Vísir - 31.10.1946, Blaðsíða 2

VlSIR
Fimmtudaginn 31. október 194G
hregö mér tií bemshustöör>tanntE Bi. -
Grúskað í gömlum skræðum.
Það mætti or'ða það svo,
að tvívegis liafa Norðmenn
numið land hér á Seyðisfirði
og að tveir liafi verið land-
námsmennirnir, — sinn í
hvort skiptið, — sem sagan
ætli sér að muna.
Bjólfur er liinn fyrri. Um
liann er Landnáma fáorð. En
þó verður í það ráðið af
lienni, Fljótsdæla sögu og
ýmsum öðrum gögnum, að
þeir fósthræður, Loðmundur
og Bjólfur hafi komið frá
Vors, sennilega nálægt 880
og tekið land að haustlagi,
utarlega á firðinum. Ilafi
Bjólfur haft vetursetu í vík
einni, innan við bjargið, sem
nú er nefnt Skálanesbjarg,
án þess þó að ákveða, livað
gera skyldi, — en Loðmund-
ur nam land i Loðmundar-
firði. Sést vel frá Skálanesi
inn í Loðmundarfjörð. Ekkí
undi Loðmundur sínu land-
námi og fór að leita öndveg-
issúlna sinna á næsta vori.
En Bjólfur nam Seyðisfjörð
allan og bjó þar síðan. En um
framkvæmdir hans er ekki
vitað annað en það, að liann
lét fylgja i lieimanmund með
Helgu dóttur sinni, er liann
gifti hana Áni enum ramma,
alla nvrðri byggð Seyðisf jarð-
ar til Vestdalsár. Sjálfur
liafði hann þá reist bii í Firði,
á hjalla litlum rétt norðan
við ósa Fjarðarár og upp af
lóni því sem liafði myndazt,
áður en áin fellur út um ós-
inn.
Isólfur var sonur Bjólfs og
er hann raunar talinn for-
faðir Sevðfirðinga, en liann
var faðir Áshjörns loðin-
liöfða, en hann sonur Þórar-
inn faðir Ásbjörns föður
Kolskeggs hins fróða. Talið
er svo að Isólfur Bjólfsson
liafi, þegar hayan tók við hús-
forráðum af föður sínum,
haft undir sér alla suður-
hyggð fjarðarins.
Nafnið breytist.
En Seyðisfjörður er nefnd-
ur Seiðarfjörður allt fram á
17. öld, — en Seyðisfjörður
er fjörðurinn nefndur við
manntal árið 1703. Skilst
mér, að ekkert sé ábyggilegt
úm það vitað, hvernig nafn-
gjöfin er til komin. Sigfús
Sigfússon fræðaþulur hefir
grafið upp þjóðsögu um það,
að Bjólfur landnámsmaður
liafi efnt til „seiðs“ í lijalla
einum i Austdal, sunnan
fjarðarins utai'lega, sem síð-
an er nefndur Seiðhjalli.*)
Hitt er eins líklegt, að hér
hafi verið mikið um „seyði“
*) Hér er að mestu leyti
fylgt liandriti Sigui-ðar Vil-
hjálmssonar: „Örnefni i
Seyðisfirði“, sem geymt er í
bókasafni kaupstaðarins. —
Th. Á.
af ýmsu tagi í firðinum á
landnámsöldinni, eins og oft
varð síðai’, því hér hefir oft
verið aflasælt innan fjarðar,
þó að áraskipti séu að því —
og af því hafi firðinum síðan
verið nafn gefið.
Menn munu nú hafa búið
að sínu, hér á Seyðisfirði, og
er elcki fært í letur neitt, sem
máli skiptir, um fjörðinn eða
fjarðarbúa, fram eftir öldum.
Annar landnámsmaður.
Sá hinn annar landnáms-
maður, sem sagan ætlar sér
að láta verða langlifan, er
Noi-ðmaðurinn Otto Wathne.
Ekki er það þó svo, að liann
lxafi orðið fyrstur til að reisa
hér „bú“ í hinu nýja land-
námi Seyðisfjarðar. Ein hann
var sá maðurinn sem þraut-
seigastur var og mest kvað
að, þeirra erlendra manna,
sem iiingað slæddust á 19.
öldinni í því augnamiði, að
hagnýta sér, sjálfum sér til
hags, þá kosti sem þessi
fjörður var búinn, öðrum
fjörðum hér eystra fremur,
þegar að var gáð.
Áður, — löngu áður en
Norðmennirnir fóru að eltast
við sildina á Austfjörðum,
var hafið hér landnám af
öðru tagi, en það voru ýms
erlend verzlunarfyrirtæki,
sem þreifuðu fyrr sér um það,
að koma hér fyrir sig fótum,
einkum í því augnamiði að
ná viðskiptum við Fljótsdals-
hérað, — þá miklu húsældar-
sveit. En liéðan var þá styzt lir
fjörðunum og greiðast að ná
samhandi við búendur á Hér-
aði, — ýmist úr Fjarðarheiði
eða Vestdalslieiði.
Fyrsta verzlunin.
Mér er sagt, að fyrsta fasta
vei'zlunin hér við fjörðinn
muni liafa verið á Hánefs-
staðaeyj-um, sunnan fjarðar-
ins, utarlega. En siðan hefir
þar verið dálítið þoi-p og jafn-
an útræði Jxaðan og er svo
enn. Sú verzlun mun liafa
verið starfi’ækt í nokkur ár,
fyrir og eftir aldamót, 1788—
1806. Þá er ekki um verzlun
talað hér fyrr en koma til
sögunnar Danir tveir Thom-
sen og Petræus. Þeir hyggðu
1848, verzlunarhús, sem síð-1
ar var nefnt Glasgow, ofar-
lega, eða. raunar fyrir ofan,
og utan Fjarðaröjdu, og ein-j
mitt á þeim stað, sem siðan
liefir jafnan verið talið
„hættusvæði“, vegna snjó-
og krapaflóðá, sem Bjólfur
fann þá upp á, að demba úr
sér yfir byggðina, sem þar
íeis ekki allfjarfi. Síðan eign-
uðust þessa verzlun Bretar
tveir, Henderson og Ander-
son og mun þá fyrst liafa
komiðgj til Glasgow-nafnið,
eðaclfö9.
Á Vestdalseyri, sem yzt er
kaupstaðarlóðariimar, norð-
an- fjárðarins, byrjaði verzl-
unarfyrirtækið Örum &
Wulff verzlun 1851, þótti
Vestdalseyi’in þá liggja vel
við að ýmsu leyti, og þó sér-
staklega vei’zlun við Dthér-
aðið, því að það var ekki
nema 4—5 stunda lestaferð
um Vestdalsheiði upp í Eiða-
jþinghá, og skreiðin var nær-
sótt, frá Brimnesi og Eyrun-
um.
Hvalveiðimenn.
Þessa verzlun á Vesídals-
eyri keyptu amerískir hval-
veiðimenn 1869, og stai’f-
í'æktu í tvö eða þrjú ár, en
seldu síðan Gránufélaginu
metrar ffá Neðribúðinni og
upp að efri mörkum þess
svæðis á straiidlengjunni,
sem snjóflóðið náði lengst.
Og Bjólfur gamli, landnáms-
maðui’inn, mun hafa vitað,
hvað liann var að fara, þeg-
ar hann festi sér hól og'
hyggði sér í Firði. Því að þar
var skjól, og hefir alltaf ver-
ið, fyrir úrílsku Býhóls, —
en svo hét fjallið áður fyrr.
Fjcrar verzlanir.
Nú kemur hingað (1870)
enn danskur kaupmaður að
anfni V. T. Thostrup og er
þá húinn að reyna fyi’ir sér
nokkuð hér við land um
verzlun. Kevpti það ár Neðri-
búðina og verzlunina Glas-
gow keypti liann fimm árum
síðar, eða 1875, og samein-
aði þær verzlánir tvær.
Liverpool var svo enn ein
verzlun, og þau hús sem
ÖCIUU ölUclll ctliUldct^lliU . m
1872. Þessir hvalveiðamenn, 'ienni f^du’ norðan fJarð-
höfðu talsverðan rekstur hér,arius 9$ nokkrn ntar’ en liað
svæði, sem eg hefi her áður
nefnt „hættusvæði“. Þá verzl-
un stofnaði maður, að nafni
Sveinbjörn Jakobsson (eða
Jacobsen) 1871.'
Fjórar verzlanir liafa því
verið á Seyðisfix’ði um þess-
ar mundir. En ekki er þó til
að dreifa landnámi, eða at-
vinnurekstri á neinn hátt,
nema að því leyti, sem þessar
verzlanir þurftu lítilsháttar
á fólki að halda, hver við sitt
liokur og svindl við sveita-
manninn á Héraðinu.
i nokkur ár og aðalbæki-
stöðvar á Vestdalsey ri, þó að
lítt gætti atliafna þeirra i
landi. Þeir höfðu „móður-
skij>“ og veiðibáta, og höfð-
ust hér við aðeins þann tima
sumars livers, sem þeim var
hentugast.
Á þeim árum sein Örum &
Wulff ráku verzlun á Vest-
dalseyri, var ]xar verzlunar-
stjóri Jón Árnason (Arne-
sen), vei’zlaði þar síðan á
eigin hönd um skeið, en flutl'
þaðan inn á Fjarðaröldu og
kom sér þar upp verzlunar-
húsum, sem nefnd voru
Neðribúðin (1856) og var
umhorfs, um það leyti, sem
síldarveiðamennirnir norsku
fór að venja hingað komur
sínai’, og hið eiginlega annað
landnám hefst, skal eg til-
færa hér orðréttan lítinn
kafla úr ræðu sem Sveinn
yfirfiskimatsmaður Árnason
flutti er hann hélt í hófi, sem
haldið var á Seyðisfirði í til-
efni 25 ára kaupstaðaraf-
mælis staðarins 31. janúar
1920.*)
„Fyrsta timburhúsið, ann-
að en verzlanirnar, var hyggt
milli Glasgow og Neðrihúð-
ar. Það fauk í svonefndum
I
! Pálsmessubyl, og eigandi
xneð“. (Þetta mun hafa ver-
ið um 1865).
j Framan af settust ekki a'ði’-
ir menn að i kauptúninu, en
örfáir faslir menn verzlunar-
innar. Verzlunin var ein-
göngu viðskipti við land-
bændur, og þvi engin þörf
annars verkafólks en þess,
sem liægt var að fá á hæjun-
um í kring, (en þeir voru þá
fjórir á því svæði, sem nú er
kaujistaðarlóð. Höf.) —- Þeg-
ar skip voru fermd og af-
fermd, eða annað því líkt.
þorp mynduðust því ekki
kring um verzlanirnar, fyrr
en eftir að farið er að stunda
hér sildar- og fiskveiðar.
Fiskútflutningur.
Þeir menn. erlendir, sem
til þessa höfðu sezt liér að,
það nafn dregið af því, að sú
verzlun stóð neðar frá rótum, kofSu eklu hugsað ser annað
Bjólfs — eða neðar á Fjarð-
aröldu, en Glasgow, sem áð-
ur er nefnd.
Snjóflóðin.
Nú mátti það engu muna,
en það, að hafa gagn af Hér-
aðinu, eða Fljótsdalshéraði.
Fyrir þeim vakti það aðal-
lega, að liagnýta afstöðu
Seyðisfjarðar til verzlunar
við Héraðsbúa. Til umbóta í
sjálfu plássinu gerðu þeir lít-
um livorugt þessara húsa, að ið eða ekkert, og verður ekki
þau væri ekki einmitt þar, einu sinni séð að þeir hafi
sem Bjólfur vildi elcki liafa nokkuð til þess gert, að hvetja
þau. Því að þegar þarna er
að rísa byggð utan um verzl-
anirnar kemur krapaflóð úr
BjÓlfinum (1882) sem gerði
spjöll á Glasgow og meiddi
fólk og drap er var í bæjum
og liúsum á litlu svæði utar.
ihúana til veiðiskapar í firð-
inum, því að fiskverkun
byrjar hér ekki fyrr en um
eða laust fyrir árið 1875, og
munu fiskiveiðar lítið liafa
verið stundaðar fram að
þeim tíma, og alls ekki þann-
*) Þess skal og getið, að i
þessari ræðu, sem er prent-
uð í 5. og 6. tbl. „Austur-
lands“ 1920, er að firina ým-
islegan fróðleik, sem mér
liefir komið vel að geta stuðzt
við og ber að mestu heim við
það, sem elztu menn hér
kunna frá að segja, þeir sem
fróðastir eru.
Niðurl.
Theódór Árnason.
Hundaveðhlaup eru þús-
und árum eldra „sj)ort“, en
hestaveðhlaup segir í brezku
alfræðiorðabókinni „Encycl-
opedia Brittanica". Hunda-
hlaupin eru upprunanlega
runnin frá Egiptalandi. Mest-
ur hraði, sem vitað er um að
hundur hafi hlaupið á hunda-
veðhlaupi er rúmlega 35 mil-
ur á klst.
En á Neðribúðirmi urðu eng- ig, að fiskafurðir yrði út
ar skemmdir. Þrem áium flutningsvara fyrr. En þá er
síðar kom svo hið minnis- það þó einn hinna dönsku
stæða, mikla snjóflóð, ein-^ kaupmanna, sem til þess
mitt á þessum sömu slóðum,! verður fyrstur, að verka fisk
og þar sem byggðin hafði til útflutnings, — en það var
safnast utan um verzlanirn-; V. T. Thostrup, sem fyrr er
ar, og keyr'ði alll í kaf, — reif nefndur. Hafði liann vei’ið á
bæi og hús á sjó fram eða ísafirði áður en liann stofn-
faldi í kyngi fannar, svo að|aði hér vérzlun, og kynnzt
ekki fundust sumir sem í þar fiskverkun. Keyjiti hann
flóðinu lentu, fyrr en á næsta fiskinn blautan og lét verka
vori. Að þessu verður vikið hann sjálfur að öllu leyti og
síðar. En það hendir á fyrir- jvanda vel. Mun eg víkja aft-
hyggjuleysi, að byggðinni ur að þessu siðar. En þessar
sem reis utan um verzlanirn-
ar, skyldi einmitt vera valinn
staður, þar sem eflaust höfðu
áður fallið snjóflóð og það
sem sérkennilegra er, er þó
það, að úr Bjólfi getur vart
fallið snjóflóð nema þessa
leið. Það munu vera um 300
atliafnir hófust þó ekki fyrr
en skriður var kominn á at-
hafnalíf og atvinnurekstur af
liálfu Norðmanna þeirra,
sem hingað eltu síldina.
Kafli úr ræðu.
Um það, hvernig hér var
BEZT AÐ AUGLYSA1 VlSI
óskast. Gott herbergi.
Kaup eftir samkomulagi.
Uppl. á Ljósvallagötu 14.