Vísir - 23.10.1946, Blaðsíða 7

Miðvikiulaginn 23. októbcr 1946
VlSIR
7
Fræðsla um
eskimóa.
Framh. af 2. síðu.
Kr. (? R.V.S.). Meðal annars
Jielir fundist þarna járnbútur
(leturbr. min, R.V.S.), en
Indíánar þeklvlu ekki járn
fyrr en livitir menn komu til
Amerílui. M. a. liafa fundist
margar beinagrindur, og
liafa Jíkin verið grafin i tré-
kistum (leturbr. mín, R. V.
S.). í augnatóllunum voru
beinkúlur, og hefir slíkt
Jivergi fundist áður.“
.Jæja. Iivað þurfum við þá
frekar vitnanna við? Er cldd
sannleikurinn kominn þarna
i ljós? Lofaður sé Larsen!
Það mælti liverjum Islend-
ingi vekja angur, að ísienzkir
menn, sem lieldur vilja láta
telja sig í floklíi Jeiðandi
manna þjóðarinnar, skuli
lepja eftir, atliugasemda-, og
að þvi er virðist, umluigsun-
arlaust, slikan fróðleik sem
þennau.
Hvað sannar ]>elta, að Eski-
móar séu sömu menn og
Skrælingjar, nema þá að öf-
ugt væri?
Mundu forfeður vorir ekki
liafa gclið þess, að Skrælingj-
ar liefðu nolað járn, ef svo
liefur verið? Þvert á móti
geta þeir um bein og stein-
verkfæri þeirra. Járnbútur
Larsens gæti þvi bent á alll
annan uppruna, sem sé is-
lenzkan. Og likkistur úr tré.
Hver trúir því, að menn, sem
bjuggu í niðurgröfnum hol-
um i jörðina, hafi liaft svo
mikið við liina dauðu, að
smiða ulanum þá úr tré? Og
án járnverkfæra verða lik-
kistur læplega gerðar.
En þá er um litarliátt Eski-
móa, að hann sanni þá sömu
menn og Skrælingja. Skræl-
ingjar voru svartir sem kol,
segja fornsögur vorar. En
hvar er nú svarti liturinn á
Eskimóum? Það hefir komið
fyrir, að eg lief séð myndir
af grænlenzkum Eskimóum,
en eg hef cnga séð enn, sem
hefir dekkri andlitslit en ís-
lendingar upp og ofan að
sumarlagi. Vel sésl þó liinn
dökki litur Negra á myndum
af sömu gerð af þeim.
Það má aumkvunarvert
kallast, hversu allar rann-
sóknir á þessu sviði hafa far-
ið fyrir ofan garð og neðan
lijá Islendingum, sem þó, að
því, er eg gel bezt séð, bæri
fyllsta skylda til að koma i
veg fyrir að málum væri
hallað um þessi efni. En þvi
miður er ])essi klausa, er eg
tók upp úr „Samvinnunni“
liér á undan ekki sér eina, er
á lítilli visindamensku hygg-
ist, og birt hefir verið á ís-
lenzkum prentvettvangi.
Næstum öll þekking, sem ís-
lendingar hafa átt kost á um
Eskimóa, á siðustu manns-
öldrum, liefir verið þrungin
þessum anda, sem er upp-
vakinn draugur danskra hug-
myndasmiða, framseiddur i
þeim eina loflega tilgangi, að
níða niður og rangfæra is-
lenzka söguþróun. Og hefir
þetla, við seinnitima van-
mátt og vanþekkingu íslend-
inga um þessi mál, orðið svo,
að jafnvel mætir yisinda-
menn hafa glapist til að velta
viti sinu utan í liinn upphaf-
lega snakk, unz hann liefir
yfirbugað svo allan skilning
þeirra, að þeir liafa orðið að
blaða hverri kollvitleysunni
ofan á aðra, og ekki getað
skilið einföldustu hluti, sem
þeim hefði verið auðvelt, ef
þeir befðu ekki byggt álykt-
aiiir sínar á röngum grunni
frá uppbafi. En Islendiqgum
er engin afsökun í að lepja
slík fræði eflir i blindni og
gefa út sem sannan fróðleik,
því nú þegar eiga þeir kost á
að gela Jitiö á málin frá öðr-
um sjónarhóli, og, sem spá
mín er, að gerbylta muni
hugmyndum manna um
þessi eíni, hvérsu lengi sem
hinir dönsku hugsuðir um
þessi mál eiga eftir að liorfa
á sínar eigin tær. A eg liér við
þær rannsóknir, sem dr. Jón
Dúason hefir birt urn þessi
efni, og engum sönnum vís-
indamanni getur orðið fram
hjá gengið, ef hann vill fá
hið rétta lram. En þvi meiri
vansi er það löndum hans, er
þeir láta orð hans, sem vind
um eyru þjóta og vaða áfram
í liinni gömlu villu og gefa
út allskonar ruslbólanenntir
um Eskimóa, eftir menn,
sem haldnir eru allskonar
Ideypidómum um þá, bæði
sem menn og uppruna
þeirra.
í auglýsingu, frá merkum
bókaútgefanda, sá eg nýlega
auglýsta bók, sem bar hið
einkennilega heiti: „Kab-
loona“ og i svigum neðan-
undir þýðing á þvi svohljóð-
andi: „Hvíti maðurinn". Með
nafninu fylgdi mynd af
tveimur hvítum mönnum,
klæddum í föt úr loðskinni,
og liéldust þeir i hendur.
Annar virðist með dökkt,
snöggldippt hár og kollvikja-
mikill, með gleraugu og
snöggvaxið yfirvararskegg
og litur út fyrir að vera rétt
undir roskins aldri. Gæti
hugsast vera Frakki að þjóð-
erni, en lika allt eins vel ts-
lendingur.
Hinn, er gegnt honum
stendur, hefir útlit tvitugs
manns. Sér utan á vangann
og andlitið sýnist muni vera
nokkuð breitt og ávalt, með
friðu og æskuglöðu yfir-
bragði. Hárið þykkt og ekki
nýklippt, gæti verið svart eða
jarpt. Útlitið eins islenzkt og
liægt er að hugsa sér á fjöl-
mörgum Islendingum, ef
þeir væru komnir i loð-
skinnsföt.
Nú jæja, skyldu þetta vera
sögulietjurnar ? Og hvers
vegna er þá ekki nafnið í
fleirtölu? Og á livaða máli
er það?
Jú, svo les eg auglýsing-
una. Þarna fæ eg skýringuna:
Bókin er um Eskimóa. En
undarlega liljómar þetta
nafn fyrir eyrum minum
samt, þvi mér finnst það
endilega ritað á ensku. Og
þegar cg grufla nánar út í
þetta er það alls ekki Eski-
móamál eftir stafsetning-
unni, heldur afbökun á
grænlenzku orði, sem ritað
er kavdlunak (ol'tasl fram-
borið kravdlúnorgler) og
þýðir réttast útlagl á islenzku
sá úr suðri, en alls ekki
„hviti maðurinn“, þvi það
gæli eða mundi vera: kak-
ordlunak. Orðið kavdlunak
nota Eskimóar úm Evrópu-
menn og sérslaklega Dani, og
tálcna með þvi, að þeir séu
komnir úr suðri, en ekki að
þeir séu hvítari en þeir sjálf-
ir. Að þeir liafa stundum
táknað Islendinga og Norð-
menn með sama nafni, næst-
um; kavdlundtriait, sem
þýðir: Þeir, sem tilheyra
þeim úr suðrinu, gæti verið
gagnlegt fyrir hina Asíurekj-
andi visindamenn að gegn-
skoða; sömuleiðis nafngift
þeirra á Færeyingum, sem
er: savalingneint, og þýðir
nákvæmlega: Færeyingar,
því sava þýðir sauður, og
áttu þeir það orð til yfir þá
skepnu, er Egedarnir komu
til þeirra, þótt enga ættu þeir
kindina. Máske þeir liafi
heyrt það vestur i Asiu, en
undarlega er nú hljómurinn
í íslcnzku samt. Einnig orð
eins og knánek (frb. kúann-
erglir) sem þýðir hvönn; nisa
(frb. nísa), er þýðir hnísa, og
fleiri. En ])ó mætti mesta
furðu vekja lieiti þeirra á
sjálfum sér sem þjóð kal-
dtden (frb. kallallergh), er
þýðir blátt áfram kall á ís-
lenzku. I fleirtölu er þetta
orð kalaldlit (frb. kallallií).
Berið saman íslenzka orðið
kallar (karlarnir). Kannske
það sé komið vestan úr Asíu!!
Eg vil þó benda mönnum á
að kynna sér útskýringar dr.
Jóns Dúasonar á þessu orði.
Ekki mun tjóa að ætla sér
að gefa nokkura innsýn í mál
Eskimóa i stuttri blaðagrein,
enda eg litt fær lil þess, en
þó hefir athygli mín vaknað
á þvi, að einkennilega frjó-
samt mál hefir verið ha'gt
að mynda, þar sem mál Eski-
móa er, af einkennilega
frumstæðum rótum og til
])css að gera fábreyttum. En
það hefir lekizt með högun
viðskeyta, eftir föstum regl-
um, við rætur orðanna og
stofna. Reglum sem einna
iielzl minna á hið fasla form
esperantos eða latínu, þar
sem ákveðnar endingar og
alltaf þær sömu mynda tölu,
föll og sagnhætti, livert með
sinni ákveðnu merkingu. Að
hægt sé að hengja hvert orð-
ið aftan i annað, i það óend-
anlega, er fleipur manna,
sem vita ekki hvað þeir eru
að tala um. Einnig það er háð
ákveðnum reglum.
Sameiginlegt. með latinu
á tungan það að hana vantar
bæði ákveðinn og óákveðinn
greini. Með esperanto þáð að
öll orð eru kynlaus.
Mér kæmi ekki á óvart
þótl visindaleg rannsókn á
málinu sýndi, að það hefir
verið mjög frumstætt og fá-
brotið, fyrst, en orðið svo
fyrir sterkri mótun og lag-
færingu þeirra, er þrungnari
og þankafyllri tungu hafi
þekkt eða haft á valdi sinu.
En hvað um það. Það sóm-
ir illa okkur Islendingum,
fermir í Kuapmannahötn um
hýra máli, mjúka og dýra, að
kynna Eskimóana, þessa
næstu nágranna vora, með
yfirborðsl. þekkingarlevsis-
gaspri og röngum og villandi
kenningum um þá meðal
þjóðar okkar, og flytja
myndir af máli þeirra
brenglaðar og rangt útlagðar.
Eg spurði einu sinn fær-
eyska kunningja mína,
senr höfðu stundað fiskveið-
ar við Grænland, um ýmis-
legt þaðan, sem þeir hefðu
getað lcynnzt lijá Eskimóun-
um, en sem kunnugt er var
slit takmarkað vegna banns
Dana. Meðal annars spurði eg
hvernig þeim félli grænlenzle-
an í geð.
„Æj, tað líkar mær nú
ikki væl,“ sagði einn þeirra,
„tað er ljómurin. Hann er
líkast sum í eiderkollunni.“
Jæja hugsaði eg, það er
skritið; lionum er líklega ekki
vfel við æðarkolluna. En svo
varð eg fyrir því happi að
geta hlustað á jólakveðjur
Dana til Grænlcndinga i vet-
ur, sem endurvarpað var iir
Reylcjavik, og heyrði þá mál
Eskimóanna í fyrsta sinn. Og
eg minnlist orða Færeyings-
ins. Þetta var ekki svo vit-
laus samlíking. Þessi mjúki
þýði hljómur, næstum syngj-
andi eins og i frönsku, en
ekki eins liarður. Sérstaklega
var þetta samræmi áberandi
hjá þeim, sem túlkaði ræður
dönsku valdsmannanna.
Hygg eg sá hafi verið inn-
fæddur Grænlendingur. Því
hjá ýmsum hinna var auð-
heyrður dönskulireimur, og
hljómaði málið þá miklu vcr.
En það var liljómurinn.
Hann minnti mig á orð Fær-
eyingsins, og þýðlegar mynd-
ir komu fram í hugann,
myndir gróanda og vors með
líf og fjör og vinlilý vængja-
tök liinna bústnu og ótor-
tryggnu læða með friðsæla
mÖðurgleðina í augunum,
sem endurspeglar ást þeirra
og traust á bjargvegi um-
hverfisins. Og mér datt i hug
kvæði Stefáns G.: „Þótt’þú
langförull legðir ....“, að
þennan friðþýða hljóm áttu
börn „landvers og skers“.
Ragnar V. Sturluson.
Vindla- og-
Cigaiettu-
kveikjaiai
sjálfvirkir
(Automatiskir).
Glóðai
(L e k t r o-L i te)
Cigaiettu-
kveikjaiai
Lf KTK0UTt
Verð kveikjaranna er frá
kr. 7.90—104.50.
Vökvi (Fluid).
Tinnusteinar
(Flints).
VeizL Bristol,
Bankastræti.
Dívanteppi
Mjög vönduð dívanteppi í rauðuni, grænum og
brúnum lit tekin fram í dag.
VERZLUN GUDSTEINS EYJÖLFSSONAR
Laugaveg 34, sími 4301.
UNGLIIMG
vantar til að bera blaðið til kaupenda um
GUNNARSBRAUT
Talið strax við afgreiðslu blaðsins. Sími 1660.
DAGBLAÐIÐ VÍSMR