Vísir - 10.01.1953, Blaðsíða 5

Laugardaginn 10. janúarl953
’/tSIR
Ímu ðtnurt itur Dawtúelsson :
GERPLA.
Hálldór Kiljan Laxness:
Gerpla. Hélgaíell. 1952.
Kápumynd gerði Svavar
Guðnason. Bókin er 493
bls. og kostar í bandi 175
krónur.
Það er í stytztu máli um
þessa bók að segja, að hún er
tröllaukin hvernig sem á hana
er litið, einna fjærst því að
vera miðlungsverk þeirra verka,
sem eg hef í seinni tíð kynnzt.
Tímatal atburðanna er fyrsti
fjórðungur 11. aldar, og nöfn
flestra persónanna höfum við
áður séð í fornritunum. Við-
burðasaga Gerplu er einnig að
nokkru sótt í fornritin og mál
hennar sömuleiðis. Málfar og
stíll Kiljans sjálfs þó yfirgnæf-
andi, og viðhorf hans einvöld.
Þar af leiðandi dauft ættarmót-
ið með Gerplu og Fóstbræðra-
sögu þrátt fyrir sameiginleg
manna- og staðánöfn.
Það er andi miðaldrakristin-
dóms og riddarasagna blandað-
ur hinni gömlu víkingaaldar-
rómantík, sem maður mætir
þegar upp er flett Fóstbræðra-
sögu, en frá blöðum Gerplu
glottir við manni einhvers kon-
ar nútímaheiðni, sem helzt
svarar til Freysdýrkunar
fornrar. Það er að minnsta
kosti hinn friðsami og óvopn-
aði búandmaður og hvalfangari
sem nýtur hylli höfundarins.
Virðist mér það frjósemis- og
friðargoðin ein, sem lifa af
ragnarökin í Gerplu, öll önnur
eiga samleið með Butralda
Brúsasyni, kúdrekk og brunn-
míg, út fyrir heimsenda, þangað
sem þau gera engum mein
framar né verða lengur sótt til
sakar.
Gerpla er háðrit um víga-
ferli og hetjudýrkun. Garpur-
inn Þorgeir Hávarsson kveður
sig aldrei munu drýgja þann
glæp að fara með friði þar sem
hægt sé að koma ófriði við, en
vopn hans eru bitlaus og illa
gerð og vígfimin fólgin í því
einu að murka með kröftum
lífið úr sér ósterkari og frið-
samari mönnum.
Sú skapgerð kvenskörunga
íslendingasagnanna, sem skýr-
ast er meitluð í hinni frægu
setningu Guðrúnar: Þeim var
eg verst er eg unni mest, verður
lesendum Gerplu aðhlátursefni,
þar sem hún birtist svo í orð-
um Geirríðar úr Hrafnsfirði:
En góðu heilli er nú Þorbrand-
úr dauður, enda unni eg honum
um aðra menn fram.
Þeir fóstbræður hafa garps-
hugmynd sína úr fornum kveð-
skap og ýkjusögum frá víkinga-
tímum og þjóðflutninga og vilja
nú ólmir lifa samkvæmt henni.
Þeir leggjast í víking norður
fyrir Horn og hyggjast afla sér
íjár og frægðar með vígaferl-
um. En andi víkingaaldarinnar
reynist þá kulnaður út í land-
inu, jafnvel á Hornströndum,
og lifir þar ekki lengur í ann-
arra brjósti en flækingsins
Buti-alda Brúsasonar, sem fer
á milli kotbænda og hræðir út
úr þeim mat og húsaskjól og
launar þeirn jafnan nætur-
. greiðann meö þvi að sfela ánáb-
. nytunni -úr -kúnni óg míga í
brunninn um leið og hann fer
Þéssi maður er náttúrlegá ó-
drepandi og lifir enn í dag.
Síðar í bókinni rekst maður
á aðalpersónugerfing þessa
mórals, Ólaf Haraldsson digra
(síðar helga), átrúnaðargoð
þeirra fóstbræðra, hann fer með
ströndum, tungusker og blindar
menn til kristni og saltar kýr
þeirra postulum sínum til mat-
ar, og rekumst enn á hann
löngu síðar, hvar hann stendur
í ræðustóli andspænis her sín-
um á Styklastöðum kvöldið
fyrir bardagann og mælir svo
meðal annars: Er það mín skip-
an að þér þyrmið engu kykvendi
er lífsanda dregur í Noregi og
gefið eigi skepnubarni grið,
þar til er eg hef fengið allt vald
yfir landinu. Og hvar sem þér
sjáið búandmann við hyski sínu
á akri eða engi, á þjóðgötu eða
eikjukarfa, þá gangið þar milli
bols og höfuðs á, og ef þér sjáið
kú þá leggið hana; og sérhvert
hús, berið eld að, og hlöðu,
látið upp ganga; og kvernhús,
veltið því um koll; brú, brjótið
hana; brunn, mígið í hann; því
að þér eruð frjálsunarmenn
Noregs og landvarnarlið — —
En þarna er raunar svo til
nákvæm lýsing á hernaðarað-
ferðum okkar eigin kynslóðar:
algert stríð, eins og það er kall-
að — þegar her lætur að baki
sér sviðið land.
Þorgeir Ilávarsson er lengi í
sjóræningjaher þessa konungs,
en þar vinnur hann sér ekkert
til frægðar fremur en á Horn-
ströndum, nema síður sé, því að
sannleikurinn er sá: það er ekki
andi þessa hetjuskapar, sem
hann hefur drukkið í sig úr
fornkvæðum móður sinnar,
heldur sá andi, þar sem maður
gengur móti manni og frægðin
er svo til jöfn hvort heldur
maður stendur eða fellur og til-
gangur manndrápsins er ekki
annar en manndrápið sjálft, á-
samt þeim orðstír sein aldrei
deju’.
Unz háðulegu lífi garpsins
lýkur með jafnháðulegum
dauða: hann er afhöfðaður í
svefni af þeim Lúsodda og
Butralda Brúsasyni, sem fara
nú með hausinn heim að tún-
garðshliði Þormóðar Kolbrún-
arskálds og festa hann á níð-
stöng.
Þar næst tekur við sá þáttur
skáldsögunnar, sem húðflettir
þá dyggð fornsagnanna að efna
gefið heit. Þormóður hafði lof-
að að hefna Þorgeirs. Hann
vaknar nú þennan morgun
vestui- í Ögri, .þar sem hamingja
hafði þróazt meiri en menn
vissu dæmi annars staðar á
Vestfjörðum, og flýr nú upp frá
þessu hamingju. sína og sælu,
eiginkonuna Þórdísi Kötludótt-
ur, sem hann dýrkar umfram
alla eign og henni næst dætur
tvær, sem hún hefur honum
alnar „og kennir hann þessar
við tung‘1 og stjörnu“ —fleygiú
nú þessu öllu í hendur þræli
sínum og situr löngum á j tali
við daunillan og uldinn haus
Þorgeirs, unz Þormóður er
horfinn skyndilega og segir
ekki; af .'hanuin ,meir iyrr en
honum skýtur upp í Grænlandi
ffsíéhdingásö'gunum og anda
þeirra, héfði Gerpla betur
aldrei verið skrifuð. En ékki
er nein ástæða til að óttast
slíkt, enda lít eg ekki svo á að
Gerpla sé skráð i þeim til-
gangi. Tilgangur hennar er að
ófrægja vopn og' vígáferli og
þá menn sem með ófriði fara,
frægja hins vegar þá, sem í sátt
og samlyndi deila málsverði í
„soðningarstöðum" sinnar veg-
ferðar gegnum lífið.
Guðmundur Danielsson.
leitandi áð Butralda til þess að’
drepa hann.
í Grænlandi má segja að
skáldið og glæsimennið . gangi
sér fullkomlega til húðar, án
þess þó að ná Butralda, sem
alltaf ber undan til norðurs og
hverfur þá léið út úr veröld
norrænna manna.
Þormóður kemst til Noregs
tannlaus, hárlaus, fingralaus
og haltur á báðum fótum, og nú
er aðeins eitt eftir: að flytja
þeim konungi lofkvæði, sem
verið hafði' höfðingi Þorgeirs,
og fá síðan að þjóna honum.
Hæddur og hrakinn af öllum,
jafnvel beiningamönnum og
þrælum, nær hann loks fundi
Ólafs digra á Styklastöðum,
en konungur vill ekki hlýða
kvæðinu og segir: Sá mun ær,
arminginn sem þar klifrar. Um
nóttina þegar liðið er lagzt til
svefns, sækir beigur að kóngi,
líkt og Sál forðum í Endor, og
hitth' þá enn skáldið uppi sitj-
andi og vill nú styrkja sig á
kvæði, en þá segir skáldið og
nokkuð dræmt: Nú kem eg
eigi lengur fyrir mig því kvæði,
segir hann og stendur upp sein-
lega og haltrar á þrott við lurk
sinn og er horfinn bak hörg-
inum.
Tæplega verður um það deilt
að Gerpla sé þrekvirki og höf-
undur hennar gæddur fáheyrðri
dirfsku, hugmyndaflugi og
tækni, en hvort bókin verður
öllum lesendum sínum til ó-
blandinnar gleði, það er allt
annað mál. Þess ber að minnast,
að fornbókmenntirnir eru ásamt
móðurmálinu okkar dýrasti
menningararfur og án hans
hefði þjóðin tæplega lifað af
hörmungar svartadauða, ein-
okunar og móðurharðinda. Yrði
Gerpla orsök þess að við glöt-
uðum virðingu okkar og ást á
uvvvvvuuvvw'uuvvivsjvuvwvuwuv'wwv'wvvuvv'uvvvvu'uvvvfvvnj*
ARK hafði 1,6 milljarð
kr. úr að spila.
N. York (AP). — Ameríski
rauði krossinn og deildir hans
— samtals 3727 — vörðu rúm-
lega 1,6 milljarði kr. til líknar-
starfa á sl. ári.
Mest var starfað í þágu her-
manna og uppgjafahermanna,
en þar voru alls umiin 2,3
milljónir verkefna og varið til
þess 600 millj. króna. Auk þess
var um 32,000 fjölskyldum
hjálpað á ýmsa lund vegna
slysa og náttúruhamfara.
-8K4K-
Frá Haustmóti T. R.
Hvítt: Lárus Johnsen.
Svart: Birgir Sigurðsson.
Skjólabúar.
I»að er drjúgur spölur inn
í Miðbæ, en til að koma
smáauglýsingu í Vísi,
þarf ekki að fara
lengra en í
Nesbúð*
Nesiregi 39.
Sparið fé með því að
setja smáauglýsingn í
Vísi.
MWÚlLD/uthkar.
Þessa dagana, eins og raunar I minnst, að við ættum að
alla aðra daga ársins, einblín- reyna að gera eitthvað til þess
um við öll á fiskveiðar, sjávar- að gera atvinnulíf okkar fjöl-
útveginn, sem allt snýst um. breyttara, og sú vísa verður
og allt veltur á. Ef veiði bregzt | ekki of oft kveðin. Að vísu
í einhverri mynd er vá fyrir munu rísa af grunni á næstu
dyrum, allt athafnalíf lands- árum voldug raforkuver hér,
manna er í voða, verzlun og | sem munu skapa möguleika til
ýmislegs iðnaðar, og er það
vitaskuld mikið fagnaðarefni,
sem landsmenn allir munu hafa
hagnað af er fram líða stundir.
En á meðan: Hví gerum við
ekki eitthvað til þess að hlynna
viðskipti dragast saman, og á-
hyggjur þrúga hvern mann.
Það liggur í augum uppi, og
hefur verið .sagt hundrað sinn-
um áður, að þjóð, sem á 99%
útflutnings síns undir einum
og sama atvinnuvegi, er illa á]að „ferðamanna-atvinnuvegin-
vegi stödd, ef einhver þáttur | um“, sem árlega gefur Norð-
hans bregst, og öryggi lands- mönnum og öðrum nágrönnum
manna er harla lítið. j okkar, tugi ef ekki hundruð
♦ Þjóðir, sem fleiri stoðir milljónir króna í aðra hönd?
1. d2—d4
2. c2—c4
3. Rbl—c3
4. e2—e3
5. a2—a3
6. b2Xc3
7. Bfl—d3
8. Rgl—e2
9. e3—e4
10. Bcl—e3
11. 0—0
12. Re2—g3
13. Ddl—e2
14. a3—a4
15. e4Xf5
16. Dd2—f3
17. Df3Xa83)
18. Da8—d5f
19. d4Xc5
20. f2Xe3
21. HalXfl
22. Hf 1—f8|
23. Dd5—g8f
24. Hf8Xe8
25. Dg8—f8f
26. Df8—f4f
27. He8—e6
28. Df4—f8f
Rg8—f6
e7—e6
Bf8—b4
c7—c5
Bb4Xc8f
Rb8—c6
0—0
b7—b6
Rf6—e8
d7—d6
Rc6—a5
Bc8—a6
Dd8—d7
f7—f 5?1)
e6Xf5
g7—g6-)
f5—Í44)
Kg8—h.8
f4Xe3
Hf8Xflt
Ba6—b75)
Kh8—g7
Kg7—h6
d6Xc5
Dd7—g7
g6—g5
Dg7—g6
mát.
1) Fram til þessa hefur skák-
in teflst eftir þekktum leiðum,
en hér er bezt fyrir svart að
leika cXd4 og næst Ha—c8,
með vel viðundandi stöðu.
2) Svart hlýtur að velja þessa
leið, því ef B—b7 þá BXf5! og
hvítt hefur peð umfram og sízt
lakari stöðu.
3) Þessi leikur er allvafa-
samur og ætti varla að leiða
til vinnings, öðrum leikjum
fremur. Svart svarar nú bezt
með R—c6 og ef 18. d5 þá
R—e5 og næst R—g7. Hvítt fær
báða hrókana fyrir drottning-
una, en ef til vill tapað tafl.
Bezt mun vera fyrir hvítt að
leika 18. dXc5, sem rífur upp
stöðu svarts og opnar hún fyrir
hrókana. Svart svarar þá bezt
með R—g7, DXf8, KXf8 og
úrslitin eru ærið tvísýn.
4) Svart velur heldur þann
kostinn að láta skipta menn,
það er þó sýnilega vonlaus leið,
því við það opnast f-línan og
sóknarmöguleikar hvíts magn-
ast alvarlega við það.
5) Héðan af er sjálfsagt erf-
itt að bjarga taflinu við, en
réttara og eðlilegast var að gef-
ast hreinlega upp strax, én að
leika hinn gerða leik.
TAFLLOK:
Hvítt: Arinbjörn Guðmundsson.
Svart: Birgir Sigurðsson.
renna undir, geta frekar
tekið því stillilega, þótt ein-
hverri einni atvinnugrein henn-
ar vegni illa eitt árið, eða jafn-
vel um árabil. Frændur okkar
♦ Það vantar hótel, segja
menn. Alveg rétt. En þá
þarf að reisa hótelin, og fá til
þess lán í stórum stíl. Þétta eru
peningar, sem margborgar sig
Norðmenn munar t. d. minna að taka að láni. Eða þá að fá
en okkur um það, þótt þorsk-
vertíð bregðist, eða síldin verði
tregari eitt árið. Þeir eiga fleiri
strengi á sinni hörpu: Skógar-
högg með trjávöruiðnaði og
pappírsvinnslu, fjölþættan út-
fluthingsiðnáð, sem byggist á
miklúm ráforkúverum, þriðja
stsersta kaupskipastól heims,
og ferðamannaaðstreymi til
landsins, svo að eitthvað sé.tal-
ið og landbúnaðinum sleppt,
sem flestir liafa ífraínfæri af.
♦ Margolt heíur verið á
erlend fyrirtæki, t. d. ferða-
skrifstofur, til þess að leggja
fram fé til þess að reisa hér
viðunandi hótel, en ganga vit-
anlega þannig frá hlutunum,
að tryggt sé. Þessi aðferð hef-
ur gefizt mæta vel víða um
lönd, og ætti að gera það hér.
------En hvað sem öðru líður:
Við verðum að freista þess að
gera atvinnulífið f jölþættara.
Það er 'okkuf lífsnaúðsyn.’ ’
ThS.
■ m
« ■
fÉii A*
wéí m
í'j&'Wm
m m |

hb;
n u o k i' g k
Staðan eftir
30. leik svarts.
31. f2—f3 c6—c5!
32. d4Xc5 e4X.f3!! J
“■33 D63Xe8 ■ TS.-M-f2t!
... 34. Hel—e4. Hf4Xe4!!.'. í
Hvítt gaf?t upp. j