Vísir - 23.11.1946, Side 2

2
VlSlB
Langardaginn 23. nóvember 1946

FÖ R^TlL.wB ERNSKUSTÖÐVANNA
II!.
THEDDDR ARNASDN:
Skrafað við gamlan skrjóð um hið
nyja
Niðurl.
„Manst þú nokkuð, hversu
xnikið aflaðist það sumar hér
í Seyðisfirði ?“ spyr ég.
„Eg ])ori varla með ])að
að fara,“ svarar gamli mað-
ui’inn, „en mig minnir, að
það væri eitthvað um 40
þúsund tunnur,*) scm sagt
var að aflazt hefði. Og það
sauð líka hér í Kringlunni
allt sumarið. Já — þvílík ó-
sköp! Síldin var tckin alvcg
uppi í landssteinunum. ()g
svo sá dæmalausi gaura-
gangur og ákafi! Norðmenn-
irnir höfðu aldrci verið eins
fjölmennir og það suinar, og
kom það sér vel, og þó vant-
aði fólk, því að nóg höfðu
þeir af veiðarfærum. En
þetta spurðist, og upp úr því
fór fólkið að flykkjast liing-
að í striðum straiunum."
„Það hefir þá vei’ið „líf í
tuskunum“, eins og það er
kallað“, slcýt eg inn í til þess
að gefa gamla manninum
málhvíld, ])ví að nú komst
hann allur á loft og ætlaði
sér vai’la af.
Ekkert dund.
„Já, maður lifandi! Það
mátti nú segja. Þetta var allt
ein liringiða og þá létu menn
líka krumlurnar standa fram
úr ermatuskunum, og all-
ir unnu eitthvað við þetta,
senx vettlingi gátu valdið og
lxeimangengt áttu, hér í firð-
inum og úr næstu hyggðar-
lögum. Og þá var unnið, skal
eg segja þér, karl niinn. Það
var ekki ixeitt helvizkt dund
eða kák. Það var rekið á eft-
ír með harðri hendi, en })ó
var oftast nær kátína í rödd-
um þeirra, sem skipuðu fyr-
ir. Og eg lield, að einmitt
þetta sumar hafi menn hér
lært að lireyfa sig við viunu.
Og upj) úr því fóru menn að
minnsta kosti að reyna að'
bjarga sér, eins og ])að er
kallað.
En annars var þetta svo
mikil hringiða, að nú er
gangurinn i því orðiiin mér
óljós, svo að eg hýst við, að
þú græðir lítið á mér úr
þessu.“
„Nótabrúkin“.
„Ekki cr eg nú viss um
það,“ segi eg. En hitt er ann-
að mál, að þú ert húinn að
gera vel, því að eftir })essum
upplýsingum J)ínum ætti eg
nú að getíi þreifað mig á-
fram. En áður cn eg slejipi
þér, þætti mér vænt unf að
þú segðir méj’ eitthvað um
„nótabrúkin“ cða „nóta-
lögin“.
„Já, víst ætti eg að geta
S eyðisfirði.
-
Þessi mynd er af Búðareyrinni.
f’í) I>etta kemiir vel lieim
við það, sem scgir í síltiar-
sögunni.
það. En þau voru nú auð-
vitað nokkuð misjafnlega
skij)uð, eftir ])ví, hvort nóta-
hrúkin voru frá skútunum,
sem Norðmennirnir lcomu á
hingað, eða þau voru frá
þeim útgerðum, sem hér voru
heimilisföst.“
„Við sluilum ])á t. d. taka
eitthvert meðalhóf, eða að
þú reyndir að lýsa nóta-
hrúki, sem talið væri full-
skipað.“
„Eg I)ýst við, að þá muni
áhöfnin hafa vcrið einir 16
rnenn og einn maður, sem
stjórnaði og var nefndur
„nótahassi“. Allir urðu að
hlýða skipunum hans og það
upp á stundiná, því að þár
dugði ekkert hangs. Og allt-
af var víst valinn til ]>essa
starfa reyndur maður og
í'áðagóður. Þegar mörg voru
nótabrúkin á einum stað, eins
og oft var hér, var mikil
kej)pnin á milli þeirra, og
í'eið j)\í mikið á snarræði
nótahassanna, og þa náttúr-
lega líka þvi, að mennirnir
hefðu ekki af honum augun,
tæki á augabragði eftir öll-
um bendingum hans, — því
að stundum var farið hljóð-
lega og ekkert talað, og gerð-
ist þá allt með bendingum,
- og hregða \ ið hráð-snar-
lega, þegar liann gaf ein-
hverjar skipanir. Slíkt nóta-
hrúk múndi þá hafa þrjá
nótabáta, sem tóku einar 80
eða 90 tummr hver, vindu-
hát og tvo léttaháta (skekt-
ur) og þá höfðu þeir t. d.
fjórar nætur, mismunandi
stórar.*) Nú, og svo höfðu
þeir auðvitað langa kaðla,
til þess að fragta nætuniar
að lahdi, þegar svo har und-
ir að það var gert, háfa, iil
þess að ausa með síldinni úr
nótunum og ýmiskonar á-
höld önnur.
*) Ein nótin var stærst,
um 170 faðmar að lengd og
20 faðma djúp, öimui* 120
X ló faðmar, þá svokölluð
„lásnót“ 80 X 12 faðinar, og
loks „úrkastnót“, 25 Xó
faðma. Th. A.
í síldarleit.
Þegar síldin var ekki hér
inni á Kringlunni, var leitað
að henni út um allan ljörð.
Stóð nótabassinn j)á í stefni
annars léttahátsins, sem ró-
ið var með hægð á undan
hinum bátunum, og skimaði
hann í kringum sig í allar
áttir með kíkí. Þegar síldin
óð ekki, var svipazt um eft-
ir liigli. Stundum mátti lika
sjá, hvar síld var undir, af
lofthólum, sem koma uj)p
þai', sem síldartorfa er und-
ir, í sjó. Og enn mátti finna
.síldarlorfúr nieð lóði, sem
haft var úthyrðis í mjórri
línu.
Eg hýsl nú við," heldur
Sigbjörn áfram, „að vandi
uóta'nassanna hal'i ekki ver-
ið sérlega mikill, þegar síld-
in var hérna inni á Kringl-
unui, J)\í að t. <1. sumarið
1880 matti heita, að hægt
væri að moka henni ujij) úr
sjónum með liáfum. ()g þá
var ])að auðvitað aðalatriðið,
að hafa nógar og góðar næt-
urnar og nógan mannskap.
En auðvitað þurfti þó allt
að vera með ráðdeildarsemi
gerl og af snarræði. Og auð-
vitað var það ekki nóg, að
hafa marga mennina, heldur
reið mest á því, að þeir væru
handfljóíir og fljótir að
skilja og framkvæma allar
skipanir nólahássans. En
þegar torfurnar voru strjál-
ar, þurfti nótabassinn að at-
jhuga vandlega, hvernig sú
torfa hagaði sér, sem liann
hafði augastað á, áður en
hann gaf merki um að
kasta."
„Eg held, að þetta sé nú
að verða nokkuð ljóst fyrir
mér,“ segi eg.
Gamli maðurinn hlær við
og svarar: „Þá lield eg nú
að það komi sér bærilega
fyrir mig, því að skratta-
kornið sem cg man meira
um þetta. karl minn, ■ —
nema að þú kynnir að vilja
spyrjainúg eúahvers sérstak-
lega, sem eg gæti þá ef til
vill svarað.“
Kjörin.
Eg varð-að liugsa mig um
því að eiginlega Vissi eg ekki,
hvers cg átti að sjiyrja. En
ekki kunni eg' við að láta
karlinn kveða- inig í kútinn
og spyr þvi:
„Manstu nokkuð um kjör
þeirra, sem fengust við sild-
veiðarhar ?•“
„Ö-já, —- eitthvað rámar
mig í þau,“ svarar karl lúk-
Iaust, „því að þau þóttu
býsna góð í þann tíð þó að
ekki þætti miklir peningar
núna, í jieningaflóðinu. Nóta-
bassarnir höl'ðu 50 krónur
á viku og 14 aura af hverri
síldartunnu, en „liásetarnir“
í nótalaginu höfðu 28 krón-
ur um vikuna og 7 aura af
tunnunni, og þetta gat orðið
rnikið, þegar vel aflaðist. Það
var t. d. sagt, að frá því í
ágúst til nóvemberloka
haustið 1891 , liefði verið
i'lutt út síld héðan frá Seyð-
isfirði, fyrir hálfa aðra millj-
ón króna. Við vorum þá cin-
mitt að tala um það, að })að
væri dálaglegur skildingur,
sem nótahrúksmcnnirnir
myndu hafa í premíu þessa
mánuði. Og j)á man eg ann-
að ------
„Er það eitthvað merki-
legt?" spyr eg, því að mér
svnist karlinn taka andköf.
ísuð síld.
„Já, eg trúi að það sé dá-
litið merkilegt. Það var
| bjöm segir unx síldarleit, að
mér er sagt; að nótabassarnir
hafi meðal annara tækja
sinna haft eihs konar. vatns-
sjónauka. En haiin var ákaf-
lega einfalt áhald: ca. 1 met-
er að lengd, með rúðugleri í
botninum, en opinn í efri
endann, með handföngum á
hliðunum. Var })éssi kíkir
rekinn niður í sjóinn og í
hann rýnt. Og auðvitað sást
í lionum, cf síldartorfa var
ofarlega í sjó á'þeim stað,
sem þetta var reynt.
Síldin í nótinni
3—4 daga.
Eg þakka Sigbimi nú fyrir
alla þessa fræðslu og við
kveðjumst með kærleikum.
Og frásögn hans af síld-
veiðinni hér í Seyðisfirði á
þessu tímahili (1868—1880)
læt eg duga. Ilér er ;ið vísu
farið fljótt yfir sögu, en eg
hefi sannprófað, að rétt er
frá skýrt og ])að er aðal-
atriðið. Og þessi frásögn gef-
ur góða luigmynd um athal'n-
ir hér á þessu tímabili.
Ýmsum inætti svo að sjálf-
sögðu bæta við til lrekari
fróðleiks. Til dæmis því, að
j>að var venja, að láta síld-
ina vera í nótinni 3—4 daga
að minnsta kosti, áður en
hún var tekin uj)j) og söltuð,
því að hún var oft full af
átu, sem rotnaði i lienni og
skemmdi síldina, ef hún
fékk ekki tínia til að melta
1 nefnilega svoleiðis, að einu [ átuna, áður en hún var tekin
sinni héldu allir, að Wathne , uj)p.: Þannig stóð á því, að
væri genginn frá vitinu. —
Það var þegar hann tók upp
á því, að senda sildina í is
til Englands."
Þetta liafði eg ekki heyrt
fyrr. Eg hélt að það væri
níiklu nýrri „uppfinning", að
senda afla héðan á ís. En
þarna liefir Wathne verið á
undan sírium tíma sem oftar.
„Hverriig lánaðist þetta?"
spyr eg.
„F.g trúi, að það liafi lán-
ast ágætlega," segir Sigbjörn.
„Það var sagt, að hann fengi
miklu meira fyrir þessa síld
en saltsíldina, — nii og svo
spöruðust auðvitað vinnu-
launin við söltunina. Og
j)að þó.tti okkur hérna ekk-
ert varið í.“
„Eg held eg hafi nú ekki, meðaltali 30 krónur fyrir
vit á að spyrja um fleira,"! tunnu hverja, og að útflutn-
jiað gat komið fyrir, ef á
skall ofviðri, á meðan síldin
var í lásum, að meira og
niinna tajiaöisl úr nótunum.
Síldin var hálsskorin og
flokkuð cftir stærð í tunn-
urnar. Tunnurnar voru af
furu og vatn látið standa í
þeim, áður en þær vom
saltaðar, lil ]>ess að þétta
þær. Dagihn eftir að síldin
var söltuð, vorii tunnurnar
slegnar aftur og fyltar sterk-
um saltlegi.
Verð á síld
misjafnt.
Verð á sildinni mun hafa
verið ákaflega misjafnt á
þessum árum. En árið 1880
er talið að fengizt liafi að
sagði eg, og jiað var satt.
En síðan eg átti þetta sam-
tal við Sigbjöni gamla, liefi
eg getað aflað mér frekári
upplýsinga um liinn svo-
nefndu nólahrúk og veiðiað-
ferðina á þessum árum, og
sannfærazt um, að þessi ein-
falda lýsing Sigbjörns
gamla er raunar alveg full-
nægjandi, með þcim athuga-
semdum, gem eg hefi skotið
inn í hana, eftir upplýsing-
um frá áreiðanlegum heim-
ildum, —- fullnægjandi til
þess að fá hugmynd imi það
helzta sem gerðist og hvemig
veiðin fór íkkrri.' ’ Því ínætti
þó bæta við, til gamans, í
sambandi við það sem Sig-
ingur síldar frá Seyðisfirði
það ár hafi numið um einni
milljón króna. Þó eru eltki
til nákvæmar skýrslur uni
þennan útflutning, og Jiykir
Frh. á 7. síðu.
Nýkomi&
frá Danmörku:
Agúrku-salat
Asíur
Picaliili
Appelsínumarmelade
Hindberjamarmelade
IjetjL Vtiit h.ý.