Vísir - 20.12.1946, Blaðsíða 6

6
Ný útgáfa íslendinasagna.
I—YI. Guðni Jónsson
bjó til prentunar. —
XXXII+439, X+475,
X+483, X+445, IX+
486. — íslendingaútgáf-
an, Hrappseyjarprent,
Reykjavík 1946.
íslendingasögur virðast nú
vera komnar í hágengi, og er
það að maklegleikum, þó
ekki séu ♦ þær allar jafn-
skemmtilegar eða merkileg-
ar. Lengi vel var það svo, að
engin útgáfa af þeim var til,
svo kom útgáfa Sigurðar
Kristjánssonar, og var hún
um rúmt 40 ára skeið eina
útgáfan. Þá hófst fornrita-
útgáfan, sem miðar ákaflega
Iiægt áfram og er prýðis-
falleg og góð það sem hún
enn nær, sem þó er ærið
skammt. Hún var hugsuð
sem alþýðuútgáfa og var og
er ódýr eftir frágangi, en
mér hefir alltaf fundizt slcýr-
ingar við liana ekki vera
rétt við alþýðu liæfi; mér
þykja þær bera of mikinn
keim af málfræðingum, en
skýringar á því sviði munu
koma almenningi að litlu
lialdi. Hins vegar þykja mér
sögulegar og þó aðallega
menningarsögulegar skýring-
ar alltof fáar og fáskrúðugar,
því almenningur mun lesa
efni sagnanna, en ekki sér-
staklega orðin, og eru slílcar
skýringar hráðnauðsynlegar
til skilnings á því. Þá var
af Menningarsjóði rutt í al-
menning útgáfum á nokkr-
um sögum og sýnist eiga að
verða framliald á því. Þær
útgáfur eru þó svo leiðinleg-
ar u(an um sig, að þær ná
engri hylli, enda óskilianlegt
í livaða skynsömum tilgangi
var stofnað til þeirrar út-
gáfu. Nú kemur loks þessi
útgáfa —' fyrri helmingur
hennar — og rennur út, að
því að mér er sagt, og má því
vel orða það, að lengi taki
sjórinn við.
Það er ekki að orðlengja
það, að útgáfa 'þessi nær
prýðilega þeim tilgangi sín-
um að vera ódýr alþýðuút-
gáfa, en forðast jafnprýði-
lega þau skcr, sem slíkum út-
gáfum hættir við að rekast
á. Það á nefnilega nokkuð
erfitt með að fara saman hjá
útgáfu að vera ódýr cn þó
falleg að frágangi liið ytra
og innra. Hinum mögru
kúm dýrleikans hættir þá við
að gleypa liinar feitu kýr
góða frágangsins og jafnvel
töluvert meira, þar sem er
smekkur almennings á ytra
útiliti og snyrtilegan búning.
Hér hefir tekizt að sameina
þetta, því útgáfan er í senn
bæði verðlág og virðuleg.
Pappír er ágætur, prent fall-
egt og gott, letur skýrt ög
greinilegt, og’ skemmtilegur
uþpliafsstafur í upphafi
hverrar sögu, en bandið er
bæði vandað og áferðarfall-
egt og virðist skinnið í því
vera mjög traust. Er þetta
allt svo úr garði gert, að eng-
inn sem liandléki útgáfuna,
án þess að þekkja verðið,
myndi láta sér detta i hug,
að hér væri útgáfa, er hefði
það að markmiði að vera
sérlega ódýr. Um þann kost
verður henni þó eklci neitað.
Nú er að vísu allt vel um það,
að bækur séu snotrar og að-
laðandi á ytra borðið, en það
er um þær eins og mannfólk-
ið, að allt véltur samt á liin-
um innri kostum. Eg liefi
auðvitað ekki getað gengið
úr skugga unf það, hvernig
útgáfunni her saman við við-
urkennd handrit eða útgáfur,
en nafn útgefandans, Guðna
magisters Jónssonar er þar
nægileg' trygging, svo vel er
hann kunnur af fyrri útgáf-
um fornrita og að lærdómi í
fornum fræðum. Þetta er
textaútgáfa og fýlgja henni
í hpild sinni ekki aðrar slcýr-
ingar en vísnaskýringar. Það
nægir auðvitað fullkomlega
til alls hversdagslegs lesturs,
enda ])ótt ekki liefði s])illt
efnislegar skýringar sem
hins vegar Iiefðu hlotið að
gera útgáfuna miklu dýrari.
F ræðimönnum þeim, er
kanna þurfa og nota efni
sagnanna, kemur útgáfan og
að fullu gagni.
Niðurskipun sagnanna er
eðlileg — aðallega eftir lands-
hlutum — og liefir útgSfandi
skotið inn kapítulafyrirsögn-
um, því þær eru óvíða í sög-
unum; vera má að þetla verði
einhverjum til liagræðis, en
hvorki. þykir mér þetta lýla
né prýða útgáfuna. Greina-
skilin, scm útg. hefir sclt í
kapítulana eru hinsvegar
tvimælalaust til hóta. Þykir
mér vera sá höfuðkostur á
útgáfunni, að telja verður að
lnin skari um nothæfi fram
úr öðrum heildarútgáfum
sagnanna, að henni á að
fylgja staða- og mannanafna-
registur yfir þær allar í einu
bindi. Iiver hægðarauki vei’ð-
ur að því, getur sá einn skil-
ið, sem oft liefír þurft að
pæla í gegnum sögurnar
nxargar, eða jafnvel allar, til
þess að tína saman það, sem
þær liafa að geynxa um sama
mamx eða stað. í þessu sam-
handi mifetti spyrja, hvort
enginn hefði kjark í s<u’ til að
semja og gefa út efnisregist-
ur yfir sögm-nar líkt og efn-
isx-egistur Hugos kardínála —
hina svo kölluðu coixcordant-
iu — yfir biblíuna, því eftir
það yrði vandalaust að nola
sögumar, Útgefandinn hefir
látið fljóta með nokkrar sög-
ur frá seinni ölduixx — jafn-
vel frá 19. öld —, er segja frá
atburðum á söguöldinni. Er
þar fai-ið allgreinilega út fyx’-
ir þau nxörk, sem íslendinga-
sögum venjulega liingað til
hafa vex-ið sett, að telja til
þeirra þær cinar sögur, er
Föstudaginn 20. desember 1946
V I S I R
samdar eru til forna. Útgef-
andi segir ])að alveg satt, að
kveikirnir i þessunx ungu
„íslendingasögum“ eru sízt
veikari en i hinum fornu, en
ef hinar viðurkenndu skorð-
ur eru ekki látnar sta-nda,
gæti orðið siðfengin vissa
fyrir því, að húið væri að
gefa þær út allar, því alltaf
væri það yfirvofandi, að ein-
hver fyndi upp á þvi að
skiáfa nýja „Islendingasögu“.
Ekki þurfa kaupendur út-
gáfúnnar þó að telja sig
svikna á þessu, því þeirra er
sá gróði að fá meira fyrir fé
sitt. En eg hefði kunnað het-
ur við, að þessar sögur liefðu
að minnsta kosti verið hafðar
sér í dilk, eixda þótt þær hefðu
verið látnar fylgja safninu.
Að sölc getur þetta þó alls
ekki komið, því liverju bindi
fvlgir stuttur en laggóðurfor-
nxáli, er gerir nægilega grein
fyrir liverri sögu, og þá þess-
um sögunx líka. 1 þessunx dilk
hefði þá eiixnig íxiátt hafa
ævinlýrasögurnar eins og
Vígliuxdarsögu og Ivetilríðar,
Bárðar sögu Snæfellsáss,
Kjalnesingasögu og aðrar
slikar. Fyrsta bindinu fylgir
stult en glöggt og gott yfirlit
yfir eðli ög gildi sagnanna,
enda þótl eg sé ekki sammála
öllu, sem þar er sagt. Eglveit,
að því er almennt trúað, að
Ari fróði hafi ritað tvær ís-
lendingabækur, en eins og
eg áður hefi sagt i ritdómi —
einmitt liér í Vísi — þykir
mér sennilegast, að aldrei
Iiafi verið nema ein; þá held
eg að meiri brögð séu að því,
cn útg. lieldur fram, að liöf-
undar lýsi menningarliáttum
sinnar sanxtíðar pn tíðarinn-
ivr, séixi þeir ælla að lýsa. Um
slikt íxxá þó alltaf deila.
Þessi útgáfa fsléndinga-
sagna er merkileg að þvi, að
það fylgir hcnni loforð um
að liún verði annað og meira
eix þetta, að liún verði að
verulegu leyti útgáfa á forn-
bóknxenntum vorum í
óhundnu nxáli. Viðtækara
liefði loforðið þó að skað-
lausu mátt véra og einnig
nxátt ná til útgáfu af Grágás,
Járnsíðu og Jónsbók, Post-
ulasögum, Ilcilagra manna
sögum, Maríu sögu og ýnxsu
smálegu fleiru. En slíkt safíi
yrði alveg ómetanlég’ur gim-
steinix og útgáfan stór fjár-
sjóður öllunx íslendiixgum.
Nú eru tvær útgáfur ís-
lendinga sagna á ferli, þessi
útgáfa og útgáfa Sigurðar
Krisljánssonar, og geta þær
vel háldizl samsíða hagalaust,
því verlcsvið þeirra er ærið
ólíkt. Útgáfa Sigurðar átti frá
upphafi að vera lieildarút-
g'áfa, cins og líka vcl má kalla
Iiana, en luín átti einiiig að
bæta úr þörfu manixa fyrir
einstakar íslendingasögur,
og var henni þvi liáttað svo,
að hver saga um sig var sjálf-
slæð heild með titilhlaði og
registri, og voru þær seldar
einslíikar, ef vildi. Auðvitað
seldust sögurnar nxisvel, svo
að sumar þurfti að endui’-
prenta, nxeðan nóg var af
öði’um, og hefir það eðlilega
sett mjög greinilegan svip á
útgáfuna, sem fýrir bragðið
er orðin allhöttótt, hæði unx
pappír og prent. Útgáfa Sig-
urðar Ivristjánssonar mun
enn lxalda sinu gildi fyrir þá,
senx kaupa vilja einslakar
sögur eða liafa ekki efni á að
kaupa heildarútgáfuna, nema
í smásnxökkum. Ilin nýja út-
gáfa er aftjur á íxxóti órjúf-
andi lieild, og verða einstak-
ar sögur ekki seklar úr henni,
lieldur er lxún ætluð þeim, er
allt vilja kaupa í senn. Hafa
úlgáfurnar því hvor um sig
xiokkuð til síns ágætis í þessu
efni, en eg hýsl þó við, að
þeir, senx allar sögurnar
,-girnast, muixi frekar lxallast
að nýju útgáfunni. Sjálfur
hýst eg nú við að halda
tryggð við gömlu útgáfuna
og ekki sízt fyrir það, að eg
liefi með ærna fyrirhöfn
reiknað út ársetningu flestra
viðburða í sögununx og
merkt liana á réttum slað á
spássíu gömlu útgáfuixnar, og
þó nýja útgáfan liefði verið
til þá, lield eg, að eg liefði
samt naumast tímt að spilla
svo fallegum grip með krabh-
inu úr ixxér.
Guðbr. Jónsson.
----+—
fónlisfarinnar.
Saga
Á íslenzku er fyrir
skemnxstu komið út stutt exx
glöggt og greinargolt yfirlit
uixx sögu evrópskrar
tónlislar, og er þetta fyrsta
tónlistarsöguágrip senx hirt-
ist á íslenzku.
Höfundur hókarinnar er
Sigrid Rasmussen, en Ilall-
grímur Ilelgason, tónskáld,
islenzkaði. Útgefandi er út-
gáfufyrirtækið Gigjan. Á ís-
lenzku heitir hókin „Saga
tónlistarinnar í frunxdrált-
unx“.
Bókinni er skipt í 14 meg-
inkafla, sem liér segir: Söng-
ur fornkirkjunnar, Alþýðu-
söngur á miðöldum, Þróun
fjölraddaðs söngs, Söngur
m ó I mælenda, Endurreisnar-
tímahil tónlistarinnar, Úpera
baroktímans, Önnur söng-
fornx baroktínxans, Hljóð-
færalistin fram til 1750, Bacþ.
og Handeí, Heiðslefnan í
tónlistinni, þíítjánda öldin,
Dönsk tónlist, S’traumar nýja
tínians, Viðhætir, og að lok-
um er stuttur eftirmáli eflir
Hallgrim Helgason.
I þessunx eflirnxála kemst
Hallgrinxur m. a. svo að
orði: „Enda þótt ekki liafi
stærra verk orðið fyrir vali
til þýðingax’, þá nxun þó mega
telja þessa stuttu bók geyma
gott yfirlit yfir þróun þeirr-
ar bax-áttu, sem maðurinn
hel’ir liáð í Norðurálfu til
þess að stilla æ betur saman
hina mai’gvíslegu tóna
mannsraddaV og hljóðfæris.
Að endingu vil eg óska
þess, að þetta yfirlit megi
stuðla að auknuni skilningi
á tónlistinni og hlutvei’ki
hennar með tínxanunx. Upp-
eldi til söngs og hljóðfæi-a-
leiks verður að teljast óhjá-
kvæmilegur þáttur í mennt-
un livers einasta þjóðfélags-
þegns, svo nxjög sem list tón-
anna setur nxark sitt á dag-
lega unxgengni og alla liátt-
vísi mannsins.“
Það var upphaflega ætlazt
til að þessu ágripi fylgdi einn-
ig hliðstætt ágrip af íslenzkri
tónlistarsögu, en horfið frá
þvi ráði aftur nxeð þvh að
„íslenzkri tónlist yrði liasl-
aður sérstakur og sjálfstæð-
ur völliir i íslenzkri sagn-
ritun.“
Áhugi fyi’ir tónlist hefir
farið ört vaxandi liér á landi
siðustu árin og hlýtur þetta
litla en handhæga bólcarkv^r
þvi að verða vel þegið af al-
mcnningi.
----♦-----
Víkingurinn
eftir Mairyat.
Hér á landi kannast allir
við skáldsaghahöfundinn
Marryat. Bæluir hans ei*u
spennandi og vinsælar. Þó
nxun Víkingurinn vera sú
saga lians, seni mestri liylli
hefir náð á Islandi. Fyrir
nxörgum árum, þegar sagan
var að hirtast í „Nýjunx
kvöldvökunx“, voru dagai’ilir
taldir me"ð eftirvæntingu,
þegar von var á nýju hefti.
Kvöldvökurnar frá þeinx ái*-
unx voru lesnar upp til agna.
Nú er Víkingui’inn komimx
á ný í fallegri útgáfu. Þau
kvöldin vei’ða ekki lengi að
líða, sem lesendur liafa Vík-
inginn milli handanna. Bók-
in er 225 bls. og kostar að-
eins 17 krónur.
Ævintýri handa
bömum.
Félagsútgáfan á Akureyi’i
hefir gefið út fjögur falleg
ævintýrahefti, préntuð á
nxyndapappír og . skreytF
fjölda mynda. Ævintýrin eru
lir flokki hinna sígildu ævin-
týra, sem alltaf eru ný og
ávallt eftirlæti allra barna.
Þetta eru ævintýrin af Stíg-
vélaða kisa, Tuma þurnal,
Sagan af Ríkai’ði enska, og
kettinum hans/ og svo hið
undur fagra ævintýri
Kolskör.
Þessi ævintýri eru ætluð
yngstu lesendunum. Þau hafa
staðizt próf áranna. Þau eru
jafn fögur i dag eins og þeg-
ar þau voru fyrst skx’áð, og
höniin geta lesið þau dag
eftir dag, þar til þau kunna
ævintýrin utanbókar.
Heftin eru öll svo ódýr, áð
það má leggja þau í hvern
jólapakka, og þau nxunu
auka ánægju á hverju heim-
ili. Adv.