Vísir - 30.09.1955, Qupperneq 4

Sft
.1—
VÍSIR
Föstudaginn 30. september 1S55
Viðtal við fi’órunni Gesfsdéttur:
„I jarðskjálftunum '96 flýðum við út á tún, og þá hrundi
næstum stórgrýti af heyjunum ofan á okkur".
Fyrir aldamót var vertíðarkaup Þór-
unnar, er þjónaði 50 sjómönnum í
Þorlákshöfn, 12 krónur.
Það er kominn 24. september, þrjár vikur síðan ég talaði
við Þórunni Gestsdóttur nm veðrið og Meðallandið og fleira.
I>á var útlitið enn svart: Ekki nema 27 kaplar komnir í hlöðuna
hennar og minnkandi líkur fyrir því að folaldið fengi að lifa.
, En síðan hafa gerzt mikil og
góð tíðindi: Sólin hefur skinið
;0g septemberloftið ílmað sæt-
lega margan dag. Enda er svo
komið, að Tóta á 50 hesta full-
Jpurrkaða í hlöðu, lagðprúðar
dilkær hennar af þingeyskum
aðalsgettum komnar af fjalli og
folaldið horfir áhyggjúlaust
fram á langa og glaða lífdaga.
> Engan skal því undra, þótt
vel ligg'i á okkur í dag. Eg er áð
vísu rúmliggjandi sem stendur,
en því meiri ástæða er fyrir
uiína gömlu vinkonu að koma
í heimsókn, og það er hellt upp
á könnuna og þráðurinn, sem
fyrr var frá horfið, er tekinn
upþ:
„Hvenærfluttirðu úr Skafta-
felissýslunni, Tótá?“
„Það var 1882. Þá fór eg með
ömmu minni, Þórunni Jónsdótt-
ur, frá Króki og flutti með
henni að Váldastöðum, sem
heyrði undir jörðina Kaldaðar-
nes í Flóa. Olgeir sonur hennar
Þorsteinsson var þá kvæntur
Steinunni Einarsdóttur, um-
h
boðsmanns í Kaldaðarnesi, og
hafði reist bú á þeirri jörð.
•.v m
Eítil byrjun,
«n fór vaxandi.
En á Valdastöðum bjuggum
við ekki nema eitt ár, því vorið
1883 fluttu þau Olgeir út að
Vogsósum í Selvogi, en þangað
vildi amma ekki fara. Hún
flutti þá með mig ellefu ára
gamla að Móakoti, sem líka
heyrði undir Kaldaðarnesíð, og
fór að búa þar með syni sínum,
Jóni mállausa. Hún hafði lítið
um sig, hafði skipt eigníim sín-
úm að mestu upp á milli barna
íinna, og eiginlega hafði það
vérið áform hennar að setjast
-að hjá Olgeiri, þó minna yrði
úr. Við höfðum fyrsta árið eina
kvígu, sex ær og sex hross. En
þesáu fjölgaði nokkuð, því eftir
átta ára búskap þarna áttum
við þrjár kýr, þrjátíu kindur
og sex hross.“
„Fluttuð.þið þá frá Móakoti?"
„Já. Við urðum að neyðast til
að standa upp fyrir sýslumann-
inum í Kaldaðarnesi, sem nú
lagði undir sig okkar ábýlis-
jörð. En hann bauð okkur öll-
um að koma til sín og við þág-
um það. Svo dó amma, þegar
við vorum búin að vera rúmt
ár hjá sýslumanninum.“
„Geturðu sagt mér frá ein-
hverju minnisStæðu atviki, þeg-
ar þú varst krakki í Móakoti?“
„Bíðum nú við. Jú, eg skal
segja þér frá því, þegar Guð-
mundur Thorgrímssen verzl-
unarstjóri Eyrarbakkahöndlun-
ar bjargaði lífi mínu. Þetta var
á vetíðinni, og þegar róið var,
sendi amma mig iðulega með
hest niður á Bakka til þess að
reiða upp fisk fyrir sjómenn-
ina — og fekk ýsur í kaup.
Stundum kom eg heim með 12
vænar ýsur að loknu dagsverki.
Þá var eg kát. Þá var í hús-
mennsku hjá Ömmu roskin
kona, sem Guðrún hét og var
köliuð Guðrún sífulla, vegna
þess hve drykkfelld hún var.
Gunna vildi
meira brennivín.
Einu sinni sem oftar fór eg
með Gunnu niður á Bakka til
fiskflutninga fyrir sjómenn.
Meðan eg flutti upp fiskinn, var
hún full að slóra hingað og
þangað. Við áttum að verða
samferða heim. Svo var verkinu
lokið. Eg var komin á bak hest-
inum með ýsurnar spyrtar fyrir
aftan mig, en ekki kom Gunna.
Klukkan sex kom hún. Hún
tekur þá í tauminn á hestinum
og teymir undir mér heim að
Vesturbúðardyrunum. Þá er
Guðmundur Thorgrímssen kom
inn út á tröppurnar og er að
læsa búðinni; assistentarnir
standa hjá honum. Veðurútlit
var ískyggilegt, stóð af með byl.
Guðrún dregur nú tóma flösku
upp úr pilsvasa sínum, veifar
henni að piltunum og kallar:
Látið mig fá á struntuna,
strákar! Látið mig fá á strunt-
una, strákar!
Ekki núna, Guðrún, svarar
Thorgrímssen og er nokkuð
dimmraddaður. — Ekki í kvöld,
Gúðrún.
Guðrún lætur sem hún heyri
ekki, en skekur flöskuna að
píltunum og æpir sömu orðin:
Látið mig fá á struntuna, strák-
ar!
Thorgrímssen endurtekur
svar sitt með þunga og bætir
svo við:
Hvert ætlar þú með þetta
barn?
O, eg ætla með hana upp í
Kaldaðarneshverfi, gegnir
Gunna.
Gg svo skall á
öskúbyltrr.
Nei, ekki ferð þú þangað í
kvöld með barnið, Guðrún, seg-
ir Thorgrímssen, og víkur sér
að búðarmanni sínum, Magn-
úsi í Hólsbæ, og biður hann að
geyma mig ásamt hestinum í
nótt. Móti þessu þýddi ekki að
mæla, en Gunna gisti á Skúms-
stöðum.
Seinna um kvöldið skall á
öskubylur, sem gert hefði út af
við okkur Gunnu báðar, ef við
heíðum þá verið einar á ferð
uppi á mýrum.
Amma var auðvitað mjög
hrædd um mig, en heimti mig
úr helju snemma næsta dag,
því eg dreif iriig af stað áður en
búðir voru opnaðar, svo að
Gunna skyldi ekki tef ja mig og
sjálfa sig á struntunni.
Mér þótti reglulega vænt um
Thorgrímssen eftir þetta og
sömuleiðis Magnús í Hólsbæ,
sem eg gisti hjá.“
„Hvert fórstu frá Kaldaðar-
nesi eftir að amma þín var
dáin?“
„Aftur að Valdastöðum,
þangað 'sem eg var fyrsta árið
mitt í Árnessýslu. Amma var
búin að ráðstafa því svo áður
en hún dó, að Jón mállausi son-
ur hennar færi að Sandvík til
Þorvarðs Guðmundssonar, en
eg að Valdastöðum til Margrét-
ar Ófeigsdóttur frá Fjalli. Með-
an eg var hjá henni gengu
.landskjálftarnir miklu 1896.“
Smalastrákurinn
gleymdlst.
„Hvað geturðu sagt mér um
þá?“
„Eg veit ekki. Þeir eru búnir
að skrifa um þetta allt mörgum
sinnum. Það hrundi mestallt
hjá okkur eins og flestum öðr-
um. Við stukkum út um kvöld-
ið klukkan 11 og bjuggum um
okkur í tjaldi úti á túni. Það
hafði verið mikið norðanrok
rétt áður, og búið að bera ósköp
af stórgrýti á torfið á heyjun-
mn.. í einni hræringunni vorum
við nærri orðin undir þessu
grjóti. Eg fór í ströngu banni
húsmóður minnar inn í bæinn
að sækja smalastrákinn, sem
gleymdist þar þegar við hin
hlupum út; það var hann Árni
hérna í Akri, formaður. Eg
vafði utan um hann rúmfötun-
um og stökk út með hann í
fanginu, en hann vissi ekki sitt
rjúkandi ráð og spurði í sífellu:
Hvar er eg? Hvar er eg? —
krakkagreyið. Þá var þarna í
Kaldaðarneshverfinu maður
neðan af Bakka að heyja fyrir
kaupmanninn þar. Hann hélt til
hjá okkur á Valdastöðum.
Honum leizt vel á mig og vildi
eiga mig, og það gekk saman
með okkur. Eg varð samt kyr á
Valdastöðum heilt ár ef tir þetta,
enda hafði það aldrei verið ætl-
an mín að yfirgefa sveitina og
setjast að við sjó.
Kærastanum
var sagt upp.
En „þetta, sem helzt nú var-
ast varni, varð þó að koma yfir
hann,“ sagði Hallgrímur um
Pílatus, og svo fór fyrir mér.
Þessi maður vildi endilega að
eg kæmi niður á Bakka og réði
mig hjá Guðmundi Felixssyni.
Hann hafði svolitla kaffisölu
og lék Skugga-Svein. Eg lærði
allan Skugga-Svein utanbókar,
meðan eg var hjá honum. Það
var gott að vera hjá Guðmundi
og konu hans, þó þau væru'
fremur fátæk. Eg mun hafa
verið tæp tvö ár hjá Guðmundi.
En mér hætti að geðjast að
kærastanum, þegar eg kynntisti
honum betur, og sagði honumf'
upp. Mér ætlaði þó að ganga'
illa að losna við hann, hanns
hélt áfram að hanga yfir mér
og reyna að telja mér hughvarfj,
þangað til eg tók það til bragðs,
að eg bað þau Guðmund ogj
Guðnýju konu hans að géfa mig
lausa það sem eftir var ársins«
Það var komið fram að vertíðl.
og nú bauðst mér vis't í Þorláks-i
ho'fn hjá Einari Guðmundssynii
útgerðarmanni, og Ingileifui
Símonardóttur konu hans«
Leifa var annáluð dugnaðar—<
kona, hafði til dæmis veric?
ferjumaður í Óseyrarnesi, þeg-«
ar hún var vinnukona þar.
Vertíðarkaupið [
var 12 krónur. j
í Þorlákshöfn þjónaði eg 50i
sjómönnum og mikið að gerai
hjá okkur Leifu. Allt kaffi vart
brennt heima, hver kjötpottur-i
inn var soðinn á faétur öðrum,
eri eg var aldrei þreytt. FæðS
var gott. Kaupið yfir vertíðinaf
var 12 krónur. En Leifa átti
hest, sem eg mátti hafa til út-<
reiða, hvenær sem tími var til,
og það notaði eg mér. Eg vafl
frjáls eins og fuglinn. Þegar egj
fór frá Valdastöðum tveim ár-«
um áður, hafði ég keypt mél*
lausakonubréf hjá sýslumann-«
inum til þess að geta leikiðt
lausum hala.“ I
„Leifu hefir þá líklega ekki
haldizt lengi á þér?“ |
" „Nei, ekki verður það sagh,
Eg var stundum send heim i
bæ til Jórunnar gömlu, konús
Jóns Árnasonar dannebrogs-«
mahns, til þess að sækja mjlók.
Eg sá, að Jórunn var stundum;
að virða mig fyrir sér svo líti3
bar á, og einu sínni spyr húni
mig og segir: !
Hvaðan ertu ættuð, Þórunn?!
Eg er nú austan úr Skafta-
fellssýslu, svara eg. [
Framh. á 10. síðu. j

fanga ásamt herráði hans og
kölluðu þá fyrir herdómstól. —
Þetta er siður í þessum
löndum — og það átti að skjóta
hann í dögun. Eg held að hann
hafi búizt við því, þegar hann
var tekinn, hvað gerast myndi.
XJm nóttina var hann í fangelsí,
og hann. og meðfangarnir —
J>eir voru Víst fimm.í ailt.4-
eýddu tímánum við. spil, Þéir
spiluðu poker. Þeir notuðu eld-
spýtur fyrir spilapeninga.
Hann sagði mér að aldrei fyrr
a'ævinni hefði hann verið jafn
©heppmn. Hann fekk bókstaf-
Íéga ekki almennílegt spil á
höndina alla nóttina og bauð
ekki í oftar en eitíhvað 5 sinn-
am alla nóttina. Óðar en hann
ísáfði keypt eldspýtustókk var
Jíann búinn að tapa honum.
Þegar dagur rami og hermenn-
irnir komu inn til þess að sækja
þá til aftökunnar hafði hann
tapað fleiri eldspýtum en skyn-
samur maður notar alla ævi.
Þeir voru leiddir út í fang-
elsisgarðinn og raðað þar upp
við múr, hlið við hlið og af-
tökuskytturnar stóðu andspæn-
is þeim. Varð þá hlé á fram-
kvæmdum ,og spurði þá vinur
okkar foringjann, sem stjórna
átti aftökunni „hvers vegna í
djöfulsins nafni hann léti sig
bíða“.
Foringinn svaraði, að hers-
höfðinginn, sem hefði yfirstjórn
ríkishersins, óskaði að vera við-
staddur aftökuna, en eftir hon-
um væri beðið.
„Þá hefi eg tíma tií að reykja
einn vindling í viðbót,“ sagði
vinur okkar. „Hann hefir alltaf
verið óstundvís.“
Hann var ekki fyrr búinn að
kveikja í vindlingnum en hers-,
höfðiiiginn kom. — Það var
annars San Ignacio, eg veit
ekki hvert þér hafið nokkurn-
tíma kynnzt honum. — Hann
kom inn í vfangelsisgarðinn og
aðstoðaríoringi hans með hon-
um. Venjulegar ráðstafanir
voru gerðar og San Ignacíó
spurði hina dauðadæmdu menn
hvort þeir hefðu einhverjar
óskir fram að færa áður en þeir
væri teknir af lífi. Fjórir hristu
höfuð sín neitandi, en vínur
okkar tók til máls.
„Mig langar til að kveðja
konuna mína.“
„Bueno,“ sagði hershöfðing-
inn. „Það er mér ekkert á móti
skapi. Hvar er hún?“
„Hún bíður við fangelsishlið-
ið.1‘
„Það verður þá ekki meira en
svo sem 5 mínútna töf.“
„Varla það, hr. hersöfðingi,“
sagði vinur okkar.
„Fylgið honum þá.“
Tveir hermenn nálguðust og
á milli þéirrá gekk hinn dæmdi
þangað, sem vísað var til. For-
inginn, sem stjórna átti aftök-
urnii skipaði fyrir er hershöfð-
inginn kinkaði kolli, byssurnar
gullu og mennimir fjórir féllu.
En einkennilegt var það, að þeir
féllu ekki samtímis. Þeir lypp-
uðust niður hver á fætur öðr-
um með svo afkáralegum hreyf
ingum en það var engu líkara
en þeir væri leikbrúður á sviði.
Foinginn gekk að þeím og skauti
úr báðum hlaupum skamm-
byssu sinnar á einn þeirra, serrt
enn var á lífi. Vinur okkai' náði
seinasta reyknum úr vindlingn-,
um og henti stubbnum. [
Nú varð dálítil ókyrrð vi?S
hliðið. Kona kom gangandi
hröðum skrefum irm í fangels-*
isgarðinn, nam síðan staðar;
skyndilega og lagði höndina á'
hjartað. Hún rak upp hljóð og
hljóp áfram með faðminn út-«
breiddan.
„Caramba,“ sagði hershöfð-*
inginn.
Hún var svartklædd mecS
svart blæu yfir hárinu og and-*
litið var hvítt sem. mjöllin*
Hún var tæplega af barnsaldri,
mjög .grannvaxin, . langleit og
Framh. á 10. síðu.