinni hjá
mér eða á jörðinni hjá bróð-
ur rninuni. Já, eg held að við
getum eiginlega talizt hepp-
in.“
Svarti
markaðurinn.
Við böfðum gengið spöl-
korn, meðan við, töluðum
þetta saman, og vorum
komnir út á götu, þar sem
fjöldi manns var á ferli.
Hvað heí'ur allur (æssi
flóttamannafjöldi hér í borg-
inni fyrir stafhi? spyr eg.
„Eg veit það ekki. en eg
þykist vita, bvað margir
þeirra aðhafast,“ svarar mað-
urinn. „Þeir haí’a bara skil-
ríki sín í lagi og svo lifa þeir
á því að braska á svarta
markaðinum. Þeir hafa ef til
vill sambönd við einbverja
aðra flóttamenn, sem komið
hefir verið fyrir á bæjunum
hér í kring, og þau sambönd
eru dýrmæt, því að hver sá,
sem hefir einhverja þá vöru,
sem almenningur þarfnast,
matvæli fyrst og fremst, get-
ur sett upp næstum hvaða
verð sem er. Þessi lýður“ —
hann leggur áherzlu á orðið
„hefir fvrst og fremst á-
luiga fyrir því, að gera sem
minnst af því, sem er að-
kallandi.“
Og hvað er það?
„Auka matvælaframleiðsl-
una. Hver, sem selur eða
kaupir á svarta markaðin-
um, vinnur að því að draga
úr því matvælamagni, sem
hægt er að skipta milli allra.
Það kemur honum sjálfum í
koll um síðir. Svo þarf að
byggja yfir i'ólkið, útvega
því fatnað, koma verksmiðj-
unum í gang . . . . “
Okkur mun báðum hafa
fundizt við vera komnir of
langt út í efni, sem við gæt-
um aðeins talað um í aðal-
atriðum. Eg spurði:
Hvað er gert við þá.
sem hafa ekki skilríki sín í
lagi?
„Þeir eru skyldaðir til að
vinna þau verk, seni hið op-
inlæra telur nauðsynlegast. A
bverjum morgni eru t. d..
sendir héðan stórhópar af
mönnum til Hamborgar, til
að vinna þar. Þeir eru flutt-
ir bingað á kveldin.“
— Hvað eru þeir látnir
starfa í Hamborg?
„Þeir eru látnir hreinsa til
í rústunum þar, finna heila
múrsteina og hreinsa utan af
þeim ,svo að hægt sé að nota
þá aftur. Þelta er svo sem
ekki bin bezta notkun á
vinnuaflinu, en livað ættu
mennirnir að gera annað —
framleiðslan er engin, nema
hjá bændunum, og ekki er
þeim allt of vel við allt að-
komufólkið, sem komið hef-
ir verið fyrir bjá þeim. Það
er meira að segja sagt, að
þeir haldi í við það um mat,
svo að það fái litln meira að
borða en við í borgunum. —
Nú, það er hægt að nota
þessa múrsteina til að bvggja
ný bús eða gera við þau
skemmdu, svo að það er ekki
hægt að segja, að þetta sé
alveg út í bláinn.“
Allt snýst
um matinn.
Hvernig taka menn
þessarf nauðungarvinnu ?
„Það er nú upp og ofan,
eins og gengur. Menn reyna
oft að stijúka, eii annars er
allur fjöldinn svo sljór, að
hann skörtir allt framtak.
Það er einhver deyfð yfir öll-
um hávaða manna, vonleysi
og úrræðaleysi, vegna l>ess
hve örðugleikarnir eru mikl-
ir. Ef menn fengju meira að
borða, þá mundi þetta breyt-
ast fljótlega. En j)að verður
víst Iangt þangað til maður
getur etið sig mettan á
hverjum degi.“
— Hvað voruð þér að tala
um að bændurnir skæru við
nögl matinn handa flótta-
fólkinu, sem komið hefir ver-
ið fvrir hjá þeim? Er það
satt?
„Það á við mikinn fjölda
bænda. Þeim hefir verið fyr-
irskipað að taka við fólkinu,
en innan um er versti fanta-
lýður, sem notar hvert tæki-
færi til að stela frá bændum
og selja á svarta markaðin-
um. Það er svo sem liægt að
skilja afstöðu beggja, en það
skapar enga lausn á vanda-
málinu, því að fólkið verður
að fá húsaskjól í sveitunum.
1 borgunum komast ekki
flciri fyrir en þar eru.“
Langaði
í bita.
Yið höfðum gengið í stór-
an bring umhverfis „blokk-
ina“, sem gistihúsið var í og
vorum nú komnirað því aft-
ur. Maðurinn tvísté dálítið á
gangstéttinni, eins og hami
ætlaði sér að segja eittlivað
frekar, en ætti bágt með að
koma orðum að þvi. Svo
sagði hann: . 'y
„Ekki vænti eg að þér get-
ið útvegað mér nokkurn
aukabita?"
„Nei,“ sagði eg, „en cg skal
gefa yður nokkrar sígarett-
ur. Þér getið el" til vill gert
yður mat úr þeim.“
Hann ljómaði allur, þegar
eg tók 5 sígarettur úr pakka,
sem eg hafði í vasanum. Það
er liægt að selja amerískar
Alþjóða hafrannsóknaráð-
ið hélt fund með sér í Stokk-
hólmi á þessu sumri og sam-
þykkti þar meðal annars
meðmæli með friðun Faxa-
flóa í 10 ár og síðan að fló-
inn yrði friðaður í 5 ár með
það fyrir augum að dragnóta
og botnvörpuveiðar leggist
þar að fullu niður.
Er þessi samþvkkt gerð að
fengnum árangri rannsókna
um þýðingu flóans fyrir ung-
fisk.
Árni Friðriksson fiskifræð-
ingur boðaði tíðindamenn
blaða og útvarps á sinn fund
nýlega til að skýra þeim frá
sögu friðunarmálsins og fór-
ust bonum orð á þessa leið:
Það var árið 1937 að fyrst
konui fram tillogur um frið-
un Faxaflóa. Var það á fundi
hafrannsóknaráðsins, sem þá
var lialdinn í London og var
af íslandi hálfu setinn af
Árna Friðrikssyni og Sveini
Björnssvni, þáverandi sendi-
lierra. Var á þessum fundi
hafrannsóknaráðsins nefnd
ski])uð til að safna öllum
gögnum varðandi þetta mál
og var Árni Friðriksson kos-
inn ritari þeirrar nefndar.
Hélt nefndin fund í Ivaup-
mannhöfn, London, Berlín,
Stokkliólmi og Reykjavik, en
á styrjaldarárunum lá starf-
semi hennar að mestu niðri
nema hvað hægt var að gera
hér á landi. Árangurinn sem
náðist af rannsóknum nefnd-
arinnar var sá, að Faxaflói
má teljast mjög þýðingar-
mikið svæði fyrir ungfisk en
ekki sem hrygningarsvæði.
Rannsóknirnar leiddu meðal
annars í ljós, að af hverjum
1000 lúðum sem veiddar voru
í Faxaflóa, var aðeins 71 árs-
gömul og meðal þungi þeirra
um 20 gr., 913 voru tveggja
ára gamlar og meðal þungi
þeirra um 130 gr. Sést þvi af
framansögðu að ekki nema
16 lúður af þúsundi liöfðu
náð meira en tveggja ára
aldri.
Á fundi hafrannsóknaráðs-
ins í fyrrahaust, sem haldinn
var i Kaupmannahöfn var
þriggja manna nefnd kosin til
að vinna úr rannsóknargögn-
unum og skila áliti og lit-
lögum til ráðsins. 1 þeirri
sígaréttur fvrir allt að fimm
mörk í Þýzkaíandi, svó að eg
þykist liafa gert sæmilega við
hann.
*
Eg gekk aftur inn í gisti-
húsið, en fyrir framan það
stjáklaði drenghnokkinn,
sem liafði hirt sígarettustúf-
inn út úr mér. Hann er enn
á stubbaveíðiun.
nefnd áttu sæti auk Árna
Friðrikssonar, dr. Táning,
sem verið befir fonnaður
Faxaflóanefndar frá byrjun
hennar og Mr. Graham. Þessi
nefnd skilaði verkefni sínu
til Faxaflóanefndar og Faxa-
flóanefnd svo til Hafrann-
sóknaráðsins. Féllst ráðið á
að mæla með tillögunum eins
og þær voru og eru þær i
stuttu máli á þessa leið:
A. 1. Að alþjóðleg tilraun
verði gerð með friðun ís-
lenzk liafsvæðis og að til þess
verði Faxaflói valinn innan
linu frá Garðskaga og Malar-
rifs.
2. A þessu svæði verði öll
botnvörpii- og dragnótaveiði
bönnuð. Og viðkomandi
fiskimönnum, sem verða
fvrir tjóni af þessum ráð-
stöfunum, verði greiddar
skaðabætur.
3. Að friðun þessi standi i
10 ár og að þeim tima liðnum
verði flóinn lokaður i 5 ár til
að hægl verði að ganga end-
anlega frá fullkominni . og
ævarandi fri'ðun flóans.
Að rannsóknum um þýð-
ingu flóans verði lialdið á-
fram svo að sem öruggastur
grundvöllur fáist fyrir frið-
un hans.
B. Mælt er með því að
skýrslur Faxaflóanefndar
verði birtar á prenti. Næsti
áfanginn i þessu máli verður
svo farinn af skrifstofu
haf rannsóknaráðsins með
málaleitan hennar til viðkom-
andi ríkisstjórna. Verður sú
málaleitan á þá leið, að ríkis-
stjórn Islands verður ráðlagt
að kalla saman alþjóðlega
fulltrúaráðstefnu allra landa,
sem hagsmuna eiga að gæla
gagnvart þessu máli. En baf-
rannsóknaráðið er vísinda-
stofnun, sem hefir ekki ann-
að en tillögurétt í þessu máli.
Að síðustu minntist Arni
Friðriksson samstarfsinanna
sinna i nefndunum með
þakklæti, sérstaklega þeirra
dr. Táning og Mr. Graham.
Einnig drap hann á þann
skilning sem friðunarmálið
hafði mætt hjá þeim ráð-
herrum, sem farið hafa liér
með atvinnumál þau 9 ár sem
það hefir verið á döfinni.
H. P.
Faxaflói verði friðaður í II ár og lok-
aður næstu 5 ár á eftir.
Áiit Faxailóaneindar.
Frásögn mag. Árna Friðrikssonar.