Vísir - 23.10.1953, Blaðsíða 5

Fjöstoðagina; -23. október 1953...
VlSlE
9
i -Mami
Athugasemdir um peningamál,
AHeilmg óbreyttrar stefnu í penhtgamákim
verórýrnun penínganna.
í síðastliðnum maímánuði
skrifaði 'égiéftirf arándi athuRa-
setndir: ;
Peningamál vor íslendinga
eru næsla bágborin, svo að ekki
sé meíra sagt. Vegna stöðugrar
verðrýrnunar gjaldmiðilsins
virðfet sparifjársöfnun þvi. nær
stöðvuð, en eftirspurn eftir
lánsfé svo gengdarlaus, að orð-
rómur gengur um það, að pen-
ingar séu teknir að láni hjá
einstaklingum gegn öruggum
trygginguni íyrir allt að 40%
' p. a.
Þetta viðhorí almennings til
peningamálanna er ofur eðli-
legt, þegar á það er litið, að
þeir, sem keyptu hentugar
fasteignir hér í bænum fyrir 3
árum, geta selt þær nú fyrir
allt að 50% hærra verð, og tog-
' arar, sem keyptir voru fyrir 7
árum fyrir 3,5 millj. kr., eru
nú seldir á 5,5 millj. kr.
Hvert stefnir.
Því virðist ekki vera gaumur
gefinn sem skyldi, hvert stefn-
ir í . þessum málum. Útlán
bankanna þriggja námu þann
31 /3. 1953 1,473 millj. kr. og
sparisjóðanna 151 millj. kr. eða
samtals 1.624 millj. kr. Á sama
tíma árið sem leiö nániu þessi
Útlán 1.423 millj. kr., og liaí'a
því hækkað um 201 millj. kr.
Auk útlána banka og sparí-
sjóða áttu helztu vátryggingar-
féiög, tryggingarstofnanir og
lífeyrissjóður í verðbréfum
samtals um 152.millj. kr. þann
31./12. 1951. (Skýrslur unj þetta
voru ekki fyrir hendi fyrir ári'ð
1952). Að auki eiga sumar þess-
ar stofnanir miklar útistand-
andi skuldir, sem einnig má
telja til útlána.
Kaunveruleg
lækkun.
Þann 31. marz 1952 námu
spariinnlán banka og sparisjóða
alls .627 millj. kr. og hlaupa-
reikningsinnlán o. fl. 273 millj.
kr. eða samtals 900 millj. kr.
Árið 1953 námu spariinnlán á
sama tíma 737 millj. kr. og
hlaupareikningsinnlán o. iT.
200 millj. kr., samtals 937 milij.
kr., eða alls 37 millj. kr. meira
en árið áður. (Raunverulega
hefur því sparifé lækfeað á
þessu tímabili, því að það er
venjulega talin lækkun, ef vext
ir bætast ekki við árlega, en
ætla má, að ársvextirnir þetta
ár hafi numið rúmlega 40 millj.
kr.). Ekkert verður um það
fullyrt, hve mikið fé hefúr
verið flutt úr hlauparéikning-
um í sparisjóðsbækur,'en líkur
benda til, að. það sé ekki eins
mikið og ætla má við lauslega
athugun, því að vegna lánsfjár-
takmarkana, einkum til verzl-
ana, er hætt við, að margir hafi
orðið að minnka hlaupareikn-
ingsinnstæður sínar, og sé því
raunveruleg sparifjái’aukning
eitthvað meixi en virðast kann í
fljótu bragði.
Á timabilinu, sem hér um
l'aeðir (31./3. 1952—31./3. 1953)
hefur séðlaútgáfán hækkáö tini'
27 millj. kr.,; mótvihðísSjóSur
um 22 millj. kr. og afstaðan
gághvart útlöndúm versnað um
80 millj. kr. Skuldir á reikn-
ingum ríkissjóðs og ríkisstofn-
aha, sem ríkissjóður stendur
straum af, víð Seðlabankann
hafa hækkað um 20 millj. kr.,
en innstæður á sömu reikning-
um lækkað um 19 millj. kr.
Þessar lausaskuldir ríkisins
hafa farið síhækkandi undan-
farin ár.
Endurkeyptir víxlar hja
Seðlabankanum voru 31./3. ’53
275 millj. kr., en á sama tíma
1952 177 millj. kr. Auk þess
hafa bein lán til. banka og'
sparsjóða (aðallega Útvegs-
bankans og sparisjóðsdeildar
Landsbankans) hækkað á þessu
tímabili um 5 millj. kr.
Lánsfjárþrot.
Það, sem þessar tölur sýna
fyrst og fremst, er 1) að við-
skiptabankarnir eru komnir í
þrot með lánsfé, þrátt fyrir
gífurleg og sívaxandi endur-
kaup Seðlabankans, 2) að lán
til ríkissjóðs og ríkisstofnana
hafa hækkað, 3) að mótvirðis-
sjóður er allur í útlánum (end-
urkaupum), 4) að seðlaútgáfan
hefur hækkað umfram venju og
fer hækkandi, og 5) að gjald-
eyrisbirgðir eru engar, þrátt,
fyrir „óeðlilegar“ gjaldeyris-
tekjur, og er það ef til vill
alvarlegasta atriðið í sambandi
við peningamálin.
Tilgangurinn með þessari
greinargerð er aðeins sá að
vekja athygli á því, að brýna
nauðsyn ber til að taka þá hlið
f jármálaástandsins til alvar-
legrar athugunar, en hingað til
virðast aðgerðir stjórnarvala-
anna í f járhagsmálum þvi næi
eingöngu hafa beinzt að verzl-
unarmálum og atvinnumálum,
en peningamálin verið vanrækt.
Að vísu hefur viðskiptamála-
ráðherra sýnt fullan skilning á
nauðsyn þess að takmarka út-
lán og veitti einnig virðingar-
verða aðstoð við vaxtapólitík
Landsbankans (vaxtahækkun-
ina). En þetta hefur ekki borið
verulegan árangur, sem að ein-
hverju leyti kann að stafa af
því, að bankarnir hafi verið of
tómlátir við takmörkun útlána.
En mestu ræður þó, 'að ríkis-
stjómin hefur gert siauknar
kröfur um hækkun útlána, bæði
til framkvæmda og til fránr-
léiðslunnar (hækkuð útlán,
einkuni til útgerðar og út a
t'ramleiddar sjávarafurðir o.fl.).
Þá hefur það einnig varanleg
verðbólguáhrif, að fjárlög fara
árlega hækkandi, og sarría máli
gegnif með: útgjöld Reykj'a-
víkurtaæjar. Það ér áreiöanlegá
misskilnirígur að ætla, að það
valdi ekki verðbólgu, ef fjárlög
séu greiðsluhallalaus, þó að þau
hækki ár frá ári. Háir skattar
geta unnið á rnóti verðbólgu, ef
útgjöldum er stillt í hóf og
afgangur sá, sem við það mynd-
ast, er ,,bundinn“, annað hvort
með því að greiða lausaskuldrr
eða á annan hátt, þannig að
peningúnum, sem afgangs
''vferðö. igé ékki véitÞ' á ný úf tií-
almennings.
Bráð hætta
franuutdan.
Af því, serrí fram er tekið í
greinárgerð þessári, niá það
ljóst vera, að péningamál
þjóðarinnar eru í bráðri hættu.
Viðskiptabankarnir eru' pen-
ingalausir, og auk þess hafa
þeir endurselt Seðlabankanum
alla þá víxla, sem sú stofnun
telur endurkaupahæfa, - og er
þar teflt á tæpasta vaðið, því
margir af þessurn víxlum greið-
ast ekki fyrr en eftir 1—2 ár.
Viðskiptabankarnir ættu helzt
ekki að þurfa að endurselja
víxla. Það, að þeir þarfnast
þess, sýnir, að sparifjársöfnun-
in er algerlega ófullnægjandi
til að standa undir núverandi
útlánum.
Þótt ástæður viðskiptabanka
og sparisjóða séu alvarlegar,
þá er Seðlabankinn í enn meivi
hættu. Eins og þegar er fram
tekið, eru allir peningar i
vörzlu bankans í útlán-
um, að mestu í endur-
keyptum vrxlum og hjá ríki og
ríkisstofnunum. Mótvirðissjóð-
ur er þannig allur í útlánum.
Nú er búið að ákveða með lög-
um, að mótvirðissjóður verði
afhentur Framkvæmdabank-
anum smátt og smátt tii útlána.
Takist Seðlabankanum ekki að
lækka útlán sín tilsvarandi,
með því að draga úr lánum til
ríkisins eða rninnka endurkaup
á víxlum frá viðskiptabönkun-
um, er blásið að kolum verð-
bólgunnar
Varanleg verðrýrmm
peninganna.
Sé ekki hægt að halda útlán-
um Seðlabankans betur í
skefjum en nú er gert — hvað
þá, ef ástandið versnar — þa
verður afleiðingin ófrávíkjan-
lega varanleg verðrýrnun pen-
inganna og aukin vantrú al-
rnennings á peningaeign. En
þeirri vantrú fylgir aukin
eftirspurn eftir lánum og hóf-
laus eyðsla og fjárfesting.
Verði ekki einhver meiri
háttar breyting á meðferð pen-
ingamálanna, er hætt við, að
þess verði ekki langt að bíða, að
varanleg verðlækkun peninga
komi til framkvæmda. Fjár-
hagsstuðningur við fiskibáta-
flotann, ,,bátafrílistinn“ svo-
kallaði, getur varla endað með
öðru en varanlegri gengislækk-
un, eirikum ef flei'ri greinar út-
flutningsframleiðslunnar öðl-
ast sömu fríðindi. Að vísu geta
þau „höpp“ að höndum borið,
að hægt sé að afnema þessi
„ín'ðindi“, en hæpið er að
treysta því. Affarasælla til góðs
árangurs væri það að byrja nú
þefgar að 'vinna -á • rnóti vérð-
ból'guríni, svo að hægt s&; að
draga úr „bátagjaldeyrisfríð-
indunum“; En eg er enn þeirrar
skoðunar, sem eg hefi jafnan
verið og gert tillögur urn, að
affarasælla fyrir fjármálalííið
í landinu væri að alnerna
„bátafrílistann", en afla í þess
stað tekna i sérstakan „styrkt-
arsjóð“ með aðflutningsgjaldi
eru
aðrir, scm slíkra fríðinda
njóta, þegar breýtt verður
um styrktarfyrirkomúlag,
helming aðflutningsgjaldsins
strax þegar framleiðsluvör-
urnar eru afhentar til sölu,
en hinum helmingi aðflutn-
ingsgjaldsins sé úthlutað
eftir á, eftir þvi sem þörf
framleiðenda krefur, enda
færi þeir sönnur á nauðsyn
sína til aukins fjárstyrks.
Þetta fyrirkomulag er lik-
legt til að draga úr verðbólgu
og létta fyrir því að iosna við
„styrkjapólitíkina", sem engum
ef til varanlegra liagsbóta ög
sízt framleiðendum.
Atriði,
sem koma til greina.
Hér hefur að öðru leyti ekki
verið gerð tilraun til aö benda
á leiðir, sem leitt gætu til um-
bóta á öngþveiti peningamál-
anna. En nefna má nokkur
atriði':
1. að bankarnir dragi úr út-
lánum,sérstaklega að Seðla-
bankinn dragi úr endur-
kaupum.
2. að hækka vexti.
3. að ríkissjóður byrji að
greiða lausaskuldir sínar og
„frosnar“ skuldir ríkisfyrir-
tækja.
4. að undanþiggja sparifé
skattgreiðslu til ríkis, bæja
og sveitafélaga.
5. lögð verði höfuðáherzla á
söfnun erlendra gjaldeyris-
innstæðna (dollara og E. P.
U.-gjaldeyris).
Seðlaveltan er nú (16./10.
1953) um 260 millj. kr.. Það er
42 miljj. kr meira en á sama
tíma árið sem leið og tuttugu-
föld seðlaútgáfan á sama tíma
1938.
Reykjavík, 16. október 1953.
Jón Áruason.
Sex menn verba RF.
Forseti Islands lxefir nýelga,
að tillögum orðunefndar, sæmt
þessa rnenn Fálkaorðunni sem
liér segir.
Hinn 29. sept. sl.: Sigurjón
Á. Ólafsson, fyrrv. alþingis-
marin, Reykjavík, stjörnu stór-
riddara. Þórarin Olgeirsson,
vararæðismann íslands í
Grimsby, stórriddarakrossi.
Kjartan Ásmundsson, gullsmið,
Reykjavík, riddarakrossi.
Hinn 2. okt. sl.: Egil Sandholt,
skrifstofustjóra, Reykjavík,
Magnús Jochumsson, móst-
mefetara, Reykjavík, og Ólaf
T. Sveinsson, skipaskoðunar-
stjóra, alla riddarakrossi.
Liíla efnalaugin, Mjóstræti 10,
hefurnúverið opnuð aftur
Eslenzk tonlist
erlendis.
í tímaritinu „Musikblátter'“r
héfti, er grein eftir Gerhard
Krause um íslenzka, eistlenzka
og pólska tónlist.
Segir þar m. a.: Hallgrímur
Helgason, sem ný'tur viður-
kenningar frá ríkinu til rann-
sókna á þjóðlegri söngmennt,
er tónskáld, sem vert er að taka
éftir; á eg þar við sjálfstæðan
stíl hans, er kernur fram í Már-
íuvísu eftir hann, sem minnir
dálítið á okkar mikilsmetna
Joseph Marx; máske er þetta
auðmjúk trúarjátning höfund-
arins í tónum. — Jón Leifs ját-
ar líka trú sína á því, er vekur
lotningu olckar. í kirkjulögum.
hans birtast ekki óljósar kennd-
ir heldur raunveruleg trú, en
án hennar er enginn þess um-
kominn að verða guði þóknan-
legur.“
Ina Garffius frá Hamborg
mun á næstimni á hJjómleikurp
sínum „Rödd þjóðanna“ ásamj
Carl-Heinz Lautner í Stuttgart,
flytja verk eftir Hallgrím
Helgason og Jón Leifs í ýms-
um þýzkum borgum.
Á næstu „alþjóðlegri tón-
listarviku", er fram fer í Vín,
tekur Vera Velkov frá Belgrad
2. píanósónötu Hallgríms til
meðefrðar. Sömu sónötu leikur
Dr. Friedrich Brand frá
Braunschweig í útvarpið í
Hannover.
í Osló flytur norski kammer-
kórinn, undir stjórn Rolfs
Karlsen mótettu Hallgríms
„Gróa laukar og lilja“, og söng-
konan Aslaug Kristensen flyt-
ur í norska útvarpið flokk
sönglaga eftir sama höfund.
Þá hefir bandalag tónlistar-
manna í Múnchen (Munchener
Tonkúnstlerverband) undir
stjórn Dr. Seheidemandel, boð-
ið Hallgrími Helgasyní að taka
þátt í hljómleikum á vegum
félagsins í lok nóvember. Mun
ungverski bassasöngvarinn,
Franz Váradi, flytja þar átta
einsöngslög með aðstoð höfund-
ar. -—
í Beromúnster útvarpi í
Sviss mun Barbara Preisker
frá Frankfurt syngja nokkrar
tónsmíðar Hallgríms í næsta
mánuði.
.eftir brunann, sem varð þav i
sumar. Vitað er að brotist var
inn í efnalaugina nóttina, sem
brann. og leikur grunur á að
sökudólgarnir hafi einnig
kveikt í, annað hvort viljandi
eða af gáleysi, en þetta hefur
þó ekki verið uuplýst ennþá.
á tilsvarandi vörum og nú
á bátafrílista.
Úr þessum sjóði íengju
fi'amleiðendur bátaíisks
svo
og
Þetia er nýjasta útgáfan af Standard-bílunum brezku, og er
liúii nefrid „ájþýftuvagninn“ í daglegu táli. HréyfiIÍinn er 28
ha. og bíllinn nær 80 km. hraða írá kyrrstöðu á fáeinum sek.