Vísir - 18.02.1948, Side 2

2
VISIR
Miðvikudaginn 18. febrúar 1948
Nazisini og landráð
rætur
til margra
Niðurl.
Eg hcfi liér að framan
fyrst og frcmst hugsað um
aðstæðurnar í hýzkalandi.
Hugmyndakerfi norska þjóð-
ernissinnaflokksins (NS)
gekk um margt skemur
en þýzka móður-flokksins,
^ en höfuðdrættii'nir voru þeir
sömu. Gengisleysi NS íj
Norcgi, miðað við gengij
þýzka flokssins átti
sínar að rekja
atvika. Að einum þræði er
skýringin sú, að NS átti ekki
foringja, sem fallinn var til
að telja fjöldann á sitt mál;
á öðru leitinu var hér eigi
jafn ríkur grundvöllur til
óánægju mcð ríkjandi á-
stand, sem i Þýzkalandi. Og
loks olli miklu, að lýðræðis-
arfleil'ðin var ólíkt öflugri
hjá oss. Byggja virðist mega
á, að þeir, er að liylltust
NS á árabilinu fyrir 1940,
hafi gcrt það aðallega
vegna þess að' þcir hrifust
af hugmyndakerfi hreyfing-J
arinnar; hluttaka í flokkn-
um sköpuðu um þær stund- j
ir einvörðungu Iiorfur á ó-
vild og hæðni.
Eftir 9. apríl 1940 hreytt-
ist viðhorfið gagnvart,
’sámvinnu Quislings við
óvinina.
Annarsvcgar var það svo, að
ýmsir fyrrverandi meðlimir
NS hætu samneyti við flokk-
inn og hrugðust við þessum
atlmrðum, sem góðum horg-
urum sæmdi. Nokkrir þeirra
unnu afbrigða gott starf í
þarfir lands og þjóðar, þótt
skoðanir þcirra á þjóðfélags-
málurii þurfi ekki að hafa
in-eytzt. Tillekinn maður
getur vel átt lilut að slíku
starfi og allt að ^einu talið,
að lýðræðið feli í sér næsta
lélega stjórnháttu, að Gyð-
ingar væru úrhrak og allt
tal um mannúð væri kerling-
arhlaður.
Á hinn hóginn flykktust
tækifærissinnarnir að á ná-
kvæmlega sama hátt og í
Þýzkalandi eftir valdatökuna
þar. Tækifærisstefna í
hreinni myml var raunar
frúlega sjaldgæf; að jafnaði
auðnaðist mönnum að hylja
þátttöku sína í flokknum
vissuni lnigsjónahjúp, ekki
éiiigörigii út a við, heldur
einnig gngnvart sjálfum sér.
i þriðja lagi Icom nýr
flokkur manna fram á sjón-
arsviðið. Fólk, sení haslaði
sér völl innan NS, ckki vegna
per^ónulegrar tækifæris-
stefnu, né hreifst það af
liugmyndakerfi þjóðernis-
jafnaðarstefnunnar, heldur
taldi, að NS hefði tekið rétta
afstöðu gegn Þjóðverjunum.
\f þessu tagi var fólk’, sem
trúði af harnslegri einfeldni
á orð Terbovens: „Brautin
til frelsis og sjálfstæðis Nör-
egs liggur um NS“. Eða fólk,
sem varð íornarlömh fyrir
áróðrinum var, að tvenns
væri þostur Noregs,, ’er lvti
forusfu Þjóðverja, eða Nox’-
egs, er lilítti leiðsögu Rússa
í öllu, en taldi hið fyrra
skárra af tvennu illu.
Oftlega heyrðist sagt:
„Hann er enn sannfærður
nazisti“. Þegar þessi orð
voru höfð um Norðmanu, þá
geta þau merkt eitt af
tvennu, annaðhvort að mað-
ur sá aðhyllist cnn hug-
mynrium nazista, cða að
hann ætli, að NS hafi leikið
í’éttan Icilc gegn Þjóðvcrjum
cftir atvikum.
Föðurlandssvik
og’ föðurlandssvikarar.
Landráð eða föðurlands-
svik (á norsku landssyik),
eins og það er nú að jafn-
uði hcitið, verður fx’amið á
marga vegu, cinnig á frið-
artimum. Ef litið er til fá-
brotnasta tilviksins, land-
ráða í styrjöld, verður það
eigi skýrgrcint á Ijósara vcg
en gert er í refsilöggjöfinni:
Það cr fólgið í þyí að vcita
óvinúnum aðstoð.
Eöðurlandssvikari er þá
maður, sem ljær óvinaríki
aðstoð í styi’jöld. Eögíræði-
lega virt cr hugtakið ljóst
og skýrt, þótt það deili ör-
lögum við önnur hugtök að
lögum um, að það veldur
vafa í einstökum tilvikum.
En að haki lögfræðilega
Jandi’áðaliugtaksins ícynast
atvik, er horfa næstu mis-
munandi við, að mannlegu
og siðferðislegu mali.
Ljósust eru hrein Júdasar
dærnin, þar senx landráða-
maðurinn fórnarhagsmunum
lands síns af ráðnum Iiuga
til þess að afla sjálfum sér
ávinnings. Befsingunni cr á
þéssu sviði ætlað að efla
skyldukennd einstaklingsins
gagnvart þjóðarheildinni og
á styi’jaldartímum verður
þessi skylda næsta óskoruð.
Refsingin hefir í þessu efni
cigi einvörðungu þau áhrif,
að menn hræðist refsiviður-
lögin, héldur hefir hún einnig
stórfelld uppeldisleg álirif.
Hvötin til
laridi’áðanna.
Eins oft er landráðaverkn-
aðurinn allt annars cðlis á
sálræna vísu. Hvötin til land-
ráðanpa, er ekki eigin hags-
munir, heldur stafár hún af
árekstri með kenlndum
manna um hollústu við þjóð-
arheildina annarsvegar og’
krafna vissra luigsjóna lrins-
vcgar.
Til þess að velja oss heppi-
legt dæmi, þar sem tilfinn-
ingahundin afstaða vor til
pólitískra átaka nútímans
raskar ekki skynsamlegum
rannsóknarháttum, .gríjx eg
d;r..............
framhúðar í löndum þessum.
Maður, er játar trú mótmæl-
enda og hýr í kaþólska land-
inu, á tveggja kosta völ;
Annað tveggja hregzt hann
landi sínu cða hregzt mál-
stað mótmælenda, mál.dað,
sem hann telur helgan, mál-
stað Guðs síns. A hann að
bregðast landi sínu eða trú
sinni? - Sú spurning sýnir
þá haráttu við samvizku
síiia, er liann þarf að heyja.
Og barátta sii, er kaþólskur
maður í mótmælenflalandinu
á við að ctja, cr hliðstieð.
Dæmi þetta cr ’ lærdóms-
1’ík.t fyrir líðandi stund. Oft-
lega hefir á það vcrið hent
og með fullum rétti, að átök
vorra tíma með alþjóðleg-
um, pólitískum hugmynda-
kerliim — vestræns lýðræð-
is, nazisma og kommúnisma
— syipi ekki að ómerku leyti
til tniarhragðastyrjalda fyrri
tíma. Einstaklingurinn, senx
sælir þeim örlögum, að föð-
urland hans herst fyrir mál-
stað, er hann telur rangan,
lcudÍL’ því í svipuðu sálar-
stríði og mótmælandinn í
greindu dæmi. Lýðræðissinn-
inn (,,dcmokraten“), komin-
únistinn og þjóðernissinninn
þurfa allir að taka afstöðu
til sarna viðfangsefnisins:
Hvort vegur meir, krafa
þjóðfélagsins um fylgiscmi
við þjóðarheildina eða eigin
kennd ufn trúnað við þær
pólitísku stefnur, cr hann
hefir gcngið á hönd?
1 Einstaklingunum
ekki Ijóst.
mi frá trúarbragðasfyrj-
um fyrri tíma. Hugsum oss,
að kaþólskt land og mótmæl-
enda land leiuli í slyrjöld;
lyktir slyrjaldarinnar slcera
úr um, hvaoa trú ríki til
sögn af cnskiun liðsforingja,
sem dvaldist í Suður-Afríku,
.þegar Búa-siriðið hrauzt. út.
Hann fylltist gremju og ör-
væntingu yfir hinu óréttláta
stríði, er fqðurland lians hóf
að áliti lians. Gekk hann í
lið mcð Búum og tók þátt í
styrjöldinni sem þeírra liðs-
maður. Mörgum árum síðar
kom hann til Englands, var
stefnt fyrir rétt og hlaut
dauðadóm fyrir landráð. Því
skal raunar hætt við, að hann
var náðaður og komst síðar
(á þing. I þessari andrá get
eg nefnt þýzka friðarvininn
Össietzky. Á dögum Wcimar-
lýcveldisins var hann dæmd-
ur af þý'zkum dómstólum
fyrir landráð, vegna þess að
Iiann hafði ljóstrað upp víg-
búnaði Þýzkalands — er fór
gegn þjóði’éttarlegum samn-
ingum þess ríkis — í nokkr-
um blaðagreinum, er hann
reit; nokkrum árum síðar
hlaut liann friðarverðlaun
Nóbels, eftir lillögum nefnd-
ar þcirrar í Stórþinginu
norska, er fjallar um úthlut-
uu þeirra.
Landráð, er styðjast
við hugsjón.
á lögfræðilega vísu verða
landráð, sem styðjast við
hugsjónir, metin á sama hátt
og þau, er framin eru í eig-
inhagsmuna skyni. Hvatir
brotamanns varða eingöngu
um mat á refsihæðinni. Rétt-
arskipan sú, er við er húið,
er reist á ríkinu; húri getur
eigi viðurkennt neina holl-
ustu æði’i en hollustuna við
ríkið og þau stjórnarvöld,
sem sækja umhoð sitt til rík-
isins. Landráð, sem unnin
Atvik liggja raunar oft að eru af hugsjónahvötum, eru
j pví, að cinstaklingunum cr ^ cin tcgund upixreisnar gegn
1 ekki fuUljóst, að rieinn á- löglegum yfirvöldum, nokk-
I rekslur sé með kröfunui uin urs konar hylting, ef það orð
fylgisemi við þjóðfélagið og þykh’ skýrara. Ríkjandi þjóð-
þeirra pólitísku hugmynda, félag verður að verjast árás-
er hann aðhyllist, þar cð um, ]>ótt árásai’mennirnir
hann ætlar, að hagsmunum efni til tillækis síns í góðum
lands síns sé raunverrilega J tilgangi. Ríki, sem á að halda
mestur akkur í, að hug-’velli lil framhúðai’, getur
myndir hans heri hæri’i hlrit, ( ekki sagt: „Ykkur cr vel-
þótt sá sigur feli í sér í komið að vekja uppreisn,
fyrstu lotu þjóðernislegan ó- hyltingu eða lxafa uppi sam-
sigur. Ætla verður, að sá vinnu við óvinaríki, en þið
harðsannfærði NS-maður í vei’ðið, góðir hálsar, að
Noregi á hcrnámsárunum, leggja í það fyrirtæki af góð-
kommúnistinn í Finnlandi í um hvötum“. Annað er það,
vetrarstyrjöldinni og síðar að heitið landráðamaður eða
andnazistiski samsærismaÖ- föðurlandssvikari hæfir illa
urinn í Þýzkalandi hafi allir þeim, er frarnið hcfir verkn-
trúað því fyi’ir fullt og fast, j aðinn af öðrum hvötum en
að þeir ynnu landi sínu fyllst eigin hagsmunum. Hugtakið
gagn mcð fyrirtækjum sín-j vekur þegar hugmyndina um
iim, þótt þeir á þennan Iiáit j maun, sem þegiö hefir fé fyi’-
kæmust í ándspýrnu við þá ir að svíkja föðurland silt.
afstöðu, cr lögleg stjóniar-: Þess végna virðist þcim, scm
völd landsins völdu. J verknaðinn hdiir framið af
Þótt árekstur verði eigi öðrum hvölum, þetta heiti
með misjnunandi périitískum óréttlátt og rangt. Noi’sku
Iuigmyndum, er allt að cinu refsilögin nota ekki heitið
luigsanlegt, aö einstakur landráð, þau láta sér nægja
horgafi -telji þá stefnu í þjóð- að lýsa þeim verknaði, að
málum, er ríkisstjórriin rék- vinna óvinunum aðstoð og
ur, svo siðfcrðislega ámælis- skipa þeim verknáði í flokk
vcj’ða og Örlagai’íka, að sam- afhrota gegn sjéilfslæði og
vizkan hjóði'höriúin að iaka I öryggi ríkisins. Að mínu viti
virka afstöðu gcgn henni, án J væri ávimringur, ef nýrri lög
lillils lil laga þjóðlélagsins. j og tilskipanin um iriálarekst-
Eg liefi citt sinri heyrt frá- urinm vegnn hemámsins
liefðu hlítt sönm meginsjón-
armiðum.
En lögin eru eind fvrir sig,
pei’sónulegt siðamat lýtur
æði oft öðrum liöfuðreglum.
Ekki er> kleift að staðhæfa,
svo að fullgilt sé um öll lönd
og allar aðstæður, að sið-
ferðilega sé það ótækt, að
vinna gegn landslögum, og
þessu gegnir jafnvel um
landráðakafla hegningarlag-
anna. í því efni nægir að
minnast þýzlui andnazist-
anna, sem ;V styrjaldarárun-
um stóðu í sambandi við
norsku andspyrnuhreyfing-
una eða við handamenn. Að
þýzkum lögum voru þeir
landráðanienn, en fyrir hug-
skotssjónum vorum eru þeir
í í’öð hinna /heztu manna
þýzkra.
Matið erfitt.
Orlausnin á þvi, livenær
siðferðislega vei’ða talin rök
til þess að rísa upp gegn
ríkjandi réttarskipan á jjann
veg, að við landi’áð haldi að
tali refsilaga, verður ekki
afgreidd í fáum orðum. Þjóð-
féíagsaðstæður állar eru
næsta sundurleitar, og skoð-
anirnar um skil rétts og
í’angs fráhi’iigðnar. En ef
skyggnzt er af lýðræðislegu
sjónarleiti, gætir hér veru-
legs munar á einræðisriki og
lýðræðisríki. 1 einræðisríki
eiga stjórnendurnir ekki ann-
an siðferðilegan rétt á holl-
ustu af hendi horgaranna en
þann, sem fyrirsvarsmenn-
irnir vinna sjálfir til með
verkum sínum. Viðhorfið er
annað í lýðræðisríki. I þvi á
hver horgari kost á að á-
kvarða sjálfur stjórnarháttu
með.kjöi’seðli sínum og ann-
arri liluttöku (í pólitískri
starfsemi. A liinn hóginn
verður hann að virða þær
úrlausnir, sem þorri manna
mælir með, af fullri holl-
ustu, a. m. k. þegar þær
lúta að styrjöld eða friði.
Að sönnu cru þeir margir,
sem gjarna kjósa að húa við
stjórnai’háttu lýðræðis, þeg-
ar skoðanir þeirra sjálfra
njóta hyrjar lijá meiri hluta
horgaranna, en áskilja sér á
hinn bóginn að haga sér að
vildi sinni, þegar þeir verða
í andófj. En í lýðræði er eng-
an veginn fólgið stjórnleysi.
Ef lýðræðið á að vera sæmi-
lega s.tyrkt, verður að krefj-
ast þjóðlegrar samábyrgðar.
og aga að vissu niarki. 1 lýð-
ræðisþjóðfélagi hafa meim
ráð á að vera- ósamþykkir
um mörg efpi, en ósættið
má ekki vera svo langdrægt,
að það tcygi sig út yl’ir þau
mörk, er landráðakal'li rtefsi-
laganna hasíar. Þcgar lögleg
stjórnai’völd lýsa yfir styrj-
Frh. á 7. siðu.
Snmrt braug og
sxiittur
Til í búðinni allan daginn.
Komið og veljið eöa símið.
SÍLI) & FISKUR.