Vísir - 21.12.1946, Blaðsíða 2

2
Laugardaginn 21. desember 194ð
V 1 S I R
Æ leksis Kivi — faöir
finnsku skáMsöffunnar ?
Hinn 10. október s. 1. var
„Dagur bókarinnar“ haldinn
hátíðlegur í Finnlandi.
Bóksalar rö'ðuðu finnsk-
nm úrvalsbókum í búðar-
gluggana og í Helsingfors
minntust bæði sænsku- og
finnskumælandi Finnar dags-
ins með bókmenntadagskrá.
Sænsku Finnarnir í Sænska
leikhúsinu og finnsku Finn-
arnir í Kansællisteatteri
(þjóðleikhúsinu).
Það var engin tilviljun, að
„Dagur bókarinnar“ var
lialdinn hinn 10. okt. Það var
heldur engin tilviljun, að í
sýningargluggum bóksal-
anna- voru einkum bækur
eftir einn liöfund og einn
liðurinn í bókmenntaliátiða-
liöldum kvöldsins voru há-
tíðasýningar á leilcritum
iians. Hinn 10. október 1824
æddist Aleksis Kivi, sem ber
liöfuð og herðar yfir alla
hrein-finnska rithöfunda og
stendur jafnfælis beztu höf-
undum Sænsk-Finna. Til
þess að lieiðra minningu
hans og fn'ibæra hlutdeild i
finnskum bókmenntum er
‘Aleksis Ivivi dagurinn gerður
að „Degi bókarinnar“, sem
fyrst og fremst er helgaður
innlendum bókmenntum.
Skáldið mikla.
Aleksis Kivi fæddist i
N u r m i j á rvi-héraði 60 km.
norðvestan við Helsingfors;
hann var næstyngsta barn fá-
tækra skraddaralijóna. Hann
átti í báðum ættum hand-
iðnamenn og bændur. Faðir
lians var fremur fámáll, að-
cins við vin var hann glaður
og ræðinn. Móðirin var glað-
lynd og mjög trúrækin. Að
útlili líktist Aleksis móður
sinni, hann hafði erft hina
mildu andlitsdrætti hennar
og hið skollita liðaða hár. Að
skapgerð líktist Aleksis föð-
ur sínum allt þangað til and-
streymi og heilabrot gerðu
Iiann sturlaðan. En háa enn-
ið, scm setti svip á andlit
hans, líktist livorki föður
hans né móður. Innan þessa
ennis hjuggu myrkar sýnir
og sundurlausar hugsanir,
en auk þess hinn sldri feg-
urðarhreiinur, sem birtist i
fegurð og hugsanaljóma
verka lians. A æskuheimili
Aleksis var sanikomulagið
alltaf ágætt og minningarn-
ar um heimilið og þó einkum
móðurina vörpuðu siðar
Ijósi og hlýju á hina myrku
og torfæru hraut, sem Aleks-
is varð að ganga.
Óvenjulegur
drengur.
Þegar á barnsaldri koniu
í Ijós eiginleikar hjá honum,
sem liefðu getað bent á
skáldskaparhæfileika hans.
Hann lét hið hraðfleyga hug-
myndaflug birtast í leikjum
sínum og orðaforði og orða-
val var óvenjulegt af dreng
á hans aldri. Þessir eiginleik-
ar, auk hinnar óhagganlegu
réttlætistilfinningar og með-
aumkunar með þeim, sem
minna máttu sin, gerðu Iiann
.!
að sjálfkjörnum foringja
meðal leiksystkinanna. Þeg-
ar í bernsku var hann ná-
tengdur náttúrunni og eigin-
leikum hennar. Er hánn síðar
lýsti náttúru Finnlands og þá
einkum hugblærium, sem
hinir óendanlegu greniskóg-
ar vekja, í stórfenglegum og'
frumlcgum málsmyndum,
bvggir hann , lýsingar sínar
algerlega á eigin reynslu.
Finnsku alþýðunni, sem
hlýlur' virðingarsess í verk-
um Aleksis Kivis, hefir hann
einnig kyiinzt frá blautu
barnsbeini, og veitt lienni
athygli eins og hún er í sinu
rétta eðli.
Það var eðlilcgt, að eins
gáfaður piltur og Aleksis
hlyti góða menntun, en það
kostaði miklar fórnir og stril
bæði fyrir liann og fjölskyldu
hans. Hánn var augasteinn
móður sinnar og hún vonaði
— sú von rættist aldrei — að
lianri yrði préstur. Nágrann-
arnir töldu víst, að Aleksis
yrði a. m. k. herramaður
með tímanum. Árið 1857
varð Kivi stúdent og innrit-
aðist við Háskólann i HeÍS-
ingfors í humanistisku deild-
ina. Námið fór þó út um
þúfur, erfiður fjárhagur á-
samt þolleysi við skiprilagða
vinnu varð hónuni að ásteit-
ingarsteini. Hann las að
vísu mikið um æyina, en al-
gerlega á eigin spýtur. Fyrst
og frémst sinnti hann ril-
störfum sinum eins og hann
hafði taláð um þegar liann
var drengur.
Þyrnibraut.
Rithöfundabrautin varð
hvorki auðveld né arðbcr-
andi. Ilann hlaut aðeins tak-
markaðan skilning og skikl-
inga í lifanda lifi. Meslui'
hluti jijóðarinnar skildi ekki
verk hans og þau seldust í
mjög litlum útgáfum. Aðeins
lítill liópur víðsýnna manna
skildi, að honum lifandi,
snilld hans og mikilleika og
veitli honum þá viðurkenn-
ingu og hrifningu, sem hann
átti skilið. Nú vegasamar öll
þjóðin Kivi. Aðalaðdáandi
hans var einn lielzti hók-
; menntafræðingur Finria, sem
(þá var uppi, menningarfröm-
uðurinn Fredrik Cygnæus.
|Helzti andstæðingurinn var
prófessor í finnsku og finnsk-
um bókmenntum, August
Ahlkvist-Oksanen. Hann lief-
(ir sjálfur unnið mikið starf í
finnskum bókmenntum, en
1 hann skildi alls eklci Ivivi
sem rithöfund. í nöprum i it-
gerðum gerði hann sitt hezta
til þess að ræna Kivi bæði
! skáldheiðri og persónulegri
jæru og þvi miður tókst hon-
um jiað alllof vel, hvað,allan
almenning snerti. Hinar ó-
vægnu árásir Ahlkvist-Oks-
anens voru livað eftir annað
að því komnar að eyðileggja
hina tæpu lieilsu Kiyis og við-
kvæmu taugár. Ilann var
engan veginn sú manngerð,
scm alltaf kýs átök og ófrið
í kringum sig til þess að njóta
Iífsins. Eðli lians þarfnaðist
jivert á móti skilnings og
kærleika til þess að blómgasí
fullkomlega. Ef hann hefði
hlotið þessi skilyrði, hvað
hefði hann þá ekki gelað
skapað?
Nýtt og
óþekkt.
Skilningsleysi Alilkvist-
Oksanens og alls fjöldans
slafaði af hinu nýja og ó-
þekkta í ritum Kivis. Flann
var langt á undan samtíð
sinni í hinum kjarnmildu og
raunsæu náttúru- og skap-
gerðalýsingum og eigi hvað
sízt í hinni frjóu og alþýð-
legu fyndni. Andstæðingar
lians sáu ekki cinu sinni feg-
urðina í náttúrulýsingum
hans, eigi heldur réttlætistil-
finninguria né siðferðilegu
hugsjónirnar.
1 hinni gruflandi og þung-
lyndiskenndu skapgerð Kivis
duldist jiegar fræið, sem geð-
veiki hans spralt af, en sjúk-
dómurinn brauzt fyrr út sök-
um þess skilningsleysis og
illvilja, sem hann mætti í lífs-
starfi sínu, auk þeirrar á-
reynslu, seni óslitin fátækt
bakaði heilsu hans. Vorið
1871 veiktist hánií og var
flutíur í geðvcikrahæli 1 Hels-
ingfors, en ári síðar var
hann, sem hver annar ó-
læknandi sjúklingur, flullur
heim lil bróður síns; jiar lá
hann i lílilli og fátæklegri
stofu skammt frá Helsing-
fors. í þessari fátæklegu
slofu lifði hann síðasta árið
og hér dó hann eins eimiírifia
eins og Iiann hafði lifað. Á
siðasin degi ársins 1872
sloklcnaði eitt stærsta og
skærasta ljósið i bókmennt-
um Finna. Síðustu orð hins
deyjandi Kivi voru: „Miná
elná“ — eg lifi.
Látum oss nefna lielztu
verk Aleksis Kivis í þeirri
röð, sem þau komu út.
Fyrsta
verkið.
Fyrst var leikritið „Kull-
jervo“, sem kom út 1860 og
jfékk verðlaun í bókmennta-
samkeppni finnska bók-
I menntafélagsins. Kullcrvo,
aðalpersónan i leikritiriu, sem
vex upp eins og tréð, er ein
af persónum „Kalevala1
Eddu Finria. Leikrit Kivis
sýnir með ægilega drama-
jtiskum krafti örlög Kullervos
jog bilið milli ætternis hans
sem höfðingjasonar og lífs
jhans í þrældómi. Afleiðingin
er sálarbarátta, sem endar
með sjálfsmorði. Auk þessa
eru í leikritinu einhverjar dá-
samlegustu lýsingar áfinnsku
skógunum, sem nokkru sinni
hafa verið skráðar.
Fleiri
leikrit.
1864 kom leikritið„Numm-
isuutaret“, Sveitarskósmiður-
inn, jiað er gamansöm lýsing
á misheppnaðri bónorðsför
heimsks skósnriðssonar. Ár-
ið 1865 hlaut leikritið leik-
menritaverðlan rikisins. „Kik-
laus“ (trúlofun) 1866 er
önnur kvæðabók Kivis. I
„Kanervala“, birtist Kivi
greinilega sem rómantiskur
raunsæismaður. Lög hafa
verið samin við mörg kvæði
hans m.a. hefir Jean Sibel-
ius samið lög við þau. „Lea“
leikrit mcð biblíuefni ereinna
andheitast af verkum Iíivis.
Það kom út 1869 og var leik-
ið sama ár, eina leikritið hans
sem var leikið að honum lif-
andi. 1870 kom meistara-
verk Kivis og fyrsta eigin-
lega skálsagan á finnsku,
„Seitsemán veljestá“ (Sjö
bræður). Sagan lýsir þróun
sjö greindra bræðra úrdrabb-
aralíí'i og slagsmálum til
heiðvirðs borgaralegs lífs.
Hann lýsir þessu ekki þurr-
lega eins og gamall skóla-
meistari, heldur fjörlega og
skemmtilega á máli snillings-
ins, sem hann hefir sótt bcint
til alþýðunnar. Auk Ijómandi
náttiirulýsinga bregður hann
upp lifandi menningarsögu
— myndum sem lýsa finnsku
sveitalil'i á 18. öld. Bókinni
var í fyrstu tekið eins
og öðrum bókum Ivivis
með fullkomnu skilnings-
leysi, cn það var ])ó hún, sem
fyrst braut ísinn milli höf-
undarins og lesendanna, og
skömmu eftir dauða Kivis
náði hún mikilli útbreiðsju.
Faðir
skáldsögunnar.
I dag er Aleksis Kivi tal-
inn faðir finnsku skáldsög-
uniiar. Fjöldi yngri rithöf-
unda hefir mótazt af verkuin
hans. Ef sagt er um nútíma-
rithöfund, að stíll hans minni
á Kivi ér það mikið hrós.
Annar mikill finnskur
rithöfundur, Eino Leina,
sagði um Kivi, að hann hefði
lifað „frá hausti til vetrar“.
Þetta er réít. Líf hans frá
októberdeginum; er hann
fæddist, íil dcsembei’morg-
unsins 38 árum seinna, er
Iiann dó, er tæpast annað en
langúr og grár haust-vetur,
þar sem sól brá fyrir í skýja-
rofum einstöku sinnum. En
líf Jians rneðal þjóðarinnar,
að honum látnum, er þeiin
mun bjartara og hamingju-
ríkara. A minnisdegi Aleksis
Kivi hljótum við að endur-
taka spádóm hans sjálfs.
Miná elán!
Maj-Lis Holmberg-.
JóBaleikritið er
99Eg jnasi þá
m - - 66
Jóla-leikrit Leikfélags
Reykjavíkur verður að þessu
sinni „Eg man þá tíð —“
gamanleikur í 3 þáttum eftir
Eugene O’NeilI í þýðingu
Boga Ólafssonar.
Leikstjóri er Indriði
Waage, en leikendur Arndis
Bjrönsdóttir, Valur Gíslason,
Brynj.ólfur Jóhannesson,
Þóra Boi’g Einarsson, Robert
Arnfdnnsson, Herdís Þor-
valdsdóltir, Inga Laxness,
Jón Aðils, Valdimar Helga-
son, Gu'ðjón R. Einarsson,
Margrét Magnúsdóttir, Þor-
grímur Sigurðsson, Haukur
Óskarsson, Nína Sveinsdóttir
og Ilalldór Guðjónsson. —
Sigfús Ilalldórsson liefir
málað leiktjöldin. Leikurinn
gerist í smáborg í Bandaríkj-
unum árið 1926. Eugene
O’Neill er talinn einn fremslu
leikritahöfunda heimsins.
Árið 1936 lriaut hann Nobels-
verðlaunin í bókmenntum.
Ilann hefir samið mörg og
stórbrotin leikrit.
„Eg man þá tíð —‘‘ er eini
gamanleikur O’Neills, en öllu
gamni fylgir nokkur alvara
og svo er um þelta leikrit.
Vegna eins atriðis í leikn-
um verður börnum innan 16
ára aldurs ekki leyfður að-
gangur.
„Eg man þá tíð —er
fyrsta leikrit O’Neills, sem
sýnt er liér á landi.
sendliiölra! í
Norðmemi skiptu um
sendiherra í London í byrjun
þess?. mánaðar.
Nýi sendiherrann lieitir
Per Preben Túebensen og er
fimmtugur ao aldri. Áður en
hann varð sendiherra var
hann aðalráðgjafi norska
utanríkisráðuneytisms. — Sá
hét Colban, sem var sendi-
herra í London áður.