Vísir - 04.08.1953, Blaðsíða 5

ÞriSjudaginn 4. ágúst 1953.
TlSI*
'! ,1L! 1
ELINiOR LIPPER
Ellefii ár í fangefsum Rússa, 5:
Hann var dæmdur fyrir að hafa
vanrækt að kæra bróður sinn.
Úil fjjöisíitjitltirt var tehirt
föst vegma afbrots hatts.
MeSan Aiina (einn fang-
anna) var £ sjúkrahúsinu, hafði
ég tækifæri til að kynnast öðr-
iffii nágranna mínum á plönk-
ununi.
Eg vissi það eitt um hana,
að hún hafði verið dæmd í fimm
ára refsivist í bæ þeim, sem
var heimkynni hennar. En nú
beið hún þess hér, ásamt okkur
hinum að verða flutt í fanga-
búðirnar. Hún hafði hafið nám
í læknisfræði skömmu áður en
hún var tekin föst. Hún líktist
mjög rússneskum sveitastúlk-
um, hárið var fléttað og rauð-
jarpt á lit, nefið dálítið flatt og
stubbaralegt, varirnar blóm-
legar, hendurnar stórar og
sterklegar.
„Lydia, um hvað ertu að
hugsa?“
„Um hann föður minn. Hann
var tekinn fastur sama dag og
ég“.
„Varst þú tekin föst vegna
sektar hans?“
„Nei. Eg var dæmd fyrir að
vanrækja að kæra. Fékk fimm
ár.“
„Hver var það — sem þú
vanræktir að kæra?“
Börnin
mótmæltu.
„Það var hann bróðir minn,
hann var yngri en ég og eini
bróðir sem ég á. Hann var eins
og hver annar krakki. Þegar
þetta bar við var hann 16 ára
og gekk í skóla. Dag nokkurn
var ég að leita að blýanti i
skrifborði hans og þá rakst ég á
dálítið, sem skaut mér skelk í
bringu. Það var smáblað, stílað
gegn ráðstjórninni. Og fjölrit-
inn, sem notaður hafði verið
til að fjölrita það með, var í
skápnum hans. Um þetta leyti
voru fjöldafangelsanirnar byrj-
aðar og mörg börn, sem voru í
skóla, höfðu misst foreldra sína.
Þau vissu að foreldrar þeirra
voru saklausir, og þegar þeim
var ekki sleppt tóku börnin sig
saman og gáfu út smáblað, til
þess að mótmæla handtöku for-
eldra sinna.“
„Já“, greip ég framí fyrir
henni, „ég hef heyrt frá því
'sagt að árinu 1937 og 1938 hafi
verið barnafélög í mörgum
stórborgunum, sem kölluðu sig
„Hefnd fyrir foreldra vora“. En
ég býst við að þeim hafi brátt
verið tvístrað með handtökum
og brottrekstrum úr skólum.“
Þóttist viía, hvað
hann gerði.
„Eg veit ekki hvernig á því
stóð, að hann bróðir minn fór
að taka þátt í þessu“, sagði
Lydía ennfremur. „Enginn af
okkar fjölskyldu hafði verið
tekinn fastur. En hvað sem
þessu leið, þá talaði ég við hann
þegar hann kom heirn úr skól-
anum. í fyrstu varð hann dauð-
hræddur, en síðán ,þVöitfíióðákui-t'
fullur. „Þetta kemur þér ekki
við,“ sagði hann reiðilega. „Eg ,
er nógu gamall til þess að vita
hvað ég er að gera“.
„Þú ert nógu gamall til þess
að koma okkur öllum í bölvun“,
sagði ég. „Skilurðu það ekki að
pabbi okkar og mamma verða
látin sæta ábyrgð fyrir það,
sem þú gerir?“
Það hafði honum ekki dottið
í hug. Eg býst við að hann hafi
gert sér allskonar skáldlegar
hugmyndir um að deyja sem
hetja fyrir réttlætismál. En
honum kom aldrei í hug, að
móðir hans, sem hann elskar,
yrði kannske hneppt í fangelsi
fyrir hans tilverknað. Þrjóska
hans hans varð þegar að engu
og hann sárbað mig að láta
jþetta kyrrt liggja. „Lydía mín,
iLydosjka, segðu engum frá
i þessu. Eg skal taka þetta allt
! á burt strax í dag. Qg ég heiti
: þér því að ég skal aldrei fram-
ar skipta mér að þessu“.
Bekkjarbróðir kom
öllu upp.
Hann hélt heiti sitt og ég
sagði auðvitað engum frá þessu.
En það var þegar orðið um
seinan. Einhver af skólabræðr-
um hans hlýtur að hafa svikið
hann. Nokkrura mánuðum síðar
var hann tekinn fastur, aðeins
viku eftir að hann varð 17 ára,
Dag nokkurn var hringt á
dyrabjöllunni. Aldraður öku-
maður, skeggjaður, stóð við
dyrnar. Hann hvíslaði er hann
spurði um föður minn. Eg vís-
aði honum inn fyrir, en hann
vildi ekki setjast niður. Hann
leit á föður minn og á mig og
loks sagði hann hraðmæltur:
„Eigið þér son í fangelsi?“
„Sonur minn var tekinn
fastur fyrir mánuði“.
„Hafið þér frétt eitthvað af
honum?“ spurði ég.
„Hm,“ sagði ökumöaurinn
með semingi og þagði síðan um
hríð. „Það kemur fyrir að ég
ek föngunum úr bæjarfangels-
inu og í fangelsi ríkislögregl-
unnar, til yfirheyrslu, þegai
fangelsisvagnarnir eru yfir-
fullir. Og í morgun flutti ég
einn af þeim, kornungan pilt,
ásamt einum verði. Þegar viö
snerum inn í þessa götu bað
pilturinn hermanninn að nema
staðar andartak, aðeins fáeinar
sekúndur. Foreldrar sínir ætti
heima hérna á horninu, á ann-
arri hæð. Hann langaði til þess
að hlaupa upp á loft og sjá
hana mömmu sína örstutta
stund. En hermaðurinn sagði
nei.
Vildi sjá
mömmu sína.
Þá sárbændi hann her-
manninn. „Leyfið mér bara að
fara upp eitt augnablik, ég ætla
aðeins að sjá hana mömmu
mína, hún er veik — svo kem
ég strax ofan aftur“. En her-
maðurinn svaraði: „Haltu þér
saman. Þetta er bannað“. Rétt
í þessu ókum við framhjá hús-
inu og í einu vetfangi stökk
pilturinn út úr vagninum. Her-
maðurinn skaut hann tafarlaust
áður en ég gat stöðvað hest-
ana“.
„Dáinn?“, hrópaði faðir minn
„Dáinn“, sagði ökumaður-
inn og kinkaði kolli. Svo fór
hann.
Fáeinum dögum síðar flutt-
um við mömmu mína á heilsu-
hæli. Hún þurfti þá heldur ekki
að vera viðstödd þegar ég og
faðir minn vorum handtekin.
Ríkislögreglunni þótti það ekki
nægja að bróðir minn var dauð-
ur.
Pabba kennt um
allt saman.
Þegar ég var yfirheyrð sagöi
ég þeim allt af létta, eins og það
hafði borið við. Eg vonaði til
þess, að þeir myndu að minnsta
kosti láta hann pabba minn
lausan, því að ekki vissi hann
um smáblaðaritin. En honum
var kennt um það allt saman,
því að hann átti að sjá um upp-
eldi okkar. Hann var clæmdur i
átta ára fangavist fyrir ánd'-'
byltingarstarfsemi. Kona ein,
sem var fangi í sama klefa og
ég, hafði verið á spítala um
leið og pabbi. Hún sagði mér
hvaða dóm hann hefði fengið.
Og mig dæmdu þeir til fimm
ára refsingar, fyrir að ákæra
ekki dáinn bróðir minn“. I
Eftir nokkrar vikur í klefan- j
um kom sá dagur, er okkur var
fylgt út um fangelsishliðið. Það J
var þögull hópur, vansæll og
sundurleitur. Sumar konurnar
voru ungar, aðrar gamlar, og J
allar voru þær í sömu fötunum,1
sem þær höfðu klæðst þegar
þær voru teknar fastar.
Verri en nokkur
morðingi.
Allar horfðu með ugg til hins
óþekkta, sem framundan var —
og það fyrsta, sem við sáum
var fangelsisvagninn — „Svarti
hrafninn“ — en svo er það ó-
heillavænlega ökutæki kallað á
Rússlandi. Tvöföld röð her-
manna stóð þarna með byssu-
stingi um öxl og á millum
þeirra vorum við látnar ganga.
Síðasta von mín um réttlæti
sundraðist á hvössum byssu-
stingunum. Frá því augnabliki
vorum við dæmdir andbyltínga
menn, versta tegund glæpa-
manna, stórum ámælisverðar
en nokkur morðingi.
Þegar leið að kvöldi var okk-
ur hrúgað inn í stórgripavagn.
Konurnar í mínum flokki voru
25 og við komu þeirra varð
hérum bil 100 manns í vagnin-
um. Við vöktum alla nóttina
anna kom til að telja fólkið að-
nabrgni báðum við hann að
setja okkur i annan stórgripa-
vagn. Og heppnin var með
okkur. Lestin átti ekki að fara
þann daginn og annar flokkui,
sem var andbyltingarmenh eins
og við, hafði komið frá Tula
fangelsi og var þetta nóg ti'i að
fylla heilan vagn. Hinir vagn-
arnir voru 28 og alíir troðfull-
ir. En þeir fangar voru af karl-
kyninu.
Einhverntíma, þegar liðið
var á að'ra nótt, tók lestin að
hreyfast. Við ferðuðumst vik-
um saman, en enginn vissi
hvert. Það er ekki lagaleg venjá
í Ráðstjórnarríkjunum að tii-
kynna föngum í hvaða fanga-
búðir þeir sé sendir. Það eru
til þrjár tegundir fangabúða:
1. nálægar — fangabúðir í
Evrópulöndum Rússa.
2. fjarlægar — fangabúðir í
Síberiu og Mið-Asiu.
3. afskekktar — fangabúöir
i heimskautslöndum og í norð-
lægum héruðum í austri.
Þegar lestin tók að hlykkjast
gegnum Úralfjöllin, vissum við
að fangabúðir Evrópu voru ekki
okkur ætlaðar.
Vatn var
munaðarvara.
Beinfreðið brauð var okkur
gefið að eta og ein teskeið af
sykri daglega. Vatnið var dýr-
mSet óhófsvara, þó að það væri
venjulega mýravatn og okkur
fært í óþverralegum skjólum.
Stundum vorum við svo þyrst-
ar að við reyndum að sleikja
héluna af járnplötum á veggj -
unum. Hélan safnaðist þar af
og þrýstum okkur sem þéttast útöndun í vagninum og utan að
saman, til þess að fá dálitla
hlýju. Þung rennihurð úr járni
var fyrir vagninum og var
henni lokað utanfrá. Tveir ör-
smáir grindargluggar voru á
vagninum, en það var lítil birta
sem um þá gat smogið.
Eg gat ekki séð andlitið á
Önnu, en ég fann að hún hreyfði
handlegginn við og við. Hún var
að þurrka af sér tárin, sem
flóðu endalaust. Einu sinni eða
tvisvar heyrði ég hana hvísla:
„Ó Drottinn minn — Guð minn,
hvers vegna, hvers vegna?"
Þrennskonar
fangabúðir.
ÞÚgar yfirmaður
flutning-
— p. ; t
Frakkar heimilu nýlega, að kínverskar þjóðern issinnasveitir í Indókína væru fluttar til
mósu. Myndin er tekin af æfingu eftir k omuna bangað, ,en byssurnar eru úr tré.
For-
komandi kulda. Lestin var að-
eins á ferðinni fáa klukkutíma
í einu, hún fór sjaldan lengra
en 150 enskar mílur á sólar-
hring. Og þó að hún stæði á
hliðarspori hálfan dag samfellt
og við hrópuðum „Vatn! vatn
•— okkur vantar vatn“ tímun-
um saman, var því að engu
sinnt. Eftir tíu daga ferðalag
þjáðumst við allar af niður-
gangi.
Við hituðum okkur iengst af
með því að horfa á litla kola-
ofinnn okkar, hann var svo
vinalegur að sjá. En ojaldan
gátum við látið þennan litla
vin starfa fyrir okkur, því að
við fengum ekki kol eða kola-
salla nema hæzta lagi þriðja
hvern dag. Þá fylltum við
þennan litla ofn, feginshugar,
með berum hönduhum því
að kolaskóflu höfðum við ekki.
Tilraun til
sjálfsmorðs.
Svo þyrptumst við kringum
ofninnn svo sem eina klukku-
stund þá skriðum við aftur á
plankana, hvor um sig var ein-
menna ósjálfbjarga, yfirgefin
mannvera, sem hafði ekki,
nægar ábreiður, ekki nægileg
föt og of þunnt blóð til að venj-
ast hinum ískalda Síberiuvindi.
sem blés hvínandi um margar
rifur. Kuldi og myrkur var þá
ríkjandi og skröltið í lestinni
var hávært.
Eina nóttina vaknaði ég við
hreyfingu við hlið mér. Eg l'anr.
það strax á mér að eiítnvið
var að Önnu.
| „Anna“, hvíslaði ég. „Ar.na,
hvað er uiri'að vera?“
j Húri þagði. Eg þreifaði eftir
höndum hennar, til þess að fá
í hana til að leggjast níður. Hún