Vísir - 05.02.1953, Blaðsíða 5
Fimmtudaglnn 5. febrúar 1953
VlSIR
Ýsan og gildi peninganna.
Þjóðin komst áður í sæmileg efni
með því að ástunda sparaeytni
— og hún getur gert það aftur.
Það er ekki æfinlega það
inargbrotna eða háfleyga, sem
vekur hjá oss endurminningar
og íhugun á því, sem var og er
nú.
Ég var staddur í fiskbúð, þar
sem sölumaður vigtaði eina ýsu,
innanífarna en með haus, og
nam verðmæti hennar, með nú-
verandi peningagildi, kr. 12.60.
Þetta var stór, fullorðin ýsa.
Mér flaug þá í hug atvik
frá barnæsku minni. Það mun
hafa verið árið 1905, að vélbát-
ur kom dag nokkurn til Ak-
ureyrar með ýsu, sem veiðst
hafði á Eyjafirði. Var það allt
fullorðin ýsa, en þó dálítið mis-
jöfn að stærð, eins og algengt
er. Ýsan var tekin og hausuð
og slægð, og síðan spyrt saman,
tvær og tvær í spyrðu. Var
þetta mjög algeng aðferð á
þeim tímum, a. m. k. við Eyja-
fjörð. Að þessum undirbúningi
loknum, var eg settur yfir að
selja ýsuna og kostaði bandið
25 aura. Mun þetta hafa verið
í fyrsta skipti sem eg fékkst
við kaupmennsku.
Man eg, að þótt mér þætti
heiður að þessu trúnaðarstarfi,
var og í mér nokkur ótti hvern-
ig þetta myndi takast. Ekki
vantaði kaupendur. Kepptust
allir við að ná í stærstu bönd-
in, eg fekk og ekki við ráðið
ofríki kaupenda. Kom þar, að
böndin sem eftir voru, reynd-
ust sýnu minni, enda þótt öll
ýsan væri væn, og brast þá
þolinmæði kaupenda. Gerðust
menn háværir um okur og önn-
ur velvalin orð fuku til að lýsa
seljendum. Brast þá fljótlega
kjarkur minn og tók eg til
bil huudrað sinnum dýrari
en hún var 1905. Almennt
kaupgjald 1905 mun hafa ver
ið 20 aurar á klukkustund í
daglaunavinnu.
Þetta er ekki neitt merkileg
eða skemmtileg saga. Hún sýn-
ir, að vísu á Ijósan og einfaldan
hátt, þá geysilegu breytingu,
sem orðið hefur á verðgildi
peninga hér á landi, er veldur
margskonar erfiðleikum sem nu
er strítt við. Hún sýnir einnig
annað, sem ef til vill mætti
læra eitthvað af, er að gagni
mætti koma. Það er viðhorf
manna til peninga nú og þegar
sagan gerðist. Yfirleitt eru
menn ekki nú að velta vöngum
yfir hvað ein eða tvær ýsur
kosta eða annað af svipuðu
verðgildi. Menn kaupa og
greiða án athugasemda, þegar
um slíka smámuni er að ræða.
Eins og sagan sýnir var þetta
með allt öðrum hætti, þegar
hún gerðist. Það var talað um
á þeim árum „bitamun en ekki
fjár“, en líklega hefur fólkinu
fundist muna meira á ýsunum,
fyrst óánægjualdan reis jafn-
hátt og raun bar vitni.
Það kemur glögglega fram í
sögunni, hve peningarnir voru
geysilega verðmætir og einnig,
að mikið þurfti að hafa fyrir
að afla þeirra. Það er augljóst,
að þetta hefur fólkið fundið og
hagað sér eftir því. Það vóg og
mat hvaða eina, og lét ekki
pening frá sér fyrr en það þótt-
ist fá fullt verðmæti fyrir hann.
Það var þörfin, sem lcnúði fóik-
ið til að meta peningana og
meta rétt. Og það var orðið
svo leikið í þessu, að það sem
fótanna, fljótandi í tárum. Flýði ( hafði séð stærri ýsuböndin,
eg til föðurbróður míns með , taldi sig ekki fá nægilega mikið
fyrir 25 aurana sína, vegna þess
að þeirra bönd voru aðeins
minni.
Þetta myndi vera kallaður
smásálarskapur nú á dögum,
raunir mínar. Kom hann strax
á vettvang. Þögnuðu þá óá-
nægjuraddirnar ög ýsan flaug
út án frekari tíðinda.
Ýsan nú á dögum er þá
samkvæmt þessu, um
menn dálítið betur, sjá menn
fljótlega, að þetta er ekki fé'tt
athugað. Þörfin knúði fram
þessa nákvæmni, og það var af
þessari nákvæmni og annarri
hliðstæðri, að menn gátu lifað
lífinu á mannsæmandi hátt, þá
engu síður en nú.
Eða skyldi það vera tilviljun
ein, sem olli því, að einmitt á
árunum upp úr aldamótunum,
byrja hinar raunsæu framfarir
i framleiðsluháttum þjóðarinn-
ar? Var það ekki á þeim árum,
sem ræktun landsins hófst fyrir
alvöru? Var það ekki á þessum
árum, sem fyrstu togararnir
voru keyptir til landsins og
reknir með stórkostlegum hagn
aði? Eða fyrstu vélbátarnir hófu
göngu sína? Og verzlun íands-
manna færðist æ meira á inn-
lendar hendur og bolaði í burtu
erlendum og úreltum verzlun-
arháttum? Var það ekki stór-
hugur, kjarkur og ráðsnilli þá-
iifandi kynslóðar, er hóf fram-
farirnar, sem vér búum að enn
í dag? Jú vissulega. Og mikið
eigum vér þeirri kynslóð að
þakka.
Nei! Það var ekki tilviljun,
sem réð hinu mikla brautryðj-
endastarfi aldamótakynslóðar-
innar. Það var raunsæi hennar
og hyggindi. Hún kunni að meta
peninga rétt. Hún sá mismun
á ýsunum og hagaði sér í sam-
ræmi við það. Hún lét ekki til-
viljun ráða gerðum sínum. Hún
J hugsaði fyrst, og framkvæmdi
1 svo. Hún sparaði til þess að
verða efnuð, og henni tókst það.
Ef að vér ættum þeirri velmeg-
un að fagna, sem tókst að skapa
hér á landi tvo fyrstu áratugi
þessarar aldar, þá væru pening-
ar vorir ekki eins lítils virði og
þeir eru nú. Þá væri ýsan ekki
hundraðfalt dýrari nú, en hún
var 1905.
Og hvað er svo hægt að læra
af litlu frásögninni liér að
framan? Það, að með sparsemi
tólsst að skapa yelmegun hér á
landi, og að með sparsemi má
það takast enn.
2. 2. ’53.
K. K.
Flóðin.
Frh. af 1. síðu.
og franskir herflokkar. í Belgíu
hafa allar vegabréfahömlur
verið felldar úr gildi, svo að
■flóttafólk frá Hollandi geti
komist hindrunarlaust yfir
landamærin. — Varpað hefur
verið niður matvælum o. fl.
úr flugvélum til nauðstadds
fólks í Hollandi, sem ekki verð-
ur hjálpað með öðru móti eins
og sakir standa.
Ástralíustjórn hefur sam-
þykkt 40,000 stpd. fjárveitingu
til líknarstarfa á flóðasvæðinu
í Bretlandi, og jafnmikið til
hjálpar Hollendingum. Banda-
ríski Rauði krossinn hefur sam-
þykkt að verja til bráðabirgða
100,000 dollurum til kaupa á
ábreiðum, skófatnaði o. s. frv.
Safnað er fatnaði o. fl. um öll
Bandaríkin og Kanada, og
flytja flugfélög mikið af þvi
ókeypis. Grikkir hafa ákveðið
að senda mikið af þurrkuðum
ávöxtum og vínum og ísrael
mikið af barnafatnaði.
Bandaríkjaherinn í Þýzka-
landi hefur undanfarið tekið inn
það eða eitthvað því likt. En hugsi! 484 útlendinga af 11 þjóðum.
Úr gömlum...
Frh. af 4. síðu.
meinlega kviðlinga, en allra
manna hræddastur var hann
við vatnsföll, og hélt sér jafnan
bæði í fax og reiða þegar hann
reið yfir ár. Einu sinni mætti
hann Bjarna skáldi Thoraren-
sen á .Oddeyri og vildi vita
hvaðan herra amtmanninn bæri
að.
„Eg kom utanyfir Glerá, og
reið hana upp á Björnísku“
sagði Bjarni skáld.
„Bölvaður apaköttur", sagði
Björn í Lundi.
Fjölmenni hlýðir á
erindi um ísland
í London.
Hinn 13. janúar flutti brezkr
náttúrufræðingurinn Peter
Scott, fyrirlestur í RoyaL
Festival Hall í London um
rannsóknarleiðangur þann, er
hann og félagar hans fórú,
ásamt dr. Finni Guðmundssynii
á liðnu sumri til íslands, tiL
þess að rannsaka lifnaðarháttu
heiðagæsarinnar. Hinn mikli
samkomusalur, sem tekur yfir
3000 manns í sæti, var þétt-
setinn, og stóðu auk þess marg-
ir áheyrenda. Fyrirlesturinn
var haldinn á vegum fugla-
verndarfélagsins „Severn Wild-
fowl Trust“, og ávarpaði for-
seti félagsins, hinn kunni hers-
höfðingi Alanbrooke lávarður,
samkomuna, skýrði starfsemi
félagsskapsins, sem stofnaður
var árið 1946, og minntist að
lokum íslands mjög vinsamlega.
Voru síðan leiknir þjóðsöngvar
íslands og Bretlands.
Fyrirlestur Peters Scotts var
mjög fróðlegur og skemmtileg-
ur, kryddaður gamansemi á
köflum, og skýrði fyrirlesarinn
mál sitt á stundum með mynd-
um, sem hann dró upp í skyndi.
Að lokum var sýnd litkvik-
mynd frá leiðangrinum.
Sendiherra íslands í London,
Agnar Kl. Jónsson, var við-
staddur athöfn þessa samkvæmt
sérstöku boði félagsins, sem var
verndari fundarins.
Reykjavík, 4. febrúar 1953.
Utanríkisráðuneytið
Reykjavík.
ýjtfcttabálkur.
Til skamms tíma sóttust Sví- I hans og reyndi að kroppa úr
a rmjög eftir því að fá norska honum augun. Aðvífandi starfs-
skíðastökksmenn til keppni, menn losuðu hlauparann viö
enda þóttu þeir allra manna . þenna óvænta „gest“, en Bailey
líklegastir til þess að laða á-
horfendur að kappmótum. Nú
hefur þetta breytzt, ekki vegna
þess, að Norðmenn eigi ekki
lenti í 9. sæti fyrir bragðið.
★
United Press-fréttastofan
, , , . .... , gekkst nýlega fyrir skoðana-
lengur beztu skioastokksmenn t .. * , , ,
. , , ^ konnun meöal evropskra
heims, heldur vegna þess, að (r ^ ,
, ■ TT „ . _ ’ íþrottaritstjora um þao. hver
nu er nafn Hallgeirs Brendens , , .. .
, ° . hefði veriö bezti knattspyrnu-
gongugarps a allra vorum. | v , . tnlro TT
iinaour arsms 1952. Ungverjinn
★ i
Svíar báru af öðrum Norður- 1
urlandaþjóðum í skíðagöngu i
næstu árin eftir stríðið. Nú
Meðan skrúðgangan miklá fór ffam' Iijp. EisenhóvVér- b. 20. janúár, kom hreinræktáður kúreki
frá Kaliforniu skyndilega ríðandi og „veiddi ‘ forsetann í vað sinn. Honum mistókst fyrst, en
í annarri atrennu tókst það — eins og myndin sýnir.
liafa metin jafnazt, og má oft
ekki milli sjá, hver sigrar,
Finni, Norðmaður eða Svíi þeg-
ar þreytt er göngukeppni. Sig-
ur Hallgeirs Brendens í 18 km.
göngunni á Vetrar-Ólympíu-
leikunum í fyrra vakti óhcmju
athygli, og þessi lágvaxni, en
röski sveitapiltur frá Trysil í
Austur-Noregi, hefru sýnt, að
það var engin tilviljun, að hann
sigraði þá. Nýlega keppti hann
í Svfþjóð og sigraði með glæsi-
brag beztu göngumenn Svía,
með Mora-Nissc ksíðakóng í
broddi fylkingar.
★
Fleiri íþróttagreinar eru
hættulegar en hnefaleikar.
Þetta fékk enski hlauparinn
Ken Bailey að reyna nýlega.
Hann tók þátt í víðavangs-
híaupi í Somerset, en þá réðst
á hann ugla í skógarjaðri, og
læsti klónum í íþróttabúning
Puskas sigraði með yfirburðum,
fékk þrefalt fleiri atkvæði en
næsti keppinautur hans. Paskas
hlaut 150 atkvæði, en næstur
varð Bretinn Billy Wright. 3.
varð Nat Lofthouse, 6. Caj-
kovski, Júgóslavíu, 7. Kocksis,
Ungverjalandi, 8. Stan Matt-
hews, Bretlandi, 9. Walter Ze-
man, Austurríki. — Norður-
landamenn komu þarna hvergi
til greina.
★
Danskur knattspyrnuþjálfari,
Frank Petersen að nafni, sem
undanfarið hefur starfað hjá
félaginu AB, hefur fengið mjög
hagstætt tilboð um að koma til
Ítalíu og þjálfa þar knatt-
spyrnufélagið Novarra. Fær
hann 50 þús. danskar krónur
strax, en síðan 2000 d. kr. á
mánuði og 400 krónur fyrir
hvern, unnipn leik, Samningur
Petersens við AB er enn ekki
útrunninn, en talið er víst, að-
hami niuni taka hipu ítalskie
tilboði.