Vísir - 01.11.1946, Page 2

2
V1S IR
Föstudaginn 1. nóvember 1946
ÓSKAR HALLDDRSSDN UTGERÐARMAÐUR:
A FraEfiséknaröldiiiEii var ekk
gjaldeyrismálu
i
P©ir feng&g að hafa áhætfuria9
©g tépiii — esi
var
farið eins illa með
@§ útgerðarmenn.
ur sínar á skipið og láta lög-ijnn þreyttur á auðvaldinu og
í undanförnum þr'emur
greinum liefi eg lýst því,
livernig var að vera síldar-
saltandi og útgerðarmaður
áður en síldarbræðslur ríkis-
ins voru byggðar. Þar sýndi
. eg fram á, að því meira sem
aflaðist og saltað var, þvi
stærri urðu töpin, þegar síld-
in seldist ekki.
Bygging Síldarverksmiðja
rikisins gerði síldarútgerðina
trygga, sérstaklega stærri
yél- og línubátaútgerð og eft-
ir þessa breytingu lagði
fjöldi útgerðarmanna ein-
göngu stund á síldveiðar, þó
aðallega Norðlehdingar, og
hættu alveg við þorskútgerð-
ina og fyrir þessa styrjöld
var hagur þeirra yfirleitt
betri en hinna, sem stunduðu
þorskveiðar samhliða síldar-
útgerðinni, eins og allur
fjöldi Vestfirðinga og Sunn-
lendinga gerði. Því sannleik-
urinn er sá, að á þorskinum
tapaðist oft það, sem grædd-
ist á sildinni. Þorskurinn
„tærði“ menn upp og þegar
skuldaskilasjóður útvegs-
manna gerði fjölda útgerðar-
manna upp, voru aðaltöpin
frá þorskvertíðinni. Fyrir
tveim árum lýsti eg 'þessu
þannig í blaðagreint
„Mér er þetta ekki alveg
ókunnugt. Bankarnir héldu
þessum mönnum alveg við,
sem kallað var, því það var
þjóðarnauðsyn. — Þótt þeim
væri það ljóst í byrjun ver-
tíðar, þegar útgerðarlánið
var veitt, að þá var það stór
vafi, hvort þao fengist að
fullu greitt, eða ekki......
Þegar vel gekk, tóku bank-
arnir ágóðann upp í gamlar
skuldir, en þegar illa gekk,
varð að bæta taprekstrinum
ofan á skuldirnar. Þetta voru
yfirleitt duglegir, heiðarlegir
og kraftmiklir menn, sem nám og lögtök suður með
bankarnir héldu við upp á sjö5 lijá þrautpíndum og dug-
fara með andvirði fisksins
milli húsa — frá Fisksölu-
sambandinu til banljans, sem
átti veð í aflanum. Þetta var
nú traustið á útgerðarmönn-
um f þá daga. Ávísunin á
andvirði fisksins var stiluð á
bankann, svo að ekki væri
hælta á, að menn færu sér
að voða með liana. Menn
bankanna voru sendir í ver-
stöðvarnar til að mæla upp
fiskinn og yfirlíta veðin. Út-
gerðarmenn liengu í Reykja-
vík, stundum vikum saman,
til að bíða eftir svari frá
bönkunum um
ættu að fá útgerðarlán .eða
ekki. Útgerðarmenn komu
oft margar ferðir frá því á
haustin til nýárs til að ganga
eftir svari bankanna, og var
þeim tíminn verðmætur og
uppihaldskostnaður dýr í
Reykjavík.
Man eg eftir einum útgerð-
armanni, sefn átti að fá 2000
krónur í útgerðarlán handa
trillunni siiini. Hann fór
fram á það við bankann, að
lánið yi’ði hækkað um 150
krónur vegna dvalarkostnað-
ar lians í Reykjavík við að
bíða eftir láninu og kaupa á
einni svartadauðaflösku til
að stytta sér stundir með, og
fékk viðbótarlánið. Slcýrði
hann frá því, að þetta fyrir-
fram lán út á aflann færi allt
hjá sér, sem mörgum öðrum,
upp í að greiða gamlar skuld-
ir frá útgerðartímabilinu ár-
ið áður; það hefði orðið tap-
rekstur hjá sér á vertíðinni,
sem mörgum öðrum.
Eg man eftir því, að Magn-
ús Jónsson sýslumaður í
Hafnarfirði sagði mér, að sin-
ar leiðinlegustu og crfiðustu
stundir í . embættinu væru
þær, þegar lögfræðingarnir
væru að biðja sig um fjár-
þessar spýtur.“
Eg var talsvert viðriðinn
þorskútgerð á þessuin árum.
Yfirleitt allir, sem nokkur
viðskipti liöfðu við olckur,
voru hræddir við okkur, sem
engin furða var. Bankarnir
veittu oftast fyrirfram lán
út á veiddan afla — „fisk í
sjó“, sem kallað var. Það
voru venjulega 30—40 krón-
ur út á skippund. Því næst
kom maðurinn, sem þurrk-
aði fyrir okkur fiskinn. Hann
þurfti að fá 20—25 krónur
á skippund og söluverð fisks-
ins var stundum ekki hærra
en þessar tvær upphæðir
safnanlagðár.uenda var svo
komið, að bankarnir treystu
ekki úigerðarmönnum til að
fræðingana liafa málskostn-
að af 17 málum fyrir þetta,
þegar ekki væri um neitt að
deila og kröfurnar væru rétt-
ar og viðurkenndar af út-
gerðarmönnum.
Þótt Claesesn væri athug-
ull og duglegur, og þekkti
gang þessara mála öðrum
fremur og vissi, að bankinn
yrði að greiða þetta og síðan
sennilegast þrautpindur út-
gerðarmaður, sem fengi að
halda skipi sínu, þá fékk eg
samt ekkert fullnægjandi
svar. Síðan minntist eg á
þetta við Jón Ólafsson banka-
stjóra, þegar hann Var al-
þingismaður, að hann ætti
að koma fram lögum, þar
livort þeir sem útgerðarmenn væru
„verndaðir“ fyrir ásókn lög-
fræðinga í sjóveðsmálum, og
jafnframt ætti að fá lögun-
um hreytt þannig, að ekki
væri hægt að halda mönn-
um, sem hefðu orðið fyrir
tapi, í „eilífðarstraffi" með
þvi að endurnýja dóma á þá
á 10 ára fresti.
Eg dvelst svo lengi við
þefía sjóveðs- og skuldamál 11111
útgerðarinnar af þvi, að að
minu áliti eigá lánsstofnanir
bátaútvegsins og útgerðar-
menn eftir að sjá fram á
tuga milljóna kr. tap næstu
árin. Allur þorri útgerðar-
manna eiga eftir að fá
erfiðleika, töp, gjaldþrot og
sjóveð á skip sín, óg vík eg
nánar að því í næstu grein.
Fyrir síðustu styrjöld var
landkaup og annar kostnað-
ur í landi við rekstur útgerð-
arinnar orðið svo hátt, að af-
urðaverðið á framleiðslu
sjávarútvegsins stóð í engu
slcynsamlegu hlutfalli við
það, svo að þeir menn, sem
stunduðu sjávarútveg, livort
heldur það voru sjómenn eða
útgerðarmenn, börðust langt-
um harðari lífsbaráttu en
þeir, sem í landi voru. Þetta
var öllurn mönnum ljóst, sem
íhaldinu, sem átti Herðubreið,
og afhenli mér íshúsið. Eg
lét í það frystivélar og frysti
þar mikið af síld til beitu.
Viðskiptamenn þessa íshúss
voru linubáta- og smábáta-
útgerðin, öllTambandi á helj-
arþröm. Það var viðburður
ef nokkur gat greitt beituna
út í hönd. Bátarnir fengu
víxla fyrir síldinni lijá bönk-
unuia. Greiddust sumir seint
og illa; útgerðin var alltaf að
tapa, og þegar íslandsbanka
var lokað og |Útvegsbanlcinn
tók viðskiþti hans, gat eg
ekld séð að það væri til
neiiína bóta fyrir -útgerðina.
Eg fékk nýjan húsbónda í
Útvegsbankanum, sem var
Jón Baldvinsson. Viðskipta-
mönnum bankans var skipt á
milli bankastjóranna. Auk
mín Ientu í deildinni hjá Jóni
Baldvinssyni þeir Gísli Jolin-
sen, Sæmundur í Hólminum,
Stefán Th. Jónsson, Elin-
mundur Ólafs og fleiri lieið-
ursmenn, og það vil eg full-
yrða, að þótt Jón Baldvins-
son Iiafi verið starfssamur
æfina, þá fékk liann
áreiðanlega nóg að gera
þarna. Hann kynntist útgerð-
inni og erfiðleikum hennar,
og smám saman féllu þessir
menn, sem eg liefi nefnt, fyr-
ir borð, og eftir 4—-5 ára
legum sjómönnum og út-
gerðarmönnuin. Frá þessu
timabili man eg eftir því, að
skip okkar voru varla búin
að festa sig við hafnargarð-
inn í Reykjavík þcgar lög-
fræðingarnir voru búnir að
senda menn um borð með
skilaboð til sjómanna um að
koma til sín og afhenda sér
sjóveðin og kröfurnar á út-
gerðarmenn, sem liöfðu orð-
ið fyrir tapi á rektrinum og
gátu ekki staðið í skilum.
Þegar Eggert Claessen var
bankastjóri íslandsbanka
orðaði eg það við liann, að
það væri meiningarlaust fyr-
ir bankann að láta heila skips-
liöfn — kanske 17 manns —
afhenda lögfræðingum kröf-
ekki aukið skuldirnar neitt.
Sambandið og KEA voru á
þessum tíihum fjárliagslega
og pólitískt sterk, en þessar
eignir voru ekkert betur
reknar af þeim en mér.
Bankanum bættust við fáir
nýir útgerðarmenn i viðskipti
á þessum árum og áttu þeir í
sömu erfiðleikum og þeir,
sem fyrir voru. Kenni eg að-
allega því um, að bankastjór-
arnir voru orðnir þreyttir
menn, hræddir við útgerðina
og langaði ekkert sérsíaklega
i viðskipti við þessa stétt
manna . — En er það ekki
þetta, sem á eftir að endur-
taka sig?
Á Framsóknaröldinni var
ekki farið eins illa með neina
menn í gjaldeyrismálunum
og útgerðarmenn. Þeir fengu
að Iiafa áhættuna, áhyggjurn-
ar og töpin — en gjaldeyrir-
inn var tekinn af þeim. Eg
ímynda mér að fáir hafi far-
ið eins oft utan og liaft jafn-
marga menn við sölu ís-
lenzkra afurða og eg, og var
það oft gert af vanefnum og
lítilli getu. Að vísu var þá
annað fyriikomulag á sölu
afurðanna en nú er, en þótt
það hreyttist liefi ég samt
ékki alltaf liaft of mikið álit
á sendimönnum stjórnarinn-
ar.
Eg sótti oft um gjaldeyris-
leyfi til utanfara og fékk
sjaídan það, sem eg þurfti.
Eitt sinn fékk eg algert nei.
Bankinn hafði tekið pundin
mín fyrir 22 krónur pundið,
en þegar eg kom til Grimshy
með íslenzku seðlana, vildi
starfsemi Jóns í bankanjim emki bankinn fá 36 Eystei„s.
var eg einn eftir af þessuni krónur fvrir pundið. Eg sýndi
mönnum og var þá litil lif
tóra með mér.
Bankinn tók af mér Herðu-
breið og aflienti liana Sam-
bandinu. Bakka tók liann
einnig af mér og afhenti KEA
hann — og hafði eg þá aðeins
eftir litla íshússliolu í Vest-
mannaeyjum, sem eg heíd að
enginn hafi viljað eiga þá.
Þess skal getið, að eftir 3 ár
var KEA orðin þreytt á að
reka Bakka og keypti eg hann
þá í þriðja sinn og hafði auk
þess leigt liann þrisvar af
bankanum og skiptaráðanda
til þekktu. Þótt verkakaup í
landi væri elcki nema 1 kr.
til 1 kr. 50 au. á klst. fyrir
þessa styrjöld, var þorskút-
gerðin samt ekki fær um að
greiða það kaupgjald, — hvað
þá heldur þá reginvitleysu,
sem nú er og framundan
virðist vera, en að því kem
eg nánar síðar.
Tveiin, þrem árum fyrir
1930 og til 1939, að því ári
meðtöldu, var öll þorskút-
gerð, smá og stór, i dauða-
teygjunum. Mér var þetta vel
kunnugt, því fyrir utan eigin
útgerð og síldarbrask hafði
eg þá talsvert umfangsmikil
beituviðskipti frá tveimur is-
húsum, á Bakka í Siglufipði
óg Herðubreið í Reykjavík.
Eggert Claessen, banka-
§tjóri íslandsbanka, var orð-
á 15 ára starfstímabili. Eg
var ekki neitt sérstakur -—
það voru fleiri kollegar min-
ir margendurreistir. Á þessu
ættu menn að geta séð, livaða
sældarlif það var að vera út-
gerðarmaður. Nú er Baklci á
Siglufirði í eyði, slculdirnar
greiddar og getur nú, að því
er eg held, liver sem er feng-
ið hann keyptan.
Það var fantabragð af
bankanum að taka þessar
eignir af mér — eg Jiafði
Jóni Baldvinssyni og -Birni
Ólafssyni, fyrrv. ráðherra,
þessi valútulcaup.
Eitt sinn fekk eg, fyrir
milligöngu Guðmundar Ól-
afs bankafulltrúa, 9 pund hjá
Gjaldeyrisnefnd, sem land-
göngueyri I Englandi, og tók
það mig 2 daga að „slá“
nokkura tugi punda í Lon-
don, til að geta lialdið áfram
ferðalagi mínu.
Síðasta fjármálastjórnar-
ár Eysteins var eg selctaður
um 3000 krónur í undirrétti,
en fyrir dúglegan málflutn-
ing Lárusar Jóhannessonar
lækkaði hæstiréttur sektina
niður í 1500 krónur. Þetta
var út af litílli upphæð, sem
ég tók af íslenzkum afurð-
um, er eg átti í umboðssölu
erlendis.
Eitt sinn henti eg að gamni
mínu út af Garðskaga tveim
flöskum með miðum í og lof-
aði þeim, er fyndi þær, 20
krónum i fundarlaun. Önnur
flaskan kom til Haldorsvig i
Færeyjum eftir 9 mán. og 3
Vatnsleðurskór
á börn og unglinga.
Gefjuwt - Möuun
Hafnarstræti 4.