Vísir - 26.09.1955, Blaðsíða 4

'4
VÍSIR
i-r.^26. sept«mber 1355*
BréSt
Öþnrrkarnir í snmar og
aðstoðin við bændnr.
Þeir eiga að fá h]álp9 sem
hennar hafa þörf.
Mér þykir sennilegt, að fátt
veki sveitafólki eins þægiléga
kennd og það að afloknum
slætti, að vita allar heygeynisl-
ur fullar af góðu heyi.
Það eru mikil laun fyrir erf-
iði annatímans, að vita afkomu
sína örugga og nægan mat fyrir
menn og málleysingja. En and-
stæðan við þessa þægilegu til-
finningu er svo það, að hafa
barizt heilt sumar við sunnan-
átt og rosa, og sjá laun verka
$inna lítinn og hrakinn heyfeng,
og horfa fram á langan vetur
með litla björg handa búpen-
ingnum. En þannig er einmitt
ástandið hjá æði mörgum bónd-
anum á óþurkasvæðinu í sum-
ar. —
\í Ekki er ósennilegt, að eftir
!svo erfitt tíðarfar um bjarg-
ræðistímann hefði orðið fellir
;á fölki og fénaði fyrr á tímuni,
eri breyttum aðstæðum í þjóð-
félaginu er svo fyrir að þakka„
að fellisárin heyra fortíðinni
til.
Þegar einstaklingur í land-
inu verður fyrir sérstökum ó-
höppum, hleypur almenníngur
undir bagga með honum af
frjálsum vilja og bætir honum
tjónið, en þegar heilar stéttir
verða fyrir einhverjum óvænt-
um ósköpum, er það orðinn
vani, að ríkisheildin rétti fram
hjálpandi hörid. Enda virðist j sýni undraverða ágengni til
manni svo hin síðari ár, að ekki hins sameiginlega sjóðs þjóðfé-
bótum til þeirra, sem nutu
hinna ríkulegu ávaxta móður
jarðar.
Það, sem kemur mér nú til
þess að rita þessa litlu grein
eru samþykktir þær, sem ný-
lega voru gerðar á fundi Stétt-
arsambands bænda um aðstoð
til þeirra vegna óþurkanna nú
í sumar.
Frá samþykktum þessum er
sagt í Morgunblaðinu þ. 8. þ. m.
og liður 2 í samþykktum þess-
um hljóðar svo:
„Ríkissjóður greiði niður fóð-
urbæti á óþurkasvæðinu um
þriðjung útsöluverðs og sé þá
miðað við kjarnfóðurgjöf, sem
nemi 800 kg. á kú og 18 kg. á
hverja ásetta sauðkind.
Jafnframt hlutist ríkisstjórn-
in til um það, að bændur á ó-
þurkasvæðinu eigi kost á hag-
kvæmum lánum til fóðurbætis-
kaupa, er nemi þriðjungi fóð-
urbætisverðs —“
í þriðja lið segir einnig svo:
„Ríkissjóður bæti skaða
þann, sem þeir bændur verða
fyrir, er lóga kúm eða ám
vegna fóðurskorts nú í haust,
þannig að söluverð og bætur
nemi skráðu heildsöluverði.“
Maður er orðinn svo vanur
því, að einstaklingar og félags-
heildir beri fram ósanngjarnar
kröfur til ríkisstjórnarinnar og j
standi á því, að gera kröfur til
ríkisstjórnar og ríkissjóðs um
aðstoð og hjálp.
Ef hjálp almennings kemur
að notum og er réttlátlega veitt,
sjá sennilega fáir rétt hugsandi
menn eftir henni. Almenning-
ur skilur það, að þegar upp-
skerubrestur í einhverri mynd
verður, þurfi þeir aðstoðar við,
sem fyrir hónum verða, en það
er erfiðara að átta sig á því, að
þegar kartöflur spretta með
ágætum í landinu, eins og var
lagsþegnanna, ríkissjóðs, að
maður er hættur að kippa sér
upp við slíkt, en þegar lagðar
eru fram samþykktir af svo
þroskuðum mönnum sem full-
trúum íslenzkrar bændastéttar,
sem eru algerlega vanhugsað-
ar, þá bregður manni við.
Slíkar tillögur eða kröfur eru
frekar fallnar til þess að vekja
andúð en samúð með þeim, sem
setja þær fram.
Það verður ekki annað séð af
samþykktum þessum, en allir
fyrir tveimur árum, þá skuli ^ bændur á óþurkasvæðinu séu
það þurfa að kosta ríkissjóð j settir undir sama hattirin, hvað (
nokkrar milljónir króna í upp- ! væntanlega aðstoð snertir, án
,A:llt eins dejrjandi’ ég mun
hneigja
í ú'austi Jcsú höfitð mitt,
ég mun þá sofna en okki deyja
éignast vaknaður ríki þitt,
hvar þig, ó, Guð, um eilíf ár
énglanna prísar raustin klár.“
Er hún hafði lokið síðasta
versinu, tók hún liægt andvarp
og var þegar örend. þótti þeím,_;
er viðstaddir voru, mjög fyrir
ura andlát hennar, og virtist
þeira sem Ijómi stafaði af and-
liíi hennar í dauðanum.
Sýslumaður Baröastrandar-
sýslu var þá Jón Thoroddsen.
Hefur hann eflaust þekkt Rann-
vcigu og vcrið kunnugt um ævi
Jhennar og ævilok. Sýna það erfi-
jftóð þau er hann orti. Eru þau
hndir sama hætti og uppáhalds-
sálmur hennar óg jafnmörg er-
fndi. þrjú síðari erindin eru
þannig: . . -i.
„það var Rannveigar indæl iðja
aumum að rétta styrktaihönd,
um Krist að hugsa, Krist að
biðja
kærust var gleði hennar önd,
1 himninum var hún lionum hjá
heiminum fyrr en leið burt frá.
þar fann hún sinnar dyggðar
dætur,
dauðínn er holdið veika svart;
þær sem lausnarans lauga fætur
lómandi bera himinskart,
og áður hún sendi upp frá jörð
ölmusugjöf og bænagjöi-ð
Én þér, seni hennar. dæmi
dyggða
daglega sáuð, skoðið þér
í gegnum blæju gráts og
hrvggða
guðhræddra leið hve fögur er,
og hversu eftir endað stríð
andlátsstund þein-a sæl ög blið.“
Eftir andlát Rannveigar tók
minnsta tillits til þess, hvort
menn þurfa aðstoðarinar með
eða ekki.
Eg þekki mjög vel til hey-
öflunar tveggja bænda í nær-
sveit Reykjavíkur, og báðir
þessir bændur virðast hafa
sömu möguleika til að fóðra
fénað sinn á vetri komanda og
undanfarin ár, þegar betur
hefir viðrað.
Annar þeirra byrjaði slátt á
venjulegum tíma. Hann hefur
hirt af Ijánum nema um 20
tuggu í rosanum nema um 20
hestburði, sem hann sló til
þurrkunar, en það hraktist og
verður lélegt fóður. En eftir að
þurrkur kom í þessum mánuði
hefur hann þurrkað það sem
hann hefur getað, en sett af-
ganginn í vothey. Sömu hey-
skaparaðferð hefur þessi bóndi
notað á umliðnum árum. Sett
mest af heyferig sínum í súr-
hey. Hinn bóndinn byrjaði slátt
í ágúst, setti allt heyið í votheys
turn, nema síðustu dagana sem
hann hefur þurrkað það síðasta
af heyinu.
Báðir þessir bændur gefa fén
aðinum kjarnfóður með votu og
þurru heyi.
Er það ekki að misnota hjálp
semi náungans, ef rikissjóður á
að fara að geiða fyrir þessa
menn hluta af kjarnfóðrinu eins
og þeir hefðu orðið fyrir ein-
hverjum óhöppum. Aðstaða
þeirra er í engu lakari en und-
anfarin ár.
Aðstoðina til bænda ber ekki
að miða við óþurrkasvæðið ein-
göngu, heldur við þó einstak-
Iinga, sem eru hjálparþurfi á ó-
þurrkasvæðinu.
Það á ekki að miða almenn-
ingsaðstoðina við kú eða kind að
órannsökuðu máli. Sumir bænd
ur á þessu vætusvæði hafa allt
í seim, súgþurrkun, votheys-
turn eða gryfjur og heyfyrnirig
ar frá fyrri árum, aðrir hafa
nokkuð af þessu, en sumir ekk-
ert og eru þeir síðustu vitanlega
verst settir.
Aðstoðin við bændur á að
vera þannig að þeim sé géfínn
kostur á að sækja um opinbera
Ivarsen að lmeigjást til vín-
drykkju riicir en áður. Ekki
skerti það þó vinsældii' hans,
því að sama Ijúfmennið var
hann við vín sem utan
víns. Mælt var, að verzlunar-
þjónn hans, 'sá, er fyrr var getið,
hafi fremur hvatt hann til að
drekkja sorg sinni eftir svo
ágæta konu sem Rannveig var.
Drakk því verzlunarþjónninn
jafnan rncð húsbónda sínum á
kvöldin, þá er hann hafði lokið
stþrfum sínuip, en þó mjög í
hófi, því að lmnn var liinn mesti
réglumaður í hvívetna.
Svo var það nött eina, er þeii'
félagar höfðu sétið að drykkju
með lengsta móti, að konu cina
á Bíldudal dreymdi að verzlun-
arþjónninn hiýpi með ofboði
miklu inn til hennar óg segði:
„Hann ívarsen er að ákæi'a
mig!"
Vaj'ð hún skelkuð mjög við
útlit hans og lirökk upp með
hjálp, ef þeir telja sig þurfa
hennar með.
Þeir geti fengið eyðublöð, sem
þeim ber að fylla út og þar sem
lagðar eru fyrir þá vissar spurn
ingar svo sem, um ásetning síð-
asta árs og væntanlegan ásetn-
ing á vetri komandi, heyfeng
þeirra á síðasta ári og heyfeng
þeirra nú og verkun á núver-
andi heybirgðum, fyrningar frá
fyrri árum, hvort bóndinn hafi
súgþurrkun, aðstöðu til vot-
heysverkunar, og margt fleira,
sem máli skiptir.
Að fengnum þessum upplýs-
ingum um hjálparbeiðanda ber
að athuga réttmæti umsóknar-
innar af fóðurgæzlumönnum
sveitarinnar eða öðrum trúnað-
armönnum ríkisins. Síðan sé
þeim mönnum veitt hjálp, sem
þurfa á henni að halda, víst á
kú eða kind eftir því, sem nauð-
synlegt er í hverju tilfelli. Þetta
er það eina, sem vit er í.
Þá kem eg að sainþyktinni
um niðurskurðinn. Það kemur
sennilega ekkert sumar á okkar
litla landi, sem er svo hagstætt
öllum bændum á landinu, að
þeir þurfi ekki að takmarka á-
setning eftir heyöflum. Á ein-
um stað á landinu þurfa menn
að skera af heýjum í ár og ann-
arstaðar næsta ár, en auka aft-
ur stofninn þegar betur árar.
Þetta hefir verið venja i landi
voru síðan sögur hófust og slík-
ur niðurskurður hefir verið bú-
menningu þjóðarinnar nauðsyn,
ekki eingöngu vegna þess, að
hann var settur til höfuðs hor-
dauðanum, sem liggur eins og
svartur skuggi yfir sögu ís-
lénzks landbúnaðar gegnum
aldirnar, heldur og einnig vegna
þess, að slíkur niðurskurður'
hefir verið einskonar hreins-1
un á búpeningi bóndans. Marg-1
ur bóndinn á gripi í hjörð sinnij
sem eru svo kostarýrir, að það
er meiri fengur í því að fella þá
en láta þá lifa. Þegar fóður-
birgðir eru nægar, er oft látið
undir höfuð leggjast, að slátra|
afurðarýrum grípum og þeir;
meira að segja stundum notaðir
til undar.eldis. Þegar fækka
þarf búpeningi vegna lítilla (
heyja, eru það venjúlega þessir.
gripir, sem falla fyrst, og venju
lega eigendum þeirra til lítils
tjóns. Bústofninn verður betri
við slíkar aðgerðir og afurðir
oft meira miðað við tilkostnað.
Það þarf því ekki að verða
bændum mikið tjón, þótt þeir
fargi meira í haust af gamalkúm
andfælum. íhugaði hún siðan
ch’auminn og skoðaði hann
markleysu cina.
Um morgtiiiirin varð ekkert
vart við Ivarsen. Var hans þá
vitjáð, og fannst hann örendur í
rekkju sinni. þótti möiimim sem
blámi nokkur væri á líkinu sem
af eitri væri. Vár síðári margt
um það rætt, sem hér verður
ekki ritað.
Næsta vor fluttist Öhlsen ’á-
samt Maríu, konu sinni, að
Bíldudal qg •• stjóriiáðjsjólfur:
verzlun sinni, unz harin seldi
liana Hákoni Bjarnasynj, verzl-
unai’Stjóra á þingeyri og fluttist
alfaiið til Kaupmarinahafnar
sumai’ið 1871. . Veizlunarþjónn
sá, er um var getið, náði ekki í
stöðuna og fluttist frá Bíidudal.
Síðar varð hann þó vcrzlunar-
stjórí og kaupmaður að lokum.
Mjög var ívai-sens saknað af
öllum. er hann þekktu'. Álírienn-
ingsálitið í því.efni sýnir eftir-
og stritlum en þeir mundu ann-
ars gera ef betur hefði árað.
í þessu sambandi kemur mér
í hug atvik, sem skeði fyrir
nokkrum árum. Eg heimsótti
stórbónda í næsta nágrenni
Reykjavíkur. Hann sýndi mér
vel hirta og fallega gripi í góð-
um húsakynnum, og glæsibrag-
ur sá, sem þar var á öllu, bar
vitni mikilli búmensku. En*
þegar eg hafði skoðað þetta allt
hjá bóndanum, og látið aodáun:
mína í ljós yfir því, sagði bónd-
inn: „Nú á eg eftir að sýna þér
aðeins eitt, en það er það, sem!
eg hefi grætt mest á í öllum míi>
um búskap“. Mér lék hugur á
að vita hvað það var. Bóndinn
fór með mig að litlu stein-
steyptu úthýsi og þar fórum við
inn. „Hérna sérðu það,“ sagði
hann. Eg litaðist um, en varð
víst nokkuð undrandi á svipinn,
því húsið var galtómt.
Þá tók bóndinn til máls og
sagði: „Hver skepna á þessu
búi verður að vinna sér það til
lífs, að skila þeim arði, sem af
henni er krafist. Ef hún gerir
það ekki, þá er hún leidd. inn í
þetta litla hús og hér er tekið af
henni höfuðið. Eg ræ aldrei
undir ónýtum grip og það tel
eg minn mesta gróða í búskapn-
um.“ i
Eg hefi oft síðan hugsaS um
búhyggni þessa bónda, og eg tel
hana heppilega til eftirbreytni.
Að lokum vil eg segja þetta
um aðstoðina við bændur vegna
óþurrkanna í sumar: Hver sá
maður, sem ætlar sér að reka-
bú á íslandi verður í uppháfi aði
gera sér það ljóst, að ærinn er,
munur á árum. Misæri hafa
gengið yfir þetta afskekta land
frá því að byrjað var að reka
hér bú. Góðu árin verða að bera
skaða hinna slæmu, en e£ ein-
hver þau ósköp ganga yfir þétta
land, að menn geta ekki bjarg-
ast af eigin ramleik, þá hefir
ekki hin síðari árin staðið á ís-
lendingum að hlaupa undir
baggann. Það er dyggð að hjálpar
þeim, sem eru hjálpar þurfi, en.
það er ódyggð að krefjast hjálp-
ar og þiggja hana af þeim, sem
ekki þurfa hennar með. Slíkan
blett má ekki setja á skjöld ís-
lenzkrar bændastéttar.
Gamall sveitamaður.
IVIAGNUS thorlacíus
hæstaréttarlögmaður.
Málflutningsskrifstofa
Aðalstræti 9. — Sírni 1875.
farandi vísa, er Kristján -nokkur
Bjamason kvað, er hann frétti
lát hans:
„Má ég sakna manns í stað,
mér er horfinn góðkunningi
lostinn b.eittum banastingi.
Sárt er að vei’ðá að sjá á þ«ð,
að dáuðnii liöggur beztu blómin,
þau bíða liinn þunga skapa-
dóminn,
en illgresisangar vaxa,
ekkert vill hann þá í saxa.“
fShginn minnisvarði er á gröf-
uiri þeirra Gísla ívai-ssonai* og
Ranriveigar Hjaltadóttur í Otra-
! dalskirkjugarði, og fjTir löngu
eru leiði þeirra jöfnuð við jöröu.
Veit því enginn núiifancli maSúr
með vissii, livat' í garðihum þessi
merku og- vinsælu hjón vofu
lögð tii hinztu hvíldar,-
Lbs. 3135, 4to, hdr. I. N.