Vísir - 20.12.1946, Blaðsíða 6

VlSIR
Föstudaginn 20. desember 1946
Ný útgáfa íslendinasagna.
I—VI. Guðni Jónsson
bjó til prentunar. —
> . XXXII+439, X+475,
• ; X+483, X+445, IX+
486. — íslendingaútgáf-
án, Hrappseyjarprent,
Reykjavík 1946.
Islendingasögur virðast nú
vera komnar í hágengi, og er
það að maklegleikum, þó
ekki séu • þær allar jafn-
skemmtilegar eða merkileg-
ar. Lengi vel var það svo, að
engin útgáfa af þeim var til,
svo kom útgáfa Sigurðar
Kristjánssonar, og var hún
um rúmt 40 ára skeið eina
útgáfan. Þá hófst fornrita-
útgáfan, sem miðar ákaflega
hægt áfram og er pi-ýðis-
falleg og góð það sem hún
enn nær, sem þó er ærið
skammt. Hún var hugsuð
sem alþýðuútgáfa og var og
er ódýr eftir frágangi, en
mér hefir alltaf fundizt skýr-
ingar við hana ekki vera
rétt við alþýðu hæfi; mér
þykja þær bera of mikinn
keim af málfræðingum, en
skýringar á því sviði munu
koma almenningi að litlu
haldi. Hins vegar þykja mér
sögulegar og þó aðallega
menningarsögulegar skýring-
ar alltof fáar og fáskrúðugar,
þvi almenningur mun lesa
efni sagnanna, en ekki sér-
staklega orðin, og eru slíkar
skýringar bráðnauðsynlegar
til skilnings á því. Þá var
af Menningarsjóði rult í al-
menning útgáfum á nokkr-
um sögum og sýnist eiga að
verða framhald á því. Þær
útgáfur eru þó svo leiðinleg-
ar utan um sig, að þær ná
engri hylli, enda óskiljanlegt
í hvaða skynsömum tilgangi
var stofnað til þeirrar út-
gáfu. Nú kemur loks þessi
útgáfa —¦ fyrri helmingur
hennar — og rennur út, að
því að niér er sagt, og má því
vel orða það, að lengi taki
sjórinn við.
Það er ekki að orðlengja
það, að útgáfa 'þessi nær
prýðilega þeim tilgangi sín-
um að vera ódýr alþýðuút-
gáfa, en forðast jafnprýði-
lega þau sker, sem slíkum út-
gáfum hættir við að rekast
á. Það á nefnilega nokkuð
erfitt með að fara saman hjá
útgáfu að vera ódýr en þó
falleg að frágangi hið ytra
og innra. Hinum mögru
kúm dýrleikans hættir þá við
að gleypa hinar feitu kýr
góða frágangsins og jafnvel
töluvert meira, þar sem er
smekkur almennings á ytra
útiliti og snyrtilegan búning.
Hér hefir tekizt að sameina
jþetta, þvi útgáfan er í senn
bæði verðlág og virðuleg.
Pappir er ágætur, prent fall-
egt og gott, letur skýrt óg
greinilegt, og' skemmtilegur
Kþphafsstafur í upphafi
hverrar sögu, en bandið er
bæði Vandað qg áferðarfall-
egt og virðist skinnið í þvi
vera mjög traust. Er þetta
allt svo úr garði gert, að cng-
inn sem handléki útgáfuna,
án þess að þekkja verðið,
myndi láta sér detta í hug,
að hér væri útgáfa, er hefði
það að markmiði að vera
sérlega ódýr. Um þann kost
verður henni þó ekki neitað.
Nú er að vísu allt vel um það,
að bækur séu snotrar og að-
laðandi á ytra borðið, en það
er um þær eins og mannfólk-
ið, að allt véltur sam't á hin-
um innri kostum. Eg hefi
auðvitað ekki getað gengið
úr skugga um* það, hvernig
útgáfunni ber saman við við-
urkennd handrit eða útgáfur,
en nafn útgefandans, Guðna
magisters Jónssonar er þar
nægileg trygging, svo vel er
hann kunnur af fyrri útgáf-
u'm fornrita og að lærdómi í
fornum fræðum. Þetta er
textaútgáfa og fylgja henni
i heild sinni ekki aðrar skýr-
ingar en visnaskýringar. Það
nægir auðvitað fullkomlega
til alls hversdagslegs lesturs,
enda þótt ekki hefði spillt
efnislegar skýringar sem
hins vegar hefðu hlotið að
gera útgáfuna miklu dýrari.
Fræðimönnum- þeim, er
kanna þurfa og nota efni
sagnanna, kemur útgáfan og
að fullu gagni.
Niðurskipun sagnanna er
eðlileg — aðallega ef tir lands-
hlutum — og hefir útgeTandi
skotið inn kapítulafyiirsögn-
um, því þær eru óvíða í sög-
unum; vera má að þetla verði
einhverjum til hagræðis, en
hvorki, þykir mér þetta lýta
né prýða útgáfuna. Greina-
skilin, sem útg. hefir sett i
kapítulana eru hirisvegar
tvímælalaust til bóta. Þykir
mér vera sá höfuðkoslur á
útgáfunni, að telja verður að
hún skari um nolhæfi fram
úr öðrum lieildarúlgáfum
sagnanna, að henni á að
fylgja staða- og mannanafna-
registur yfir þær allar í einu
bindi. Hver hægðarauki vcrð-
ur að því, getur sá einn ski.I-
ið, sem oft hefir þurft að
pæla í gegnum sögurnar
margar, eða jafnvel allar, til
þess að tína saman það, sem
þær hafa að geyma um sama
mann eða stað. í þessu sam-
bandi mætti spyrja, hvort
enginn hefði kjark í s^r til að
semja og gefa út efnisregist-
ur yfir sögurnar líkt og efn-
isregistur Hugos kardínála —
hina svo kölluðu concordant-
iu — yfir biblíuna, því eflir
það yrði vandalaust að nota
sögurnar. Ufgefandinn hefir
látið fljóta með nokkrar sög-
ur frá seinni öldum — jafn-
vel frá 19. öld —, er segja frá
atburðum á söguöldinni. Er
þar farið allgreinilega.út fyr-
ir þau mörk, sem Islendinga-
sögum venjulega hingað til
hafa verið sett, að telja til
þeirra þær einar sögur, er
samdar eru til forna. Utgef-
andi segir það alveg satt, að
kveikirnir í þessum ungu
„íslendingasögum" eru sízt
veikari en i hinum fornu, en
ef hinar viðurkenndu skorð-
ur eru ekki lálnar sta-nda,
gæti orðið síðfengin vissa
fyrir því, að búið væri að
gefa þær út allar, því alltaf
væri það yfirvofandi, að ein-
hver fyndi upp á því að
skrifa nýja „íslendingasögu".
Ekki þurfa kaupendur út-
gáfúnnar þó að telja sig
svikna á þessu, því þeirra er
sá gróði að fá meira fyrir fé
sitt. En eg hefði kunnað bet-
ur við, að þessar sögur hefðu
að minnsta kosti verið hafðar
sér í dilk, enda þótt þær hefðu
verið látnar fylgja safninu.
Að sök getur þetta þó alls
eklci komið, þvi hverju biudi
fylgir stuttur en laggóðurfor-
hiáli, er gerir nægilega grein
fyrir hverri sögu, og þá þess-
um sögum Iíka. 1 þessuin dilk
hdfði þá einnig mátt hafa
ævinlýrasögurnar eiris og
Viglundarsögu og Ketilríðar,
Bárðar sögu Snæfellsáss,
Kjalnesingasögu og aðrar
slikar. Fyrsta bindinu fylgir
slult en glöggt og gott yfirlit
yfir eðli ög gildi sagnarma,
enda þólt eg sé ekki sammála
öllu, sem þar er sagt. Eglveit,
að því er almennt trúað, að
Ari fróði hafi ritað tvær Is-
lendingabækur, en éiris og
eg áður hefi sagt í ritdómi —
einmitt hér i Vísi — þykir
inér sennilegast, að aldrei
hafi verið nema ein; þá held
eg að meiri brögð séu að því,
en útg. heldur fram, að höf-
undar lýsi menningarháttum
sinnar samtiðar en tiðarinn-
ar, sem þeir ælla að lýsa. Um
slík'l má þó alltaf deila.
Þessi útgáfa Islendinga-
sagna er merkileg að því, að
það fylgir henni loforð um
að hún verði annað og meira
en þetta, að hún verði að
verulegu leyti útgáfa á forn-
bókmenntum vorum í
óbundnu máh'. Víðtækara
hefði loforðið þó að skað-
lausu mátt vöra og einnig
mátt ná til útgáfu af Grágás,
Járnsíðu og Jónsbók,- Post-
ulasögum, Hcilagra manna
sögum, Maríu sögu og ýmsu
smálegu fleiru. En slíkt safn
yrði alveg ómelanlegur gim-
sleinn og útgáfan stór fjár-
sjóður öllum íslendirigum.
Nú eru tvær útgáfur Is-
lendinga sagna á ferli, þessi
útgáfa og úlgáfa Sigurðar
Kristjánssonar, og gela þær
vel haldizl samsíða bagalausl,
þyí verksvið þeirra er ærið
ólikt. Utgáfa Sigurðar átti frá
upphafi að vera heildarút-
gáfa, eins pg líka vel má kalla
hana, en hún átti eirinig að
bæta úr þörfu manna fyrir
einstakar Islendingasögur,
og var henni því háttað svo,
að hver saga um sig var sjálf-
stæð heild með titilblaði og
registri, og voru þær seldar
einstakár, ef vildi. Auðvitað
seldust sögurnar misvel, svo
að sumar þurfti að endur-
prenta, meðan nóg var af
öðrum, og hefir það eðlilega
sett mjög greinilegan svip á
útgáfuna, sem fýrir bragðið
er orðin allhöttótt, bæði um
pappír og prent. Utgáfa Sig-
úrðar Kristjánssonar mun
enn halda sínu gildi fyrir þá,
sem kaupa vilja einslakar
sögur eða hafa ekki efni á að
kaupa heildarútgáfuna, nenia
í smásmökkum. Hin nýja út-
gáfa er aftjur á móti órjúf-
andi heild, og verða einstak-
ar sögur ekki seldar úr henni,
heldur er hún ætluð þeim, er
allt vilja kaupa i senn. Hafa
úlgáfurnar þvf hvor um sig
nokkuð til síns ágætis i þessu
efni, en eg býst þó við, að
þeir, sem allar sögurnar
•girnast, muni frekar hallast
að nýju útgáfunni. Sjálfur
býst eg nú við að halda
tryggð Við gömlu útgáfuna
og ekki sízt fyrir það, að eg
hefi með ærna fyrirhöfn
reiknað út ársetningu fleslra
viðburða i sögunum og
merkt hana á réttum stað á
spássiu gömlu útgáfunnar, og
þó nýja útgáfan hefði verið
lil þá, held eg, að eg hefði
samt naumast tímt að spilla
svo fallegum grip með krabb-
inu úr mér.
Guðbr. Jónsson.
tónlistarinnar.
Saga
Á íslenzku er fyrir
skemmstu komið út slutt en
glöggt og greinargott yfiiiit
um sögu evrópskrar
tónlislar, og er þetta fyrsta
tónlistarsöguágrip sem birt-
ist á íslenzku.
Höfundur bókarinnar er
Sigrid Rasmussen, en Hall-
grimur Helgason, tónskáld,
islcnzkaði. Utgefandi er út-
gáfufyrirtækið Gígjan. Á ís-
lenzku heitir bókin „Saga
tónlistarinnar í frumdrátt-
uin".
Bókinni er skipt í 14 meg-
inkafla, sem hér segir: Söng-
ur fornkirkjunnar, Alþýðu-
söngur á miðöldum, Þróun
fjölraddaðs söngs, Söngur
mótmælenda, Endurreisnar-
tímabil tónlistarinnar, Öpera
baroktímans, Önnur söng-
fornr baroktímans, Hljóð-
f.æralistin frani til 1750, Bacþ-,
og Hiindel, Heiðstefnan í
tónlistinni, Nítjánda öldin,
Dönsk lónlist, Straumar nýja
límans, Viðbætir, og að lok-
um er stutlur eftirmáli eftir
Hallgrím Helgason.
I ])essum ef lirmála kemst
Ilallgrimur m. a. svo að
orði: „Enda þótt ekki hafi
stærra verk orðið fyrir vali
til þýðingar, þá mun þó mega
telja þessa stuttu bók geyma
gott yfirlit yfir þróun þeirr-
ar baráttu, sem maðurinn
hefir háð i Norðurálfu til
þess að stilla æ betur Saman
hina margvíslegu tóna
mannsraddaV og hljóðfæris.
Að endingu vil eg óska
þess, að þetta yfirlit megi
stuðla að auknum skilningi
á tónlistinni og hlutverki
hennar með timanum. Upp-
eldi til söngs og hljóðfæra-
leiks verður að teljast óhjá-
kvæmilegur þáttur í mennt-
un hvers einasta þjóðfélags-
þegns, svo mjög sem list tón-
anna setur mark sitt á dag-
lega umgengni og alla hátt-
visi mannsins."
Það var upphaflega ætlazt
til að þessu ágripi fylgdi einn-
ig hliðstætt ágrip af íslenzkri
tónlistarsögu, en horfið frá
því ráði aftur með þv^ að
„íslenzkri tónlist 5rrði hasl-
aður sérstakur og sjálfstæð-
ur völlijr í íslenzkri sagn-
ritun."
Áhugi fyrir tónlist hefir
farið ört vaxandi hér á landi
siðustu árin og hlýtur þetta
litla en handhæga bókarkv^r
því að verða vel þegið af al-
menningi.
Víkingurinn
eftir Marryat.
Hér á landi kannast allir
við skáldsagnahöfundinn
Marryat. Bækur hans eru
spennandi og vinsælar. Þó
mun Víkingurinn vera sú
saga hans, seni mestri- hylli
hefir náð á Islandi. FjTÍr
mörgum árum, þegar sagan
var að birtast í „Nj'jum
kvöldvökum", voru dagarnir
taldir me"ð eftirvæntingu,
þegar von var á nýju hefti.
Kvöldvökurnar frá þeim ár-
um voru lesnar upp til agna.
Nú er Víkingurinn kominn
á ný í fallegri útgáfu. Þau
kvöldin verða ekki lengi að
líða, sem lesendur hafa Vík-
inginn milli handanna. Bók-
in er 225 bls. og kostar að-
eins 17 krónur.
Ævintýn J&anda
börnum.
Félagsútgáfan á Akureyri
hefir gefið út fjögur falleg
ævintýrahefti, préntuð á
myndapappír og - skreyfT
f jölda mynda. Ævintýrin eru
úr flokki hinna sígildu ævin-.
týra, sem alltaf eru ný og
á,vallt eftirlæti allra barna.
Þetta eru ævintjrrin af Stíg-
vélaða kisa, Tuma þumal,
Sagan af Ríkarði enska, og
kettinum hans' og svo hið
undur fagra ævintýri
Kolskör.
Þessi ævintýri eru ætluð
yngstu Iesendunum. Þau hafa
staðizt próf áranna. Þau eru
jafn fögur í dag eins og þeg-
ar þau voru fyrst skráð, og
börnin geta lesið þau dag
eft'ir dag, þar til þau kunna
ævintýriri utanbókar.
Hef tin eru öll svo ódýr, áð
það má leggja þau í hvern
jólapakka, og þau munu
auka ánægju á hverju lieim-
ili. Adv,