Vísir - 04.02.1949, Blaðsíða 5

F<istutlagmn 4. febniar-1949
V I S I H
WINSTDN S. CHURCHILL II. BINDI.
„Þegar býður þjóðarsómL “
Orðugleikarnir við stjórnarskiptin í
maí 1940. — Samstarfsmenn vegnir
ög metnir.
Nú koni að þvi, að þessi ofsalega heift, er svo lengi
liafði verið að magnast, skall yfir okkur eins og holskefla
cða fárviðri. Fjórar eða fimm milljónir manna áttu nú í
bardaga i fyrstn átökúm miskunnarlausustu styrjaldar, er
sagan kann frá að greina. Innan viku var viglinan í Frakk-
landi, er við höfðum svo lengi lalið okkur óhulta á bak
við, bæði i fyrri styrjöldinni og eins i byrjun þessarar,
gersamlega og óafturkallanlega rofin. Innan þriggja vikna
var hinn sögufrægi her Frakka gersigraður og eini lier
Breta hrakinn i sjóinn, en allur útbúnaður lians glataðm*.
Aður en sex vikur voru liðnar stóðum eáð einir, nær ber-
skjaldaðir, en sigui*sælir Þjóðverjar og Italir ginu vfir
okkur, nær öll Evrópa á valdi Hitlers, en hinum megin á
hnettinum glottu Japanar.
Svona stóð á, er eg tók að mér störf foi*sætis- og land-
vamaráðherra Bretlands — útlitið var uggN'ænlegt. Eg
átti að taka að mér að mynda stjóra allra ílokka til þess
að inna af hendi skyldústörf okkar heima og erlendis og
(íæma hverju sinni, hvað væri i þjóðarliag.
Fimm árum síðar var kleift að meta og vega það, sem
ge.i’zt hafði í liagstæðara ljósi. Italir Iiöfðu verið sigraðir,
Mussolini drepinn. Hinn voldugi, þýzki lier hafði gefizt
upp skilyrðislausl og Hitler hafði framið sjálfsmorð.
Eisenhower hershöfðingi Iiafði tekið ótölulegan grúa
þýzki*a Iiermamia höndum, en auk alls þessa liöfðu hers-
liöfðingjamir Alexander og Moirtgomery handtekið nær 3
milljónir Þjóðverja á einum sólarhring á ítaliu og Þýzka-
landi. Frakkland liafði verið levst úr viðjum þrældóms og
endurvakning fór um landið. Samhliða bandamönnum
okkar snérust tvö voldugustu stórveldi heims gegn Japön-
um til þess að brjóta gersamlega á bak aftur mótspvrnu
Jieirra. Hér var saimarlega ólikt umhorfs. Vcgur okkar
þessi fimm ár var langur, lörsóllur óg liættulegúr. Þeir,
er færðu hina hinztu fórn á þessum vegi, gerðu það áreið-
anlega ekki til einskis. Þeir, er Iniðu þann veg á enda,
munu ávalll ininnast þess og vera sæmdir af.
Framlag Bretaveldis.
l’m leið og eg geri grein fyrir stjórnarforustu niinni á
Ðretlandi á styrjaldarárunum, ekki sizt i sambandi við
þjóðstjórnina, er þá var mvnduð, er það skylda min að
gera lýðum ljóst, hvert var framlag Bretlands og sam-
veldislanda þess i heimsstyrjöldinni, en hættan, sem yfir
a ttlandi minu vofði, gerði ekki annað að veikum en að
sameina þau enn betur en nokkru sinni fyrr og gera mál-
slað þess að málstað svo margra ríkja, sem raun varð á.
Þetta geri eg engan vegimi til þcss að gera þann saman-
burð, er telja mætti öfundssjúklegan i garð Bandaríkj-
anna, bezta samherja okkar, sem við stöndum i eilifri
þakkarskuhl við og aldrei verður tölum talið. En saint
sem áður finnst mér skylt og rétt að láta það uppskátt,
sem Bretar um allan heim gerðu til jx\ss, að styrjöldin
ynnist, og að ínenn f;ú réttan skilning og sanngjarnan á
þvi máli.
Allt fram til júlimánaðar 1944, beittu Bretar og heims-
veldi þeirra töluvert fleiri herdeildum (divisions) i virkri
haráttu gegn fjandmömiunum en Bandarikin. Þetla á ekki
eimingis við blóðvellina í Evrópu og Afriku, Iieldur einnig
styrjöldina í Asíu gegn Japan. Fram til haustsins 1914,
áður en meginliluti Bandarikjahers kom á vettvang í
Normandie, var óhætt að segja, að það stæði i járnum,
Jivor þjóðin hefði lagt fram meira i mannafla á hvaða
vigstöðvum, sem. vera skvldi, ef frátalclar eru vígstöðvarn-
ar i Kyrrahafslöndunum og á Suðurliafseyjum. En frá
júli 1944 var hlutur Bandarikjamanna, er i höggi áttu við
fjandmenmna, yfirgnæfandi og var svo til lokasigm*sins.
Manntjón Bretaveldis.
En eg hefi einnig gert annan samanbUrð um manntjón,
cn liann sýnir, að.fómúr þær, er Bretar og samveldisþjóð-
ir þcss fæi'ðu, voru jafnvel eim meiri en liinna liugjirúðu
bandamanna okkar. Manntjón Breta vai*ð samtals 303.240,
auk um 109.000 manns, cða samtals 412.240 manns. t
þessum tölum er ekki mcðtaldir Ö0.500 óbreyttir borgar-
ar, sem fórust í loftárásum á borgir okkar, né lieldur þeir
er létu lifið á kaupskipaflota okkar og á fiskiskipunum.
Þar á móti liarma Bandarikin dauða 322.188 beztu sona
simia i her, flota og flugher. Eg nefni þessar raunalegu
tölur í Jxárri öruggu von, að hin liaustu vináttubönd
þessarra þjóða, er hlutu eldslurn sina með svo miklum
blóðfórnum, muni haldast og vekja virðing hvarvetna í
lunum enskumælamli heiml og hvctja olvkur til dáða og
drengilegrar framkomu.
Ihaldsmenn höfðu mikinn meirihluta i neðri málstof-
unni, ei* nam meira en 120 þingfulltrúum umfram alla
aðra flokka deildariimar. Neville Cliamberlain var binn
kjörni leiðtogi meirihlutans. En mér var fullkomlega ljóst,
að er eg tók við forsætisráðherraembætliiiu af lionuni,
hlyti það að vekja gremju margra fylgismanna hans, eftir
hin mörgu gagnrýnis- og ásökunarár min, ef svo mætti
segja. Auk jjess hlutu þessir menn að vita, að eg hafði
varið miklum hluta ævi minnar i andstöðu og baráttu við
íhaldsflokkinn, liafði geugið úr honum vegna átakamia
uin frjálsa verzlun en síðan gengið i hann aftur og gerzt
f jármálai áðherra. Siðar liafði eg verið liöfuðandstæðingur
l'iokksins um Indlandsmálin, utanríkismál og' fyrirhyggju-
lcysi um hervarnii’.
Það var því erfitt fyrir flokkinn að taka mér sem for-
sætisráðherra, olli mörgum afbragðsmönnum sársauka.
Emifremur er J>að eitt höfuðeinkemú Ihaldsflokkins að
sýna jal'nan kjömuni leiðtoga sinum fulla hollustu og
írúnað.' Sé svo, að ihaldsmenn hafi ekki að fullu innt af
hendi skyldur sinar gagnvart þjóðinni á árunum fyrir
strið, þá var það vegna skyldu sinnar og trúnaðar við leið-
^oga sína. Én allt þetta lét eg ekki á niig fá, eg vissi,
að vangáveltur um þctta myndu drukna i fallhyssuhrið
styrjaldarinnar.
Tilhögun stjórnarstarfanna.
Eg hafði hoðið Chamberlain og hami fallizt á að taka
að sér að vera forustumaðiir neðri málstofunnar, svo og
embætti forseta leyndarráðsins. Ekkert hafði verið til-
kynnt um þetta. Clement Attlee tjáði mér, að Verka-
mannaflokkminn gæti traúðla Iiaft samstarf við okkm*
undir slíkum kringumstæðum. í samsteypustjóm verða
memi aímennt að geta fallizt á forustumann neðri mál-
stofunnar. Eg bcnti Chamberlain á þetla, og hann féllsl
fúslega á, að eg tæki við forustu deildarinnár og hana
hafði eg á hendi þar til í febrúar 1942.
A þessu timabili var Attlee hægri hönd mín og annaðist
þau mál, er daglcga þurftu afgreiðslu við. Löng reynsla
hans kom að góðu haldi. Sjálfur kom eg ckki í málstof-
una nema við hin alvarlegustu tækifæri, en þau komu þó
fyrir hvað eftir annað. Mörguin ilialdsmönnum fannst, að
leiðtogi þeirra (Churchill) hefði verið sniðgenginn. Er
hann gckk imi í deildina í fyrsta sinn sem forsætisráð-
herra, 13. maí 1940, risu allir þingmenn úr flokki hans
úr sætum sinum, svo og allur þorri þingmanna og fagn-
aði honum (Churchill) ákaft og vottaði lionuin virðingu
sina. Og fyrstu vikurnar í embætti minu var mér ef til
vill mest fagnað af fulltrúum Verkamannaflokksins. En
Chamberlain sýndi mér jafnan liið mesta traust og holl-
ustu og eg vai* algerlega öruggur um, hvað gera skyldi.
Töluverð áherzla var lögð á það af vissum armi Verka-
maimaflokksins og raunar mörgum öðrum, sem ekki
liöfðu tekið sæti i himú nýju stjórn, að nú ælti að „hreinsa
til”, koma þeiin mömium úr áhrifastöðum, er taldir voru
„sekir menn“ og ráðherrum, er staðið höfðu að Múnchen-
samnmgunum, eða gætu lalizt ábvrgir á andvaraleysi um
landvarnir. Meðal þessarra manna voru lávarðamir Hali-
í'ax og Simon og Sir Samuel Hoare og voru þeir einkum
skotmark andstæðinganna. Ef þeir, sem Iiarðasta höfðu
gagnrýnina, hefðu fengið vilja sínum framgengt, myndu
að minnsta kosti þriðjungm* ihaldsmanna i stjórninni,
orðið að segja af sér.
Nú er þess að gæta, að Neville Chamberlain var leiðtogi
íhaldsflokksins, og þess vegna er augljóst, að ef slikt hefði
Framh. á 7. sfðu.
:Sr
i^lóðartekjur...
Framh. af 3. síðu.
1935 106 millj. 'kr.
1936 ...... 108 —
1937 118 — ■'_.
1938 120 —
1939 129 — —
1940 213 — —
1941 349 —
1942 544 — —
1493 710 — —•
1944 794 — -
1945 862 —
1946 1025 ■— -
Nokkuru nánar muncli
mega ákveða þcssar tckju* uppliæðir með þvi, að bæta
við tekjum óskattskyldra að-
ilja, en draga hinsvegar' frá
óeiginlegar tekjur, sem elcki
stafa frá eigin starfi hcldur
yfirfæralu frá öðram. ÞatF
mundi þó varla vaida mik •
illi breytingu. Ilinsvegar et*
l jóst, að allar þessar upphæö-
ir mundu vera of lágar, þar
sem þær byggjast á skatt-*
framtölum, því að sú hefir
hvarvetna orðið raunin á, aú
allnúkið af tekjum sleppiu-
xið skattálagningu. Það þyk
ir þvi nú orðið öraggara aö
ákvarða þjóðartekjurnar á
annan liátt, með þvi að gera
heildaráætluu um alla fram-
leiðsluna á landinu, bæði
vörur og þjónustur, og hefir
Hagstofan gert nokkur drög
til þess. En breytingarnar frá
ári til árs koma samt greiivi
lega fram i yfirlitinu hér að
frainan.
Eignir skattskvldra ein •
staklinga töldust 460.6 millj.
kr. i ársbyrjun 1945, 560.0
núllj. kr. 1946 og 708.7 núllj
kr. 1947. Þær hafa þvi hækk •
að um rúml. Vn árið 1945 og
aftur um rúml. 14 árið 1946.
Þessi inikla hækkun stafar
að mestu af fjölgun eignar -
skattsgjaldenda, en þó hafa
meðaleignir á gjaldanda
einnig hækkað nokkuð. Þæi*
voru 28.200 kr. i ársbyrjun
1945, 30.900 kr. árið 1946 og
32.900 kr. árið 1947. Eignir
skattskyldia félaga alls liafa
lúnsvegar verið svipaðar öll
þessi ár, 143.3 millj. kr. i árs
Ijyrjun 1945, 145.0 millj. kr.
1946 og 144.5 millj. kr. 1947,
c ii meðaleign á hvert skatí
skylt félag hefii* farið lækk •
andi, 212.100 kr. i árshyrjun
1945, 209.900 kr. 1946 og
190.400 kr. 1947. Eignir
skattskvldra einstaklinga og
i'élaga eru elcki nema nokkur
hluti af þjóðareigmnni, þvi
i'ð við þær bætist skattfrjálst;
lausafé (svo sem fatnaður og
L'ækurj, eignir þeirra, sem
ckki greiða skatt, og opinbcr •
ar eigmr (rikis, sveitarfélaga
og stofnana).
Barnadauði hefir verið
minni í Englandi og Wales á
þessu ári en nokkru sinni
fyrr.