Vísir - 09.11.1953, Blaðsíða 5

Mánudagimi '9.- nóvember 1953
VlSIR
í>ai er engin nýung a5 hún leiti þangaö 09 í
firðina, sem ganga úr honum.
í .hinni miklu ritgjörð sinni
um- síld ög síldveiðar,1) segir
Ámi Thorsteinsson landfógeti
frá því, að þegar hinar árlegu
miklu síldargöngur fari fyrir
Reykjanes á vorin, kvíslist þær
í tvennt. Önnur garígan fer inn
' í 'Faxaflóa, einkum þegar hlýtt
' ér í sjónum og staðnæmist þá
ekki fyrr en inni í fjarðarbotn-
um, en hin fer vestur flóann i
Jökuldjúpið. Þegar kalt ei í
' veðri að vorinu og kaldur sjór,
' segir landfógetinn að síidin sé
tregari í flóanum, en því nvéira
af henni slái sér þá vestur i
djúpið, þar sem sjórinn er
heitari m. ö. o. síldin leitar
hlýrri stöðva. Torfunum, sem
koinnar eru fyrir 'ReyK.jar.es
og Skaga, inn í Garðsjó, þykir
máske of kalt í sjó, til þess að
fara inn í hinn grunna Faxaflóa
og sækja svo vestur eftir djúp-
álnum undir Jökul og fava svo
um íramanverðan Breiðafjörð
inn í Kolluálinn, sem liggur
eins og dalur á hafsboLvi með
klettabeltunv á báða vegu. En
svo heldur sumt af þessari síld
úr álnum lengra vestur, í hina
djúpu Vestfirði, en það sem eft-
ir verður, fer seinni hluta
viljun ein, að hann fékk sér tii
áðstoðar Holger Jacogbæus
kaupmann í Keflavík? Þessír
menn voru báðir kunnugir
síldveiðum á íslandi, ánnar í
Breiðafirði og undir Jökli, þar
sem hann hafði rekið mikla út-
gerð, en hinn í Faxaflóa, þar
sem árlega var veidd sild tii
beitu og útflutnings á þessum t
tirnum. Árangurinn af þessum
síldveiðileiðangri frá Færeyj-
um, varð víst minni en menn
höfðu vænzt, en forstjóri hans
gaf stjórninni ýtarlega skýrslu,
sem til er suður í Danmörku,
og ég hef ekki haft aðgang að,
enda óviðkomandi þéssu máli.
Síldin kom,
en veiðar engar.
Síðasta áratug' 19. aldar var
svo komið, að engin útgerð var
við Breiðaf jörð nema opnir bát-
ar. Þar voru aðeins 1 eða 2
þilskip, en engar síldveiðar.
Það var þó ekki svo, að síldar
yrði ekki vart á þesum árum.
Hún hljóp þá stundum á land,
til þess að láta mennina vita,
að hún væri til í sjónum. Þann-
ig var það veturinn 1890 eða
1891, að síldin hljóp inn í lón
sumars upp á gruivdð og inn í fyrir ueðan LitIalóll( sem er
smáfirðina í sunnan^erðum
Breiðafirði.
Landfógetinn getur þess lika,
að síldar verði vart á hverju
vori undir Jökli, eða við Hellna
og Stapa, enda hefur o£t verið
mikil síldveiði á þessum slóð-
umj eða undir Jökíinum, ekki
eingöngu að vorinu, heldur á
öllum tímum árs, eins og
kunnugt er nú. Vitmsburður
Árna Thorsteinssonar land-
fógeta um þessa hluti er óyggj-
andi réttur. Þarna var hann
uppalinn og þekkti bezt til ailia
manna.
Ætluðu að jhjálpa
Færeyingum.
Því miður eru ekxl iil neinar
heimiidir fyrir síldveiðum í
Breiðafirði eða í Jökuld|úpinu
á öldinni, sem leið, en ef að
líkindum lætur, hefur síW ver-
ið veidd þar til beitu á hverju
sumri, í reknet, frá handfæra-
skútum. Það er vissara, að ein-
mitt þarna á Snæfellsnesinu,
eða í Ólafsvík, var mesta þil-
skipaútgerðin á íslandi fyrri
hluta aldarinnar. Þegar fór að
líða á öldina, komst þessi út-
vegur í niðurlægingu vegna
aflatergðu og margvíslegra af-
leiðinga harðæranna, sem þá
stóðu stundum heila áratugi.
Rétt fyrir miðja öldina, eða
árið 1848, tók danska stjórnin
rögg á sig og ætlaði að fara að
hjálpa Færeyingum. Það hafði
' einhverjum dottið í hug, að
töfrafiskurinn mikli, sildin,
vaari í ríkum mæli í hafihu
norður af Færeyjum. Til þess
að ganga úr skugga um hvort;
þetta væri'svona, gjörði stjórn-
in út leiðangur til síldveiða frá
eyjunum. En var það tilviljun
ein, að kaupmaðurinn i Ólafs-
vík, Hans A. Clausen, var val-
inn til þess að stjórna leiðangn
þéssurn? Og var það líka til -
') Sbr. Tímrit Bmf. IVj bls.
45.
milli Beruvíkur og Hólahóla1
undir Jökli. Þá var Jón Magn-
ússon fiskmatsmaður frá Sandi
að alast þar upp, og hefur hann
sagt mér frá þess, en hann ér
áreiðanlegur maður og hefur
traust minni. Það var í janúar
um veturinn, rétt fyrir þorra-
byrjun, eftir mikið hafrót, að
síldin fjaraði uppi í lóninu.
Henni var svo ausið þar upp í
pokum og hagnýtt eftir föngum.
Þessi síld hefur komið úr Jök-
uldjúpinu, en það er álit kunn-
ugra manna vestra, að þar sé
hún allt árið, grunnt eða
djúpt, ýmist uppi í landstein-
um eða frammi í regindjúpi.
Svo var það á fyrsta áratug
þessarar aldar, þegar Jón var
orðinn fulltíða maður og flutt-
ur inn á Sand og farinn að róa
þar, að síld og' þá einkanlega
kópsíld, fjaraði uppi í lónum
á hverju hausti, og köm hún
sér þá vel til beitu, en síldar-
net voru þá engin til í veiði-
stöðvunum. Stundum kom það
fyrir, að síldin hljóp á land
undan kolkrabba. Þannig var
það haustið 1918, í byrjun nóv-
ember, að mikil mergð sílda -
fjaraði uppi í öllum lónum fyrir
Sandi og Brimnesi, svo að þá
áskotnaðist þessi ágæta beita
fyrir þorskinn, og kom það sér
vel.
Beila sótt langa leið.
Þetta haust va.r nú svo ástátt'
um toeitu á Sandi og Ólafsvík,
að þar var eiigin sííd til í
hvorugu. íshúsinU. Það hafði
ekki þýtt. að afla síldarinnár þó
að nóg væri af henni, því að
allur klalri var þrotinn úr ís-
húsunum um vorið. Þéss vegna
kom síldin, sem hljóp upp i
lónin, eins og lausnari til mánn-
anna, og hún gjörði það ekki
endasleppt, hún var svo hugul-
söm að fylla lónin allt fram
undir jólin. Fiskimennirnir i
Öláfsvík' ‘ föru á kvöidin pftir
áð þéir komu að, gahgandi með
'skrínu , á bakinu, til þess að
ssekja síld í hana út á-. Sand.
Þetta er 12 km. leið, og bar
hver maður allt . að. 50 kg.
Venjulega komu þeir aftur inn
eftir um háítatíma eða kl. 10, ög
var þá farið að beita. Síðan var
róið. snemma morgrms. Þetta
lif þeirra var erfitt, en á sííd-
ina aflaðist prýðilega uni haust-
ið og' það var aðalatriðíð..
Annars var öflun beitunnar
i ....
[vandræðamál undir Jökli á
íþeim árum. Á árunum fyrir
1920 var sóttur kræklingur til
beitu, á opnum bátum, alla leið
inn í Breiðafjarðareyjar, t. d.
Skáley og Purkey, en það er
eins langt og yfir þveran
Breiðafjörð og komið við i
Stykkishólmi til þess að fá leið-
sögn. Þá var líka stundum farið
alla leið suður að Ökrum a
Mýrum, eftir kræklingi. Það
má geta nærri, hversu erfitt
þetta var um hávetur, þegar
allra veðra var von, enda urðu
líka slys í þessum ferðum. Það
var því ekki neitt undur, þó að
fiskimönnum undir Jökli þætti
vænt um, þegar síldin var svo
náðug, að hlaupa á land hjá
þeim.
Þegar útgerðinni á Snæfells-
nesi fór að vaxa fiskur um
hrygg, og menn fóru að eignast
vélbáta, fóru þeir að sækja
sjóinn djarfar, suður fyrir Jök-
ul. Þá jókst líka beituþörfin,
og var þá farið að veiða síld i,
lagnet til beitu á sumrin, fráj
Ólafsvík og Sandi. Nóg var af j
síldinni ár eftir ár, stórri og!
feitri haísíld, en veiðarnar voru
lítið stundaðar því að beitu-
þörfin var takmöi'kuð, en
markaðurinn enginn annar.
Svo var það sumarið 1920,
að síldin var sérstaklega mikil
í Kolluálnum og inn með Snæ-
fellsnesinu. Þá var á Sandi
kaupmaður, Valdimar Ármann,
sem verzlaði í félagi við
Proppébræður, ötull maður og
áhugaasmur. Hann tók þá for-
ustuna um síldveiðar. Hann
lét veiða beitusíld eins og ís-
húsið gat tekið og saltaði
4—500 tn., sem sent var til út-
landa. Þetta var i eina skiptið,
sem menn vita, að söltuð síld
hafi verið flutt út af Snæfells-
nesi, en þetta heppnaðist vel,
og fékkst eins gott verð fyrir
þessa síld og aðra sild héðan.
Framhald varð því miður ekki
á þessu framtaki Valdimars og
lágu þar óviðráanlegar ástæð
ur að.
hald manna, að Grundarfjörð-
ur sé oft fullur af hafsíld,
einkum þegar riótt fer áð
dimma og Tíður á sumarið. Þajð
er margt, sém bendír tií' þesá,
pg kem ég að því síðar.'
■ ,i>a5 er engum'efa undirorpiö,
að seinni hluta sumars er að.
jaínaði mikið af hafsíld í
Breiðafirðinum, einkum að
sunnanverðu, t. d. um Selsker,
út af Grundafiröi. Ég var i
Stykkishólmi á árunum 1903—
1918, og. vann þar .við verzlun,
sem gjörði út nokkur þilskip
á handfæraveiðar. Það var þá
föst venja, úr því að kom fram
yfir miðjan júlí, ög nótt'fór að
dimma, að þrjú síldarnet, lag-
net, voru látin í hvert skip til
öflunar beitusíldar. Þessi net
vöru syo lögð áð kvöldinu og
látin liggja urn lágnættið, og
veiddist þá oft svo mikið af
hafsíld, að fleygja varð því aft-
ur í sjóinn, sem ekki var notað
til beitu yfir daginn. Það sögðu
sjómenn mér oft á þeim árurn,
að síldarmergð væri ótrúlega
iriikil i Breiðafirði, en allt var
þétta látíð ónotað eins og
reyndar enn er gjört, en aðeins
hugsað um að ná í þorsk til
söltunar og. útflutnings.
Trúði á síldveiðar.
Margir glöggir sjómenn
vestra trúðu því íastlega, að
síldveiðar 1 Breiðafirðí væru
framtíðarveiðar þar. Einn þess-
ara manna, var Jón Lárusson
fyrrverandi skipstjóri, sem þá
var farinn að búa í Gröf í
Kyrr sjór á Grundarfirði. Grundafirði, en sú jörð er fyrir
Af f)örðunum, sem ganga inn botni f jarðarins, og er nú
úr Breiðafirði að sunnanverðu, kauptúnið Grafarnes að mynd-
í Snæfellsnesið, er Grundar- ast í landi hennar. Jón gjörði
Þá voru. engin net til, en fram- ,
takssömustu formenn gengust
fyrir því að útvega net, og,
voru þar einkum í fararbrodji,
Kristján Þórðarsön .núverandi
stöðvarstjóri í ölafsvík og Guö-
mundur heitinn bróðir- hans,
.ásamt fleiri góöum . mönnum.
Þaft kom þá í íjós, ’að þarna
var um hafsítdarhlaup áð rarða.
Mergð síldarinnar var svo mik-
il, 3—400 mtr. frá stórstraums-
f jörumáli í víkinni, á 4—5
metra dýpi, að netin íylltust
‘svo, að sum þeirra töpuðúst.
Mikið af síld náðist þó á land,
en ekkert var hægt að notfæra
sér þessa guðsgjöf. Það var i
engin tunna til og enginn klaki,
í íshúsinu. Það vildi bara svo
vel til, að síldin stóð svo lengi
við, því að þégar fyrstu frost
komu, var drifið í að ná í klaka,
og þannig tókst að frysta naega
beitusíld fyrir vertíðina. En á
vertíðinni gengu þá 12 trillu-
bátar, 2—4 smál., og vár ó-
hemju afli á síldina.
Síðast var það nú fyrir fáurn
árum, sumarið 1945, að mikil
síldarmergð var í Jökuldjúpinu,
og var síldin þá veidd til beitu
úr Ólafsvík, en vegna þess
hversu aflinn var mikill, mun
þá hafa verið leitað til stjórn-
arvalda síldarinnar hér á landi,
um leyfi til söltunar, en það
fékkst ek.ki af einhverjum á-
stæðum. Öll þessi síldarmergð
við Snæfellsnes skýrir vel
þörfina fyrir örugga fiskihöfn
á Útnesinu.
Síld í Ólafsvíkurhöfn.
Á þessu sumri skrapp lítiil
véibátur frá Sandi, 2% smál.,
sem Sæunn hét, eitt kvöldið út
í álinn með 4 síldarnet og
fékk 21/.a tn. síldar um lcvöldið.
Annar bátur, sém ísafold hét,
9 smál. vár á síldveiðum í'rá
Sandi þétta suniar. Hann fpr
um mánaðaímótin júlí, og ágúst
norður í Kollúál með 16 net,
lét drífa suður yfir um nóttina
og fékk 38 tn. af stórri hafsíld.
Á árunum 1920—1930 var
veidd sild til beitu á hverju
ári, vor og haust og fryst i is-
húsunum á Sandi og Ölafsvík,
en haustið 1929 var síldarhlaup
á Ólafsvíkinni.
Þáð var um mánaðamótin
september--október, að:. vart
varð við síldina á Ólafsvílrur-
höfn, og var það stór hafsíld.
fjörður þeirra langstærstur og
glæsilegastur. Fjörður þessi er
einn fegursti fjörður á íslandi.
Að honum, og fyrir botni hans,
eru hrikaleg fjöll, en svo fjöl-
skrúðug að gróðri , að þau eru
græn’ og grasi vaxin upp í
klettabeltin efstu. Fyrir vestan
fjörðin eru hin sérstæðu og
einkennilegu fjöll, Kirkjufell og
Stöðin, eða Brimlárhöfði, fj.all-
ið, þar sem dr. Helgi Péturss
og síðar Jóhannes Ásketeson
gjörðu sínar merkilegu jarð-
fræðirannsóknir. Grundar-
fjörður er tíltölulega djúpur,
og inni í honum er venjulega
rólegur sjór og kyrr, enda er
eyja í fjarðarmynninu, Mel-
rakkaey, sem dregur úr sjón-
um, þegar þeir sækja að firð-
inum. Það er því ekki óeðlilegt,
[ að síldin, sem hleypur úr
Kolluál upp á grunnið, þegar
sjór fer að hitna seinni hluta
sumars, sæki í kyrrðina í þess-
um fagra firði, enda er það
alltaf út mótorbát samhliða
búskapnum og var oftast for-
maður hans. Jón var hygginn
maður og athugull. Ilann hafði
verið skipstjóri um áratugi við
þorskveiðar á seglskipum og
haft nákvæmar athuganir á
göngu allra fiska og þá ekki
sízt síldarinnar. Hann hélt þvi
fram, að hafsíld væri í Grund-
arfirði á hverju hausti meira eða
minna, en stundum væri Jsjörð—
urinn fullur af síld.
N. 1.
ÞÉsvndir vtta eO gœfan
hringunum frá
3IGURÞÓR, Hafnarstrætl 4,
Margar gerOir fyrirliagian&i.
Hér sér inn í hina nýju listmunaverzlun, Hjörtur Niefsen h.í.,
sem opnuð var í Templarasundi 3 í vikunni sem leið.