Vísir - 24.08.1953, Side 5

Mánudaginn 24. ágúst 1953.

▼Ifta
5MÍTH
VetkatnaítiríHH.
I>íh\ er víst engum vafa undir orpið, aS sú síétt 'þjóð-féiagsins,
sem á við einna minnst atvinnuöryggi að bua, eru verkamenn-
irnir. Ef viðskiptalíf lamast, sjávarafurðir seljast ekki, kreppa
skellur á í löndum þeim, sem við eigum mest samskipti við,
aflabrestur verður eða þess háttar, orkar þetta strax á afkomu
verkamannsins. Atvinnuleysið heldur innreið sína með því böli
sem því fylgir. _
Verkamaðurinn hefur ekki annað að bjóða en tvær hendur
sínar og viljann til þess að vinna. En það hefur verið undir
hælinn lagt, hvort verkefni hafi verið fyrir hendi. íslenzkir
verkamenn kynntust atvinnuleysi á kreppuárunum frá 1930
iil 1940, ekki síður en aðrar þjóðir, þó að ástandið hér hafi
aldrei orðið jafnslæmt og þar sem það var verst, t.d. í Þýzka-
landi, Bandarikjunum, Engiandi og víðar á þessum tíma. Sem
hetur fer eru kjör íslenzkra verkamanna betri en víðast hvar
annars staðar og öryggi um lífsafkomu meira hér en .víðast
tíðkast. En þó hafa þeir orðið að halda á spöðunum þessi erfiðu
ár, og það er af og frá, að þeir hafi nokkurn tíma getað veit
sér neitt það, sem munaður geti kallast.
íslenzkir verkamenn eru vitaskuld misjafnir, eins og fólk
í öðrum stéttum. Dugnaður þeirra, nýtni og sparsemi er með
jafn-margvíslegum hætti og mennirnir eru margir. Sumir hafa
komizt sæmilega af, aðrir miður, og Iiggja til þess ótal ástæður,
cins og að líkum lætur.
í Samborgaraþættinum í dag verður rætt við reykvískan
verkamann, Pálma Guðmundsson, Lönguhlíð 21. Saga hans er
ekki aðeins saga hans sem einstaklings, heldur gæti hún ugg-
laust verið saga margra í stétt hans, — saga hins trausta,
áreiðanlega og vinnusama, reykvíska vcrkamanns.
1933 stofnaði eg heimili. bjuggum við í kjallara, þar seAr
ár voru telijurnar 2740 lofthæðin var ekki meiri én.
Árið
Það
krónur, en af því greiddi eg 60 svo, að eg náði með olnbogunum
krónur á mánuði í húsaleigu, upp undir loft.
eða 720 krónur allt árið.
Fálmi Guðmundsson, fœddist
hinn 16. dag marzmánaðar árið
1913 í Fischersundi 1 hér í
Reykjavík. Ekki getur hann tal-
izt Vesturbœihgur, því að hann
fluttist tveggja eða þriggja ára
austur fyrir Lœk með foreldrum
síhum að Bókhlöðustíg 6. Faðir
hans var Guðmundur Finnur
Guðmundsson verkamaður, sem
félagar hans venjulega kölluðu
Gvend Finn, vélmetinn maður
í sinni stétt, og Sigríður Jóns-
dóttir kona hans, sem enn býr
á Bókhlöðustíg 6, en Guðmund-
ur lézt cirið 1932.
Á Bókhlöðustíg 6 ólst Pálmi
upp, lék sér í Þingholtunum og
götunum þar í grennd, renndi
sér á sleða niður Skálholts- og
Bókhlöðustíg, eða á skaut'im. á
Tjörninni, eins títt var um
krakka á þeim tímum, þegar
snjór og skautasvell voru al-
gengari en nú virðist vera.
. j /
Þau voru 10, systkinin á Bók-
hlöðustíg 6. Það þurfti hörku
og dugnað til þess að koma svo
stórúm barnahópi upp á verka-
mannslaunum, og oft urðu eldri
systkinih að láta sér nœgja
graut að meginmáltíð og annað
ekki. En alltaf gátu þau Guð
mundur Finnur og kona hans
hjálpað sér sjálf, — oft var að
vísu fjafska þröngt í búi, en
þaú voni samhent hjónin og
nýtin ', og komust að lokum frek-
ar í efni en hitt, og fór svo að
þau gátu fest sér húsið árið 1930.
Geta má nœrri, að til þess að
koma börnunum upp hafi þurft
að scekja vinnuna fast, hvsncer,
sem hún var í boði, og- það var
hún ekki alltaf. En einhcern
veginn gekk það. Átta barna
þeirra Guðmundar Finns og
Sigriöar eru á lífi, löngu upp
komin, og er Pálmi fjórða yngsta
þeirra.
□
Pálmi byrjaði snemma að
vinna fyrir sér, eins og að
líkum lætur, og títt var um
verkamannssyni. Hann átti þess
engan kost að leika sér íram
eftir öllum aldri, — sn .,sm i
tóku við stritárin. Rúllubílar
gjarðir og boltaprik fóru veg
allrar veraldar, — alvara lífs-
ins tók við.
Vinnan hófst snemma?
Eg fór í sveit þegar eg var
tíu ára og var þar í þrjú sumur
að Leirulækjarseli í Álftanes-
hreppi í Mýrasýslu og vann þar
fyrir mér. Eg mun hafa verið
þrettán ára, þegar eg' fékk
vinnu hjá Kaupfélagi Reykja-
víkúr (gamla), réðist þangað
sendisveinn og fékk 50 krónur
á mánuði, sem þá var algengt
fyrir slíka vinnú. Sendiferðir
voru vitanlega farnar á reið-
hjóli. Verst þótti mér að fara
með olíubrúsana á stýrinu, en
þá var eklti komið rafmagn
alls staðar, og víða voru oliu-
maskínur og prímúsar. Hús-
bændur minir voru mér góðir,
hæfilega mikið var að< gera fyr-
ir ekki eldri pilt, en sendi-
ferðir oft býsna langar.
Svo fékk eg vinnu hjá Silla
& Valda í Aðalstræti og var
hjá þeim til ársins 1930. Þar
fékk eg fyrst 60 kr. á mánuði,
en hækkaði upp í 120 krónur.
Síðasta árið var eg við inn-
heimtu, afg'reiðslu og fleira.
Þar var mikið að gera, við losn-
uðum oft seint, en þar var þó
ágætt að vinna.
Og verkamannsvinnan?
Margir félagar minna voru
komnir í betur borgaða v.innu,
og mér fannst auðvitað eg
verða að gera eitthvað í mál-
inu, eins og þar stendur. Eg
jiomst þá í byggingávmnu' og
fékk' 81,60; á viku fyrir 'd 60
stunda vinnu, og þótt það ærinn
peningur þá. Þetta voru mikil
og góð viðbrigði, og í þessan
vinnu var eg nokkra mánuði.
Svo kom veturinn, vinnan þar
með búin. Þá tók atvinnuleysið
við, og það var afleitt. Þann
vetur hafði eg ýmiskonar snap-
vinnu, — lítið að gera við höfn-
ina, en vann þó fyrir mér. —
Nokkuð glæddist þó liagur
minn með vorinu, þá var vinna
við sementskip og sitthvað
fleira. Um tíma varð eg að ráða
mig upp að Álafossi vegna at-
vinnuleysis í bænum fyrir 50
krónur á mánuði og fæði og
húsnæði. Einn góðan veðurdag
var svo hringt til mín þangað
upp eftir og sagt, að pabbi væri
mikið veikur, en mér var lofað
að fá vinnuna, sem hann hafði
haft hjá Eimskip. Þá voru tveir
krakkar heima í ómegð, og tók
eg þá að vinna fyrir heimilinu.
Þeta var árið 1932, en alla tið
síðan, eða í 21 ár, hefi eg unnið
við höfnina, aðallega hjá Eim-
skip. Eg hefi haft afkomu mína
af verkamannsvinnu síðan, eins
og það hefur gengið allavega,
en aldrei farið í „ástandsvinnu"
á stríðsárunum eða aðra ó-
skylda vinnu.
Voru kreppuárin ekki fjai'ska
erfið?
Þau voru oft voðaleg. En eg
var svo lánssamur að eiga dug-
lega og mér samhenta konu,
svo að allt gekk þetta einhvern-
veginn. Svo hafði eg og hefi
enn kartöflugarð í Kringlu-
mýri, —• eg trollaði kol við
höfnina, sem gafst stundum svo
vel, að fyrir kom, að eg sparaði
kolakaup allan veturjnn. Svo
fékk eg oft ódýran fisk í bát- j heldur lögðum fyrir hvern eyri,
utn og togurum, og allt hjálpaði | sem unnt var með nokkru móti.
þetta til þess að maður komst; Þess vegna átti eg 53 þúsund
Hvað gerir þú helzt í tóm-
stundum?
Eg les. Þú sérð engar bækur
hér í stofunni, en engu að síð-
ur hefi eg lesið mikið og geri
enn. Við höfum stundað Al-
þýðubókasafnið og alltaf fengið
lánað þaðan bækur heim. Sann-
leikurinn er sá, að eg hefi ekki
haft fé handbært til þess að
festa í bókum. íbúðin varð að
ganga fyrir. Annars breytist
bókmenntasmekkur manns með
aldrinum, finnst mér. Eg er
löngu hættur að hafa gaman af
ástar- eða glæpasögum. Helzt
les eg nú æviminningar, ferða-
sögur, hefi gaman af söguleg-
um fróðleik og þess konar. Eg
hefi alla tíð látið stjórnmál af-
skiptalaus, en eg er virkur meo-
limur í mínu stéttarfélagi og
vil þess hag sem beztan í hvi-
vetna. Annars ruglar almenn-
íngur oft saman verkalýðsmál-
um og pólitík. Þetta er ekki
rétt. Verkalýðsmál þurfa ekki
að vera pólitísk. Hér er um að
ræða bættan hag verkamanna,
án tillits til stjórnmálaskoðar.a
þeirra, eða svo finnst mér að
Frá árinu 1941 hefur ekki minnsta kosti. Annars fmnst
verið um alvarlegt atvinnuleysi rnér oft ánægjulegt að hugleiða,
að ræða, en hinsvegar má aldrei að hér á íslandi er stéttamis-
treysta því, að maður fái vinnu. j munur ekki mikill. Þegar eg
Öryggi er ekki til í þeim skiln- | var krakki, lék eg mér mikið
ingi. Þess 'vegna hefi eg ekki j við krakka af efnuðum hehnil-
á þessum árum breytt um lífs- . um, en aldrei varð eg var við,
venjur, hefi bókstaflega ekki að eg væri af verkamanns-
þorað því. Af þessum sökum heimili, og eftir að við leik-
hefi eg getað önglað svolitlu' systkinin urðum fullorðin,
saman. Öll stríðsárin átti eg hefur haldizt með okkur vhi-
aðeins einn óskadraum, eitt semd og kurteisi, þegar við hof-
markmið, sem eg keppti að: Að urn hitzt, þó að leiðir hafi skil-
eignast sjálfur íbúð, borga ið, eips og gerist og gengur.
sjálfum mér húsaleiguna, en Þetta finnst mér mikils virði.
ekki öðrum. Við spöruðum alit, □
við okkur, nutum engra þæg- ' Það er orðið nokkuð áliðið.
inda, keyptum okkur ekki hús- Við sitjum saman í vistlegri
gögn eða neitt, sem gerir lííið dagstofu Pálma og Guðrúnar
þægilegra og ánægjulegra, Stefánsdóttúr konu hans. Þau
Þú hcfur samt komizt af.
Ójú, — eg komst af, skuldaði
aldrei neitt, en eg fór margs á'
mis, og við hjónin. Við urðum '
eiginlega að neita okkur um
flesta hluti. Stundum fór eg í
atvinnubótavinnu. Árið 1935
var afleitt ár. Þá urðu árs-
tekjurnar 2295 krónur. Hins-
vegar var árið 1937 skárst af
vondu árunum, en þá hafði eg
3236 krónur í árstekjur, og
eftir það ár átti eg meira að
segja 800 krónur á sparisjóði.
En svo komið stríðið, og þá
hækka tekjurnar ört hjá öll-
um, verkamönnum líka. Árið
1940 hafði eg 5701 krónur yfir
árið og árið 1941 10,147 krónur,
þar af vann konan mín fyrir
1000 krónum. En af þessu er
þó gríðarmikil eftirvinna, —
við unnum oft til kl. 10 á
kvöldin eða lengur. Árið 1944
komst eg upp í 29.000 krónur
með því sem konan og krakk-
arnir höfðu. — Þessar miklu
tekjur byggjast þó að verulegu
leyti á geysimikilli eftirvinnu.
Betri Iífskjör síðan 1941.
af. Tímabilið 1932-—1940 var
yfirleitt slæmt hjá verkamönn-
um, en eg sótti vinnuna eins
fast og nokkur tök voru á. —-
Annars á eg bók, þar sem eg
hefi skráð tekjur mínar á
hverju einasta ári síðan eg fór
að vinna fyrir mér, og get sýnt j Þv,í trúir enginn maður,
þér, hvei’nig þetta hefur gengið., ekki hefur reynt. Um
krónur, sem var útborgun í
þessari íbúð. En nú á eg (að
vísu ekki gi-eidda upp, frekar
en tíðkast) þessa íbúð, og er
rnjög ánægður með hana. Það
búa á þi’iðju hæð í myndarlegri
bæjarsambyggingu við Löngu-
hlíð. Út um gluggann sér yfir
Klambratún og Norðurmýri, en
i fjarska blikandi flóann. Sói
er að síga í sæ, en mildir geisl-
ar hennar falla á vegginn hjá
okkur.. Það er vinalegt inni
er mikill munur að koma upp hjá þeim hjónum. Þar býr hlý-
í sólina úr kjallaraíbúðunum. leiki, en úr svip Pálma verka-
sem manns les eg ánægju yfir því að
tíma
hafa náð settu mai'ki. En það
hefur kostað þrotlaust strit,
langan og erfiðan vinnudag. —
En stundum hefur verkið líka
sýnzt . lítt framkvæmanlegt,
þegar verkstjórinn hefur til-
kynnt: Það vei'ður engin 'na
hjá þér á morgun, Pálmi. En
þetta er gleymt nú, — að
minnsta kosti þessa stundina.
Við Pálmi röbbum saman ura
garnla daga, því að við lékui.i
okkur mikið saman i Þingnob-
únum endur fyrir löngu. Eu e>
svo langt siðán, þegar liliu er
á botninn hvolft? Gal það ekki
verið í fyri'a eða hitteðfyrra:
Jú eða þá fyrir hundx'að árum?
Hver veit? Tíminn er fjarska
afstætt hugtak, langur eða
skammur, eftir því við hvað við
er miðað.
í Svo kveð eg' Pálma Guð-
mundsson, þakka honum sarn-
talið og óska þess, að nann og
-fjölskylda haris inegi íengi lifa
Pálmi fer á reiðhjóli í vinnu sína og úr.! l'bakáýn sjáét bæjai'- óg Vel dafná i íbúðiiirii við
byggingarnar við Lönguhlíð, en þar á hann heima. , Lönguhlíð. t