Vísir - 02.09.1953, Blaðsíða 7

Miðvikudaginn 2. september 1953.
TISIB
vuúwuv^MvuvwinAnMvvwwvtrwvuuvuvvwMMúvúvCnM
eftír EMIIÆ ZOJLA
r*»«™■^vs^v*«^v
XVI. OKRARARNIR.
Rostand var séður náungi. Hann rak vafasöm viðskipti með
miklum dugnaði. Og til þess að hafa fallegt vörumerki á þess-
um viðskiptum hafði hánn stofnað banka. Hann greiddi leyfis-
gjaldið. Lögin höfðu viðurkennt fyrirtækið. Af ýmsum ástæð-
um fannst honum nauðsynlegt að hafa éinhverskonar heiðar-
leikayfirskin á þessu öllu saman. Hann lánaði peninga með
sömu vöxtum og starfsbræður hans í bænum. En bak við skrif-
stofuna hafði hann svolitla skonsu, og þar framdi hann öll
fólskuverkin.
Sex mánuðum eftir að hann hafði opnað bankann varð hann
foringi fyrir mikilli hersingu af okrurum og fjárþvingurum.
Þetta var sérlega heppilegur tengiliður, því að nóg var til af
mönnum sem langaði til að nota peningana sína eins og hann
gerði — til að græða margfalt meira en hægt var að gera með
heiðarlegu móti. En þessir menn vildu láta sem minnst á nafni
sínu bera í þessu sambandi. Svo að þeir fóru til Rostands nieð
peningana sína og báðu hann um að ávaxta þá. Þess vegna hafði
hann alltaf nóg af peningum og gat rekið mikla útlánastarf-
semi og sópað saman peningum með því að nota sér neyð ann-
ara. Þeir sem höfðu lánað honum peningana héldu sig í skugg-
anum. Venjulega urðu lántakendurnir að greiða frá sextíu til
áttatíu af hundraði í vexti. En einu sinni á mánuði héldú
„framlagsmennirnir“ fund heima hjá honum. Hann lagði fram
reikninga og skipti ágóðanum. Og vitanlega hagaði hann reikn-
ingunum svo að mestur hluti ágóðans rann í hans vasa. Hann
rændi ræningjana.
Hann gerði þetta með mjög einföldu móti. Þegar einhver
kaupmaðurinn átti erfitt með að standa í skilum og kom til hans
daginn áður en lánið féll í gjalddaga til áð fá lánaða peninga,
dró hann sér fé með því að setja manninum óhóflega ströng
skilyrði. Venjulega varð maðurinn að sætta sig við boðið.'Með
þessu móti hafði Rostand valdið meira en fimmtíu gjaldþrot-
um á tíu árum. Hann gekk ekki á snið við smámunina. Hann
var jafn fús að lána manni sem seldi grænmeti á götunni hundr-
að sous eins og kúaprangara þúsund franka. Hann gein yfir
öllu. Setti sig aldrei úr færi að lána tíu franka ef hann gat fengið
tuttugu aftur. Hann sat um elztu syni allra yfirmannafjöl-
skyldnanna, ungra svallara, sem sólunduðu peningunum sínum.
Hann fyllti lúkurnar á þeim með gulli, svo að þeir gætu eytt
enn meiru. Og svo varð hann jafnan tilbúinn að hirða veðið
sem til féllst. Hann fór líka ferðir út á landsbyggðina til að
freista bændanna. Venjulega bitu þeir á, og þegar uppskeran
brást næst gekk hann að þeim, og sölsaði undir sig skák eftir
skák af jörðunum þeirra.
Þessi banki vár í rauninni stór gildra, sem gleypti auðævi.
Allir vissu hvað bak við þessa stofnun var. Fólk benti á hlut-
hafana hans — rika menn, fyrrverandi embættismenn, kaup-
menn og jafnvel verkamenn. En það hafði ekki neinar sannanir
1 höndunum. Rostand hélt hlífiskildi yfir þeim, og hann var
slægari en svo að hann léti standa sig að nokkru misjöfnu.
Aðeins einu sinni hafði hann komizt í hættu. Það var erfitt
að þagga það mál niður. Kona úr heldri stétt þurfti á pening-
um að halda, störri upphæð. Hún var mjög frómlynd en hafði
komið eigum sínum í lóg með því að ausa út guðsþakkargjöfum
á báða bóga. Rostand, sem vissi að hún var orðin eignalaus,
sagði henni að hún gæti fengið peninga hjá sér ef hún skrifaði
nöfn bræðra sinna á skuldabréf. Ef hann fengi þær undirskrift-
ir var hann viss um að bræðurnir mundu borga fremur en að
systir þeirra færi í hundana. Konugarmurinn skrifaði undir.
Það var líknarviljinn sem hafði gert hana að öreiga, og góð-
gerðaástríða hennar var svo sterlc að hún stóðst ekki þessa freist-
ingu. Rostand hafði ekki. misreiknast. Fyrstu skuldabréfin voru
greídd. En svo komu álltaf ný og ný skuldabréf svo bræðurna
fór að gruna margt. Þá þraut þolinmæðia og þeir afréðu að
hnýsast betur í þetta mál. Annar bróðirinn fór til Rostands bg
hótað’i að kásra .hann. Hann sagðist freinur kjósa að systir. hans-
yrði ber að glæp en að láta þjóf og þorpara féfletta sig. Honum
tókst að gera okrarann lafhræddan, og hann féllst á að eyði-
legja öll skuldabréfin sem hann hafði enn undir höndum. En
- samt tapaði hann engu á þessu því að hann hafði tekið hundrað
af hundraði í vexti af lánum konunnar.
Eftir þetta varð Röstand afár varkár. Hann ávaxtaði fé bóf-
anna með svo mikilli varkrrni að þeir dáðust að honum og
treystu honum. Meðan þeir þökuðu sig í sólskininu sem góðir
borgarar er aldrei hefðu látið sér til hugar koma að svíkja
nokkurn mann, húkti hann inni í stórri, skuggalegri skrifstofu.
Þar festu gullpéningar félagaima rætur og báru gullinn ávöxt.
Rostánd varð með tímanum þræíl sinnar eigin iðju. SUmir hinir
í bófafélaginu notuðu péningana til að svala lystisemdum sín-
um með. Ástum, sællífi, skenimtunum. En eina þrá Rostands
var sú að verða fyrsta flokks þorpari. Hann hafði jáfn mikinii
áhug'a fyrir fjáraflabrögðum sínum eins og þau hefði verið
bezti sjónleikur. Hann klapþaði saihan höndunum þegar gaman-
leikurinn fór vel, og ánægja hanns 'tíg hrifning' var þá ekki
minni en hjá rithöfundi sem fær viðurkenningu. Svo raðaði
hann peningunum fyrir framan sig og starði á þá með hrifn-
ingu okrarans.
Þetta var maðurinn, sem Revertégat ráðlagði'Maríusi í mein-
leysi sínu að lána peninga hjá.
Morguninn eftir um klukkan átta barði Maríus á dyr í bank-
anum. Húsið var stórt og ferhyrnt. Öll gluggatjöld voru dregin
niður, og þess vegna virtist framhlið hússins kuldalegri en
ella. Það var einhverskonur grunsamlegur dularblær yfir hús-
inu. Gömul, tannlaus vinnukona í sirskjól kom til dyra.
— Er herra Rostand heima? spurði' Maríus.
— Já, en hann er vant við látinn, SVaraði hún og opnáði hurð-
ina ekki frekar en áður.
Maríus ýtti henni frá og gekk inn í anddyrið.
— Jæja, sagði hann svo. — Eg ætla að bíða.
Gamla konan varð steinhissa og það kom hik á hána. Hún
þóttist sjá að ekki væri hægt að losna við þennan áleitna gest.
Þess vegna fylgdi hún honum upp stigann og skildi við hann
í einskonar biðherbergi. Það var lítið og skuggalegt. Veggirnir
með grænu fóðri, sem hafði tekið á sig allskonar litbreytingar
af sífelldum raka. Ekki var annað húsgagna þarna en stóll með
fléttaðri hálmsetu. Maríus settist á hann.
Framundan honum voru dyr í hálfá gátt. Inn um þær sá
hann skrifstofu og þar sat skrifari önnum kafinn og skrifaði
með gæsafjöður og ískraði í henni við pappírinn. Til vinstri við
hann Voru aðrar dyr, sem ætla mátti að væru inn í það allra
helgasta hjá bankastjó’-anum.
Maríus beið lengi. Sterkur þefur af gömlum pappír var í
herberginu. Skrifstofurnar virtust óhreinár og fátæklegár. Og
vegna þess að allir veggir voru auðir virtist enn ömurlegra þarna.
í hornunum vóru haugar af ryki og kongulærnar fengu að.spinna
vefinn sinn niður úr loftinu í friði. Maríusi fannst hann ætla að
kafna þarna inni. Og iskrið í pennanum fór í taugarnar á honum.
Alít í einu heyrði hann mannamál inni í herberginu til hliðar.
fyrst í stað var hann svo nærgætinn að hann ætlaði að færa
stólinn fjær dyrunum til að heyra síður hvað sagt væri, en
nokkrar setningar vöktu forvitni hans svo að hann sat sem
fastast þar sem hann var kominn. Það eru til samtöl, sem maður
getur ekki stillt sig um að hlusta á. Og gagnvart sumum mörtn-
um á engin nærgætni við.
Nú var sagt með hvellri rödd, sem sennilega var húsbóndáns:
— Nú eru við allir mettir, herrar mínir. Og nú skulum við
tala um hin alvarlegu mál. Eg ætla að leggja fram yfirlit um
aðgerðir mínar síðásta mánuðinn, og síðan skiptum við ágóð-
anum eins og venja er til.
Nú varð aftur skvaldur þama inni, því áð ýmsir töluðu
saman í einu, en brátt varð þögn aftur. Maríus, sem boinaði ekki
ennþá i neinu, var eigi að síður orðinn forvitinn. Hann þóttist
viss um að eitthvað furðulegt og ótrúlegt væri að gerast þarna
fyrir innan dyrnar.
Sannleikurinn var sá að Rostand var að halda fund með
hinum virðulegu vinum sínum í okraraklíkunni, og Maríus
A kvöldvökunni.
„Hann John Dee var einhver „Mér keinur ekki til hugai'
bezti maður, sem eg hef heyrt að hafa svona mikla fyrirhöfn
getið“, sagði Skoti nokkur við út af gullstássinu mínu,“ svar-
kunningja sinn. „Hann var góð-aði hin þóttafull. „Þegar skart-
ur og tryggur gagnvart konugripirnir mínir verða óhreinir
sinni, reykti hvorki né drakk,fleygi eg þeim bara!“
og sparaði sýknt og heilast, til
þess áð hann léti sem mest
éftir sig handa henni, er hann
dæi.“
Hinn Skotinn varð hrærður
yfi-r allri þessari manngæzku og
spurði lolcs, hvernig John vissi
þetta svo nákvæmlega: „Eg
gekk að eiga ekkjuna hans“,
svaraði hann.
Jíhhí 0at.
Það var opinber stórveizla á
Waldorf-Astoria gistihúsinu og
þar var saman komið ríkasta
fólkið í landinu. Konumar voru
1 dýrasta skrautklæðnaði og
skartgripirnir tindruðu á þeim
alstaðar, á örmum þeirra, fingr-
iun og á eyrnasnéplum. Þegar
verið var að drekka kaffið laut
kona mestá blfreiðajöfursins að
sessunaut sínum og sagði: „Á eg
ekki að kenna yður gott ráð til
þess að viðhalda og hreinsa
skartgripina yðar? Eg hreinsa
demantana mína alltaf með
salmiaki, sma'ragðana með
skozku tvhisky, rúbíána með
gÖmlu rauðvíni og safírana
með nýmjólk“.
Stórbrú á Eyjafjarðará.
Eftirfarandi frétt er í Vísi
fyrir 35 árum: „Blaðið íslend-
ingur segir frá því, að næsta
stórbrúin, sem gerð muni hér á
landi, muni *Verða brú á Eyja-
fjarðará. Hefir landsverkfræð-
ingurinn verið þar nýrðra að
mæla - fyrir brúarstæðinu og
jafnvel ráðgert að byrja á brú-
arsmíðinni á næsta surnri, ef
landsstjórnin telur landssjóði
það kleiít. Brúna eða brúrnar
réttara sagt, því áð þær eiga að
vera 5, á að byggja yfir „Vaðl-
ána“
Kvenhúfa með' hólk.
Og svo er það ein auglýsing
úr Tapað fundið: „Kvenhúfa
með silfurhólk, hefir tapazt á
götum bæjarins. Vinsamlegast
skiiist ....“
Innritun háfin í
kvöldskóla KFUM.
Þessi vinsæli skóli ^verður
s'ettur í húsi KFUM og K við
Amtmannsstíg 1. okt. n. k. og
starfar vetrarlangt. Hann ér
fólki, piltum og stúlkum, sem
stunda vilja gagnlegt nám
samhliða atvinnu sinni. Einskis
inntökuprós er krafizt, en
væntanlegir nemendur verða að
hafa lokið lögboðinni barna-
fræðslu eða fá sjálfir undan-
þágu frá slíku, ef þurfa þykir.
Kvöldskólinn starfar í byrj-
unar- og framhaldsdeild, og
eiga eldri nemertdur hans for-
gangsrétt að þeirri síðari, ef
þeir sækja um hana í tæka tið.
Þessár námsgreinar eru kennd-
ar: íslenzka, danska, enska,
kristin fræði, reikningur, bók-
færsla og handavinna (náms-
meyjum) í byrjunardeiid, en
auk þess upplestur (framsagn-
arlist) og íslenzk, bókmennta-
saga í framhaldsdeild.
Skólinn hef ur ágáetum k'enn-
urum á að skipa og notar mjög
hagkvæmar kennslubækur, sem
miðaðar eru við námsáætlun
hans sérstaklega og ótrúlega
mikið má af læra á skömmum
tíma. Skólann hafa á þeim 32
árum, sem hann hefur starfað,
sótt þúsundir nemenda frá!
fermingaraldri og fi-am til fer-
tugs. Hefur það mjog færzt í
vöxt upp á síðkastið, að þangað
leiti fólk til náms víðsvegar afi
landinu samhliða starfi sínu
eða námi í sérskólum.
Núverándi fræðslumálástjóri,
Helgi Elíasson, Sem áfúm
saman hefur fylgzt með starfi
Kvöldskólans og jáfnan sýnt
Iþví fullan skilning og velvild,
I hefur látið svo um mælt í bréfí
’ til menntamálaráðuneytisins, að
hann teldi sig' meðmæltan því,
að unglingar, er lokið hefðií
barnaprófi, en fengju af heim-
ilisástæðum að stunda vinnu,
sæktu -Kvöldskólann. Kvaðst
fræðslumálastjóri líta svo á, a<3
skólinn - væri viðurkennd
kennslustofnun ' innan þeirra
takmarka, sem hann hefði setfe
sér, og kvaðst telja mikilVægt,
að. þangað léituðu fræðslu þeir
unglingar, er væru um og ýfin
15 ára og ekki hyggðust halda
áfram dagskólanámi að lokinni1
fræðsluskyldu. Mun þessi um-
sögn fræðslumálastjóra verða
mörgum ungmennum og fcr-
eldrum þeirra gleðiéfni, enda
vitna þau um göðvild og víð-
sýni.
Umsóknum um skólavist í
Kvöldskóla KFUM verður eins
og áður veitt móttaka í ný-
lenduvöruverzluninni Vísi á
Laugavegi 1 frá 1. sept. og þar
til skólinn er fullskipaður að
því marki, sem hið mjög svo
takmarkaða húsrúm -setur hon-
um. Er fólk eindregið ráðlagt
að trýggja sér skólávíst sem
allra fyrst, því að ólíklegt er,
að unnt verði að sinna öllum
inntökubeiðnum, en umsækj-
endur eru teknir í þeirri röð,
sem þeir sælcja. Fólk er að
gefnu tilefni áminnt um að
mæta við skólásetningu 1. bkt.
kl. 8.30 síðd. stundvíslega.
Þeir umsækjendur, sc-vn ekki
koma þangað eða senda annan
fyrir sig, mega búast við, að
fólk, seirt 'venjá er að skrá á
biðlista, verði þá tekið í -sk'ól -
ann í þeirra stað. Kennslá mtm
hefjast mánudaginn 5. öktóber.