Vísir - 01.11.1946, Blaðsíða 7

Föstudaginn 1. nóvember 1946
VISIR
7
A
Eg hregö tnér til hcrnskustöðvanna II.:
Grúskað í gömlum skræðum.
Niðurl.
En nú víkur sögunni að
hinu nýja landnámi Norð-
manna á Seyðisfirði, -- og
raunar Austfjarða, þeirra
sem sunnar eru.
« Laust fyrir miðja síðustu
öld, tóku norskir menn að
sigla til landsins sem „spek-
úlantar“, og þá einkum með
timburfarma. Til þess þurftu
þeir þó að fá sérstakt leyfi í
livert sinn, þangað til verzl-
unin var gefin frjáls öllum
jjjóðum (1855) og óx þá
verzlun þeirra hraðfara. Voru
það einkum timburkaup-
menn frá Mandal í Noregi,
sem þessu sinntu.
Nú var svipað um Norð-
menn og íslendinga á þeim
árum, að báðar voru þjóð-
irnar þá að vakna af værum
blundi sinnuleysis í sambúð
við Dani, — Norðmenn urðu
þó að sjálfsögðu enn betur
glaðvakandi en íslendingar.
Þegar þeim því opnaðist leið
til frjálsra viðskipta við ís-
lendinga, reyndu þeir að færa
sér það i nyt á ýmsan liátt,
og á hinn bóginn -voru ís-
lenzkir frumherjar þess fýs-
andi, að viðskipti gætu haf-
izt á frjálsum grundvelli
milli liinna fornu frænd-
þjóða, báðum aðiljum til
liagsbóta.
Spánverjar
koma.
Segir um þetta svo í „Sild-
arsögu“ Matthíasar Þórðar
sonar (1930): „Spánverjar
fóru um þessár mundir að
taka norsk skip á leigu, með
norskrí áhöfn, til þess að
sækja fisk til íslands og flytja
til Barcelona, og norskir
kaupmenn tóku einnig að
senda skip sín til íslands,
hlaðin ýmsum nauðsynjum,
er þeir létu i skiptum fyrir
fisk o. fl. ...
Þetta er um 1856.
Og ekki lét Jón Sigurðsson
forseti þetla afskiptalaust,
frexnur en annað, sem hann
taldi að íslandi rnyndi verða
til liagsbóta. Stóð hann i
bréfaskiptum við ýnxsa fé-
sýslumenn í Noregi og aðra
áhrifamenn þar og hvatti þá
til viðskipta við íslcndinga.
Ekki kunnu íslendiiigar þó
strax, að hagnýla sér ýmis-
legt, sein Norðmenn kornu
með, auk timburs. Margir
þeirra „spekulanta“ norskra,
sem liingað höfðu komið ár
eftir ár, höfðu séð síld vaða
liér í torfum við strendur og
inni í fjöi-ðum. Þeirra tími
var þó ekki kominn, fremur
en liinna dönsku kaupmanna,
sem um sig hreiðruðu í búð-
um sínuin og töldu hvern
pening tvisvar, ef ekki oftar,
þegar inn á „kontorinn“ var
komið og guldu sauðsvörtum
almúganutn „skít úr hnefa“
fyrir það lítið, senx þeir
þurftu að láta dútla, liver
fyrir _ sína verzlun, og
skönnntuðu þeim sama al-
múga skannnir einar á
dönsku, þegar þrotinn var
skíturinn“ eða sú lélega
vara, sem goldin hafði verið
i verkalaun. Vel get eg þó
trúað þvi, að ýnxislegt liafi
verið öllu skárra um slíkt
hér á Seyðisfirði, en annars-
staðar var á landinu, vegna
þess að hingað slæddust
stundunx sæmilegir nxenn á
þessum árum.
Þorskur eða koli
veiddur í síldarnet.
Þeir, hinir norsku „speku-
lantar“, liöfðu stundunx nxeð
sér síldarnet, sem þeir seldu
landsmönnum. En lands-
menn notuðu þau þá ýmist
„senx þorskanet eða kolanet“.
Þvi að það hafði vei’ið reynt
þá, á ýmsum stöðunx, að
hægt var að draga fisk á land
án þess að fai’a á sjó, svo að
heitið gæti, cf að einhvei’jar
neta-tætlur væri til. Þetta
liafði vei’ið gert t. d. í Hafn-
arfirði og á Eyjafii’ði. En eg
geri ráð fyrii’, að Norð-
mönnunum hafi sárnað,
þegar þeir sáu síldai’netin,
senx þeir voru að koma með
hingað til þess að kenna
mönnunx að notfæra sér sild-
ina, notuð til þcss að „draga
fyi’ir“ allskonar fisk annan
en einmitt síld, — eða fisk,
senx þá var i litlu eða engu
vei’ði sem verzlunarvara.
En nxér skilst, að liugsun-
arhátturinn liafi þá verið eitt-
hvað á þessa leið: „Við þurf-
um ckki að vökna i fætui’na,
— nema einn eða tveir, þeir
sem netinu kasta úr pramnx-
anum, — aflann drögunx við
liinir svo á land — á þurru.“
Síld fleygt.
Þegar sild var í þessum
„fyx’irdráttum“ var lienni
venjulega fleygt að nxestu,
en hirtur „niatfiskui’inn“.
Danii', senx hér liöfðu vei’ið
um langan aldur og komið
nxeð sin „spekúlantskip" iixn á
livern fjörð og vog, meðfram
alli’i ströndinni, höfðu að
vísu séð síldina, en þeim
hafði ekki til hugar komið
að hún væri verzlunarvara,
og það var fjarri hugsunar-
hætti þeirra, að gera sér
nokkurt ómak eða Ieggja
nokkuð í kostnað til þess að
ná þessum afla.
Norðniennirnir, senx nú
jfórii að venja konxur sixiar
jhingað með tinxburfarma,
hvert sunxai’ið á fætur öðru,
litu öðruvjsi á þetta mál. Þeir
komusl sem sé að þeii’ri nið-
ui'stöðu, að hér væri um að
ræða gullnámu, sem svo væri
auðug, að ekki skipti það
máli, þótt langt væri sótt og
mikið lagt í hættu, tii þess að
vinna gullið.
I fyrrnefndri Síldai’sögu
Matth. Þói'ðarsonar, er bent
á bi’éf, sem Jón Sigurðsson
birti í Nýjunx félagsritum
1856, frá norskunx fésýslu-
manni um þet-ta efni, þar scnx
ástandinu er lýst í fáum orð-
uni. Þar ’segir svo:
„Næst þorsktegundum ætti
síldin að geta orðið íslend-
ingum hin mesta auðsupp-
spretta. Bróðii minn, sem var
á íslandi nýlega, sá ekkert
merki til þess í landi, að síld i
væri veidd eða verkuð, en úti
fyrir landinu rak hann sig á
fjarska stórar síldartorfur,
af þesskonar síldartegund,
sem honum virtist lík hinni
noi-sku sumai’síld. Og sé það
svo, þá ætti sannarlega land-
ar yðar að gei'a sér far um að
yeiða hana, því að hún er
dýr vara og útgengileg. Það
er kallað hér lítið, þegar fást
2 spesíur (8 kr.) fyrir tunn-
una af nýrri síld. Bróðir
minn sagði íslendingum frá
þessu, þeim í Reykjavík og
þar í kring, en þeir svöruðu
honum ofast nær, að þeir
hefði nóg af þorski og þyrfti
ekki síldina. Þetta svar myndi
fágætt annarsstaðar.“
Þessi stutti bréfkafli er
harla eftirtektarvei’ður. Hann
er hvorttveggja í senn:
Stuttoi’ður en ákaflega ljós
lýsing á ástandi og hugsun-
arhætti hér, unx miðja síð-
aslliðna öld, en unx leið spá-
dómsoi’ð, sem engan Islend-
ing óraði fyi’ir árið 1856, að
rætast myndi eins og raun
liefir á orðið.
Norðmenn
á Búðareyri.
Á Seýðisfirði var hugsun-
ai’liátturinn hinn sanxi og
ástandið svipað og hér hefir
verið lýst um þessar nxundir.
Sá er einn munurinn, en við-
ast hvar annarsslaðar, þar
senx Norðmennirnir konxu
nxeð þennan „gleðiboðskap
xmx sildina“, sem enginn liafði
trxi á, —: að hér væri betri að-
staða þá, en sennilega nolck-
ui’sstaðar annarsstaðar á
landinu, — fyrir Norðmenn-
ina, til þess að befjast lianda
sjálfir. Fjörðui’inn var full-
ur af síld, lxvert sumarið á
/
fætur öðru og ekkert, sem
framkvænxdir þeirra gæti
tafið og enginn atvinnurekst-
ui’, nema þá liin dauða-
vísu, en þar, sem þó var ör-
uggt fyrir xirillsku lians, og
einmitt þar. sém hátlúi’an
hafði lagí allt upp i hendur
nianna, til þess að gera sér
hina ágætu liöfn hagkvænxa,
mcð litlum tilkostnaði og
einnxitt þar, sen> nú eru öll
atvinnufyrirtæki kaupstað-
arins, svo að segja. Og það
bendir enn á fyrirliyggju-
leysi þeirra dönsku og unx
leið auðnuleysi þeirra, að
ekki höfðu þeir tímt þvi, að
gera bryggjur við Búðai’-
eyri, þar sem þeir hefði þá
getað lagt skipum sinum svo
að segja upp að landsteinum.
En við Fjarðarölduna, þar
senx þeir bjuggu unx sig, er
mikið útgi’ynni og þurfti því
að flytja á þungum bátum
varning þeirra, langar leiðir
utan af liöfninni, þegar upp
var skipað eða út.
Nú var að vísu sá ann-
marki á, fyi’ir þá dönsku, að
„yfir fljót var að fara“, þar
sem er Fjarðaráin.En ekki lét
Otto Wathne sér það fyrir
brjósli bi’enna, að kosta
sjálfur fyrstu brúna, sem
lögð var yfir þá ársprænu.
Það var stauiabrú, senx að
vísu i’eyndist ekki vel, þegar
til kom. En það var þá líka
AVathne, sem gekkst fyrir
því, að önnur trébrú var
byggð yfir ána, sem vel
dugði í röska þrjá áratugi.
Theódór Árnason
dæmda danska verzlun, sem j
einmitt hafði valið sér búsetuj
undir Býliól -— eða Bjólfi —
en liann sýndi það einnxitt
samtíihís, eða í’étt i sanxa
mund (1882) „svart á hvitu“,
að það hokur vildi liann ekki
lxafa. Hinsvegar völdu Norð-
mennii’nir sér lándnám á
Búðareyri, sunnan fjarðai’-
ins, — undir Strándatindi að
T ilk jnniiig
itfn attfimtuleij'óíMkráHmflit.
Atvinnulcysisskráning skv. ákvæðum laga nr. 57
frá 7. maí 1928, fer fram á í’áðningastofu Reykjavíkur-
bæjar dagana 4., 5. og 6. nóveinber þetta ár og eiga
hlutaðeigendur er óska að skrá sig skv. lögunum, að
gefa sig þar franx á afgreiðslutíma, kl. 10—12 f.h. og
1—5 e.h., hina tilteknu daga.
Boi’garstjórinn í Reykjavík.
RwwM&púðriö
j-'œst
nu a,
°9
l
rein
iftur í apótel i
ícetiiuöni
um.
uerzlunum.
Stúika óskast
í vefnaðarvöruverzlun nú þegar. Eingöngu prúð og
lipur stúlka kemur til greina.
Eiginhandarumsókn meÖ kaupkrcfu sendist blaÖ-
inu fyrir hádegi á laugardag, merkt: „Verzlun-18“
YIMIMIIMG
Frá og með 1. nóvember þangað til öðru vísi
verður ákveðið verður leigugjald fyrir vörubíla í
innanbæjarakstri sem hér segir:
Dagvmna kr. 19.16, með vélsturtum 21.97.
Eftirvinna kr. 23.69, með vélsturtum 26.50.
Naetur- og helgidagavinna 28.22, með vél-
sturtum 31.03.
Vörubílastöðin ÞRÖTTUR.