Vísir - 30.10.1953, Blaðsíða 5

Föstudaginn 30. október 1953
VlSIR
jft.
Vsxandi langlifi skapar ný
vpðfangsefni i þjóðfélögumpon.
Á norræna sálfræðingapinginu í Helsingfors flutti Anitra
Karsten, seni er dósent' í sálfræði við Helsingforsháskóla erfndi
úm athuganir þær, sem hún hafði gert á gömlu fólki og við-
hérfi þess til lírsins. Grein sú, ér hér hirtist er að mestu leyti
hyggð á erindi frúarinnar.
Hvenær er fólk gamalt?
Þeirri spurningu er alls ekki
auðsvarað þar eð eitt menn-
ingai'þjóðfélag telur þann
raann gamlan, sem annað telur
á bezta aldi'i. Auk þess hlýtur
aldur alltáf að verða afstætt
hugták, jaínvel í sama þjóðfé-
laginú, Þriggja ára barni finnst
t. d. 15 ára unglingur gamall,
og 15 ára unglingi fimist þrí ■
tugur maður rhjög við aldur.
Réttást mun því vera að skil-
greina aldur þanriig, að mað-
urinn sé gariiall þegar hann
uppfyllir ekki lengur fyrir ald-
: urssakir þær kröfúr, sem þjóð-
félagið gerir til hans.
í flestum menningai'þjóðfé-
lögum er það ákveðið í lögum,
að menn skuli vera gamlir á
aldrinum 65—70 ára. Á þeim
aldri er opinberum starfs-
mönnum vísað á brott frá starfi
og þeim gert að lifa á eftir-
launum, á sama tíma fá þeir,
sem þess eru taldir verðugir,
ellistyrkinn sinn. Þessi tak-
mörk voru lengi vel eðlileg og
sjálfsögð. Eftirlaunaaldurinn
var í samræmi við það aldurs-
stig þegar flestum hentaði að
hverfa frá skyldum starfsdags-
ins og taka sér hvíld. Síðustu
árin hefur viðhorfið breytzt og
verður nú ekki lengur hjá því
komizt að viðurkenna, að fólk
það sem þjóðfélagið kallar
gamalmenni er að verða mikið
vandamál. 5.
Þrír vinnandi
móti hverju
gamalmenni.
Árið 1870 voru 16 vinnu-
færir menn í Finnlandi á hvern
mann, sem kominn var yfir 65
ára aldur, nú eru aðeins 6—7
vinnufærir á hvert gamal-
menni. í Svíþjóð er tala gam-
almenna enn hærri en í Finn-
landi og er gert ráð fyrir að
árið 1980 verði aðeins þrír
vinnufærir menn á hvert gam-
almenni. Þessar tölur sýna að
fólk verður mun eldra nú en
áður og valda því vafalaust
betri lífskjör og aukin þekking
læknastéttarinnar. Það liggur
í augum uppi, að gamla fólkið
hlýtur að leggja þjóðfélaginu
miklar byrðar á herðar þegar
tala þess er orðin eins há og
raun ber vitni. Óeðlilega mikill
hluti þjóðarteknanna fer þá í
éftirlaun og ellistyrki.
Við skulum nú athuga hvort
ekki sé unnt að ráða bót á þessu
ástandi þannig, að allir megi
vel við una. Þess er þá fyrst að
geta. að fjöldi fólks sem náð
hefur 65—70 ára aldri er enn
í fullu fjöri og því engin ástæða
til þess að setja það á eftirlaun.
Til þess að gera slíku fólki
Meift að halda áfram störfum
þarf að breyta löggjöfinni
þannig, að eftirlaunatakmörkin
verði ekki einvörðungu miðuð
við ákveðið aldursstig, heldur
verð* einnig tekið tillit til
starfshæfni mánha. Þar eð fo'lkí
hættir mjög við að benda á allt
sem er neikvætt í sambandi við
aldur er nauðsynlegt að gera
nákvæmar rannsóknir á þyí
hvaða vinnukröfur sé eðlilegt
og sanngjarnt að gerá til þeirra,
sem teknir em að eldast. Við
lýsum oft aldurseinkennum
þannig, að gamalt fólk sé seint
að átta sig á hlutunum, geti
ekki aðlagað sig neinu nýju og
þurfi meiri hvíld en þeir, sem
yngri eru.
Gamalt fólk
gctur líka Iært.
Hvað fyrst talda atriðinu
viðvíkur, er oft gert of mikið
úr því að gamalt fólk sé seint
að átta sig á því er það þarf að
taka afstöðu til. Nýjustu rann-
sóknh', sem gerðar hafa verið
á námshæfni sanna, að gamla
fólkið getur vel lært ef það
vill. Hinsvegar er ekki því að
neita, að mörgum finnst þægi-
legt að vera gamall, þeir nota
aldurinn, sem einskonar skjöld
til varnar gegn allsk. ágengni
þeirra sem yngri eru, og vísa
ýmsum kröfum á bug með
þeirri einu röksemd, að þéir
séu gamlir. Þetta viðhorf er í
raun og veru skapað af þjóðfé-
laginu, sem ákveður að opinber
starfsmaður skuli vera gamall,
þegar hann hefir náð ákveðn-
um áraaldri, hvernig sem
heilsa hans og starfsorka er.
Það er rétt, að gamalt fólk á
erfiðara með að aðlaga sig nýj-
um aðstæðum en unga fólkið,
en hinsvegar er mjög vafasamt
hvort íhaldssemi í háttum er
bundin við 65—70 ára aldur.
Staða æskunnar í þjóðfélaginu
er að öllum jafnaði þannig, að
hún á hægt með að breyta til
og verður líka að gera það til
þess að öðlast lífsreynslu.
Ungling sakar ekki þótt hann
reyni mismunandi störf og taki
sig upp , úr einu byggðarlagi
eftir annað með stuttu milli-
bili. Þetta er hinsvegar illmögu-
legt fyrir mann, sem þegar
hefur valið sér ákveðið ævi-
starf og ef til vill stofnað heim-
ili. Heifnilisstofnun gerir flesta
menn íhaldsamari, enda er sú
ihaldssemi nauðsynleg ef heim-
ilisgrundvöllur á að vera ör-
uggur. Við getum því með sanni
sagt, að nokkur íháldsemi sé
eðlilegt þróunarmerki hvers
einasta manns og fari íhaldsem-
in eklci út í öfgar verður gamla
fólkinu ekki lögð hún til lasts.
Smáöivíldir og slys
í verksmiðjum.
Hvað hvíldarþörf gamla
fólksins snertii' er enginn efi á
því að gamall maður þarfnast
meiri hvíldar en ungur. Hins-
vegar er enn ekki rannsakað
til hlítar bvernig réttast sé að
hvila sig'. Margt bendir til þess,
að hægt mundi vera að auka
vinnuafköst og vinnugleði til
mikilla muna með því að gera
fólki kleift að taka sér sem
þægiiegastar" amáhvíldir tí
. n i r" 11) 1 -1 ■ ' -
vmnutimarium.
Vilji menri : ger’a sér /. ljóst
hverriig rétt sé að meta gamla.
fólkið á vinnumárkaði, iriega
þeir ekki líta á neikvæðu jilið-
arnar einar og þégar nánar er
að gáð keniur í.ljós að riiárgt
gott er um gamla vinnukraft-
inn að segja. Við raniisóknir á
slysni í verksmiðjum hefur
komið í ljós að fólk um tvítugt
veldur flestum slysum. Slysnin
minnkar með aldrinum í sum-
um greinum allt til sextugs og
breytist lítið úr. því unz hrein
elliglöp koma til greina. Rann-
sóknir, sem gerðar hafa verið
á slysni bílstjóra sýna að bíl-
stjórinn er öruggastur þegar
hann er 48 ára gamall, en mjög
ungir menn hæpnari í því starfi.
Ástæðurnar til þess að ungt
fólk veldur fleirí slysum en
fullorðið eru margar, m. a. má
benda á' að ungur maður, sem
hefir ei fyrir öðrum að sjá en
sjálfum sér, er ekki eins feim-
inn við að tefla á tvær hættur
og hiim, sem hefur fyrir konu
og börnum að sjá. Þá sinnir
æskan meira skemmtanalífi en
þeir, sem eldri eru og eyðir
stundum miklum hluta nætur
í sitthvað sem skemmtunum
fylgir, getur svefnskortur hæg-
lega valdið starfstruflunum og
einnig geta minningar nætur-
innar truflað starfið á daginn.
Vinnuöflun og
rosknar konur.
Flestir munu kannast við að
fátt fólk er eins trútt í starfi
og gamlar konur. Trúmennska
þéirra er m. a. talin stafa af
því að þær óttast uppsögn og
vilja því sýna sérstaka árvekni
í starfi til þess að missa ekki
góða atvinnu. Þá láta rösknar
konur síður glepjast af alls-
konar freistingum en þær sem
yngri eru, gerir þetta þær stöð-
ugri í starfsrásinni.
Reynslan hefur sýnt að eng-
ir eiga eins erfitt með að út-
vega sér vinnu og rosknar kon-
ur. Mun þetta að miklu leyti
vera hégómagirni karlmanna
að kenna. Það er t. d. alkunna,
að flestir framkvæmdarstjórar
vilja aðeins spengilegar og
fríðar stúlkur sem einkaritara
og gleymist oft að athuga starfs-
hæfni ef útlitið er þeim að
skapi. I Kaupmannahöfn varð
þessi hégómagirni þess vald-
andi fyrir nokkrum árum að
konur, sem komnar voru nærri
fertugu áttu erfitt með að fá
vinnu á skrifstofum þótt starfs-
orka þeirra væri vitanlega í
bezta lagi. í öllum löndum er
fjöldi roskinna kvenna, er bó-
staflega er ýtt út af vinnu-
mai'kaðinum löngu áður en á-
stæða er til. Hvaða verðmæta-
tap fylgir ónotuðu vinnuafli
sýna eftirfarandi tölur, sem
teknar eru úr amerískum
skýrslum. Vinna sem unnin er
af fólki í Bandaríkjunum, sem
komið er yfir 65 ára aldur er
árlega talin vera 10—12 mill-
jarða dollara virði. Hálf önnur
milljón manna er talin vera
sett of snemma á eftirlaun, en
það þýðir fjögurra og hálfs
milljarðs tap á ári. Þegar að-
stoð við vimrufatlað fóllc hófst
fyrir alvöru að síðustu heims-
styrjöld lokinni, kom í ljós að
fjöldi verkfærra manna gerði
ekki neitt. Árið 1947 voru
44.000 manns í Bandaríkjunuin
látnir hefja störf á ný eftir að
liæfnisprófun hafði sýnt hvað
þeir voru færir um að gera.
Tekjuskatturinn, sem þetta fólk
greiddi næsta ár nam 70.000
dollurum, en ríkið fékk 10
dollara fjrrir hvern einn, sem
eytt hafði verið fólkinu til að-
stoðar.
Síðustu áratugir hafa á ýms-
an hátt breytt aðstöðu gamla
fólksins. Áður fyrr voru gam-
almennin órofa hluti heimilis-
heildarinnar og svo er enn víða
til sveita. Boi'garmenningin,
sem oftast gerir kröfur til að
heimilisfaðir og stundum einn-
ig húsmóðir vinni utan heim-
ilisins gerir veru gamla fólksins
á hehnilinu óþarfa og jafnvel
ókleift að veita þeim hæfilegan
verustað þar sökum þrerigsla.
Heimili borganna eru því að
öllum jafnaði tveggja kynslóða
heimili í stað þriggja kynslóða
áður. Vistleg elliheimili bæta
gamla fólkinu upp að miklu
leyti, að því hefír verið byggt
út úr nýtízku heimilum, en
gamla fólkinu er lífsnauðsyn
að hafa einhvern stað sem er
þess með öllum lögum og rétti.
Hins vegar verður seint metið
það tap sem börnin líða vegna
þess að þau fara á mis við um-
hyggju og umburðarlyndi afa
og ömmu.
Rannsóknir þær, sem gerðai
hafa verið á kjörum gamla
fólksins og viðhorfi þess til
lífsins sýna svo greinilega að
ekki verður um villst, að nauð-
synlegt er að þjóðfélögin end-
urskoði afstöðu sína til þeirra
sem náð hafa 65—70 ára aldri
og véiti þeim meiri möguleika
til að taka virkan þátt í því
sem gera skal.
Ólafur Gunnarssou.
Musica sacra.
Kirkj utónlistarfélagið M usica
sacra efndi til annara tónleika
sínna á þessum vetri í Fríkirkj-
unni á mánudagskvöld. Var að-
gangur sem fyrr ókeypis og
tónleikunum jafnframt útvarp-
að. Páll Halldórsson, ’ organ-
leikari Hallgríniskirkju, stjórn-
aði tónleikunum, en fram komu
lcór Hallgrímskirkjunnar og
einsöngvarar, lítil kammer-
hljómsveit (forfiðlari Þórarinn
Guðmundsson) og organleik-
aramir Sigurður ísólfsson og'
Páll Kr. Pálsson.
Söngkórinn er hljómfallegui'
og vel þjálfaður eins og fram
kom á lcirkjutónlistarmótmu.
þar sem haim söng fyrst opin-
berlega utan guðsþjónustu-
halds. Einnig eru einsöngvár-
arnir ágætir, ekki sízt frú Mar-
grét Eggertsdóttir, sem hefur
ljómandi fagra og hljómmikla
altrödd. Viðfangsefni kórsins
voru sálmur eftir Pétur Guð-
johnsen, tveir Davíðssálmai'
eftir Wennerberg og tvær kant-
ötur eftir Buxtehude, en auk
þess lék Sigurður ísólfsson tvo
sálmaforleiki eftir Bach. Var
einkar fróðlegt að heyra prýði-
legan leik hans og rifja upp
aftur gömul kynni við hið
gamla, góða Fríkirkjúorgel
(sém nú er gengið í endurnýjun
lífdaganna), enda heyrist allt
of sjaldan leikið á það á hljóm-
1 leikum, og raunar lætur jafn-
ágætur organleikari og Sig-
urður allt of sjaldan til sín
heyra.
j Tónleikarnir voru, þrátt fyrir
smávægileg og afsakanleg mis-
tök, til mikils sóma fyrir stjórn-
andann og þátttakendur, og áttu
! skilið milclu meiri aðsókn. Er
óskandi, að- kirkjutónlistarfé-
laginu auðnist að halda margar
slíkar söngskemmtanir.
B. G.
Eins og lesendur muna birti Vísir fyrir nokkru mynd af lýsingu
af þýzka alþýðubílnum. Hér kemur svo mynd af nýjustu útgáfu
af sendiferðabíl frá Volkswagen-verksmiðjunum. Hann er knú-
inn 25 hestafla, 4 strokka loftkældri vél, sem er mjög sparneytin,
cyðir um 8,5 ltr. af benzíni á hverja 100 km. við.venjulegar
aðstæður. Rúnitak þessara bíla er 4.8 m.:! Það er athyglisvert,
að víða á Norðurlöndum, m.a. í Kaupmannahöfn, eru bílar af
þessari gerð, með nauðsynlegum breytingum, notaðir sem
leigubílar. Einkaúmboð fýrir VolksWagenwerlc hér á landi hefur
Heildvérzlúniri Hekla h.f.

w'- ■ i
Frakkar
Og
Plastkápur
L.H. MU llER