Vísir - 24.12.1953, Blaðsíða 14

14
JÓLA3LAÐ VÍSIS
Tiinbur KJiihuréir
&ilpiötur
og mjúkar
iiii'k ikrassvi&ur
fin sssliue — úr'vais tegund
Muwt ihuröir
Jhistur
aíLs konar
Suuwnur
aiiar stim&ir
HAGSTÆTT VERÐ j
Timburverzlunin Völundur h.f. |
filappar§dg 1 — Sínii 81430 5
«
iestra í eiginlegri merkingu
J>ess orð. Hann gekk um götur
og torg oftast í fylgd með vin-
tun sínum úr hópi skálda,
myndlistarmanna, heimspek-
inga og stjórnmálamanna,
jafnvel frægasta skækja borg-
arinnar var í vinfengi við hann.
ViS hana talaði hann um heim-
speki. Klæðnaður Sókratesar
var fátæklegur, slitin yfirhöfn
og hvorki sokkar né skór. í
pelloponiska stríðinu gekk
hann eitt sinn berfættur yfir
ísilagt vatn og frelsaði Alki-
Tbiades með því að leggja líf
sitt í hættu.
Dyggð er þekking að áliti
Sókratesar. Þekki menn eðli
hins góða gera þeir gott, allt
hið illa starfar af vanþekkingu.
í þessu efni er Sókrates á öðru
máli en Páll postuli sem sagði
„Hið góða sem ég vil geri ég
ékki o. s. frv.“ Á trú hafði
Sókrates það álit, að hún hefði
því aðeins gildi, að menn hefðu
öðlast hana vegna eigin baráttu,
utanaðlærð trú væri einskis
virði, hún væri eins og rótar-
laus stofn, sem kippa mætti
upp úr moldinni hvenær sem
væri.
Vinir Sókratesar lærðu meira
af breytni hans en orðum. Einn
þeirra komst svo að orði. ,,Að-
eins* að mæta augnaráði hans
í návist hans, snerta við honum
var, hin sterkasta eggjan til
dáca. Lifskoðun Han's-|.fój$t-' db
til fjrrst og frcmst í' þessúm-
orðúm: Þekktu "sjáífan' þig,
haf$u vald yfir sjálfum þér,
glejjmdu ekki skyldunum gagn-
varj öðrum.“
Qkkur er Ijóst að í manninum
búa-4 öfl sem eru líffæralegum
hvöiura hans æðrm íHugsum
okkur t. d. að tveir skipsbrots-
menn hefðu bjargast upp a
sama flekann á hafi úti. Hugs-
um okkur að annar þeirra hefði
örlítinn mat. Væri þá ekki eðli-
legt að hann neytti hans einn.
Síður en svo. Slíkt væri ó-
mannlegur glæpur. Honum ber
að skipta matnum milli sín og
félaga síns og hann gerir það
líka. Þarna erum við komnir
að mannlegum öflum, sem eru
líffæralegum þörfum og hvöt-
um æðri. Sumir kalla slík öfl
sál.
í skapgerð Grikkja ehis og
raunar flestra þjóða berjast
tvö andstæð öfl um völdin.
Annars vegar léttlyndið, gléðin
og hin tilfinningakennda lífs-
hylling. Hinsvegar þunglyndið,
efunarhyggjan. Flestir voru
léttlyndir og nutu unaðssemda
lifsins eins og tök' voru á. I
samræmi við þetta, yar eeskan
talin bezti tímr mannsæfimiar,'
hún var kjarni lífsins. Þegar
ástalíf æskunnar v.ar kulnað var
það sem eftir var af lífínu lítils
virði. Töldu því margir betra
að kveðja þennan heim eins og
býflugur og gullsmiðir þegar
ástalífinu væri lokið. Mjólkur-
bland manndómsáranna og'
hafragrautur ellinnar væru
ekki eftirsóknarverð gæði, en
slík væru gæði þessára aldurs-
stiga í samanburði við fxæyð-
andi sólbjart æskuáranna.
Af þessuxh astæðum'skyldi orð-'
utp ellinnaí vanlegá trey$ta.ndi.
TÍIgan'gur Hfsifts" væri1 'feg-
urðarleit og að finna fegurð
er samaLs§mj‘|fð ^kapp;jijang.
Mesta fegurð lífsins felst í ást-
inni og því vei-ða þeir einir
viðurkenndir, sem verðugir
gæða lífsins sem skiljamstina og
viðurkenna yfirburði hennar
hvað sem aldri líður.
Fjöldi grískra heimspekinga
hafa látið álit sitt á ástinni í
ljós en við sleppum að sinni
skoðunum þeirra og snúum
okkur að því sem Sókrates
hefur sagt um þenna máttar-
vald lífsins.
,,Þegar ég var ungur“ sagði
Sókrates, „og var farinn að
leita að vísdómi heimsótti ég
spakvitra konu, Diotima í
Mantineia. Ég bað hana að
segja mér frá ástinni og hver
væri tilgangurinn með henni.
Hún svaraði: ,,I ástinni er fólg-
inn mikill og djúpur leyndar-
dómur og viljirðu skilja hann
verður að beita athygli þinni
til hins ítrasta. í fyrsta lagi:
Getur þú skilgreint hvað ást
er?“ Eg spurði hvort ekki mætti
segja að ást væri þrá eftir
fegurð, „Ljáturiáu það gbtt heita,“
lagði Ð’iotima. Fg er'þó hrædd
um að sú skilgreining færir okk
ur lítinn ; skilnipgsauka nema
við höfúm. skilgreint hvað feg-
urð er. „Hún þagði um hríð en
þegar mér vafðist tunga um
tönn hélt hún áfram: „Teljum
við ekki hlut fallegan ef hann
er eins og hann á að vera og
við myndum ekki óska þess að
hann væi'i öðruvísi?" Eg taldi
þetta rétt véra. „Jæja þá“
sagði Diotima, „hluturerfalleg-
ur þegar hann er pins og hann
'á að vera og sé akfin fegurðai-
þrá er húii-líka þrá eftir full-
;k'othleikú:“ „’Svo'' mun vera“
sagði eg. „Ert þú sammála mér
í því að ekkert sé fagurt sem
er í molum?“ ,,Vitanlega“ sagði
ég.“ „Verður nokkuð í þessum
heimi fagurt og fullkomið um
aldir alda.- Eyðilegguf .eltki.
dauðinn allt í þessum heimi
dauðleikans?“ „Það gerir
hann“ svaraði ég. „Þá getum
við sagt að ástin sé ekki aðeins
þrá eftir fegurð heldur þrá
eftir eilífri fegUrð og þá um
leið þrá eftir ódauðleika.“
Þegar ég gaf samþykkt mitt til
kynna bætti hún við: „Flestir
karlmenn geta aðeins skapað
eitthvað líkamlegt, eitthvað,
sem hægt er að þreifa á, eins
og dýrin og fuglai’nir. Þeir
verða ástfangnir í fögrum kon-
umog.geta börri til þess aðeign-
ast eitthvað er geymir minning-
una um þá í sér og á þann hátt
verður lífið að vissu leyti eilíft.
Hinir sem aðeins eru virlcir á
andlega sviðinu er líka fullir
af þrá eftir að skapa eitthvað
fullkomið í heimi sem er fall-
valtur og ófullkominn. Þetta
eru ekki aðeins þeir menn, sem
réisa fögur rhús pg njusteri, það
eru [engu 'síðiir Íþdií' sem. iémja
víturlegj; lögö ppjm auka jfégurð
þjóðfélágsins. v skipulag j! i þess
og réttlætiv Það éru iíka .rnenri-
irnir sem skapa fegúrð'iijöðum
o| tónum,,sem hUgurmjSjnytur
með: sömu 'ánægjú óg "élsku-
htgínn þess augnabliks þegar
hfmn sameinast fögrum líkama.
Hjvort s^epy þ^>. skaMðjífelst
andlegt eða líkámlegt þá keppa
allir menn að þvi að stilla
hungur sitt eftir því fullkomna
með því að skapa ei.tthyað sem
er fullkomið: Þegar ástin
(eros) vaknar í fvrsta sípn 1
unglingum verður honum Ijóst
að ein mannleg vera er annarri
fegurri og byrjunin er sii. að
e|sl<a aðeins eina slí%,;,: yhj\i.
Sjfrijjna veröur hann fyrir áh.í*if-
utn | af fagurri umgerð og
hvérsu.fávis væri hann ekki e-f
honum yrði ekki ljóst að feg-
urð hverrar umgerðar er hin
sama. Þá lærist honum að elska
alla fegurð. Næsta skrefið er,
ef honum förlast eklti á þróun-
arbrautinni í andlegu tilliti að
viðurkenna að göfugt geð, sem
heldur sér í jafnvægi er meira
virði en fögur umgerð. Næsta
þrep þróunarstigans er að sjá
fegurðina í vísindunum, sem
ein geta fullnægt þrá hans sem
vitsmunaveru, því í vísindun-
um einum er hin fullkomni
sannleikur fólginn. Undir leið-
sögu ástarinnar hverfur hann
frá því að elska aðeins eina
veru og ann fleirum, hann
hættir að láta sér nægja að
elska fagran líkama en fer að
unna fögrum verkum og göfug-
um hugsunum. Og að lokum
skilst honum að það sem hann
þráir er ekki af þessum heimi
, en er. fólgmíí .gi.iðdpml,.egri hug-
sjón, öi þá'fyi:st'fær hánri frið.“
Dánardægur < ;
Sókratesar.
í þessai’i grein er síiklað á
stóru enda eklíi annað hægt
þegar um annað eins feikna-
efni er að ræða og . kenn-
ingar Sókratesar og áhrif hans
á. apnemmgu. Eýj-óíjuþjóð|L ,H4r
véröur áð lokuni ' ’minn'st''' á
dánardægur hans. Platon, sem
var einn allra gáfaðasti nem-
andi Sókratesar, var elcki hjá
meistara sínum síðusfu stund-
irnar sem hann lifði. Ilárin var
veikur, ef til vill af hugaraixgrt
sökum þess, sem koma skyldi.
Hinsvegar,.var annar vinur
Sóki;a !#saiy Hh.a icion frá Elis,
viðsíiiadú-r 'pg hann hefur lýst
því sem gerðist áður en
Sókrates. dó.